Tíminn - 15.02.1937, Side 5

7 T í M I N N
..... ... XI. ...
. t>að leiðir af því, sem hér er sagt á undan, að það
yar tilgangslaust fyrir Matthías að ætla að bæta
^væði sín eða þýðingar með endurskoðun og langri
vinnu. Eins og að líkindum lætur, voru slíkar til-
raunir meir en gagnslausar. Breytingin varð aftur-
för. Ljóst dæmi um þetta er í þýðingu hans á Frið-
þjófssögu. I hinni upprunalegu þýðingu segir hann
um hina sorgmæddu konungsdóttur:
, Ingibjörg í Baldurshaga
beiskan grætur alla daga.
Getur þig ei ginnt til víga
grátin mær með augun blá?
Hér er hrífandi skáldskapur, sem öll þjóðin nam
og dáði. En seinna finnst skáldinu ástæða til að
breyta niðurlagsorðum þriðju línu og segja: Getur
þig ei ginnt að morði o. s. frv. Ekkert stórslcáld
sem hefði haft gáfu til að vinna að kvæðum sínum
pieð seigri elju, myndi hafa gert slíka breytingu.
En þegar Matthías endurbætti ljóð sín eða þýðing-
pr, þau sem hann hafði gert í hrifningu, þá var
afturförin ótvíræð og óhjákvæmileg.
Eftirmæli sr. Matthíasar segja alla sögu hans.
þau eru ekki aðeins mörg, heldur afarmörg og þau
eru geisilega misjöfn að gæðum. Þar eru dýrmætar
perlur eins og eftirmælin um móður hans, konu
hans, Börnin í Hvammkoti, Hallgrím Pétursson og
marga' fleiri, bæði vini og vandamenn. Annar sér-
stakur þáttur í erfiljóðagerð hans eru kvæði eins og
dánarljóðin um Pétur Hafstein amtmann og Krist-
ján kammeiTáð á Skarði. Matthías gerði slík kvæði
eins og Egill Skallagrímsson, Höfuðlausn. Það eru
hetjukvæði, sem eru ópersónuleg í eðli sínu. Hjarta
skáldsins skelfur ekki af angist og tilfinningu eins
Og þegar hann yrkir um hin umkomulausu og hon-
um óþekktu fermingarböm frá Ilvammkoti. — I
beztu eftirmælum sínum er Matthías léttur og á-
stúðlegur eins og vorblær, en í kvæðinu um höfð-
ingja þessa heims eins og amtmenn og kammerráð,
tekur hann á sig brynju fornskáldanna. Hann tekur
hætti þeirra og orðskrúð, líkingar þeirra og ræðu-
form. Mörg af þessum kvæðum eru undursamlega
vel gerð." Þungi mælsku og orðgnóttar lamar les-
andann, eins og nálægð við tröllaukinn foss. Samt
hitnar engum um hjartarætur við að lesa þvílík
kvæði, en það er hægt að dást að fínleik þess skálds
sem hefir ort þau.
Langflest af eftirmælum sr. Matthíasar eru
hversdagsleg, vel rímuð, fallegt mál, orðgnótt o. s.
frv. Þau kvæði eru gerð í hinni jarðnesku tilveru
skáldsins. Þau eru gerð til að hugga syrgjandi ást-
vini. Vitanlega bregður líka fyrir leiftrum í slíkum
kvæðum. Þau koma oft inn á landamæri sálma hans
og trúarljóða og fá við það aukið bókmenntasögu-
legt gildi, að því leyti sem þau skýra trúarlíf
skáldsins. Mér kemur í hug eftirmæli um unga og
glæsilega stúlku, sem dó á Akureyri skömmu fyrir
andlát skáldsins og tveim árum eftir að hann hafði
misst tvær dætur sínar úr drepsóttinni miklu 1918.
Kvæðið byrjar þannig:
Ertu dáin, unga silkilín?
Eru slokknuð fögru Ijósin þín?
Ýfast sollnu sárin,
sorgar vakna tárin.
Kveð mér huggun, harpan gamla mín.
Horfin, farin, ung og ástúðleg?
Einnig gengin sama dimma veg.
Fórstu að finna mínar,
félagssystur þínar,
hjartarósir þær, sem þrái ég?
Upphafið á þessu kvæði er slétt og vel ort. Það
eru presturinn og skáldið saman. Unga, dána stúlk-
an, er dóttir .vinar hans og öllum harmdauði. En
strengir gömlu hörpunnar fá enn dýpri tóna, er
minningin um hans eigin sorg kemur inn í ljóðið.
Það eru hans eigin hjartarósir, sem hann þráir end-
urfundi við. Menn breytast lítið þó að þúsund ár
líði. Egill Skallagrímsson og Matthías Jochumsson
finna til á sama hátt við líkbörur bama sinna. -
XII.
íslendingar hafa átt tvö mikil trúarskáld og ekki
nema tvö. Það eru þeir Hallgrímur Pétursson og
Matthías Jochumsson. Hér skal enginn samanburð-
ur gerður á þeim tveim miklu mönnum, en aðeins
bent á þá undarlegu staðreynd, að sá þeirra, sem
stendur nær nútíma mönnum, og ort og þýtt hefir
fleiri snilldar kirkjuljóð en nokkur annar Islend-
ingur, skuli með vissum hætti hafa verið gerður út-
lægur úr sálmasafrii þjóðar sinnar. Það eru hlið-
stæð örlög við Jón Sigurðsson, sem ekki var boðið
á frelsishátíð landsins 1874.
Einn af hinum miklu kostum við útgáfu þá, sem
hér er vikið að, er að þar fær þjóðin í fyrsta sinn
sálma Matthíasar Jochumssonar í einni heild, bæði
frumsamda og þýdda. Þar er yfirlit yfir trúarlíf
hans eins og það birtist í sálmunum. Trúarlíf hang
var vakandi. Á hann sóttu oft trúarlegur kvíði og
efasemdir, serri bezt er lýst í sálminum: Guð, minn
guð ég hrópa. Hann las og braut til mergjar speki
mikilla vitringa og duldar rúnir. En niðurstaðan
varð ætíð hin sama. Hann kom heim að knjám móð-
ur sinnar. Enginn hafði kennt honum eins og hún.
Ef til vill stækkaði hann guðshugmynd bemskuár-
anna, þannig, að guð varð kraftur, sem fyllti al-
heiminn. Mannssálin hvarf við andlátið inn í guð-
dóminn, eins og lítill lækur hverfur brotalaust í útr
hafið. Eins og öll mikil skáld og vitrir menn hafði
Matthías takmarkalausa aðdáun á Kristi. 1 augum
skáldsins var hann bæði guðs sonur og mannsins
sonur, án þess að hann fyndi í því nokkurt ósam-
ræmi. Allar efasemdir Matthíasar enduðu eins og
í lofsöngnum, sem Islendingar hafa gert að þjóð-
söng sínum, með því að mannssálin bað, eins og
lítill lækur, að mega hverfa í úthafið mikla. Ég
held að Matthías hafi aldrei lokið við trúarlegt
kvæði öðruvísi en sem örlítið eilífðar smáblóm, sem
tilbiður guð og deyr.