Tíminn - 24.03.1938, Blaðsíða 2

48
TfMINN
liðið og minnka áhrif Stahrem-
bergs. Að lokum bannaði hann
Heimwehrliðið og Stahremberg
varð að beygja sig. Hann er
nú fullkomlega valdalaus.
ERFIÐLEIKARNIR AUKAST.
Þrjú síðustu árin hefir Sehus-
snigg raunverulega verið ein-
valdi Austurríkis. Það hefir
verið erfitt hlutverk. Vegna inn-
anlandsfriðarins hefir hann
orðið að banna tvo stærstu
flokkana, jafnaðarmenn og naz-
ista. Áður veitti Mussolini Aust-
urríki vernd sína. Nú getur
hann það ekki lengur, sökum
hernaðarins í Abessíniu og á
Spáni. Á sama tíma hefir her-
veldi Hitlers aukizt og þar með
áhrif þeirra manna, sem vilja
sameina Austurríki Þýzkalandi.
Síðan stuðningur Ítalíu brást
hefir Schussnigg reynt að leita
eftir aukinni vináttu Tékkó-
Slovakíu, Frakklands og Eng-
lands til að láta það vega á móti
veldi Hitlers. En það hefir ekki
reynzt einhlítt. Á fundi þeirra
Hitlers í byrjun febrúarmán-
aðar síðastl. neyddi Hitler hann
til þess að breyta stjórn sinni
til hagsbóta fyrir nazismann.
Meðan stjórnarbreytingin fór
fram var þýzkur her við landa-
mærin.
Schussnigg gekk þó ekki
lengra til samkomulags við
Hitler en það, að hann hefir
enn engu minni völd en áður.
Allir hinir nýju ráðherrar eru
nákomnir vinir hans. Seyss-In-
quart, sem fékk lögreglustjórn-
ina samkvæmt kröfu Hitlers, er
aldavinur Schussniggs og kat-
ólskur. Hann hefir lítið skipt
sér af stjórnmálum.
Schussnigg hefir heldur ekki
gengið að því að leyfa nazistum
sjálfstæða flokksstarfsemi. Þeir
fá aðeins að starfa pólitískt
innan Föðurlandsfylkingarinn-
ar, en þar hefir Schussnigg tögl-
in og hagldirnar. Síðustu frétt-
ir benda einnig til þess, að
Schussnigg ætli að veita verk-
lýðsfélögum aftur nokkurt
frelsi til að vega á móti naz-
ismanum. Þau munu styðja
hann, þrátt fyrir gamlan ágrein-
ing, því þau vilja hann heldur
en nazismann. Hjá bændum
hefir fiokkur Schussnigg mest-
an stuðning. Hann getur því
nokkurnveginn treyst á stuðn-
ing bænda og verkamanna.
En þau auknu réttindi, sem
Schussnigg hefir veitt nazist-
: um, gera honum þó stórum erf-
iðara fyrir. Fjölmörgum saka-
mönnum þeirra hefir aftur ver-
ið veitt frelsi. Meðal þeirra er
\ Fritz Woitsche, sem reynt hefir
j að myrða Schussnigg. Um 30
i þús. austurrískra nazista, sem
flúið hafa til Þýzkalands, munu
í hverfa heim aftur, hvattir og
studdir til áróðurs af Þjóðverj-
um. Og hvenær sem í odda
skerst milli þeirra og Schus-
snigg getur hann vænzt að Hit-
ler skakki leikinn. Hann þarf
því sannarlega að þræða milli
skers og báru.
ÞJÓNN KATÓLSKU
KIRKJUNNAR.
Schussnigg á fáa kunningja
j og lifir mjög einmanalegu lífi.
j Hann missti konu sína í bílslysi
; fyrir nokkrum árum og er sagð-
ut mjög þunglyndur síðan.
: Margir segja að hann vilji
! helzt losna við áhyggjur stjórn-
málanna og ganga í klaustur.
