Tíminn - 24.02.1938, Blaðsíða 4

34
TÍM INN
sérplægni frú Þórhildar í þessu
margþætta hjúkrunarstarfi
seint rómað um of. Síðasta
haustið, sem séra Guttormur
lifði, veiktist hann af illkynj-
aðri kvefpest, og var hann jafn-
an fársjúkur úr því til bana-
dægurs og oft rænulaus. Má
nærri geta, hvílík feikna raun
það hefir verið að stunda hanri
allan þennan tíma. Mun frú
Þóxhildur hafa notið ágætrar
aðstoðar Benedikts sonar síns í
þessari lokabaráttu.
Er séra Guttormur andaðist,
hafði hjónaband þeirra frú
Þórhildar staðið í nær 60 ár,
enda voru þá á lífi 44 afkom-
endur þeirra.
II.
Höfuðstörf æfi sinnar leysti
séra Guttormur af hendi í
Stöðvarfirði. Þessi litla út-
kjálkasveit naut lengst starfs-
krafta þessa andlega höfðingja.
Hann var Stöðvfirðingum and-
legur leiðtogi meðan hans naut
við, vitinn á hafi trúmálanna,
sem þeir stýrðu eftir í meira en
aldar þriðjung, huggari þeirra
og ráðunautur á raunastund-
unum, fræðari þeirra í hvers-
konar menntun og hrókur alls
fagnaðar í veizlum og á mann-
fundum.
Þeir Stöðfirðingar, sem orðnir
eru miðaldra og eldri, hafa þvi
ástæðu til að minnast séra Gutt-
orms með þakklæti og aðdáun,
og þeir gera það líka. Fyrst og
fremst minnast þeir hans sem
prests. Eins og þegar hefir verið
að vikið, var séra Guttormi ann-
að hugstæðara en að verða
prestur. „Auðvitað þótti mér
vænt um guðfræðina“, sagði
hann eitt sinn við mig, „en ég
blátt áfram elskaði málfræð-
ina!“
Þrátt fyrir þetta má fullyrða,
að hann hafi verið með beztu
prestum síns tíma. Hann var
gæddur mælsku í ákaflega ríkum
mæli, og hugmyndaauðgi hans
yfirgnæfandi. Hann var framúr-
skarandi góður íslenzkumaður,
og voru því ræður hans á hreinu
og þróttmiklu máli. Þar við
bættist það, að hann flutti ræð-
ur sínar með eldlegum ákafa og
krafti. Enda munu menn, sem
til þekkja minnast hans, sem
eins hins áhrifamesta predikara,
allan siðasta mannsaldur verið
í hröðum uppgangi. í hreppn-
um eru aðeins 12 búendur, en 7
þeirra greiða eignarskatt.
Kaupfélag Króksfjarðar er
verzlun þessara tveggja sveita.
Enginn skuldar því og það skuld-
ar engum. Það mun vera- bezt
stæða kaupfélagið á öllu land-
inu.
Á árinu 1936 þurfti enginn í
Geiradalshreppi að leita fá-
tækraframfæris.
Skáldið virðist hafa ferðazt
um þessar sveitir með lokuð
augu, því úrskurðar það; „....
jörðin í skuld, búið í skuld,
hvergi lánstraust .... ekkert
undirlendi, engar samgöngur,
grjót niður í sjó.“ Það eina, sem
skáldið sér, er „armingjar, með
steingerðu hugmyndakerfi auð-
valdsins".
í upphafi greinarinnar talar
skáldið um það, að hvarvetna
blasi við tortíming þeirra verð-
mæta, sem gerðu sveitirnar að
burðarstoð menningar áður. Áð-
ur er nokkuð víðtækt orð og ekki
gott að vita, hvenær þessi miklu,
nú tortímdu verðmæti voru til,
að dómi skáldsins, enda getur
hann ekki um það, hver þau
hafi verið.
Ég held, að það bezta verð-
mæjá, sem sveitirnar hafa
nokkru sinni átt, eigi þær enn.
Það eru greindir atorkumenn og
konur, drenglundað fólk, í þess
orðs beztu merkingu.
Ýms rit Laxness benda í þá
er þeir hafa á hlýtt. Sérstaklega
er til þess tekið hvað tækifæris-
ræður hans voru oft ljómandi af
mælsku og spámannlegum
mætti. Honum var í brjóst bor-
in inngróin þekking á sálarlífi
manna, ekki sízt ungmenna og
barna.
