Tíminn - 02.09.1938, Blaðsíða 3

TÍMINN
143
Guðrún LárusdóttSr
Þökkum hjartanlega samúö við andlát og jarðarför prep
hon. Gfala Einarssonar. Sérstaklega þökkum við fyrverandi
sóknarbörnum hans fallega minningargjöfjog alla hjálp.
Vandamenn
Refahirdir
Samvizkusamur maður, sem er útlœrður refahirðír
og getur tekið að sér hirðingu á stóru refabúi ná-
lægt Reykjavík, getur fengíð fasta atvinnu.
Umsóknir með meðmælum og upplýsingum um
fyrri atvinnu sendist afgreiðslu blaðsins, merkt:
Refahirðir.
Auglýsing
Hér með auglýsist að framkvæmdarstjórastaðan
við Verzlunarfélag Steingrímsfjarðar á Hólma-
vík, er laus til umsóknar 1. janúar 1939.
Þeir, er óska að sækja um stöðu þessa, sendi
umsóknir sínar til stjórnar félagsins, fyrír 1.
nóvember n. k., ásamt prófskírteini og öðrum
upplýsingum er máli kunna að skipta.
St jóraixt
Samvinnu-
iskólixizi
verður seliur manudaginn 3. okt.
Skólastjórmn
Reykjanesskólínn
Umsóknír um skólavist í héraðsskólanum
sendist fyrir 1. nóv. n. k. Nemendur, sem ætla
að stunda nám í eldri deild skólans, Xáti mig
vita sem fiyrst. — Skólinn starfiar firá 3. janúar
til 1. apríl.
SKÓL AST JORINN
í dag er frú Guðrún Lárus-
dóttir í Ási og dætur hennar til
moldar bornar. Fáir ai(tburðir
hafa lostið menn slíkri skelf-
ingu og sá, er frú Guðrún og
dætur hennar tvær dukknuðu í
Tungufljóti þann 20. þ. m.
Hraustar og glaðar fóru þær að
heiman til þess að skemmta sér,
en mitt í gleðinni falla þær fyr-
irvaralaust í hina votu gröf
fljótsins. Aldrei sjá menn betur
en við slíka atburði hve skammt
er milli lífs og dauða. Frú Guð-
rún var sú íslenzkra nútíðar-
kvenna, er kunnust var um land
allt. Þessu ollu hennar mörgu
hjartans mál og baráttan fyrir
þeim. Hún átti mörg innileg
áhugamál og vann meira að
framgangi þeirra en títt er um
konur, þrátt fyrir það þó að hún
hefði jafnan fyrir stóru heimili
að sjá, sem hún annaðist með
alúð og ástundun. Hafði hún
og með langri starfsemi á opin-
afmæli Alþingis var hátíðlegt
haldiö.
Að afstaðinni hátíðinni á
Gimli lagði Jónas af stað vestur
til Wynyard í Saskatchewan og
var þá ráðið, að hann flytti að-
alræðuna á íslendingadegi Wyn-
yardbúa. Voru dr. Rögnvaldur
Pétursson og frú hans í för með
honum.
Síðar hafði Jónas í hyggju að
ferðast víðar meðal íslendinga í
Saskatchewan og Alberta-fylki
og flytja þar fyrirlestra og loks
var förinni heitið alla leið vestur
að Kyrrahafi.
Til Winnipeg var Jónas vænt-
anlegur aftur nú litlu fyrir mán-
aðamótin.
um meðtöldum. Það fer sjálf-
sagt fljótlega upp í miljónina.
Finnst mönnum það ekki skild-
ingur, ef rannsókn skyldi eiga
eftir að leiða í ljós, að hagstæð-
ara væri að hita bæinn á annan
hátt?
Heitt vatn er vissulega mikið
verðmæti, en það má lika sann-
arlega kaupa það of dýru verði.
III.