En sjálfstæði Austurríkis og
frelsi katólsku kirkjunnar geta
ekki misst hann úr núv. starfi, en
katólska kirkjan berst með oddi
og egg gegn yfirráðum nazism-
ans í Austurríki, vegna þess ó-
frelsis, sem hun býr við í Þýzka-
landi. Það er hvatning hinna
I katólsku kirkjumanna, sem ekki
veldur því hvað sízt, að Schus-
snigg er enn á sínum stað. Þeir
treysta engum betur, sökum ró-
lyndis, hygginda og áræðis, til
að halda um stjórnarvöl Aust-
urríkis og stýra því undan
; verstu áföllunum. Ef til vill
fórnar Schussnigg kirkjunni
þannig lífi sínu. Ein kúla, sem
gerði enda á lífi hans, væri ekki
I ólíkleg til að gera jafnframt
enda á sjálfstæði Austurríkis.
j
Slíka upplausn gæti hún skap-
j að. Það vita nazistarnir. Eitt
; blað þeirra sagði líka fyrir
; skömmu, að Schussnigg væri
| líftryggður fyrir 200 þús. schil-
j lings og „sú upphæð gæti þurft
! að greiðast fyr en varir“.
Síðan þessi grein var skrifuð
hafa þau stórtíðindí gerst, að
Austurríki hefir misst sjálf-
stæði sitt og veTið innlimað í
Þýzkaland með skyndilegum
hætti. Schussnigg er nú fangi
þýzkra nazista.
Lesið og útbreið-
ið Tímann!
I'
l

Enn um síldarverksmíðjur ríkisins
Framkvæmdastjóri S. R. hr.
Jón Gunnarsson skrifar í
Tímann nú nýlega um fjár-
hag ríkisverksmiðjanna og
ræðir þar sérstaklega um
rekstursafkomu þeirra s. 1. ár,
í grein þessari gerir hann
nokkrar athugasemdir við
grein mína um þetta sama
mál, sem áður hafði birzt í
Tímanum. — Um stofn-
kostnað verksmiðjanna að við-
bættum áhöldum, sem keypt
hafa verið, og endurbótum ber
okkur alveg saman, enda eru
þær tölur teknar eftir bók-
um verksmiðjanna. En það
sem hann telur athugavert við
reikningsfærzlu verksmiðj anna
s. 1. ár er:
a. Að rétt sé að telja miklu
meira af viðbótum og endur-
bótum verksmiðj anna á við-
haldsreikning en gert hafi
verið, eða sem nemi 136,713,06
kr. í viðbót við þær 130,000,00
kr., sem þegar höfðu verið
færðar, sem viðhald á þessu
eina ári.
b. Að afskrifa beri nýju
þróna um 178,931, 57 kr.
V iðhaldskostnaðiii*.
í grein minni fór ég eingöngu
eftir þeim tölum, sem færðar
voru í bækur verksmiðjanna.
Verksmiðjustjórnin hafði sjálf
ekki ákveðið neitt um það,
hvað skyldi færast á viðhalds-
reikning og hvað teljast viðauk-
ar og umbætur á verksmiðj-
unum, reiknað til eignar s. 1.
ár. Enda mun það jafnan hafa
verið venja, að framkvæmda-
stjóri í samráði við skrifstofu-
stjóra hafi metið, hvað beri að
telja af umbótum til eigna og
hvað til viðhalds. Að sjálfsögðu
getur það oft verið álitamál,
hvað telja beri eigna-aukningu
og hvað viðhald. Samkvæmt
því, sem ég hefi áður skýrt
frá, þá hefði verið talið' til
viðhalds verksmiðjunni á síðastl.
ári um 130 þúsund krónur, og
er það miklu meira, en reiknað
hefir verið nokkru sinni fyrr,
eða um 9 þúsund kr. meira en
öll árin til samans frá því
verksmiðjurnar voru byggðar og
keyptar og til ársloka árið 1935.
