Tíminn - 02.09.1938, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Rvík, föstudaginn 2. sept. 1938.
Mótsetníngarnar I
S j álfstæðísflokknum
Það kemur alltaf greinilegar í
ljós, að heildsalaklíkan hefir
unnið sigur í deilum þeim, sem
risu innan Sjálfstæðisflokksins
út af ræðu Knúts Arngrímssonar
á Eiði. Bæði dagblöð flokksins
hér í bænum fylgja nú nákvæm-
lega þeim fyrirmælum, sem Kn.
Arngrímsson gaf í ræðu sinni, og
haga ritmennsku sinni að hætti
nazistablaða annarstaðar.
Meginkenning Knúts var sú,
að aldrei mætti „gefa andstæð-
ingi rétt“ og „með brennandi of-
stæki“ yrði að reyna að innræta
þjóðinni þá trú, að andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins vildu henni
ekkert nema illt. Sjálfstæðis-
menn mættu því ekki vinna með
þeim undir neinum kringum-
stæðum, því að það drægi úr
gildi þessa boðskapar.
Ýmsir af mætari mönnum
Sjálfstæðisflokksins vildu strax
afneita þessari kenningu og gera
Knút flokksrækan. Formaður
flokksins fékk birta ritstjórnar-
grein í Morgunblaðinu, sem gekk
í þessa átt. En þá risu heildsal-
arnir til mótmæla og er mælt að
Eyjólfur Jóhannsson úr Mjólk-
urfélaginu, hafi haft forystu
þeirra. í klíkum þeim, sem mestu
ráða í Sjálfstæðisflokknum,
reyndust þeir mun liðfleiri. Vísir
var frá uppliafi á þeirra bandi og
Morgunblaðið, sem sennilega
hefir haft nokkra löngun til að
fylgja hinum arminum, þorði
ekki annað en að beygja sig und-
ir ok heildsalanna, þar sem ann-
að gat reynzt óheppilegt fyrir
auglýsingasöfnun blasins.
Sigur heildsalanna sést gleggst
eins og áður segir á skrifum
flokksblaðanna síðan þessir at-
burðir gerðust. í Morgunblaðinu
er það nú túlkað nær daglega,
„að skemmdafýsnin, bölbænirn-
ar og illviljinn“ séu mest áber-
andi einkenni andstæðinganna.
Vísir segir þetta með nokkuð
öðrum orðum. Hann talar um
„drengskaparleysi og óvenjulega
lítilsvirðingu á öllu sönnu og
réttu“ sem helztu sérkenni
Framsóknarmanna. Bæði blöðin
koma sér saman um það, að
markmið Framsóknarflokksins
sé að auka riklsskuldirnar, at-
vinnuleysið og neyðina! Flokk-
urinn vilji ennfremur ganga
mun lengra í þjóðnýtingu en
sjálfir socialistar! Og af því að
hann vilji eyðileggja þjóðina,
njóti hann stuðnings kommún-
ista!
Það er vissulega ekki hægt að
fullnægja betur kenningum Kn.
Arngrímssonar en með svona
skrifum. Sé líka t. d. leitað eftir
hliðstæðum dæmum annarstað-
ar á Norðurlöndum, finnast þau
ekki í blöðum íhaldsflokkanna,
þó þau séu andvíg hlutaðeigandi
ríkisstjórnum. En þau finnast
hinsvegar í flugritum hinna na-
zistisku smáflokka, sem grúnur
leikur á að styrktir séu með
þýzku fé.
Það er líka víst, að fjölmargir
af fylgismönnu mSjálfstæðisfl.,
eru á móti slíkum skrifum. Þó
þeir séu að ýmsu leyti andstæðir
Framsóknarmönnum í skoðun-
(Framli. á 4. síðu.)
Pzttirlrliodafirinn
Eítir Böðvar Magnússon á Laugarvatní
V.
Á leið til Skagafjarðar.
Um kl. 11 að morgni 17.
júní var lagt á stað frá Blöndu-
ósi áleiðis til Skagafjarðar,
fram eftirLangadal.Margir hún-
verskir bændur voru með í för-
inni, og höfðu ákveðið að skiljá
ekki við okkur fyr en við værum
komnir út úr sýslu þeirra. Veður
var hið blíðasta þennan dag.
