Tíminn - 29.09.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduliúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, fimmtudaginn 29. sept. 1938.
Ráðstaíanír vegna yíírvoí-
andi stríðshættu
Bráðabirgðalög um eígnarnám og úthlut-
un nauðsynjavara
Vegna hinnar vaxandi ó-
friðarhættu hefir ríkis-
stjórnin fengið staðfestingu
konungs á bráðabirgðalög-
um, sem veita henni heimild
til þess að taka vörubirgðir
eienarnámi og úthluta þeim
meðal almennings, ef þörf
krefur.
Eru lögin svohljóðandi:
„Ríkisstjórninni veitist heim-
ild til, ef almenningsheill krefur,
að setja fyrirmæli um sölu og
úthlutun á nauðsynjavörum,
sem til eru í landinu eða fluttar
verða inn, meðan mikil hætta
telst á að styrjöld brjótist út í
Norðurálfu og meðan hún stend-
ur yfir, ef hún brýzt út. Fyrir-
mæli þessi má einnig setja fyrir
einstök byggðarlög eða kaup-
staði, ef eigi telst þörf á að þau
taki til alls landsins. Enn fremur
heimilast ríkisstjórninni, ef hún
telur þess brýna nauðsyn, að
taka eignarnámi matvæli, elds-
neyti eða aðrar einstakar nauð-
synjavörur hjá kaupmönnum,
kaupfélögum, framleiðendum
eða öðrum. Ofangreind fyrir-
mæli um sölu og úthlutun á
nauðsynj avörum taka jafnt til
úthlutunar á vörum í heildsölu
til kaupmanna og kaupfélaga,
sem til úthlutunar í smásölu til
einstaklinga.
Ríkisstjórnin ákveður hverjar
vörur skuli teljast nauðsynja-
vörur samkvæmt þessari grein.
Atvinnu- og samgöngumála-
ráðuneytið ákveður með reglu-
gerð eða reglugerðum, hvort,
hvenær og hvernig gera skuli
framangreindar ráðstafanir.
Getur hún sett í þær þau ákvæði
um sektir og málsmeðferð út af
brotum á þeim, sem þurfa þykir.
Til þess að standast kostnað
við ráðstafanir þær, sem um
ræðir í þessari grein, má verja
fé úr ríkissjóði.
Atvinnu- og samgöngumála-
ráðuneytið getur, að viðlögðum
allt að 100 króna dagsektum,
krafizt þess, að einstakir menn
eða félög gefi því þær skýrslur
um vörubirgðir sínar og vöru-
þörf, sem þykir þurfa til fram-
kvæmdar ráðstöfunum þeim,
sem heimilaðar eru í lögum þess-
um.
Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Jafnframt þessu lét ríkis-
stjórnin birta áskorun í blöðum
og útvarpi á þriðjudagskvöldið,
þar sem menn voru varaðir við
að stofna til vandræða með því
að kaupa meiri birgðir af nauð-
synjavörum en venjulega. Jafn-
framt voru kaupmenn og' kaup-
félög beðin að selja ekki vörur
til einstakra manna umfram
venju. í áskoruninni var enn-
fremur skýrt frá því, að ef þurð
yrði á nauðsynjavörum myndi
allar birgðir í landinu gerðar
upptækar og þeim úthlutað
meðal almennings, hvoxt sem
birgðirnar væru í eigu innflytj-
enda eða annara.
Ríkisstjórnin hefir og leitað
samkomulags við helztu kola-
verzlanir bæjarins um að þær
láti ekki af hendi meira af kol-
um til viðskiptavina sinna held-
ur en eðlilegt má teljast.
Gjaldeyrisnefnd hefir auglýst,
að hún muni heimila þeim, sem
flytja inn rúgmjöl og hafra-
mjöl, aukainnkaup á þessum
vörum, fyrir sömu upphæð og
þeim var lofað fyrir síðustu
úthlutun leyfa á þessu ári.
FÉLAGSDÓMUR
SKIPAÐUR
Samkvæmt hinum nýju lögum
um stéttarfélög og vinnudeilur,
hafa nú verið skipaðir eftirtaldir
fimm menn í félagsdóm:
Hákon Guðmundsson hæsta-
réttarritari, formaður dómsins,
skipaður af hæstarétti.