Það sýndi sig líka áþreifan-
lega, að menn höfðu trú á hon-
um sem kennara, því margir
urðu’til þess að koma efnilegum
piltum til hans, og fá hann til
að búa þá undir skóla. Eru
margir af lærisveinum hans
meðal hinna nafnkunnustu
manna, sem íslendingar hafa
átt. Má t. d. nefna: Geir T.
Zoéga rektor, Finn Jónsson pró-
fessor og Jón Jensson yfirdóm-
ara, af þeim, sem látnir eru. Af
núlifandi mönnum má nefna:
Einar Benediktsson skáld, Jó-
hannes Sigfússon, menntaskóla-
kennara, Þorstein Gíslason, rit-
stjóra og skáld, Björgvin Vigfús-
son, fyrv. sýslumann, Stefán
Björnsson prófast á Eskifirði og
doktor Stefán Einarsson, auk
margra annara þekktra manna
og óþekktra. Séra Guttormur
var ágætlega menntaður maður,
og gegnir furðu, hvað vel hann
hélt við þekkingu sinni og
hversu mikið hann jók hana,
þegar tekið er tillit til þess, hvað
erfiðar aðstæðurnar voru.
Hann var ágætur sögumaður
og unni af alhuga fornnorræn-
um fræðum. Eins og minnst hef-
ir verið á, var hann íslenzku-
maður ágætur.
Hann talaði, skrifaði og
kenndi fagurt, lifandi og hreint
mál. Var honum mikið áhuga-
mál að glæða skilning almenn-
ings á fögru og hreinu máli. T.
d. má geta þess, að hann þver-
neitaði að skíra börn nöfnum,
sem honum þóttu afkáraleg og
smekklaus, Þá 'sætti það undr-
um hvað hin íslenzka tunga
varð auðug og frjó í munni hans
og hve fljótur og markviss hann
var að nafngreina hverskonar
hugtök.
Eitt sinn, er hann kom á
heimili foreldra minna, sá hann
hanga spjald á veggnum, og á
því stóðu orðin: „Kunst bringer
Gunst“. „Snilli færir hylli",
sagði hann óðara.
Þekking séra Guttorms á er-
átt, að hann hati sveitafólk, og
enginn íslenzkur rithöfundur
hefir ritaö jafn ljótar lýsingar á
íslenzku sveitalífi sem hann, og
hann hefir látið þýða þær á er-
lend mál. Það er með þetta eins
og sumt annaö, sem áður var út-
lendur iðnaður, en nú er orðinn
íslenzkur.
Áður fyrr voru það Blefken
o. fl., sem framleiddu sögur ís-
lendingum til háðungar, en sér
og sínum til framfæris. Nú er
„Sjálfstætt fólk“ selt á erlend-
um markaði.
En svo er önnur hlið á þessu
máli. Ýmsir sem í kaupstöðum og
sjávarþorpunum hafa sótt eftir
lýðfylgi, hafa á óheillavænlegan
hátt lokkað fólk úr sveitunum
til kaupstaðanna og hvatt það til
að gerast „öreigar", því nú er
fínt að vera öreigi og atvinnu-
laus og talið rétt fyrir fíleflda
karlmenn að lifa á sveitarfram-
færi, þótt nógar vistir bjóðist í
sveit, því að þar er ekki greitt
taxtakaup. Ennþá hefir þó ekki
verið lagt út í það, að banna
bændum að vinna að búskapn-
um, af því að arðurinn gefi þeim
ekki taxtakaup. Það er látið
nægja, að þekktasti rithöfundur
landsins og einn skæðasti áróð-
ursmaður kommúnista lýsi því
yfir i víðlesinni grein, að þeir
virðist vera geðbilaðir.
En skáldið kveður Barðstrend-
inga ekki án þess að benda á það,
hvernig á því stendur, að hann
hefir allt illt á hornum sér, er
lendum málum var mjög góð, en
langbeztur mun hann hafa ver-
ið í latínunni, talaði hann hana
og ritaði sem sitt móðurmál.