Athygli okkar vakti það, hvað
víða blöktuðu fánar íLangadaln-
um á bændabýlunum. Sama var
og víða í Skagafirði. Það er góð
kveðja og vinaleg, sem of lítið er
gert að í byggðum landsins, að
heilsa með íslenzka flagginu.
Upp frá Bólstaðarhlíð er lagt
á Vatnsskarö, sem margir hlökk-
uðu til að fara í fyrsta sinn, og
jafnvel eina sinn á æfinni, en af
Vatnsskarði höfðu margir heyrt
að fegurst útsýn væri yfir
Skagafjörðinn. Og þótt vegurinn
væri á köflum stirður, ekki sízt
brekkan upp frá Bólstaðarhlíð,
sem má heita snarbrött og sjálf-
sagt illfær í rigningatíð, kveið
enginn fyrir að fara spottann
þann.
í Bólstaðarhlíð er fallegt, bæði
nær og fjær. Þar bjó foröum
Björn prestur, sem átti 12 dætur,
sem mikill og merkilegur ættbogi
er frá kominn.
Þegar norður á Vatnsskarð var
komið, heyrðist þessi alkunna
staka kveðin í sumum bílunum:
„Lifnar hagur, hýrnar brá,
hækkar bragargjörðin.
Ó, hve fagurt er að sjá
ofan í Skagafjörðinn".
Allmargir húnvetnskir bændur
fylgdu ofckur alla leið yfir Vatns-
skarð í Skagafjörðinn, en þar
voru skagfirzkir bændur mættir
hjá Arnarstapa.
Jón Konráðsson í Bæ bauð
gestina velkomna til Skagafjarð-
ar. Jón á Akri þakkaði Sunn-
lendingum fyrir komuna í Húna-
vatnssýslu, en búnaðarmála-
stjóri þakkaði hinar ágætu og
hlýju viðtökur, sem hvarvetna
mættu okkur í Húnavatnssýslu,
þar sem svo mátti segja, að við
værum leiddir hrepp úr hrepp
af óteljandi vinarhöndum. En
svona var það nú reyndar í öll-
um sveitum og sýslum norðan-
lands.
Jón Sigurðsson á Reynistað
lýsti héraðinu fyrir komumönn-
um með skýrri ræðu. Þótt ekki
væri sem bezt útsýni, sást þó vel
yfir allan Skagafjörð. Undir
ræðu Jóns grófust upp úr hug
manna ýmsar minningar úr
þessu söguríka byggðarlagi,
Skagafirði. Drangey, þar sem
þeir lifðu og dóu Grettir og 111-
ugi bróðir hans, Örlygsstaðabar-
dagi, Flugumýrarbrenna, að ó-
gleymdum Hólum, með allar sín-
ar endurminningar, bæði ljúfar
og sárar. Við erum líka staddir
rétt hjá fæðingarstað Stephans
G. Stephanssonar og fjárhúsun-
um frá Víðimýri, þar sem Bólu-
Hjálmar dó.
Við sáum býlin, sem Gísli Kon-
ráðsson bjó á. Sá maðurinn, sem
bezt hefir kynnt okkur, í æfi-
sögu sinni, Hólminn í Skagafirði.
Og við sjáum upp í Skagafjarð-
ardalina, þar sem Símon Dala-
skáld var uppruninn, sem marga
fræddi um margt úr Skagafiröi
fyr og síðar. Þá var margur ung-
lingurinn þyrstur í að heyra sagt
frá í bókaleysinu og fásinninu.
Hafi Símon þökk fyrir ferðalög
sín um landið.
Við sjáum Tindastól, þar sem
Matthías stendur í anda, þegar
hann yrkir „Skín við sólu Skaga-
fjörður“, þetta ódauðlega kvæði.
En þetta er nú útúrdúr.
Eftir viðstöðuna á Arnarstapa
var sezt í bílana og voru tveir
skagfirzkir leiðsögumenn í hverj
um bíl og höfðu nóg að gera að
svala forvitni feröafólksins.
