Tíminn - 05.05.1937, Síða 2

74
T 1 M I N N
Ásgeirs Ásgeirssonar og banka-
stjóranna Helga Guðmundsson-
ar og Magnúsar Sigurðssonar.
S. 1. F. gerði áreiðanlega gagn,
ráði á eina hönd ca 9/10 af
saltfiski landsmanna og verðið
hækkaði. En stjórnin var
sjáifkjörin og ekkert skipulag
að baki, sem tryggði réttlæti
fyrir framleiðenduma og rétt-
láta þátttöku í sölunni, auk
þess sem -framlenging sam-
takanna var aðeins ákveðin
fyrir eitt ár í senn. Framsókn-
armenn kröfðust samvinnu-
skipulags á fisksölunni, sbr.
blaðadeilur á milli ólafs Thors
cg Jóns Árnasonar, enda mátti
þegar í ársbyrjun 1984 sjá fyr-
ir hrun á Spánarmarkaðnum.
Á þinginu 1934 settu svo
stjórnarflokkamir lögin um
fiskimálanefnd, útflutning á
fiski, hagnýtingu markaða o.
fl., gegn harðvítugri mótstöðu
Sjálfstæðisflokksins og hinna
skoðanalausu taglhnýtinga
þeirra, hins svokallaða „Bænda-
flokks“. Fisksölumenn og
framleiðendur urðu að velja um
samvinnuskipulagið eða einka-
sölu. Var það fyrir áhrif Fram-
sóknannanna, að samvinnu-
skipulagið var gert að aðalat-
riði, en einkasala neyðarúrræði,
ef fisksalar gætu eigi skipu-
lagt sig. S. I. F. varð að beygja
sig og þótt skipulagið sé eigi
leist á fullum lýðræðis- og
samvinnugrundvelli, er það stór
bót frá því sem áður var og
stendur vonandi til bóta.
En nú skall fyrir alvöru á
hrun saltfiskmarkaðarins, um
ca. 20 millj. verðmæti á ári.
Spánn hefir lokazt alveg. Italía
að minnsta kosti að hálfu og
Grikkland má heita lokað nema
til vöruskipta, og á Portúgals-
markaðinum hefir orðið verð-
lækkun vegna innkaupasam-
bands saltfiskinnflyt j endanna,
hins svokallaða „Giemio“. Því
','ar sjáanlegt að hefjast yrði
öfluglega handa um að beina
framleiðslunni inn á nýjar
brautir, auka fjölbreytni í
meðferð afurðanna og leita að
cg vinna nýja markaði. I þessu
skyni var fiskimálanefnd sett,
fiskimálasjóður stofnaður og
ríkisstjórninni heimilað að
veita til hans allt að milljón kr.
Nefndin hefir unnið að
fiskherzlu til útflutnings. Árið
1935 var fluttur út úr landinu
harðfiskur fyrir 117 þús. kr.
Árið 1936 voru flutt út 560
tonn harðfisks fyrir 315 þús.
kr. og frá áramótum munu
hafa verið seld um 270 tonn.
Með fiskherzlunni komust í út-
fiutningsverðmæti fisktegundir,
sem lítt eða ekki liöfðu verið
nýttar áður, svo sem ufsi og
keila. Nú eru til í landinu tæki
til fiskherzlu á 2000 tonnum.
Þá var byrjað á karfaveiði
og karfavinnslu fyrir atbeina
fiskimálanefndar og síldar-
bræðsluverksmiðja ríkisins.
Karfa-afurðir 1936 seldust út
úr landinu fyrir 1.628 þús. kr.
Eétt er að geta þess að útgerð-
arfélagið Ó. Jóhannesson á
Patreksfirði hefir reist ný-
tízku karfavinnsluverksmiðju
fyrir 2 togara.