Telja þeir, sem þekkingu hafa
á þeim málum, að fáir eða engir
af samtímamönnum hans, hafi
staðið honum þar á sporði, enda
unni hann latínunni, sem aug-
um í höfði sér. Og eftir að hann
var blindur orðinn var það hans
mesta yndi, ef lesið var fyrir
hann í latneskum bókum, mun
það helzt hafa verið Vigfús son-
ur hans, sem það gerði. Jafnvel
fáum mánuðum fyrir dauða
sinn, þá mjög veikur, sagði
hann við Vigfús, er var hjá hon-
um í heimsókn: „Æ, lestu nú
fyrir mig dálítið í Seneca!“
Upphaflega mun séra Gutt-
ormur ekki hafa verið mikið
lakari í grísku og las hana
allmikið á fyrstu prestsskapar-
árum sínum. En þegar hann
flutti frá Svalbarði að Stöð,
sendi hann dálítið af flutningi
með skipi, sem átti að koma
honum til Djúpavogs. En skipið
lét í haf, án þess að koma þang-
að, og komst flutningurinn ekki
til skila fyr en árið eftir. Var
hann þá mikið skemmdur og
allar hinar grísku bækur séra
Guttorms ónýtar. Varð þetta til
þess, að hann las grískuna lítið
eða ekkert eftir að hann kom að
Stöð.
Þá var séra Guttormur ágæt-
ur í norðurlandamálum og
þýzku, og las auk þess hrukku-
laust ensku, frönsku og jafnvel
fleiri tungumál. Framburði hans
á þessum málum hefir vafalaust
verið ábótavant, eins og eðlilegt
var um mann er aldrei sigldi;
er og vert að athuga það, að
tungumálakennslan var ekki, á
skólaárum séra Guttorms, neitt
í líkingu við það, sem hún nú
er í hinum æðri skólum vorum,
og mun hann hafa mest af eigin
rammleik kynnst hinum nýrri
málum.
Séra Guttormur var laglega
skáldmæltur, og fékkst töluvert
við ljóðaþýðingar, sérstaklega á
tímabili. Hafði hann mikið yndi
af þessu og var afar vandvirkur
og nákvæmur í þessu efni; enda
bera þær þýðingar hans, sem ég
hefi séð þess ljósan vott. Lítið
mun hafa birzt af þessu á
hann minnist þeirra. Skáldið
hefir hvergi rekið sig á komm-
únistiskan hugsunarhátt né
samyrkjubú að rússneskri fyrir-
mynd. Þess vegna er allt einskis
virði.
Því fer betur, að yfir húgsun-
arhætti Barðstrendinga grúfir
ekkert örvæntingarmyrkur. Þeir
halda enn við lífsskoðun feðra
sinna og breyta eftir reglunni:
Bú es betra,
þótt búkot sé.
Halur es heima hver.
Þótt tveir geitu eigi
og taugreftan sal.
Þat es þó betra en bæn.
Þeir eru minnugir Stephans G.
Stephanssonar og vita það, að
mestur þroski fæst með því að
vinna hörðum höndum ár og
eindaga, og eru glaðir og reifir,
unz sinn blða bana. Skáldið Sig-
urður á Arnarvatni kann betur
en Laxness að meta íslenzka
bændamenningu. Hann kveður:
En alið af orku og dyggðum
í íslenzkum háfjallabyggðum,
býr manndómsins skírasta skart.
Þar lifir hann, kjörsonur
fjallanna, frjáls,
þar flekkar ei hetjuna
okbeygður háls,
né hugur með hálfstýfðum
fjöðrum
og háður og bundinn af öðrum.
En samt lýsir Laxness þessum
hugsunarhætti skemmtilega í
gerfi gamals manns og hjá ung-
mey, er hann hittir í Skálavík.
prenti, nema fáein kvæði í
„Óðni“ endur og eins. Þá mun
hann einnig hafa þýtt nokkur
alllöng leikrit, og hafa tvö þeirra
verið leikin hér á Stöðvarfirði:
„Förin til lindarinnar“ og „Fólk-
ið í húsinu“, sem bæði eru létt
og fyndin alþýðuleikrit.
III.
Séra Guttormur var með
lægri mönnum á vöxt, en ekki
ýkja grannvaxinn. Hann var ljós
á hár og skegg, fríður sýnum,
ennið hátt og hvelft, nefið beint,
kinnarnar rjóðar og svipurinn
allur bjartur og höfðinglegur.
Skein vingjarnleiki og Ijúf-
mennska úr svipnum.