Næsti viðkomustaður átti að
vera Varmahlíð. Þar bauð Bún-
aðarsamband Skagafjarðar mat
og kaffi. Var gestum skemmt
með söng undir borðum af ung-
mennafélagskór undir stjórn
Jóns Björnsaonar á Seilu. Var
söngurinn hinn ánægjulegasti.
Varmahlíð er hið fyrirhugaða
héraðsskólasetur þeirra Skagfirð
inga, og hlýtur staðurinn að vera
vel valinn. Hverahiti er þar nóg-
ur, og útsýnið yfir hinn fríða
Hólm skínandi fagurt. Ekki trúi
ég þvi, að nemendur á þeim skóla
kenni mikillar óþreyju við nám
sitt, þegar allt er komið í lag.
Nokkur ungmenni voru að gróð-
ursetja skógarfuru i hlíðinni fyr-
ir ofan, og er það falleg byrjun.
Þegar máltíðinni var lokið og
allir voru búnir að eta og drekka
sem þeir gátu, var lagt á stað út
á Sauðárkrók, skoðuð mjólkur-
stöðin og hafnargerðin. Kaup-
félagið veitti skyr og rjóma, svo
gómsætt, að sumum fannst að
þeir hefðu borðað helzt til mikið
í Varmahlið og þvi ekki komið
í sig nógu af blessuðu skyrinu,
sem alltaf er mata bezt, ekki sízt
á ferðalagi. Karlakór Sauðár-
króks söng á meðan borðað var,
við hinn bezta orðstír.
Eftir viðstöðuna á Sauðár-
króki, var lagt af stað heim til
Hóla í Hjaltadal, en bændurnir
skagfirzku og söngvararnir
fylgdu okkur alla leið.
Á Hólum.
Þá vorum við loksins komnir
að Hólum. Viðtökurnar þar voru
hinar beztu eins og alstaðar. Þótt
sulturinn gerði lítið vart við sig,
urðum við enn að borða og
drekka. Karlakórinn af Sauðár-
króki söng þarna fyrir okkur um
kvöldið. Var okkur að þvi
óblandin ánægja. Endaði dagur
þessi ekki fyr en um lágnætti, að
menn kvöddust og þökkuðu fyrir
samveruna og það að hafa lifað
ógleymanlegan dag í Skagafirði.
En eins söknuðum við þó margir,
sem séð höfðum góðhesta Skag-
firðinga, og jafnvel átt þá, að
sjá varla hest í öllum Skagafirði.
Ogðf lítið af ungum stúlkum, en
það brann nú víðar við. Okkur
(Framh. á 4. siOu.J
Aldaraimælí
Torfa í Ólafsdal
í dag eru 100 ár síðan einn
helzti og merkasti brautryðjandi
búnaðarframfara á síðasta
fjórðung 19. aldar fæddist. Það
er Torfi Bjarnason skólastjóri í
Ólafsdal. Hann er fæddur að
Krossi á Skarðsströnd 28. ágúst
1838. Faðir hans var fremur
efnalítill og varð Torfi í æsku að
hlíta venjulegum kjörum ís-
lenzkra sveitapilta.
Þegar Torfi er rúmlega tvítug-
ur ræðst hann í vinnumennsku
til Ásgeirs Einarssonar, alþm., er
lengst bjó á Þingeyrum. Hann
var frændi Torfa. Þar var hann
3 ár í vinnumennsku. Árið 1866
fer Torfi til Skotlands og dvelur
þar á annað ár. Hann vann þar
við jarðabótavinnu og einnig í
verksmiðju, sem framleiddi
landbúnaðarverkfæri. Eftir að
hann kemur heim giftist hann
Guðlaugu Zakaríasdóttur, hinni
mestu ágætiskonu að öllu leyti.
Má ekki gleyma þvi, þegar Torfa
Bjarnasonar er að maklegheit-
um minnst, að hann hafði sem
förunaut konu, sem hafði til
brunns að bera flest eða allt er
prýtt getur þá konu, er hefir því
erfiða hlutverki að gegna, að
stjórna stóru og umfangsmiklu
íslenzku sveitaheimili.