Með tilstyrk fiskimálanefnd-
ar hefir verið komið upp rækju-
verksmiðju á Isafirði, sem
sauð niður 100.000 dósir 1936,
fyrir tæpl. 50 þús. kr., þar af
í vinnulaun og til sjómanna 30
þús. Er eftirtektarvert hversu
vinnulaun skipta miklu. máli
við þessa atvinnugrein. Rækj-
urnar hafa reynst ágætlega og
má vafalaust vinna þeim mark-
að erlendis. Virðist því líka
sjálfsagt að verða við beiðni
Bílddælinga um að styrkja þá
til þess að stofnsetja rækju-
verksmiðju á Bíidudal, því í
Amarfirði munu hin beztu
rækjumið, en kauptúnið í neyð-
arástandi vegna atvinnuleysis.
Þá hefir nefndin staðið fyrir
útflutningi á fiskflökum.
Með tilstyrk nefndarinnar og
ríkissjóðs hafa verið reist 6
hraðfrystihús. fyrir fisk.
Allt það sem nú er talið og
fleira, sem eigi er tími til að
telja, hefir orðið til þess, að
vinna að miklu leyti upp hið
geysilega hrun á saltfiskmark-
aðinum frá 1934. Er þetta
tímabil, frá 1934—1936, fyrsta
tímabilið í fjármálasögu okkar,
sem bein f járframlög hafa ver-
ið veitt úr ríkissjóði til eflingar
og viðreisnar sjávarútveginum
svo verulegu nemi Til nýbreytn-
innar og markaðsleitanna hef-
ir ríkissjóður lagt fram yfir
600 þús. kr. Nýjar afurðir hafa
numið kr. 2.690.000, aukning
á síld og síldarafurðum hefir
numið kr. 6.538.000, hefir
heildarútflutningur sjávaraf-
urða því aðeins orðið 470 þús.
kr. minna árið 1936, heldur
en 1934, þrátt fyrir hið stór-
kostlega hrun saltfiskmarkað-
arins.
Samkvæmt lögunum um
skuldaskilasjóð vélbátaeigenda
frá 1935 mátti verja 1*4
milljón til skuldaskila fyrir
vélbátaeigendur fyrir vélbáta
undir 60 smál. Ríkissjóður
hefir samkvæmt þessari heim-
ild þegar veitt smáútgerðinni á
aðra milljón krónur að láni í
þessu skyni og jafnótt og það
fé kemur inn aftur, rennur það
í Fiskveiðasjóð og verður þann-
ig áfram útveginum til styrkt-
ar.
Alls hafa 122 menn, með 157
vélbáta fengið lán úr sjóðnum,
og þar að auki eftirgjöf á lán-
um 2 millj. 800 þús. Auk þess
hefir verið lánað til 116 vél-
bátaeigenda 226 þús. kr. 250
þús. kr. var heimilað að verja
i síðasta þingi til línuveiða-
gufuskipa.
Framsóknarflokkurinn og þá
sérstaklega forsætisráðherra
Ilermann Jónasson, hefir gert
landhelgisgæzluna margfalt
virkari en áður með uppljóstr-
un togaranjósnanna og raun-
verulegri útilokun þeirra fram-
vegis. ' ' "‘j
Ég þykist hafa með þessu
sýnt að Framsóknarflokkurinn
hefir eigi legið á Iiði sínu til
þess að vinna sjávarútvegin-
um allt það gagn, er hann
mátti. Og vel ættu menn að at-
liuga það, að allar aðgerðir
ílokksins hafa verið í fullu
samræmi við flokksþingssam-
þykkt Framsóknarmanna 1934.
Er það lærdómsríkt til saman-
burðar við þá flokka, sem fyrir
hverjar kosningar gylla sig í
augum kjósenda með glamurs-
fullum loforðum, sem þeir sum-
part vita að eigi er unnt að
efna, sumpart ætla sér alls ekki
að reyna að efna.
Á síðasta flokksþingi Fi'am-
sóknarmanna voru gerðar ítar-
legar samþykktir um sjávarút-
vegsmál, sem sýna vilja flokks-
ins í þeim málum nú.