Ég ætla ekki að fara út í það
hér að rekja harmasögu Péturs
Halldórssonar borgarstjóra í
þessu máli. Hún er flestum
kunn. Pétur er vanur því, að
íhaldið hans í bæjarstjórninni
fái þar eitt öllu ráðið. Hann
hefir sjaldan rekið sig á það,
að hann og hans menn gætu
ekki farið því fram sem þeim
sýndist. Þó var virkjun Sogsins
ein af fáum undantekningum
frá þessari reglu. Þar urðu þeir
Pétur og hans menn að láta í
minni pokann. Móti því máli
varð þeim ofurefli að berjast.
Málið sjálft var gott og hinn
rétti málstaður sigraði. Harð-
svíruð mótstaða Péturs og sam-
herja hans gegn virkjun Sogs-
ins varð að lokum fullkominn
ósigur þeirra.
Ólán Péturs var fólgið í
tvennu. Fyrstu og fremst í of-
berum vettvangi, áhuga og fórn-
fýsi, skapað sér aðstöðu til að
láta gott af sér leiða, langt út
fyrir hið venjulega starfssvið
konunnar.
Landskunnur var áhugi henn-
ar á trúmálasviðinu. Hún var
sjálf trúkona mikil, og vann að
því hvenær sem færi gafst, að
styrkja trú annara og glæða trú-
rækni og kirkjustarf. Bindindis-
áhugi hennar var og alkunnur.
Vann hún að því alla tíð, að út-
breiða bindindi og vinna gegn
áfengisnautn og öllu því böli er
af henni leiðir. Áhugi frú Guð-
rúnar á velgerðarmálum og um-
hyggja hennar fyrir olnboga-
börnum tilverunnar var almenn-
ingi máske ekki eins kunn, og
var hann þó engu minni. Var
hún jafnan fremst í flokki, er
einhver smælingi, sem hún náði
til, þurfti hjálpar við eða líknar,
og hefir hún hér í Reykjavík
unnið meira líknarstarf en al-
menningi er kunnugt. Störf
hennar sem fátækrafulltrúi bæj-
arins gáfu henni oft mörg við-
fangsefni, sem örðug voru úr-
lausnar, en sem hún þó gat
fremur öðrum ráðið bót á.
Síðustu sjö árin átti frú Guð-
rún sæti á Alþingi. Þar voru það
fyrst og fremst líknar- og mann-
úðarmál, sem hún lét til sín taka.
Þingstarfa hennar verður ekki
minnst hér, en aðeins getið
tveggja þeirra mála, er henni
voru hvað hugleiknust.
í mörg ár hefir hún barizt
fyrir því að upp kæmist hæli
fyrir vangæf börn. Henni rann
til rifja þau kjör, er þeir vesa-
lingar áttu við að búa og vildi
hún láta þjóðfélagið sjá þeim
fyrir góðum stað, stað er þeim
gæti liðið vel á, og þjóðfélagið
notið starfa þeirra, eftir því sem
unnt væri.
Þá hefir hún og barizt fyrir
stofnun drykkjumannahælis. Við
starf sitt í bæjarmálum, og
sérstaklega sem fátækrafulltrúi,
hafði hún betur en flestir aðrir
kynnzt því hvernig drykkjuskap-
ur heimilisfeðranna leiðir ar-
mæðu og böl yfir heimilið. Hún
þekkti heimilisfeður, sem ekki
virtist vanta vilja til að losa sig
við vínnautnina, heldur þrek til
að standa á móti freistingunni.
Þessum mönnum vildi hún
hjálpa, með því að koma þeim á
trú hans á íhaldið í Reykjavík
og stjórn þess á bænum. Hann
lét sér detta það í hug að hægt
væri að fá erlendis stórlán með
ábyrgð Reykjavíkurbæjar eins.
Hann vissi ekki að síðasta sjálf-
stæð erlend lántaka bæjarins,
miljónin fræga, sem K. Zimsen
tók i London, hefir alla tið síð-
an verið ásteytingarsteinn allra
þeirra, sem leitað var til um
lán til íslands. Milljón Knúts
var tekin með nærfelt 8% vöxt-
um og eitthvert versta lán, sem
tekið hefir verið fyrir íslands
hönd.
