Tíminn - 19.01.1938, Blaðsíða 4

14
TÍM INN
Komandi ár
Framhald, af 1. síSu.
trúans stóð hið veika en byrj-
andi fylgi verkamanna, fylgi
Framsóknar og fylgi „þversum“-
manna. Með því að sameina
fylgi þessara þriggja flokka
tókst að fella Knút Zimsen og
þó með naumindum. Utan
Reykjavíkur vann ég með báð-
um bændaflokkunum sem á
þingi runnu saman í Fram-
sóknarflokkinn með góðum á-
rangri.
Þegar á þing kom beittu
Heimastjórnarmenn Hannesi
Hafstein við forsetakosningu í
sameinuðu þingi, en hann féll
með eins atkvæðis mun fyrir
,,þversum“-manninum Kristni
Daníelssyni. Sigurður í Yzta-
felli var af sömu mönnum kos-
inn varaforseti.
Þessi úrslit komu Heima-
stjórnarmönnum mjög á óvart.
Þeir höfðu búizt við fullum
sigri, en sáu nú slagbrandi
skotið fyrir dyrnar. En þeir
tóku ósigrinum karlmannlega,
og eftir nokkur átök bak við
tjöldin, var ákveðið að mynda
þriggja manna ráðuneyti, undir
forustu leiðtoga stærsta flokks-
ins. Jón Magnússon varð for-
sætisráðherra og hafði dóms-,
kennslu-, kirkju- og heilbrigðis-
mál. Sigurður Jónsson varð at-
vinnumálaráðherra með öll at-
vinnu- og bankamál og Björn
Kristjánsson varð fjármálaráð-
herra. Heita mátti að þjóðin öll
stæði á bak við þessa stjórn.
,,Langsum“ voru í einskonar
andófi, en þeir voru nálega
þýðingarlausir.
Ef litið var á þessa stjórn og
stuðning hennar, var ljóst að
Framsóknarmenn höfðu mótað
alla aðstöðuna. Þeir höfðu stað-
ið fyrir allsherjarsamtökum
merkari flokkanna móti Heima-
stjórninni, og þeir höfðu stöðv-
að einræði þess flokks. Þeir
höfðu komið í ráðherrastöðu,
og einmitt yfir þýðingar-
mestu deildina, eins og mál-
um var þá komið, einum af
höfuðskörungum samvinnu-
bændanna í landinu. Fulltrúi
verkamanna var í nánu banda-
lagi við Framsóknarflokkinn, og
Sigurður í Yztafelli sinnti í því
sem fleiru framsýnum kröfum
verkamanna og samvinnu-
manna, að útvega núver-
andi eigendum lóðirnar und-
ir Sambandshúsið og Alþýðu-
húsið. Á sama hátt og í þessum
byggingarmálum má rekj a
þróun samvinnuhreyfingarinnar
sem landsmálastefnu, og sjálfs-
varnarsamtök verkamanna til
stjórnarsamvinnunnar um Sig-
urð Jónsson í Yztafelli.
Hinir varanlegu ávextir
flokkasamstarfsins 1917—1920
eru mjög miklir. Samningar,
sem nálega öll þjóðin sam-
þykkti, náðust við Dani um
sambandsmálið. Hallgrímur
Kristinsson flutti skrifstofu
Sambandsins til Reykjavíkur
veturinn 1917 og skapaði hina
íslenzku samvinnuheildsölu á
næstu missirunum. Á þingi átti
Framsóknarflokkurinn megin-
þátt í þeim starfsfriði, sem
fenginn var og ekki varð án
verið við lausn sambandsmáls-
ins. En þýðingarmestu sérmál
flokksins voru landsverzlunar-
málið og viðreisn Landsbankans.
Sigurður Jónsson tók við
Landsverzlun í mikilli niður-
lægingu og óáliti, sem von var,
því að samkeppnismenn höfðu
stofnað hana en vildu sem
minnst þrengja að hag kaup-
manna. Hinsvegar var yfirvof-
andi neyð og voða dýrtíð, ef ekki
var tekið djörfum tökum á
málinu. Hin sterka og heil-
brigða dómgreind Sigurðar
Jónssonar, hin langa lífsreynsla
hans og mikli samvinnuþroski
gerði honum auðvelt að koma
heilbrigðu skipulagi á þetta
bjargráðafyrirtæki almennings.