Þar er lögð sérstök áherzla á
að auka og tryggja tekjur út-
vegsins:
1) Með því að halda ötullega
áfram tilraunum til að gera
sem flestar fisktegundir að
markaðsvöru.
2) Að auka framleiðslu og
nýtingu þeirra sjávarafurða,
sem þegar hafa sýnt góðan á-
rangur.
3) Að halda áfram að reyna
nýjar verkunaraðferðir, svo
sem niðursuðu og reykingu og
ýta undir framleiðslu með þeim
nýju verkunaraðferðum, sem
vel hafa reynst, svo sem fisk-
lierzlu og hraðfrystingu.
4) Að leita að nýjum fiski-
miðum og að hagnýtum fiski-
tegundum á grunnmiðum.
5) Að auka atvinnu í landinu
og verðmæti útflutnings, með
því að senda afurðirnar sem
mest unnar út úr landinu.
6) Að halda einbeittlega á-
fram markaðsleit fyrir sjáv-
arafurðir.
Þá leggur flokkurinn sér-
staka áherzlu á að tryggja
heilbrigðan rekstur á síldar-
\'erksmiðjum ríkisins.
Til þess að létta kostnað út-
gerðarinnar er í samþykktun-
um lögð rík áherzla á að lækka
verðið á vörum til útgerðar,
svo sem olíu, veiðarfærum, kol-
um, salti, annaðhvort með lög-
gjöf um hámarksverð eða há-
marksálagningu á útgerðarvör-
um eða með samtökum útgerð-
armanna um samvinnu við inn-
kaup.
Ennfremur lagði flokkurinn á-
herzlu á, að sj ávarútveginum
væri eigi íþyngt um of með
kröfum um mannahald á skip-
um. Má merkilegt heita, að
mjög sanngjamar kröfur í
þessa átt, sem ég hefi borið
fram í frumvarpsformi á þing-
inu, hafa mætt illkynjaðri mót-
stöðu einmitt af hálfu flutn-.
ingsmanna frv. um „viðreisn
sjávarútvegsins“. Sýnir það vel
skeytingarleysi þessara manna
um fjárhagsafkomu sjávarút-
vegsins, að þeir vilja eigi létta
t. d. af togaraútgerðinni 100
þús. kr. óþörfum kostnaði, þótt
engin nauðsyn sé fyrir þessum
útgjöldum.
Þá lagði flokksþingið áherzlu
á að lækka tryggingarkostnað
vélbáta, og á rækilega rannsókn
á bví, hvernig smábátaútvegur-
inn yrði bezt studdur og á
rannsókn á því, hvemig bezt
sé unnt að samræma og lækka
vexti til útgerðar.
Eitt er það, sem eigi má
ganga framhjá á þeim erfið-
leikatímum, sem nú eru fyrir
sjávarútveginn. Það eru hvala-
veiðarnar. Á Vestfjörðum hefir
verið komið upp hvalveiðastöð
án annars stuðnings frá ríkinu,
en heimildar til þess að hafa er-
lend skip. Skipulagsnefnd at-
vinnumála telur mjög varlega
að um 2 millj. króna útflutning
geti verið að ræða áilega um
S—10 ár, eftir mínu áliti senni-
lega 12—14 ár. Við höfum ekki
ráð á að kasta slíkri atvinnu og
gjaldeyri því okkur.
Við Framsóknarmenn viljum
stuðla að því, að aulcin verði
samvinnuútgerð í landinu á
heilbrigðum fjárhagslegum
grundvelli, þar sem þeir, sem
vinna að fiskframleiðslunni, eru
sjálfir þátttakendur í útgerð
og eiga beinna hagsmuna að
gæta um rekstursniðurstöðuna.