í sömu barnalegu oftrú sinni
á lánstraust Reykjavíkurbæjar
erlendis datt Pétri svo sú fjar-
stæða í hug að fært væri að
bjóða út lán fyrir Reykjavík í
London án þess að trygging væri
fengin fyrirfram fyrir gengi
þess. Vitaskuld misheppnaðist
þetta allt saman fyrir Pétri.
Hin orsökin að óláni Péturs
var skilningsleysi hans á því að
um svona stórmál verða allir
stærstu stjórnmálaflokkarnir að
fjalla. En þetta skildi Pétur ekki.
Hann ráðfærði sig hvorki við
ríkisstjórnina né andstöðuflokk-
ana í bæjarstjórninni og hann
mun ekki einu sinni hafa þózt
þurfa að tala við Landsbankann
um lántökuna. Þegar svo Pétur
hæli, þar sem þeir gætu losnað
við freistingarnar og öðlast þrek
til að yfirvinna vínnautnina. Þó
að frú Guðrúnu ekki auðnaðist
að sjá þessar hugsjónir sínar
rætast í framkvæmdinni, hefir
hún þó með starfsemi sinni auk-
ið svo skilning manna á nauðsyn
þessara mála, að ekki mun líða
á löngu, að þeim verði hrundið
í framkvæmd.
Eftir frú Guðrúnu liggja auk
þessa allmikil ritstörf, bæði
blaðagreinar og skáldsögur, og
eru þau öll einn þáttur í bar-
áttu hennar fyrir bættum sið-
um og aukinni trúrækni.
Frú Guðrún var gjörvuleg
kona og fríð sýnum, ram-íslenzk
í hugsun og framkomu; hún var
alvörugefin og fremur fáskiptin
við ókunnuga, en kát og ræðin
í kunningjahóp.
Frú Guðrún Lárusdóttir"’ var
fædd að Valþjófsstað í Fljótsdal
8. janúar 1880. Foreldrar hennar
voru séra Lárus Halldórsson
prestur þar, en síðar fríkirkju-
prestur í Reykjavík, og kona
hans Kirstín Pétursdóttir Guð-
jóhnsen, er enn lifir.
Árið 1899 fluttist frú Guðrún
til Reykjavíkur með foreldrum
sínum og systkinum. Árið 1903
giftist hún Sigurbirni Ástvaldi
Gíslasyni guðfræðikandidat.
Stofnuðu þau heimilið Ás hér í
Reykjavík, er þau kölluðu svo
eftir fæðingarheimili Ástvaldar.
Þau eignuðust tíu börn og eru
nú fimm þeirra á lífi, fjórir syn-
ir, Lárus, Halldór, Gísli og Frið-
rik, og ein dóttir, Lára Kirstín.
Þrjú börn misstu þau ung.
Dætur þeirra hjóna, er
drukknuðu með móður sinni
voru frú Guðrún Valgerður, er
var gift Einari Kristjánssyni
auglýsingastjóra, og ungfrú Sig-
rún Kristín. Frú Guðrún Val-
gerður var fædd 26./10. 1916, en
ungfrú Sigrún Kristín 12./2.
1921. Tók hún gagnfræðapróf við
Menntaskólann í Reykjavík á
síðastliðnu vori. Báðar voru þær
systur hinar efnilegustu, eins og
þær áttu kyn til.
Þeir, sem eftir lifa eiga oft erf-
itt með að sætta sig við dauðann,
sérstaklega þegar hann ber að
höndum svo snögglega og óvænt.
Það er því von, að mörgum finn-
ist að þungur harmur sé kveð-
inn að ástvinum þeirra mæðgna
við hið sviplega fráfall. En „orð-
stýr deyr aldrei" og minning frú
var með nokkrum kostnaði fyrir
Reykjavíkurbæ og lánstraust
landsins búinn að skynja það, aö
hitaveitulánið fengist ekki nema
með ríkisábyrgð, þá kom hann
knékrjúpandi til Alþingis og bað
um ríkisábyrgð. Alþingi sýndi
honum og meirihlutanum í bæj-
arstjórninni einsdæma tiltrú.