Hr. Jón Gunnarsson vill reikna
af fé því, sem lagt var í umbæt-
ur og viðhald S. R. s. 1. ár um
267 þúsund krónur til viðhalds,
sem er miklu hærri upphæð
en allt það fé, sem lagt hefir
verið til viðhalds verksmiðj-
unum frá byrjun að meðtöldu
árinu 1936, en þá var lagt í við-
hald, sem nam rúmum 68 þús.
kr. Ef þetta mat framkvæmda-
stjórans væri að öllu leyti rétt,
þá sýnist verksmiðjunum hafa
verið allmikið ábótavant og að
of lítið hafi verið' gert, til að
halda þeim við, allt fram til s.
1. árs. Ég er á sama máli og hr.
Jón Gunnarsson um það, að
fremur beri að reikna of mikið
en of lítið af umbótum verk-
smiðjanna á viðhaldsreikning,
en þar verður þó að gæta hófs.
Reikningar verksmiðjanna fyrir
árið 1937 eru enn óendurskoð-
aðir, en fyrr en það er gert og
ríkisstjórnin hefir samþykkt
þá, er vitanlega ekki hægt að
slá neinu algerlega föstu um
útkomu þeirra í öllum atrið-
um.
Afskrlft á
nýju jirónni.
Það mun aldrei hafa verið
venja að afskrifa neinar sér-
stakar fasteignir S. R.; hins-
vegar er myndaður fyrningar-
sjóður af fyrningarsjóðsgjaldi.
Árlegar afborganir eru reikn-
aðar sem afskriftir en ekki sem
eignaaukning, þegar reikning-
ar verksmiðj anna eru gerðir
upp ár hvert. Oft má deila um,
hvort byggingar og aðrar fram-
kvæmdir hafi ekki orðið of
dýrar. Flestir, sem til þekkja, á-
lita að verksmiðjan S. R. ’30
hafi orðið allt of dýr, miðað við
afkastagetu hennar, allt að
hálfri milljón' króna. Aldrei
hefir um það verið rætt, að
minnsta kosti er það ekki bók-
að í fundargerðarbækur verk-
smiðjustjórnarinnar, að það
beri að afskrifa hana sérstak-
| lega. Ef afskrifa ætti nýju
| þróna, og það þegar á fyrsta
ári, þá er hér um nýjung að
ræða lijá verksmiðjunum. Það
mun líka vera óvenjulegt hjá
hvaða fyrirtæki, sem er, og
með hvaða formi, sem er á
reikningshaldi þeirra, að af-
skrifa byggingar sama árið og
þeim er komið upp. Þessi af-
skrift, sem hr. Jón Gunnarsson
vill gera á nýju þrónni er held-
ur ekkert smáræði — 178,931,57
kr. — Til mála gæti alveg eins
komið að afskrifa S. R. ’30 og
fleiri byggingar verksmiðj anna
og ef allar þær afskriftir væru
settar á rekstursreikning árs-
ins 1937, þá þarf ekki um það
að ræða að útkoma á árinu
sýndist óglæsileg. Hvað myndi
ríkisskattanefndin segja, ef
verksmiðjurnar væru einstakl-
ings fyrirtæki, nýja þróin
kostað 248 þúsund krónur, en
eigandi ekki reiknað hana
sama árið, sem hún var byggð,
nema 70 þúsund króna virði, en
fært mismuninn sem reksturs-
útgjöld á árinu(!).
Nýja þróin.
Því, sem framkvæmda-
stjórinn segir um þróna að
öðru leyti, ætla ég ekki að
svara hér. Full reynsla á henni
er ekki fengin ennþá. Og þótt
síld skemmdist í neðri þrónni
s. 1. sumar, þá er það ekki eins-
dæmi. Það eru takmörk fyrir
því, hvað lengi má geyma síld-
ina í hvaða þró sem er. En
skemmdirnar í síldinni í nýju
þrónni stöfuðu meðal annars
af því, að síldin var skemmd,
þegar hún kom i þróna og var
geymd í þrónni óhæfilega lengi.