Höfum við flutt frv. í þessa átt
á 3 undanfömum þingum, en
þau hafa ávalt verið svæfð af
Alþýðuflokknum og Sjálfstæð-
isflokknum í sameiningu. Þó
hafa þeir ávalt verið látnir
vita, að flutningsmenn væru
reiðubúnir til þess að athuga
allar þær rökstuddar athuga-
semdir, sem fram kæmu við
frv. í byrjun þessa þings sagði
þm. ísf., Finnur Jónsson, við
mig, að hann vildi samvinnu
um mál þetta, en síðar bregður
svo undarlega við, að í blaði
Alþýðuflokksins er ráðizt á
málið, án þess, að hann verji
það á nokkurn hátt. Hinsvegar
viljum við alls eigi samþykkja
ríkisútgerð til fiskvejða.
Við höfum látið socialista
vita, að við erum fúsir til þess
að verja útflutningsgjaldi
sjávarafurða, sem getur numið
um 700 þús. kr., að mestu eða
öllu leyti til heilbrigðrar starf-
semi, fyrir sjávarútveginn, ef
unnt væri að útvega ríkissjóði
nauðsjmlegan tekjustofn í stað-
inn. En þeir hafa eigi fengizt
til að ræða málið alvarlega, en
kasta hinsvegar út sem kosn-
ingabombu frv. um raunveru-
lega ríkisútgerð togara, sem
Framsóknarflokkurinn hefir
lýst sig andvígan.
Að lokum vil ég taka þetta
íram: Framsóknarfl. er full-
1 j óst, að f járhagsafkoma og vel-
gengni sjávarútvegsins er eitt
meginskilyrðið fyrir' fjárhags-
afkomu ríkissjóðs og þjóðar-
innar. Fjárhagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar veltur ekki hvað
síst á honum.
Flokkurinn vill því styrkja á
allan hátt fjárhagslega við-
reisn sjávarútvegsins og leggja
i'ram til þess fé, svo sem frek-
ast er unnt. En þá fyrst, þegar
útvegurinn er kominn á örugg-
an fjárhagslegan grundvöll,
með öruggan markað að baki
sér, er vit í því, að fara að
leggja stórfé, sérstaldega er
það fé fæst aðeins með nýjum
miljónalántökum erlendis, í það
að kaupa ný og dýr skip í stór-
um stíl. Nýjar erlendar lántök-
ur í því skyni, gætu valdið f jár-
þroti ríkisins, í stað þess að
lyfta sjávarútveginum, svo
hann geti orðið það sem hann
vegna legu landsins, auðlegða
fiskimiðanna og dugnaðar sjó-
mannastéttarinnar á að vera:
Aðalgrundvöllurinn undir f jár-
hagsafkomu þjóðaiinnar út á
við.
er 400 bls. á ári í
stóru broti og kost-
ai aðeins 6 kr. Hún er einhver
allra ódýrasta bók (sbr. við les-
mál), sem prentuð hefir verið á
síðustu árum. Dvöl flytur fjölda-
margar úrvalssögur beztu heims-
skáldanna, ferðasögur, kvseði,
kýmnisögur og margskonar annað
skemmtiefni og fróðleik eftir á-
gajta íslenzka og erlcnda höfunda.
— Eignizt Dvöl áður en upplagið
þrýtur. — Send gcgn póstkröfu
um allt land.
Utanáskrift:
Dvðl, Reykjavik.
KoSaverzlun
SIGURÐAR ÖLAFSSONAR
Simn.:Kol. Reykjavík. Símil938.
Ágfæt herbergí
til leigu á Hverfisgötu 82
yfir lengri eða skemmri
tíma. — Hentugt fyrir
ferðafólk. — Sími 3454.
Ferðamenn
ættu að skipta við Kaupfélag
Reykjavíkur. — Þar hafa þeir
tryggingu fyrir góðum og ó-
dýrum vörum.
Bændur og bændavald
Hin eína von Sjálíslæðísilokksíns um meira-
hluta í næstu kosningum byggist á kloSnings-
starfsemi »BændaSlokksins«
Litið um öxl.
Alþingi hefir nú nýlega ver-
íð rofið, og eiga því kosningar
1il Alþingis fram að fara í vor.