Pétur fékk ábyrgðina hjá Al-
þingi í trausti þess að það mætti
reiða sig á að vit væri í áætlun-
unum og svo fer Pétur á stað á
nýjan leik og ferðast með rík-
isábyrgðina upp á vasann land
úr landi og banka úr banka
þangað til hann kemur loksins
heim aftur, engu nær eftir
margra mánaða útivist.
IV.
Pétur Halldórsson fékk sænsk-
an verkfræðing, Tom Nordenson,
til að endurskoða áætlun Helga
Sigurðssonar og Valgeirs um
hitaveituna. P. H. sagði að Nor-
denson hefði verið trúnaðar-
maður bæði Reykjavíkurbæjar
og sænskra banka, en vildi ekki
upplýsa hver hefði borgað hon-
um fyrir ómakið. Það má segja,
að litlu máli skipti í hvers þjón-
ustu Nordenson verkfræðingur
vann verkið, en skýrsla hans ber
þó greinilega með sér að hann
beitir ekki þeirri gagnrýni á
Guðrúnar mun lengi lifa með ís-
lenzku þjóðinni. Og þau, sem hér
eiga um allra sárast að binda,
eiga það langa trúarreynslu og
mikla trúarvissu, að þau vita að
dauðinn er aðeins þrep á þroska-
braut okkar mannanna.
„Það er huggun harmi gegn“.
Laugard. 27. ág. 1938.
Páll Zóphóníasson.
„Úrelt vopn“
í lok júlímánaðar síðastl. hélt
enska námumannasambandið
aðalfund sinn. í byrjun fundar-
ins flutti formaður sambandsins,
Mr. Joseph Jones, ítarlegt ávarp,
sem síðar hefir verið mikið rætt
í enskum blöðum. „Verkföll eru“,
sagði Mr. Jones meðal annars,
„orðin úrelt vopn nú, nema til
þess að svara óþolandi rang-
sleitni“. Þessum orðum hans var
ekki mótmælt á fundinum. Eru
þó námumennirnir sá hluti
enska verkalýðsins, sem talinn
er fúsastur til verkfalla og háð
hefir flest stærstu verkföllin á
Bretlandi á þessari öld.
Meðal þeirra blaða, sem gert
hafa ræðu Mr. Jones að umtals-
efni, er hið frjálslynda vikublað
Spectator. „Mr. Jones hefir full-
gilda ástæðu til að kveða upp
slíkan dóm“, segir blaðið, „þegar
tekið er tillit til sögu verkalýðs-
hreyfingarinnar eftir ósigur
hennar í kolaverkfallinu 1926.
Bæði verkalýðsforingjar og
vinnuveitendur hafa lært, að það
er ekkert unnið með því, að
halda þannig á málunum, að
verkfall eða verkbann verði ekki
umflúið. Það er rétt, að verk-
fallsréttur þarf jafnan að vera
einskonar varaeign verkalýðsins.
En það á ekki að koma til þess,
að hann sé notaður, nema ann-
arhvor aðilinn stjórnist ekki
lengur af skynseminni. Verkföll-
in eru orðin úrelt vopn í félags-
lega þroskuðum iðnaði al-
veg eins og styrjaldir eiga að
vera úrelt vopn hjá menningar-
þjóðum Evrópu. Enski iðnaður-
inn virðist vera að komast á það
menningarstig, að verkföll, sem
byggð eru á sanngirni, séu orð-
in mjög sjaldgæf".
Sú reynsla Englendinga, sem
kemur fram í þessum ummælum,
er fullkomlega þess verð að
henni sé góður gaumur gefinn
hér á landi, bæði af vinnuveit-
endum og af leiðtogum verka-
lýðsfélaganna.
áætlun bæjarverkfræðinganna,
sem sérfi'æðingar banka eru
vanir að viðhafa, þegar um er
aö ræða undirstöðu að stórum
lánveitingum. Má því ætla að
hinn sænski verkfræðingur hafi
unnið sitt starf í þjónustu
Reykjavíkurbæjar og verið greitt
fyrir ómak sitt af honum. En þá
fara líka að verða skiljanleg sum
atriði í umsögn T. Nordensons
verkfræðings.