Annars ber fyrverandi fram-
kvæmdastjóra að svara fyrir
gerðina á þrónni. Hann fékk,
sem verkfræðingur að ráða gerð
hennar og hafði sér til aðstoðar
tvo aðra verkfræðinga. Þróin
fór langt fram úr því verði,
sem verksmiðjustjórnin hafði
leyft framkvæmdastjóra að
hún mætti fara,' eða úr krón-
um 175,000,00 upp í nál. krónur
248,000,00. En þar færði hann
sér til málsbóta, ófyrirsjáan-
lega verðhækkun á efni o. fl.
Aths. hr. Jóns Gunnarssonar
viðvíkjandi færzlum til fyrn-
ingarsjóðs tel ég réttar.
Raunverulega fjárhagslega
þýðingu fyrir verksmiðjurnar
hefir það enga, hvort farið
yrði eftir tillögum hr. Jóns
Gunnarssonar með færzlu á
reikningnum fyrir s. 1. ár eða
ekki. Á pappirnum kæmi það
þannig út, að í stað 921,309,56
kr., sem verksmiðjurnar hefðu
bætt fjárhag sinn s. 1. ár,
samkv. grein minni 19. febrú-
ar, þá teldist það, samkvæmt
tillögum hr. Jóns Gunnarsson-
ar 605,664,93 kr. En hinsvegar
lækkar þá stofnkostnaður verk-
smiðjanna með umbótum, sem
teljast til eignar úr 4,070,049,72
kr. í 3,654,384,79 kr. En eftir
hvorri aðferðinni sem reiknað
yrði, þá verða ógreiddar skuldir
verksmiðj anna óbreyttar.
Umbætsirnar
á síðastl. árl.
Ég áleit það mjög óheppi-
lega ráðstöfun, þegar hr. Jón
Gunnarsson var látinn fara frá
verksmiöjunum fyrir tveim ár-
um síðan, og var ég því ein-
dregið fylgjandi að koma hon-
um að aftur sem framkvæmda-
stjóra, þegar tækifærið gafst
nú um s. 1. áramót. Þegar hann
kemur nú aftur að verksmiðj-
unum, þá sýnist honum margt
hafa verið gert á annan veg, en
hann myndi hafa látið gera, ef
hann hefði ráðið. Ég efast ekki
um hagsýni hr. Jóns Gunnars-
sonar, en þrátt fyrir það, þá
kann ég ekki vel við að hann
þegar felli eins þungan dóm og
hann hefir gert, yfir manni
þeim, sem séð hefir um fram-
kvæmdir verksmiðjanna s. 1.
ár, þar sem hann segir að
f ramkvæmdir verksmiðj anna
séu þannig úr garði gerðar, að
þær að miklu leyti séu einkis
virði. Allmiklu fé hefir verið
\arið í skilvindur. Ég held að
gæði þeirra séu hin sömu hver
sem hefði keypt þær. Lýsis-
tankinn á Raufarhöfn, sem
byggður var af Landssmiðj-
unni, vatnsleiðsla á Raufar-
höfn, girðing um verksmiðj-
urnar á Siglufirði, síldarpressa
á Siglufirði. Þetta nefni ég að-
eins af handahófi af því, sem
fTamkvæmt var s. 1. ár. Eru
þetta allt einkisverðar fram-
kvæmdír? Hitt má allt af deila
um, hvort rétt sé að ráðast í
miklar framkvæmdir eða ekki.
Árið 1936 var óvenjulega hag-
kvæmt ár verksmiðjunum. Þær
græddu þá allmikið og var
eðlilegt að sjómenn og útgerð-
armenn gerðu kröfur um um-
bætur á verksmiðjunum og um
byggingu nýrrar síldarþróar.
Við þessum kröfum þeirra varð
Gerðardómslðgin
Eftir Hermann Jónasson forsætisráðherra
I.
Iimgangur.