í bili var ungur kandidat, Héð-
inn Valdimarsson, settur yfir
fyrirtækið eftir ráðum okkar
Jóns Árnasonar. En annað-
hvort var hann ekki nógu stór
fyrir Landsverzlunina eða
Landsverzlunin of stór fyrir
hann, og festa fékkst ekki í
framkvæmdina fyr en settir
voru þrír menn til stjórnar
Landsverzlunar, þeir Hallgrím-
ur Kristinsson, Magnús Krist-
jánsson og Ágúst Flygenring.
Varð Landsverzlunin undir
þeirra stjórn sannarlegur bjarg-
vættur íslendinga út úr neyð
dýrtíðar og vöruskorts.
Átökin um viðreisn Lands-
bankans stóðu alla stjórnartíð
Sigurðar Jónssonar, en áður en
hann fór úr stjórn, hafði hann
fengið þangað víðsýna og dug-
andi menn í bankastjórastöður,
sem síðan þá hafa stýrt þroska
bankans frá eymd og niðurlæg-
ingu og til þess að vera megin-
afl og öryggi í fjármálastarf-
semi landsins. Fulltrúi verka-
manna kom í þessu máli til
stuðnings Framsóknarmönnum
frá vinstri, en nokkrir menn úr
Heimastjórn og „þversum" frá
hægri hlið. í báðum málunum
hafði Framsóknarflokkurinn
hina skapandi forustu, og þáði
liðsstyrk þar sem hann var fá-
anlegur.
Framsóknarflokkurinn hafði
einbeitt sér móti Heimastjórn-
armönnum í kringum 1916, og
stöðvað framrás þeirra og
fullnaðarsigur. En eftir kosn-
ingarnar var tekið upp við
þá skynsamlegt samstarf. Sam-
vinnan í ráðuneyti Jóns Magn-
ússonar var sæmilega góð,
Hver ráðherra hafði sína deild,
og mótaði starfsemi hennar, en
komu fram hinum nauðsynlegu
dægurmálum sameiginlega. En
flokksblöðin á báðar hendur
héldu uppi sérmálum flokkanna.
Mbl. og öll fylgiblöð þess héldu
fast fram kaupmannastefnunni
og gagnrýndu Framsóknar-
stefnuna oft allóvægilega. Hið
sama gerðu blöð Framsóknar-
manna, Tíminn og Dagur. Þau
vörðu mál samvinnumanna og
snéru venjulega vörn i sókn.
Á þessu samstarfstímabili
Framsóknarmanna við tvo í-
haldssama flokka, tókst Fram-
sóknarmönnum að halda sæmi-
legri samvinnu við nábúana,
ljúka með þeim í félagi all-
mörgum merkum málum, en
jafnframt að koma merkum
stefnumálum í framkvæmd
með aðstoð til skiftis frá báðum
hliðum. En jafnframt þessu óx
flokkurinn og efldist stórlega að
kjósenda- og þingmannatölu
1919. Skýringin á því hvers-
vegna flokkurinn gat verið í
pólitískri samvinnu við tvo í-
haldssama flokka, sótt fram
með merkileg stórmál, en þó
safnað um sig áhuga- og þrótt-
mönnum hvaðanæva af landinu,
er í sjálfu sér einföld og auð-
skilin. Sigurður Jónsson ráð-
herra var sannur fulltrúi flokks-
ins, og honum tryggur og heill
í öllum hlutum. En í skjaldborg
um ráðherrann stóð þingflokk-
ur þrautreyndra samvinnu-
manna og utanþingsmenn eins
og Hallgrímur Kristinsson, Jón
Árnason, og mikill fjöldi af á-
hugamönnum ungmennafélag-
anna. Þessir menn komu úr
tveim áttum, með fangið fullt
af skapandi hugsjónum, ann-
arsvegar úr starfsemi sam-
vinnufélaganna og hinsvegar
frá ungmennafélögum. Og blöð-
in Tíminn og Dagur sóttu og
vörðu hugsjónir flokksins og
studdu samherjana í hverri
raun.
Hin fyrsta ganga Framsókn-
armanna inn í landsmálabar-
áttuna var mikil og sigurvæn-
leg. Þeir byggðu sterkan flokk.