í skýrslu T. Nordensons eru
ýmsar veilur. Hér skulu þó aðal-
lega tvær gerðar að umtalsefni.
í fyrsta lagi reiknar hann með
því, að nota heita vatnið í mið-
stöðvarofnum bæjarbúa niður i
45 stig. í venjulegum miðstöðv-
um er vatnið notað aðeins niður
í 60 stig, en útkoman af þessu
verður sú, að stækka þarf stór-
kostlega alla miðstöðvarofna í
bænum. Bæjarbúar geta nú rétt
ímyndað sér hvílíkur kostnaður
og vandræði myndu af því hljót-
ast, ef stækka þyrfti miðstöðvar-
ofna í húsum yfirleitt um má-
ske 20—30%. í sumum húsum
verður því meira að segja varla
við komið. Önnur veilan í skýrslu
Nordensons eru útreikningar
hans á kolasparnaði þeim, sem
myndi verða að hitaveitu. Fyrst
ber að geta þess að verð það,
sem hann leggur til grundvallar,
eru 40 kr. sænskar eða ca. ísl.
kr. 45,75. Verð kolanna kominna
á Reykjavíkurhöfn mun nú vera
ca. 33 krónur tonnið. Þjóðhag-
fræðilega skoðað má því ekki
reikna kolin miklu hærra verði.
Þá ætlast T. N. til að kola-
sparnaður af hitaveitu verði:
Af minni veitunni (168 1.)
33.600 tonn
Af stærri veitunni (325 1.)
61.140 tonn.
í fyrra fallinu reiknar hann
brúttótekjurnar kr. 1.534.711,20,
en i síðara fallinu kr. 2.796.102,00.
Nú ætlast T. N. til að reist sé
kola (eða rafmagns) hitunar-
miðstöð til að skerpa á vatninu
þegar kaldast er. Þetta kostar
vitanlega kol eða jafngildi
þeirra í raforku. Þess ber jafn-
framt að gæta, að árlega minnk-
ar nú kolanotkun í Reykjavík
vegna aukinnar rafmagnsnotk-
unar til suðu og hitunar. En
þegar m. a. þessa er gætt og eins
hins, að jafnvel stærri veitan
nær ekki til úthverfa bæjarins,
hvernig dettur þá íxokkrum
manni í hug að hægt sé að spara
61.140 tonn af kolum þegar öll
kolaneyzla í Reykjavík að út-
hverfunum meðtölðum er alls
eigi yfir 35.000 tonn og þó líklega
nokkru minni, og fer minnkandi
eftir því sem notkun raforku
eykst?
Enda þótt íbúum Reykjavikur
fjölgi stöðugt framvegis tel ég
mjög vafasamt að reikna þurfi
með aukinni kolanotkun í bæn-
um vegna þess hve raforka verð-
ur stöðugt tekin meira og meira
til notkunar. Göngum því út frá
35 þúsund tonna ái’snotkun á
kolum í Reykjavík og reiknum
með cif. verði kola í Reykjavík
í dag (sem þó er venju fremur
hátt), þá veröur þó ómögulegt
að koma virkilegum kolasparn-
aði fyrir Reykjavík hærra en upp
í kr. 1.155.00,00, enda þótt hita-
veita næði til allra úthverfa
Reykjavíkur, sem þó er alls ekki
gert ráð fyrir í hitaveituáætlun-
inni. — í fyrra fallinu er ekki
auðvelt að reikna nákvæmlega
út skekkjuna í kolasparnaðar-
útreikningi Nordensons. Hún er
líklega nær heilli en hálfri milj.
króna. En í síðara fallinu er
kolasparnaðurinn a. m. k. of hátt
reiknaður um ísl. kr. 1.640.000,00
— eina miljón sex hundruð og
f jörutiu þúsundir króna —. Geri
aðrir betur.
V.
En nú hefir, eins og áður er
sagt fengist reynsla um það af
Þvottalaugaveitunni hvað raun-