Nýlega var samþykkt frum-
varp til laga um, að ágrein-
ingur milli útgerðarmanna og
sjómanna um kaup og kjör
skyldi lagður í gerðardóm.
Vegna þess, að þetta er í fyrsta
skipti sem slík löggjöf er sett
hér á landi, og þar sem hún
hefir valdið nokkrum ágrein-
ingi, sem m. a. hefir haft þær
afleiðingar, að fulltrúi Alþýðu-
flokksins í rikisstjórninni hef-
ir sagt af sér, tel ég rétt að
gera almenningi nokkra grein
fyrir, hvaða orsakir liggja til
þess að lögin voru sett.
II.
Sættir
vorn strandaðar.
Deilan hafði staðið frá því
um síðustu áramót. Sáttasemj-
ari ríkisins hafði á þessum
tíma unnið að sættum milli
aðila, en án árangurs. Hann
hafði borið fram miðlunartil-
lögu þar sem kaup var lítils-
háttar hækkað, en umboðs-
menn beggja aðila neituðu að
mæla með þeirrí tillögu við
i umbjóðendur sína. Sjómenn og
i
j útgerðarmenn voru því mjög
j fjarri sáttum, og fyrir þá sök
! gerði ríkisstjórnin þá óvenju-
legu ráðstöfun, að biðja
hæstarétt að skipa 3 menn á-
samt sáttasemjara til þess að
reyna samkomulagsleiðina til
þrautar. Þessi sáttanefnd hélt
i stöðuga fundi með sjómönnum
og útgerðarmönnum, sameigin-
lega og sitt í hvoru lagi, og bar
að lokum fram miðlunartillögu,
sem hún gerði sér vonir um
að yrði samþykkt af báðum að-
ilum. En leikslokin urðu þau,
að útgerðarmenn samþykktu
tillöguna með skilyrði, en sjó-
menn höfnuðu henni með 58
atkvæða meirahluta. Hinn 15.
þ. m. ritar sáttasemj ari, dr.
Björn Þórðarson, lögmaður,
forsætisráðherra bréf, og segir
í niðurlagi þess: „Þar sem á-
rangurslaust hafa verið bornar
fram 2 miðlunartillögur í kaup-
deilu þessari, verð ég að líta
svo á, að frekari sáttatilraunir
af minni hendi og meðnefnd-
armanna minna muni vera
þýðingarlausar."
Eins og menn geta séð af
þessu, var vinnudeilan, eftir að
hún hafði staðið í 2 y2 mánuð,
og valdið verulegu tjóni vegna
stöðvunar ufsaveiðanna*) kom-
in í fullkomið öngþveiti, þegar
alveg var að líða að saltfisk-
vertíðinni, sem hingað til hef-
ir verið stærsti atvinnuvegur
íslendinga.
III.
Það, sem í húfi var.
Mér þykir hlýða, þótt þess
sé tæpast þörf, að gera nokkra
grein fyrir því, hvaða tjón
myndi hafa af því leitt, ef salt-
fiskveiðarnar, og jafnvel síld-
veiðarnar í sumar, hefðu stöðv-
ast. Það myndi fyrst og fremst
hafa valdið atvinnuleysi og
skorti hjá meira en 1000 sjó-
mönnum og fjölskyldum þeirra.
Það myndi hafa valdið gjald-
þroti útgerðarmanna, sem
hefðu orðið að liggja með hin
dýru veiðitæki, togarana, að-
gerðarlausa. En hörmungarnar
*) Um ufsaveiðar var sér-
stakur samningur, sem ekki var
fallinn úr gildi, en útgerðar-
menn vildu eigi láta- skip fara
á þær veiðar meðan deilan
stóð.
hefðu ekki aðeins komið niður
á deiluaðilum sjálfum, því að
fjöldi manna, sem unnið hefir
við fiskverkun í landi myndi
hafa misst atvinnu sína, liðið
skort og komizt á vonarvöl.