Þeir gerðu bandalag við hina
veikari flokka móti hinum
sterkasta og ólíkasta og stöðv-
uðu framgang hans. En þegar |!
þeim sigri var náð buðu þeir
samstarf til beggja handa. Ann-
arsvegar samkeppnisflokki Jóns
Magnússonar, hinsvegar hinum
byrjandi flokki verkamanna.
Hér var barizt hvar sem með
þurfti og saminn friður til
hálfs eða fulls, þar sem þaö
átti við. Siðan hélt Framsóknar-
flokkurinn út á starfs- og bar-
! áttubrautina, og leysti hvert
vandamálið af öðru. Stundum
kom liðstyrkur frá hægri, stund-
um frá vinstri. Framsóknar-
menn brostu þá þegar til beggja
hliða eftir því sem við átti. Þeir
tóku upp hinar djörfustu hug-
sjónir og í liðsveit þeirra safn-
aðist hvaðanæva af landinu það
lið, sem vaskast var og bezt
fallið til starfa.
Þannig var málum háttað er
Sigurður Jónsson lét af ráð-
herradómi fyrir Framsóknar-
menn, snemma árs 1920.
Framh. J. J.
Aðalfundur míðstfórn-
ar Framsóknarfl.
(Frh. af 1. síðu.)
Reykjavík og grennd eru (í
þessari röð):
Þórir Steinþórsson,
Vigfús Guðmundsson,
(nú gjaldkeri flokksins),
Björn Konráðsson,
Hannes Jónsson,
Hallgrímur Jónasson,
Eyjólfur Kolbeins,
Gísli Jónsson,
Björn Birnir.
Þeir 20 miðstjórnarmenn, sem
kosnir eru með búsetuskilyrði í
einstökuin kjördæmum hafa
enga varamenn á aðalfundi.
Verkefni aðalfundar eru m. a.
kosning formanns, ritara og
gjaldkera, en þessir trúnaðar-
menn eru kosnir til eins árs í
senn. En auk þess mun aðal-
fundurinn taka til meðferðar
þýðingarmikil og vandasöm
mál, sem fyrir liggja til úr-
lausnar á Alþingi því, er sett
verður sama dag og miðstjórn-
arfundurinn hefst.
Reykjavík. Sími 1249.
Niðursuðuverksmi&ja,
Reykfaús.
Jörð tíl sölu
Jörðin Brattsholt í Stokks-
eyrarhreppi er til sölu og ábúð-
ar á komandi vori.
Semja ber við undirritaðan.
Egill Gr. Thorarensen,
Sigtúnum.
Kolaverziun
SIGURÐAR ÓLAESSONAR
Símn.: Kol Reykjavík Sími 1938
Símnefni: Sláturfélag.
Bjúgnagerð.
Frystlhús.
Jörðin Fell
i Biskupstungum, fæst til kaups
og ábúðar í næstu fardögum. Á
jörðinni er nýlegt timburhús,
túnið að mestu slétt, engjar og
beit fremur góð, þjóðvegurinn
neðan við túnið og simi á næsta
bæ.
Semja ber við skólanefnd
hreppsins, sem einnig gefur
nánari upplýsingar.
Þorsteínn Sígurösson
Vatnsleysu.
Ritstjóri: Gísli Guffmundsson.
Prentsm. Edda h.f.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Nlðursofflff kjöt
og fiskmeti fjölbreytt úrval. Bjúgu og allskonar áskurð á brauð
mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávalt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði. Frosið kjöt
allskonar, fyrst og geymt í vélfrystihúsi, eftir fyllstu nútíma-
kröfum.
Ostar og smjör frá Mjólhurbúi Flóamanna.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar um
allt land.
Bifreiða-
tryggingar

S
Sími 1700
mig, sem framtíðar stefnumið í
þessu máli.
Sumir vilja láta halda áfram
að starfa að þessum málum eins
og gert hefir verið: Hafa varn-
arlínur og varna fjársamgöngum
milli þeirra svæða, sem veikin
er á og hinna, sem hún er ekki
komin á enn. Þeir benda rétti-
lega á það, að varnirnar verði
léttari í ár en í fyrra. Stroku-
féð, sem slapp yfir línurnar í
fyrra sé nú dautt, en frá því
hafi hættan verið mest. Þeir
benda ennfremur á, að líkur séu
nokkrar til þess, að lækning
finnist við veikinni, og verið
geti, að leið finnist til þess, að
gera féð ónæmt fyrir veikinni
með bólusetningu. Og takist
það, þá sé öllu óhætt.
