Tíminn - 15.02.1937, Qupperneq 2

2
T í M I N N
mikinn barnahóp og býr við mikla fátækt, en finn-
ur þá alltaf leiðir út úr baráttunni fyrir sig og sína.
Að lokum kemur viðurkenning þjóðarinnar. Alþingi
veitir honum skáldalaun. Hann segir af sér prest-
skap. Hann byggir sér fallegt hús í fallegum
hvammi, þar sem sér yfir alla Akureyri og mikið
af Eyjafirði. Á þessum stað lifir Matthías í sæmd
og friði síðari hluta æfi sinnar. Barátta hans hafði
verið hörð og löng. Sum af samtíðarskáldum hans
þóttu í fyrstu honum fremri og meðan hann var
ungur trúði hann því sjálfur. Einn af list-
fræðingum landsins, Gestur Pálsson, fór um hann
hörðum og ósanngjömum orðum. Kirkjunnar mönn-
um þótti hann of frjálslyndur. Margir af fegurstu
sálmum hans fengu ekki rúm í sálmabók þjóðkirlq-
unnar og hafa ekki fengið þar sinn sess enn, þó að
fullskipaðir sé þar allir bekkir af andlausu rím-
hnoði. Það kom jafnvel til orða um eitt skeið að
reka hann frá prestskap fyrir víðsýni sitt í trú-
málum. Það varð þó ekki. Og með aldrinum óx
vegur hans með ári hverju. Hann varð lárviðar-
skáld þjóðar sinnar og heldur þeim heiðri enn löngu
eftir andlát sitt.
IV.
Útþrá Matthíasar var sterk og sívakandi, og frá
þVí að hann kemst á legg og fram á elliár er hann
svo að segja alltaf með annan fótinn erlendis. Hann
er rammíslenzkur í máli og menningu. Hann hefir
drukkið í sig þrótt og snilld úr öllum bókmenntum
þjóðar sinnar, fomum og nýjum. Landið sjálft yg
saga þess blasir við sjónum hans og stundum tekst
honum að bræða alla þessa þætti í eina heild eins
og í óði sínum um Skagafjörð. En jafnhliða þessu
þráir hann önnur lönd, stórar borgir og hið fjöl-
breytta líf þeirra. Hann þroskast eins og Halldór
Kiljan Laxness segir svo vel og viturlega um stór-
skáldin. Þau fæðast og lifa sín bemsku og æsku-
ár í friði dalsins, en taka á manndómsárunum þátt
í stormasömu lífi borganna. Erlendis komst hann í
kynni við sum hin merku skáld sinnar samtíðar.
En þar stóð fátækt hans sjálfs og fátækt landsins
honum fyrir þrifum. Það er ótrúlegt þrekvirki að fá-
tækur prestur í afskekktu brauði skyldi geta keypt
mikinn fjölda erlendra blaða og tímarita og stöðugt
verið í siglingum. En íslendingar hafa til ills og
góðs verið haldnir af siglingahungri, allt frá forn-
öld til þessa dags. En fáir íslendingar hafa haft
réttmætari þörf til þess fjölbreytileika, sem leiðir
af tíðum ferðum til annara landa, heldur en Matt-
hías Jochumsson. Með sterkum vilja tókst honum
að láta eftir þessari löngun sinni, og að varðveita
fjör og glóð æskunnar fram á elliár.
V.
Þegar Matthías kemur í skóla er hann fulltíða
maður, og með margháttaðan þroska fram yfir
unglinga þá, er sátu með honum á skólabekk úr
heimilum efnaðri manna. í skóla drekkur hann í
sig tungur annara þjóða og bókmenntir þeirra um
um leið. Hann las á þeim árum mikið af bezta skáld-
skap germanskra og engilsaxneskra þjöða, eins og
sjá má af bréfum hans. En hann lætur ekki þar
við sitja. Meðan hann er á skólabekk kemur hann
fram sem skáld. Á þeim árum gerir hann leikritið
Skuggasvein. Það er leikið I höfuðstaðnum og hríf-
ur hugi manna. Skáldið er „kallað fram“ og veitt
sérstök virðing. En í einu af bréfum sínum talar
hann lítið virðulega um þessa viðurkenningu.
Skuggasveinn er að vísu enn þann dag í dag vin-
sælast af öllum íslenzkum leikritum, þeirra sem ekki
eru listaverk. En þó að leikritið sé í heild sinni
ekki þungvægt, þá eru í því nokkur ljóð, sem bera
með sér öll beztu einkenni sr. Matthíasar. Þau
munu lifa sem perlur í íslenzkum bókmenntum jafn-
lengi og málið sjálft.
Á fyrstu prestskaparárum Matthíasar, þegar hann
býr undir Esjunni, á hann að búa við sanna fá-
tækt og margháttaða erfiðleika. En hin skapandi
þrá ólgar í sál hans. Mitt í einveru og vanrækslú
byrjar hann að yrkja mörg af sínum góðu kvæðum'
og andríka sálma. En þetta er honum ekki nóg.
Hann byrjar að fást við ofurmenni heimsbókmennt-:
anna. Hann byrjar að glíma „við Byron Bretatröll"
og „hasla sjálfum Shakespeare völl“ eins og bann
kemst að orði í kvæði til Hannesar Hafsteins. Það
er erfitt að hugsa sér meira þrekvirki en hinar
glæsilegu þýðingar hans, „Manfreð“ og „Macþeth“,
gerðar í köldu og óvistlegu húsi, mitt í erfiðri lífs-
baráttu og með margháttuðum og annarlegum
skyldustörfum.
Matthías hafði ungur kynnst þeim tveim skáld-
um, sem um langa stund voru vinir hans, keppí-
nautar og andstæðingar. En það voru þeir Benedikt
Gröndal og Steingrímur Thorsteinsson. Þeir voru
svo að segja fæddir með silfurskeið í munninum,
Þeir voru synir lærðra manna, höfðu snemma geng-
ið í skóla og voru að öllum þeim þroska, sem leiðir
af skólagöngu, langt á undan Matthíasi. Framan af
æfi sézt í bréfum hans mikil og oft óviðkunnanleg
aðdáun fyrir þessum veraldarvönu skáldum, sem
framast höfðu á unga aldri með langdvölum í er-
lendum stórborgum. Þjóðin leit sömu augumáþessa
þrjá menn lengi frameftir eins og Matthías sjálfur.
En þegar leið á kapphlaupið, greiddi hinn breiðfirzki
sjómaður og bóndasonur sporið og komst fram úr
keppinautunum. Og því meir sem tímar líða, því
meiri er aðdáun Islendinga fyrir sínu mikla þjóð-
skáldi, Matthíasi Jochumssyni.
VI.
Þjóðhátíðin 1874 varð áhrifamesta tímabil í sögu
sr. Matthíasar. Hátíðin var haldin undir hinum fá-
tæklegustu skilyrðum, en þjóðin var þrátt fyrir alla
fátækt, full af sigurgleði yfir fengnu frelsi og sjálf-
forræði eftir æfilanga baráttu Jóns Sigurðssonar og
hinna þrautseigu samherja hans. Hin sama varð
raunin á í Grikklandi eftir að vígamenn þjóðarinn-
ar höfðu hrundið árás Persa, að þá túlkuðu skáldin
sigurgleði þjóðarinnar í ódauðlegum skáldverkum.