Gunnlaugur Briem, stjórnar-
ráðsfulltrúi, skipaður af hæsta-
rétti.
Sverrir Þorbjarnarson, hag-
fræðingur, skipaður af atvinnu-
málaráðherra úr hópi þriggja
manna tilnefndra af hæstarétti.
Sigurjón Á. Ólafsson, alþm.,
tilnefndur af Alþýðusambandi
íslands.
Kjartan Thors, framkvæmda-
stjóri, tilnefndur af Vinnuveit-
endafélagi íslands. Víkur hann
(Framh. á 4. síðu.J
ENSKA ÞINGIÐ
hyllír Chamberlaín
Enska þingið kom saman til
fundar í gær og hélt Chamber-
lain þar langa ræðu. Rakti
hann allar tilraunir Breta til
að miðla málum, en áður en
hann hafði lokið máli sínu,
barst honum boð Hitlers, og er
talið að niðurlag ræðunnar
myndi annars hafa orðið á aðra
leið. Chamberlain var hvað eftir
annað hylltur af þingmönnum,
einnig andstæðingum, meira en
dæmi er yfirleitt til i sögu
þingsins. Eftir að Chamberlain
hafði lokið ræðu sinni, lýstu
foringjar stjórnarandstæðinga
þvi yfir, að þeir féllust á, að
fresta þingfundum til mánu-
dags.
í ræðu sinni upplýsti Cham-
berlain m. a.:
1. Að enski sendiherrann hafi
verið látinn tilkynna þýzku
stjórninni það strax í sumar, að
Bretar myndu hjálpa Frökkum,
ef þeir lentu í ófriði vegna
skuldbindinga sinna við Tékka.
2. Honum væri það ljóst af
(Framh. á 4. síðu.)
Chamberlain tekur á móti Daladier og
Bonnet á Croydon-flugvellinum. Eru
/rönsku ráðherrarnir til hœgri á mynd-
inni, Daladier nœr og Bonnet fjœr.
Frá fyrsta fundi Chamberlains og Hitlers í Berchtesgaden.
Mikilvægur fundur í Mtlnchen
Chamberlaín, Daladíer, Hítler ogMussolini
hittast þar í dag
Síðdegis í dag ræðast þeir við
í Múnchen Hitler, Chamberlain,
Daladier og Mussolini. Fundur
þeirra er haldinn samkvæmt
boði Hitlers.
Seint á þriðjudagskvöld var
sú tilkynning birt í Berlín, að
almenn hervæðing skyldi hefj-
ast í Þýzkalandi kl. 2 næsta dag,
ef Tékkar hefðu þá ekki gengið
að kröfum Hitlers. En á sein-
ustu stundu var þessari ákvörð-
un breytt, en Hitler boðaði í
þess stað til framangreinds
fundar og frestaði hervæðing-
unni um 24 klst.
Til þessarar síðari ákvörðun-
ar Hitlers má rekja tvær aðalá-
stæður:
1. Yfirlýsing ensku stjórnar-
innar um stuðning við Frakka,
ef þeir kæmu Tékkum til hjálp-
ar, og þær stórfelldu varúðar-
ráðstafanir, sem fylgdu á eftir
og sýndu, að hugur fylgdi máli.
Hafði stjórnin m. a. fyrir-
skipað hervæðingu alls flotans.
2. Að Chamberlain gerði sitt
ítrasta til þess, að Hitler gæti
boðað til slíks fundar, án þess
að honum þætti það ofmikill á-
litshnekkir. Þó viðræður þeirra
í Godesberg hefðu reynzt árang-
urslausar, sendi hann Horace
Wilson á fund Hitlers á mánu-
A. KROSSGÖTUM
Sandgræðslan. — Slægjur í sandgræðslugirðingum. — Reykjahæli. — Lausn
frá embætti. — F. U. F. í Vestur-ísafjarðarsýslu. — Norsku samningarnir. —
------- ísfiskssalan. — Góður kartöfluvöxtur. — -

Lindberg flugkappi fæst við fleira
en flugmál. Undanfarin ár hefir hann
unnið að því, ásamt frægum vísinda-
manni, dr. Alexis Carrel, að reyna að
búa til gervihjarta. Sú tilraun hefir
ekki heppnazt sem bezt, og fást þeir nú
við að búa til gervinýru. Þeir sjást hér
á myndinni (Lindberg til vinstri).