Vorið 1871 byrja þau búskap
í Ólafsdal, lélegu afskekktu koti
inn með Gilsfirði. Þar hefst hin
raunverulega starfssaga Toi’fa
og þeirra Ólafsdalshjóna. Við
þann stað og þá stofnun, Ólafs-
dalsskólann, er nafn Torfa eink-
um tengt, enda þótt störf hans
tækju til allrar þjóðarinnar.
Eftir 9 ára búskap í Ólafsdal
stofnar Torfi þar fyrsta búnað-
arskóla hér á landi, vorið 1880.
Skólanum hélt hann uppi í 27 ár,
eða til 1907. Þetta var stórvirki,
sem eitt fyrir sig mun gera nafn
Torfa ódauðlegt í búnaðarsögu
okkar. Búfræðingar frá Ólafs-
dal höfðu alltaf mjög gott orð á
sér. Torfi kveikti hjá þeim áhuga
fyrir búnaðarframförum og
veitti þeim ágæta verklega
fræðslu, svo að mikil fyrirmynd
var að.
Hér er ekki tími til þess að
rekja sögu Ólafsdalsskólans og
skýra frá þeim áhrifum, sem
hann hefir haft. Ég vil aðeins
nefna örfá atriði, sem við, er nú
störfum að landbúnaði eða höf-
um eitthvað með þau mál að
gera, megum þakka Torfa sér-
staklega.
Úr utanför sinni kemur Torfi
með skozku ljáblöðin hingað til
lands. Á fáum árum útrýmdu
þau algerlega íslenzku einjárn-
ungunum gömlu. Ýmsir telja að
sláttuafköst hafi vaxið um einn
þriðja hluta við þessi nýju verk-
færi. Mun það ekki ofmælt. Og
þótt skozku blöðin séu nú að
vikja fyrir enn betri ljáum, ein-
járnungunum norsku, þá rýrir
það ekki afrek Torfa I þessu efni.
Torfi kemur upp verkstæði í
Ólafsdal og smíðar þar ýms
landbúnaðaráhöld, sem alls ekki
þekktust að smíðuð væru hér á
landi þá. Sjálfur var hann smið-
ur góður og gekk fast að því
verki.
Stjórnsemi Torfa er viðbrugð-
ið, af þeim, sem til þekktu.
Heimilið var mjög mannmargt
og hann hafði mörg verk undir,
í einu. Til þess var tekið, hversu
laginn hann var að stjórna þeim
öllum samtímis.
Torfi beitti sér fyrir stofnun
kaupfélags í sínu byggðarlagi.
Var að sjálfsögðu fremstur í öll-
um búnaðarfélagsskap. Hann
vann að því að stofna félög, sem
starfræktu tóvinnuvéjar og
margt fleira mætti nefna, er
sýnir, að hann hafði engu síður
forgöngu á sviði félagsmála,
heldur en að þvi, er kennslu og
verklegar framkvæmdir snertir.
Verkin sýna merkin um það,
að Torfi hefir verið afburða bú-
maður. Hann tekur við lélegu af-
skekktu koti og breytir því í stór-
býli á einum aldarfjórðungi.
Ýmsum þykir einkennilegt að
Torfi skyldi velja stað eins og
Ólafsdal fyrir skólasetur, sem
virðist fremur illa til slíks fall-
inn. En Torfi hefir fundið þann
mátt og þá hæfileika hjá sjálf-
um sér, sem til þess þurfti að
gera stórbýli, úr þessu koti.
Verkefnlð var erfitt og ekki ann-
ara en afburðamanna eins og
Ólafsdals-hjónin voru, að leysa
það af hendi. En þeim tókst það.
Mætti það verða ungum mönn-
um til uppörvunar til þess að
taka sömu tökum hin fjölmörgu
vanræktu býli í sveitum þessa
lands.
Þegar Torfa Bjarnasonar er
minnst má ekki gleyma einum
þætti I starfsemi hans, og ef til
vill að sumu leyti þeim merk-
,asta. Það er barátta hans gegn
fóðurleysi, vanfóðrun og horfelli.
Fjölmargar greinar ritaði hann
í blöð og tímarit til þess að vara
menn við fóðurleysi og horfelli.