Bæjarfélögunum myndi hafa
reynzt það erfitt, ef ekki ó-
kleift, að standa undir þeim
byrðum, sem stöðvun . togara-
flotans hefði lagt þeim á herð-
ar. Fyrir bankana hefði stöðv-
unin orðið stórkostlegt fjár-
hagslegt tjón, sem erfitt hefði
reynzt fyrir þá að rísa undir.
Fyrir þjóðina í heild hefði orð-
ið gjaldeyristjón, sem nam
mörgum milljónum króna, og
að lokum má á það benda, að
við íslendingar hefðum ekki
getað fullnægt þeim saltfisk-
mörkuðum, sem við nú eigum
aðgang að, og því óhjákvæmi-
lega tapað þeim til keppinaut-
anna um ófyrirsjáanlegan
tíma.
Út af þessu rís sú spurning,
sem hver þegn í þjóðfélaginu
verður að svara fyrir sig: Átti
ríkisstjórnin að horfa á þessar
afleiðingar, allaT þær hörm-
ungar, sem af togarastöðvun-
inni hefðu hlotizt, án þess að
hafast nokkuð að, eða átti að
gera tilraun til þess að leysa
deiluna. Ég held að flestir séu
sammála um það, að ekki hafi
orðið hjá þvi komizt að Al-
þingi gripi í taumana og reyndi
að binda enda á þetta mál.
Enda kom það fram í umræð-
unum um gerðardómsfrum-
varpið, að allir þingmenn voru
sammála um, að Alþingi og rík-
isstjórn hefði borið skylda til
þess að binda enda á deiluna
og koma i veg fyrir þær ömur-
legu afleiðingar, sem yfirvof-
andi voru, ef deilan héldist. En
menn kunna að vera ósammála
um það, á hvern hátt hefði átt
að leiða málið til lykta.
IV.
Hinn „heilagi réttur“.
Það sem virðist standa í vegi
íyriT því hjá sumum mönnum,
að þeir geti hugsað um þessa
deilu og lausn hennar eins og
frjálsir menn, er hve hugsun
þeirra virðist bundin af göml-
um hugtökum, sem þeir hafa
talið sér trú um að væru ein-
hverjar alveg ófrávíkjanlegar
reglur. Það er vissulega gott að
búa sér til reglur, en þó því að
eins, að menn muni jafnframt,
að sannasta reglan er sú, að
„engin regla^ er án undantekn-
ingar“. Það hefir verið mikið
um það rætt, að verkfallsrétt-
urinn sé „heilagur réttur“
verkamanna, og er það i sjálfu
sér alveg rétt, því vel má kom-
ast svo að orði, að allur réttur
sé heilagur. En verkfallsrétt-
urinn, rétturinn til þess að
deila, réttur verkamanna og
vinnuveitenda til þess að svelta
hvor annan til hlýðni, hann
er þó a. m. k. ekki helgari en
réttur heildarinnar til þess að
lifa. Deilan milli 20—30 útgerð-
armanna og 400—500 sjómanna
sem á félagsfundunum mæta,
snertir ekki einungis þessa að-
ila sjálfa heldur og þúsundir
manna í öðrum stéttum, og
hún snertir velferð þjóðarinn-
ar i heild, vegna þess, að ef
deilan héldi áfram var þar með
skorið á eina af lífæðum þjóð-
félagsins. Og þegar þannig
stendur á, hefir þjóðin tví-
mælalausan rétt til þess að
grípa inn í og skipa fyrir. Það
álít ég, að sé sú rétta takmarka-
lína milli þess, hvenær þjóðfé-
lagið grípur inn í slíkar deilur
og hvenær ekki. Það er að mínu
áliti að verða mjög hættuleg
hugsun í okkar þjóðfélagi, að
réttur einstaklinga og stétta
eigi að vera helgari og rík-
ari en réttur heildarinnar,
sem einstaklingar og stéttir eru
þó aðeins brot af. Jafnvel rétt-
ur einstaklinga og stétta til að
deila, á að vera helgari en
réttur þjóðfélagsins til að
sætta. Það er of almennt orðið