Þrjátíu þúsund krónum var varið úr
ríkissjóði til sandgræðslu á þessu ári.
Samkvæmt þeim upplýsingum, sem
Gunnlaugur Kristmundsson sand-
græðsluvörður hefir veitt Tímanum,
eru nú starfræktar hér þrjátíu sand-
græðslugirðingar í átta sýslum, en
fjórar hafa verið afhentar einstak-
lingum. Elzt af þessum girðingum er
girðingin að Reykjum á Skeiðum, þrjá-
tíu ára. Á þessu sumri voru settar upp
tvær nýjar giröingar. Á Hólabæjum í
Landeyjum voru girtir 1000 ha. og
á Reykjanesi var girðing gerð frá Vala-
hnúk við Reykjanesvita í Hafnir, alls
20 km., og eru innan hennar 4000 ha.
lands. Þetta svæði er mjög gróður-
snautt og ömurlegt og engan dropa
vatns að fá á þeirri leið, sem girðingin
liggur um. í haust hefir verið byrjað á
lítilli sandgræðslugirðingu á milli Býj-
arskerja og Sandgerðis. Víða er aðkall-
andi þörf fyrir nýjar sandgræðslugirð-
ingar og jarðir að leggjast í eyði og
gróðurlönd í hættu af völdum sandfoks.
t t t
Slægjulönd eru nú víða góð í sand-
græðslugirðingunum, þar sem áður var
uppblásið land og gróðurlítið. Átján
bændur í Rangárvallahreppi hafa i
sumar sótt slægjur í sandgræðslugirð-
ingar, 13 í Gunnarsholtsgirðinguna, 2
að Stóra-Hofi og Reyðarfelli og 3 hafa
sótt slægjur í girðingar í Landssveit.
í sandgræðslugirðingunni í Gunnars-
holti voru alls heyjaðir rösklega 3000
hestburðir. Girðing þessi var sett upp
fyrir nálægt tíu árum og hefir gróður-
ínn verið mjög fljótur til og allt sand-
fok stöðvazt. Jarðvegurinn er á þessum
slóðum víða frjó lauffallsmold. Af mel-
fræi var í sumar safnað um 7 smálest-
um, mest í girðingunum í Gunnars-
holti, Landssveit, Þykkvabæ og við
Eyrarbakka.
t r r
Vegna garðyrkjuskólans, sem verður
á Reykjum í Ölfusi, er í ráði að flytja
heilsuhælið þaðan og reyna að auka
Vífilsstaðahælið svo mikið, að það
geti tekið á móti sjúklingafjöldanum
þaðan. Þessi samfærsla hælanna hefir
í för með sér verulegar breytfngar á
starfsháttum Vífilsstaðahælisins, þar
sem á Reykjahæli hafa aðallega dvalið
sjúklingar, sem verið hafa að ná fullum
bata. Þurfa þeir því að geta verið sem
mest út af fyrir sig og helzt fengið að-
stöðu til að stunda einhverja létta
vinnu.
r r r
Próf. Sigurður Magnússon yfirlækn-
ir á Vífilsstöðum hefir verið leystur
frá embætti frá næstu áramótum að
telja, samkvæmt lögunum um aldurs-
hámark embættismanna. Sigurður
verður sjötugur á næsta ári. Hann
hefir verið yfirlæknir hælisins óslitið
frá því, að það tók til starfa.
r r r
Félag ungra Framsóknarmanna í
Vestur-ísafjarðarsýslu, var stofnað á
Þingeyri síðastliðinn sunnudag, að
forgöngu nokkurra áhugasamra
manna. Voru stofnendurnir 46 ungir
piltar og stúlkur, flestir úr Dýrafirði,
en nokkrir úr Önundarfirði og Amar-
firði. Ríkti hinn mesti áhugi meðal
þessa unga fólks. í stjórn félagsins
voru kosnir Halldór Kristjánsson á
Kirkjubóli, formaður, Guðmundur
Gíslason í Höfða í Dýrafirði, Kristján
Hallsson á Þingeyri, Jón Ólafsson á
Þingeyri og Hjörtur Hjartar kaupfé-
lagsstjóri á Flateyri. Hið nýja félag
hefir þegar sótt um upptöku í Samband
ungra Framsóknarmanna.