Rödd hans hljómaði til bænda
landsins alvöruþrungin og sann-
færandi um þann voða, sem þelr
steyptu sjálfum sér og öðrum í
með því að setja illa á. Árið 1915,
sama árið og hann andaöist, rit-
aði hann i Búnaðarrltið sína
síðustu hugvekju, ágæta grein,
um þetta mál, þar sem hann
rekur það hagfræðilega með ó-
yggjandi rökum, að það borgi
sig alltaf að hafa heyfyrningar.
Mikið hefir áunnizt um betri
fóðurásetning, þótt mjög mikið
(Framh. á 4. slOu.)
36. blað
Ufan úr heimi
Runciman lávarður
Seinustu vikurnar hefir Run-
ciman lávarður verið nefndur
oftar en nokkur annar maður
í fréttaskeytum blaðanna.
Það kom mörgum á óvart, er
það fréttist, að Runciman lá-
varður færi sem fulltrúi ensku
stjórnarinnar til Prag í þeim
erindum að jafna deilumál
Tékka og Sudetta. Sú skoðun
var almenn, þegar hann lét af
ráðherrastörfum á fyrra vori,
að hann ætlaði þá að draga sig
algerlega í hlé úr stjórnmála-
baráttunni.
Hins vegar mun flestum hafa
komið saman um, að enska
stjórnin gat ekki valíð öllu betri
fulltrúa til slíks erindreksturs
en Runciman lávarð. Þótt svo
sé látið heita að hann geri
allar tillögur sínar og ráðlegg-
ingar á eigin ábyrgð, en talið
víst að enska stjórnin, og þó
einkum Chamberlain, muni
styðja hann eindregið og fylgja
ráðum hans. Chamberlain ber
til hans mikið traust og hann er
vanur að standa fast með þeim
mönnum, sem hann velur til
trúnaðarstarfa. Þar er mikill
munur á honum og Baldwin. Sá
siðarnefndi reyndi að losna við
þá, ef störf þeirra urðu óvin-
sæl, enda þótt hann væri þeim
meðábyrgur eins og t. d. í Hoare-
Laval-málinu. Andstæðingar
Chamberlains hafa aldrei getað
ásakað hann fyrir það, að hann
yfirgæfi vini sína eða málstað,
þegar í óefni væri komið, af ótta
við óvinsældir. Chamberlain
hefir þvert á móti sýnt að hann
metur málstað sinn og markmið
meira en umhugsunina um póli-
tískt fylgi.
Leon Blum lét líka svo um
mælt eftir að Runciman var
kominn til Prag að örlög Ev-
rópu væru nú i höndum eins
manns. Það gæti virzt iskyggi-
legt, en þó kvaðst hann ekki
óttast það. Menn treystu hinni
alkunnu gætni og góðvílja Run-
cimans og því bæri að fagna að
enska stjórnin hefði með þess-
ari ráðstöfun sýnt að hún léti
sér ekki á sama standa um það,
hvernig Mið-Evrópumálunum
væri ráðið til lykta. För Runci-
mans yrði því að skoðast mikil-
vægt spor í þá átt að tryggja
heimsfriðinn.
Walter Runciman er 68 ára
gamall. Faðir hans var auðugur
skipaeigandi. Árið 1895 lauk
Runciman meistaraprófi við
Cambridgeháskólann. Að loknu
námi byrjaði hann jöfnum hönd
um að stunda verzlun og stjórn-
mál. Hann vann mikið við hið
stóra skipafélag föður síns og
var forstjórí við Westminster
Bank í mörg ár. Árið 1899 var
hann fyrst kosinn á þing sem
fulltrúi frjálslynda flokksins.
Honum var brátt falið að gegna
ýmsum undírráðherrastöðum og
1908 varð hann menntamálaráð-
herra og 1914—16 verzlunarmála
ráðh. Hann fylgdi þá Asquith
og andstaða hans gegn Lloyd
George varð þess valdandi að
hann féll 1 kosningunum 1918 og
náði ekki kosningu eftir það fyr
en 1924. Árið 1931 varð hann
(Framh. á 4. slðu.)