Móti mælir aftur það, að
kostnaðurinn við þessa leið er
mikill, og því meiri, sem lengra
líður. Þó það kunni að nægja
nú að veita 300 þúsund kr.
fjárhagsaðstoð til þeirra bænda,
sem mest hafa misst í af tekjum
sínum, vegna fækkunar á bú-
stofninum, þá verða þeir fleiri
1939, sem þá aðstoð þurfa, og
þá nægir sú upphæð ekki. Og
enn fleiri verða þeir 1940 o. s.
frv. Öll von þeirra manna, sem
fara vilja þessa leið byggist
því á því, að lækning finnist
við veikinni, eða þá öllu heldur
bólusetning, svo féð verði ó-
næmt fyrir henni. Hvað fram-
tíðin hér kann að bera í
skauti sínu veit enginn. Því
verður ekki neitað, að það hefir
tekizt að lækna kindur, en
lækning virðist enn ekki örugg,
og um það hvort hægt verður
að bólusetja móti veikinni og
gera féð þannig ónæmt fyrir
henni, getur enginn sagt nú.
Þeir sem því vilja fara þessa
leið, sigla á veikri von, sem
kannske rætist og kannske ekki.
Þá eru aðrir, sem vilja láta
hafa fjárskipti, þ. e. drepa allt
fé á hinu sýkta svæffi, og flytja
aftur inn á þaff fé af heilbrigðu
svæffi. Með því móti mætti út-
rýma mæðiveikinni úr landinu.
Vafi hefir leikið á þvi hvort það
fé, sem flutt væri inn á svæðið
mundi aftur smitast úr högun-
um eða húsunum, og til að fá
skorið úr því, var í haust haft
fjárskipti á Heggstaðanesinu í
Húnavatnssýslu. Jafnframt hef-
ir heilbrigðu fé verið sleppt á
lítið afgirt land, strax og veikt
fé, sem búið var að vera á því
lengi, var af því tekið, það haft
þar nokkra daga, og síðan aftur
tekið og ekki látið hafa sam-
gang við sjúkt fé. Fyrst í vetur
og vor fæst því skorið úr því,
hvort fé getur smitazt af hög-
um, sem sjúkt fé hefir gengið á,
en fyrirfram verður það að
teljast mjög svo ólíklegt, enda
engin dæmi, sem benda í þá átt.
ÖU smitun virðist hafa verið
milli kinda, eða beint frá kind
til kindar, án nokkurrar milli-
leiðar eða milliliða.
Fjárskipti má gera á fleiri
vegu. Þau má framkvæma á
einu hausti. Þó er mjög erfitt að
vera búinn að gera allt það
svæði, sem veikin er á, sauð-
laust það snemma að hausti, að
tími vinnist til að koma aftur
á það öðru fé áður en tíð spill-
ist og fjárflutningar verða ó-
mögulegir eða mjög erfiðir.
Fjárskipti má líka framkvæma
á fleiri árum, og þá á vissum
svæðum hvert ár. Yrði þá byrj-
að á jaðrasvæðunum og hið
sýkta svæði þannig smáminnk-
að. Hætt er við að það mundi
mæta mikilli mótspyrnu frá
mörgum, að drepa t. d. næsta
haust allt fé milli Héraðsvatna
og Blöndu, þar sem veikin nú
er ekki komin í ljós, nema á fá-
um bæjum. Þó yrði það að
gerast, væri þessi leið farin. En
þegar bændur athuga það, sem
framundan er, ef ekkert er gert,
þá er ótrúlegt að þeir stæðu
mikið á móti slíkri ráðstöfun.
Til að létta varnirnar gæti
líka vel komið til mála, væri
þessi leið farin, að hafa fjárlaus
belti milli heilbrigðra svæða og
sýktra, sumarið áður en fjár-
skiptin væru gerð. Það bæði
gæfi öryggi um það, að veikin
ekki rétt áður en drepið væri
niður, gæti borizt yfir marklín-
una, og svo komið þar upp síð-
ar, og það sparaði fé, sem þá
mætti verja til fj árskiptanna,
en þau verða ekki gerð nema
með beinum og þó enn meira ó-
beinum stuðningi ríkisvaldsins.