r r r
Samkvæmt ósk islenzku ríkisstjórn-
arinnar fer fram í haust endurskoðun
á viðskiptasamningum við Noreg, sem
gerður var 1932. Munu samningavið-
ræður sennilega hefjast í nóvember.
r r r
íslenzku togararnir, sem stunda ís-
fiskveiðar, hafa selt 16 farma í Þýzka-
landi í þessum mánuði og búizt við að
þeir selji á morgun. Verðið hefir yfir-
leitt verið mun lægra en í fyrra, sem
stafar af því að þýzka stjórnin hefir
fyrirskipað lægra hámarksverð en þá
gilti. í Englandi hefir enginn íslenzkur
togari selt ísfisk í þessum mánuði, þar
sem búizt var við að verðið yrði hag-
stæðara í Þýzkalandi.
r r r
í garði Guðmundar Ólafssonar bónda
í Tungu við Reykjavík, hafa tvö kg. af
kartöflum komið upp undan einu
grasi. Er það óvenju mikill vöxtur.
Alls voru kartöflurnar tiu.
daginn með persónulegan boð-
skap frá sér og er talið að það
hafi haft þau áhrif, að Hitler
lokaði ekki öllum leiðum til
samkomulags í ræðu sinni á
mánudagskvöldið. í útvarps-
ræðu, sem Chamberlain hélt á
þriðjudagskvöldið, lýsti hann
enn einu sinni þeirri von sinni,
að hægt yrði að leysa deiluna
friðsamlega. í samræmi við það
sendi hann Hitler nýjan boð-
skap, þar sem hann bauðst til að
fara aftur til Þýzkalands til
viðræðna, ásamt fulltrúum
Frakka og ítala. Jafnframt bað
hann Mussolini að tilkynna
Hitler, að hann mundi taka
þátt í slíkum fundi. Varð Musso-
lini við þeirri áskorun. Hitler
barst einnig í gær ný orðsend-
ing frá Roosevelt, þar sem hann
hvetur til þess að deilan verði
leyst af alþjóðlegri ráðstefnu
og mátti skilja það á þessari
orðsendingu Roosevelts, að
Hitler myndi talinn frumkvöð-
ull ófriðar, ef hann brytist út.
Allar þessar áskoranir gerðu
það mögulegt fyrir Hitler að
boða til fundarins, án þess að
formlega gæti talizt, að hann
gengi á bak fyrri yfirlýsingu.
Það er enn of snemmt að spá
um afdrif fundarins. En heims-
blöðin gera sér góðar vonir um
að með honurn verði yfirvofandi
ófriði afstýrt og jafnvel lagður
grundvöllur að varanlegum
friði.
Aðrar fréttir.
í þýzkum blööum virðist ekki
gæta mikillar ánægju með
fundinn. Þau segja að Þýzka-
land muni ekki breyta afstöðu
sinni til Tékkóslóvakíu. Eitt
blaðið segir, að ef Chamberlain
komi til Múnchen með þá
hugmynd, að Tékkóslóvakíu
skuli sýnd einhver miskunn-
semi, séu enn allir erfiðleikar
óleystir.
Fundurinn var ekki tilkynnt-
ur í Þýzkalandi fyr en kl. 8 í
gærkvöldi. Fréttaritari Reuters
í Berlín segir, að ekki hafi enn
neitt verið sagt frá því í þýzkum
blöðum og útvarpi, að enska
stjórnin hafi lýst yfir stuðningi
við Frakka, ef þeir lentu í ófriði.
Amerísk blöð telja, að Hitler
muni við því búinn að láta
undan. Signor Gayda, sem jafn-
an túlkar skoðanir Mussolinis,
segir, að Benes eigi að segja af
sér.
Tékkneska stjórnin hefir ósk-
að eftir að mega hafa fulltrúa
á fundinum, en ekki fengið end-
anlegt svar.
Daladier ætlaði að halda
langa ræðu í franska útvarpið í
gær, en hætti við það, þegar
barst tilkynningin um fundinn.