Þjóðin á að fella sinn dóm um
menn og málefni á vettvangi
sljórnmálalífsins. Sá dómur
getur haft mikil áhrif á fram-
tiðarlíf hinna ýmsu stétta í
landinu og þá náttúrlega einn-
ig þjóðfélagsins i heiIH.
í síðastliðin 20 ár eru það
fyrst og fremst tvær stjórn-
málastefnur, sem barizt hafa
um völdin í hinu íslenzka þjóð-
félagi: Stefna Framsóknar-
fíokksins og íhaldsstefnan, sem
borið hefir margskonar flokks-
nöfn, eins og kunnugt er. Að
verulegu leyti hefir þessi bar-
átta verið háð um afstöðu hins
cpinbera til bændastéttarinnar
í landinu. Þegar íhaldsstefnan ■
hefir haft undirtökin í barátt- '
unni, hefir fjármagni ríkisins
og bankanna fyrst og fremst
verið eytt í þágu stórútgerðar-
manna og braskara í kaupstöð-
um og sjávarþorpum. Sbr. m.
a. hin gífurlegu bankatöp, sem
svo að segja eingöngu hafa
crðið við sjóinn.
Með vaxandi gengi Fram-
sóknarflokksins hefir hins veg-
ar verið tekin upp su stefna að
veita fjármagninu í sveitirnar,
jafnhliða því sem reynt heíir
| verið að efla heilbrigðan at-
vinnurekstur við sjoino. Bar-
| áttan um þetta hexir verið
: langvinn og hörð. Svo mun
cnn verða í næslu kosnhigum.
j íhaldið hafði í öndverðu
greinilega meirahlutaaðstöðu i
' þjóðfélaginu. En nú hefir það
1 tapað fernum alþingiskosning-
t um í röð. Hrörnunin í öllu lífi
þess og starfi er svo auðsæ, að
eigi verður neitað með rökum.
! Um þetta mætti nefna fjölda
dæma. Hér skal fyrst og fremst
bent á eitt:
Sjálfstæðisflokkurinn er
orðinn vonlaus um að
geta sjálfur skapað sér
meirahlutaaðstöðu í
þjóðfélaginu. Hans eina
von er að geta það með
því að kljúfa utan úr
fylkingum síns aðaland-
stöðuflokks, Framsókn-
arflokksins, með sprengi-
flokksstarfsemi.
Ihaldið tapaði í kosningun-
um 1927. Fyrir næstu kosning-
ar innbyrti hann Frjálslynda
flokkinn í því augnamiði að ná
með þeim liðauka undirtökun-
um á ný. En eigi heppnaðist
það. íhaldið fitnaði ekki af því
að gleypa forystun'enn Frjáis-
íynda flokksins. Ösigur þess í
kcsningunum var að sínu leyti
eins mikill og sigur Framsókn-
arflokksins var glæsilegur.
Flokkur sveitanna hefir
aldrei verið nær því en þá að
ná hreinum meirahluta á lög-
gj afarsamkomu þj óðarinnar. *).
íhaldið sá, að ef þess stefna
átti nokkurn tíma að verða
ríkjandi, að þá varð það enn
að grípa til nýrra ráða. — Og
það var heldur ekki farið mjög
riult með það, hvemig þessu
nýju ráð ættu að vera.
I Mbl. 5. júní 1932 birtist
grein um það, að íhaldsstefnan
myndi ekki geta náð völdum í
landinu eða orðið hin ráðandi
stefna án hjálpar manna í öðr-
um stjómmálaflokki. Síðan er
greinilega vikið að því, að
*) Framsóknarflokkurinn hafði
þá meirihluta í sameinuðu þingi
og neðri deild, en ekki i efri deild.
valdaaðstöðunni verði að ná
með aðstoð nokkurs hluta
Framsóknai'flokksins. Og er
augljóst í greininni, að gert er
ráð fyrir því, að slíkt muni
beppnast. Þessum ummælum
var að sjálfsögðu eigi vel tekið
í blöðum Framsóknai’flokksins,
enda gátu þau ekki skoðast
öðruvísi en sem móðgun við
flokkinn. En Mbl. virðist þá
þegar hafa haft hugmynd um
það, að til væru menn í Fram-
sóknarflokknum, sem eigi væru
með öllu ófúsir til að vinna
fyrir íhaldið, þótt það hlyti að
lama landsmálasamtök bænda-
stéttarinnar.