Ég hygg, að eina leiðin til að
losna við veikina úr stofninum,
sé fjárskiptaleiðin, og hana ber
að athuga mjög vel.
Þá eru sumir, sem telja allar
varnir vitleysu og óþarfar. —
Sumir segja, aff veikin sé þegar
um allt land. Það sé því heimska
að vera að berjast við varnir við
t. d. Héraðsvötn, þegar veikin
sé í Eyjafirði og kannske líka í
Skagafirði austan Vatna. Þetta
ætti að vera rökrétt afleiðing og
eðlileg afstaða þeirra manna,
sem halda að hér sé um sjúk-
dóm að ræða, sem sé um land
allt. Þó eru ýmsir þeirra, sem
það halda, fylgjandi vörnum, af
hverju sem það kemur. Aðrir
halda að varnirnar geti aldrei
aftrað því að veikin fari um
land allt, en þeir búast við því,
að í fjárstofninum séu ein-
staklingar, sem séu ómóttæki-
legir fyrir veikina. Þessir ein-
staklingar lifi hana af, og af
þeim verði siðan að ala upp
framtíðarstofninn. Þeir sem
þessu halda fram, benda á, að
þar sem veikin hefir verið, hef-
ir það komið greinilega í ljós, að
fjárættirnar eru misnæmar
fyrir henni. Bóndi, sem átti
margt fé, og vissi urn ætt
hverrar kindar, hefir á þrem ár-
urn misst um 90% af því fé, sem
var út af einum ákveðnum hrút,
en ekki nema innan við 10% af
því, sem var út af öðrum, og
mætti það benda á misjafnan
næmleika fyrir veikinni. Svipuð
dæmi eru allmörg.
Af þessum dæmum, og svo því,
að tiltölulega lítið hefir drepizt
á þeim bæjum, sem veikin er
búin að vera lengst á, í haust
og vetur (en þar er farið 60—
90% af fénu), draga þeir menn,
sem vilja láta veikina flæða yf-
ir, þá ályktun að féð drepist
aldrei allt úr henni, og það sem
eftir lifi eigi að mynda framtíð-
arstofninn, það sé ónæmt eða
lítið næmt fyrir veikinni.
En það yrði dýrt, að láta veik-
ina hreinsa þannig úr. Af þeim
600000 sauðkindum sem nú eru
í landinu, mætti ætla að 50000—
100000 kynnu að lifa eftir. Hitt
færi. Og erfitt yrði að veita þá
fjárhagsaðstoð, sem þyrfti til
þess að menn gætu haldið bú-
um sínum, og flosnuðu ekki frá
þeim. Ég hygg því, að það væri
misráðið, ef veikinni væri þann-
ig lofað að leika lausum hala.
Ég hygg að Alþingi það, sem
saman á að koma nú eftir 6
vikur, verði að taka afstöðu um
framtíðarstefnu í málinu. Því
eftir henni fer, hvað gera á í
vor. Þess vegna hreyfi ég þessu
nú, og bið menn að hugleiða,
hvort réttara sé, að skipta um
fjárstofn og útrýma veikinni,
eða að reyna að hefta útbrelðslu
hennar, og hjálpa með fjár-
framlögum þeim, sem svo hart
verða úti af völdum hennar, að
þeir ella flosna frá búum sín-
um, eða að láta veikina eiga sig,
í trúleysi á það, að hún verði
stöðvuð, og von um að eftir lifi
fé, sem sé ónæmt fyrir henni,
og af megi ala framtiðarstofn-
inn. Mér þætti vænt um að
heyra álit bænda á þessum
þrem stefnum. Þær eru mis-
dýrar fyrir rikissjóðinn, og mis-
jafnar fyrir þá.
Og væntanlega kynna þing-
menn þeirra héraða, sem veikin
nú er í, sér skoðanir manna og
viðhorf gagnvart veikinni, í
kjördæmunum, áður en tekin
verður upp framtiðarstefnan.
Reykjavík 2. janúar 1938.
Páll Zóphóníasson.