Hann var glæsilegur fulltrúi
liðinnar prestakynslóðar, sem, í
krafti yfirburða sinna yfir fjöld-
ann, brá upp kyndlum þekking-
arinnar í sveitum íslands, og var
þannig merkisberi og vegvísandi
þeirrar menntunar og menn-
ingar, er síðari tímar hafa skap-
að. Vegna þessa, fyrst og fremst,
á séra Guttormur heimtingu á,
að honum sé vottuð virðing og
þökk, er hann er liðinn, og bæði
þessvegna og margs annars, ber
honum þessi grafskrift allra
beztu sona íslands:
Deyr fé
deyja frændr,
deyr sjálfr et sama,
en orðstírr
deyr aldrigi
hveims sér góðan getr.
Vinur.
Utan úr heimi
(Frh. af 1. síðu.)
fram fjölþætt menntunar- og
verzlunarviðskipti, og ef til ó-
friðar kæmi á milli stórveld-
anna, væri þetta samband nógu
sterkt til þess að vernda hlut-
leysi smáríkjanna, sem að því
stæðu.
Teodoras Bieliackinos.
NOTUÐ
ÍSLENZK FRÍMERKI.
kaupi ég hæsta verði. Duglegir
umboðsmenn óskast um allt
land. Innkaupsverðlistar sendir
þeim sem óska.
Gunnar Guðmundsson,
Laugaveg 42. Pósthólf 551
Sími 4563. — Reykjavík.
Hún fer sínar leiðir, ríður taum-
laust, slær upp á nárann, kippir
sér hvorki upp við storm né regn
og hatar athafnaleysi og fyrir-
lítur þá, sem gefast upp í lífs-
baráttunni af tómum erlendum
hj átrúarkreddum.
Barðstrenzkir bændur vita vel
að margt þarf umbóta við, en
þeir muna, að við þeirra kjör
hafa forfeðurnir megnað að við-
halda lífvænlegum kynstofni,
þróttmikilli þjóð. Þeim dettur
því ekki í hug að leggja árar í
bát, segja sig til sveitar og
heimta allt af öðrum. Þeir vita
og hafa sýnt með framförum
síðustu ára, að á traustum
velli er vænlegast að berjast fyr-
ir skipulegum þjóðfélagsumbót-
um.
Öll okkar þjóðfélagsvandræöi
nú á tímum stafa frá fólki, sem
gálauslega hefir yfirgefið sveit-
irnar. Þetta veit Laxness líka, og
hann lítur ekki á allt með rang-
hvolfdum augum. Hann lítur
landgæði Snæfellsness réttu
auga. Væri mikils um vert, ef
hann vildi framvegis beita sín-
um beitta geiri meira til fram-
gangs nýju landnámi og hvetja
menn til að leggja nokkuð í söl-
urnar fyrir hugsjónir sínar. —
Hans yrði lengi minnzt, ef hann
kæmi upp blómlegri samvinnu-
byggð á Snæfellsnesinu og tæki
þingsætið af vini sínum, sem
heldur því nú.
I
Reykjavík. Sími 1249.
Símnefni: Sláturfélag.
Niðursu&uverhsmiðja.
Reykbús.
Bjúgnayerð.
Frystihás.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niðursoðið kjöt
og fiskmeti fjölbreytt úrval. Bjúgu og allskonar áskurð á brauð
mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávalt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði. Frosið kjöt
allskonar, fyrst og geymt í vélfrystihúsi, eftir fyllstu nútlma-
kröfum.
Ostar oy smjör frá Mjólhurbúi Flóamanna.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar um
allt land.
Bezta
Munntóbakið
er frá
Brödrene Braun
KAUPMANNAHÖFN
Bíðjið kauptnann yðar um
B. B. mnnntóbakð
Fœst allsstaðar.
Prjónavélar

Husqvarna-
prjónavélar
eru viðurkend-
ar iyriv gœði
Þó er verðið
ótrúiega lágt
Samband ísl. samvinnuiélaga
REYSIÐ
J. GEUNO’S
ágæta hoUenzka reyktóbak
TBBDi
AROMATISCHER SHAG kostar.kr. 1.15 7™ kg.
FEINRIECHENDER SHAG — — 1.25--
Fæst í ölhtm verzlunum.
Ágæt herbergi *
til leigu á Hverfisgötu 32 yfir
^~Allt með Islenskum skipam!
lengri eða skemmri tíma. Hent- Prentsmiðjan EDDA h.f.
ugt fyrir ferðafólk. — Sími 3454 Ritstjóri: Gísli Guðmundsson.