Um þetta leyti hafði líka
samsteypustjómin verið mynd-
uð. „Afrek“ hennar eru vænt-
anlega meginþorra kjósenda
! enn í fersku minni. — Byggða-
■ valdið var nú rýrt stórkostlega.
, Fólk hinna dreifðu byggða átti
i við ei’fiðari kjör að búa en um
( langan tíma áður. Framsóknar-
' ílokkui’inn hafði vikið frá sínu
gamla vígorði: „Allt er betra en
íhaldið“. Kjósendumir felldu
sinn dóm um það í kosningun-
um 1933. Ihaldið hafði vissu-
lega ástæðu til að brosa í kamp.
inn yfir þeim dómi. Svo var
hinn svokallaði „bændaflokkur“
stofnaður um áramótin 1933
og 1934. 1 nafni bændanna
sjálfra var nú vegið aftan að
landsmálasamtökum bænda-
stéttarinnar. Slíkir atburðir
voru vissulega þannig, að
íhaldið hafði ástæður til að
gleðjast yfir þeim.
Fagnað samherjum.
Þegar frá upphafi var það
augljóst mál, að hinn nýstofn-
aði „flokkur“ gat eigi haft önn-
ur áhrif í hinum væntanlegu
kosningum heldur en að auð-
velda aðstöðu íhaldsins og þá
um leið að rýra bændavaldið í
landinu. Sumum „bændavinun-
um“ virðist líka hafa verið
þetta fyllilega ljóst. Slíkt kem-
ur meira að segja opinberlega
fram í blaðinu „Framsókn“ 7.
apríl 1934. Þar segir svo:
„Ætla skyldi maður, að
bændum þætti það nokkuð
snögg umskipti, sem fyrirsjá-
anleg eru um þátttöku þeirra
í skipun Alþingis, þegar á
þessu ári“.
Hvað var það, sem átti að
skapa þessi „snöggu umskipti"?
Kin nýja kosningalöggjöf hlaut
auðvitað mjög að rýra áhrif
bændastéttarinnar. Ihaldið mun
þó eigi hafa gert sér minni
vonir um hitt: Árangurinn af
sprengistarfsemi „Bændaflokks
ins“.
Hinni nýju flokksstofnun
hafði líka verið telcið hið bezta
af Sjálfstæðisflokknum. Víða á
fi amboðsfundunum fögnuðu
frambjóðendur þess flokks
fi-ambjóðendum „Bændaflokks-
ins“ eins og lengi þráðum sam-
herjum. Blöð eins og t. d.
Heimdallur skýrðu með fjálg-
leik eðli og tilgang hins nýja
flokks. I Heimdalli 5. apríl 1934
segir á þessa leið:
„— Skoða ég þessa bænda-
flokksstofnun þeirra sem nauð-
verju í bili og millispor í þá
átt að sameinast í anda, sann-
leika og starfi, utan þings og
innan, Sjálfstæðisflokknum“.
Gifta bændastéttarinnar var
þó slík, að víðast hvar rak hún
sprengiframbjóðendurna hraust
lega af höndum sér. Ihaldið
komst ekki í meirahluta. Samt
hafði það nokkra ástæðu til að
vera ánægt með bændadeild
sína. Beint eða óbeint hennar
vegna hafði það eftir síðustu
kosningar 6—7 þingsæti, sem
annars hefðu án efa hlotnazt
Framsóknarflokknum, ef hann
hefði eigi um skeið staðið að
samsteypustjórninm með íhald-
inu og síðan orðið fyrir ein-
dæma hörðum árásum af fyrr-
verandi samherjum, sem flokk-
urinn var búinn að skapa á-
hrifaaðstöðu á vígvelli stjóm-
málanna.