Hann gaf út yfirlýsingu í gær-
morgun, þar sem sagt var m. a.:
Sem gamall hermaður finn ég
mig knúinn til að segja, að
stjórnin mun gera allt, sem
auðið er, til þess að Frakklandi
og heiðri þess sé borgið.
46. blað
A víðavangi
Á öðrum stað hér í blaðinu
eru birt bráöabirgðalög þau, er
ríkisstjórnin hefir gefið út um
skömmtun nauðsynj avara og
eignarnám á vörubirgðum, ef til
ófriðar kemur. Til bráðabirgða
gaf stjórnin út fyrir tveim dög-
um áskorun til almennings um
að viða ekki að sér’vörum venju
fremur og til verzlana um að
hafa gát á vörusölu. En margir
vona nú, að fundur fjögra
valdamestu manna Vestur-Ev-
rópu í Múnchen í dag afstýri
heimsstyrjöld að þessu sinni. Þó
má nú segja sem oftar: „Dag
skal að kvöldi lofa“.
* * *
Því verður ekki neitað, að ís-
land er á ýmsan hátt illa statt,
ef til ófriðar kæmi á megin-
landi Evrópu. Hér eru vitanlega
ekki vörubirgðir til langs tíma,
hvorki af útlendum matvælum
né framleiðsluvörum. Við erum
í því efni líkt settir og ná-
grannaþjóðir okkar á Norður-
löndum. Þær hafa heldur ekki
safnað að sér vörubirgðum svo
að neinu nemi. Enda er það svo,
að enginn hefir getað um það
spáð — og getur ekki enn í dag
— hvort ófriður yrði eða ekki.
Siðara hluta sumars var t. d.
yfirleitt alls ekki talið líklegt,
að stríð brytist út í haust. Og
þótt hér á landi verði meiri eða
minni vöntun og örðugleikar,
ef svo fer, þá má þó með sanni
segja, að okkur íslendingum sé
ekki minna ætlandi en að taka
slíku mótlæti með karlmennsku
og ró. Lítils er um þau óþægindi
vert samanborið við hörmungar
ófriðarþjóða. Og vel má minn-
ast þess, að hér á landi er fram-
leitt margt af því, sem mestur
skortur er á í öðrum löndum.
Um skipakost stöndum við lika
ólíkt betur að vígi nú en í byrj-
un síðustu heimsstyrjaldar.
* * '-K
Mbl. og Vísir hafa undanfarna
daga vikið að því, að ekki væri
ástæða til þess fyrir einstaka
menn í Reykjavík, að birgja sig
upp að vörum þessa daga, enda
myndi slíkt að litlu haldi koma,
ef vöruþurrð yrði á annað borð.
Er það góðra gjalda vert, að
blöð leiðbeini fólki í þessu efni.
Hitt er leiðinlegt, að þessi sömu
blöð skuli ekki geta stillt sig um
það í þessu sambandi að vera
með skæting til stjórnarvalda
landsins um að þau hafi ekki
látið kaupa inn svo og svo mikl-
ar vörubirgðir á þessu ári. Eru
það ekki þessi sömu blöð, sem
alltaf í öðru orðinu hafa verið
að fjargviðrast út af því, að
greiðslur fyrir innfluttar vörur
væru ekki yfirfærðar af bönk-
unum og að slíkt kæmi óorði á
landið?
* * *
Mbl. segir í dag, að áskorun
ríkisstjórnarinnar, sem birt var
í útvarpinu sl. þriðjudagskvöld
um að viða ekki að sér vöru-
birgðum að óþörfu, hafi verið
tilefnislaus og orðið til þess að
fólk hafi farið að biðja um vör-
ur í stórum stíl, en áður hafi
ekki á þessu borið. Fer blaðið
hér sennilega með vísvitandi
blekkingar, og er rétt að skýra
frá staðreyndum í þessu máli.
Síðara hluta mánudags átti for-
maður Félags matvörukaup-
manna í Rvik tal við formann
gjaldeyrisnefndar og skýrði
honum frá því, að byrjuð væri
óvenjuleg vöruúttekt í mat-
vöruverzlunum í bænum. Vegna
þessa átti fjármálaráðherra tal
við formann félagsins á þriðju-
dagsmorgun og sömuleiðis við
framkvæmdastjóra kaupfélags-
ins. Bar þeim saman um að hin
óvenjulega vöruúttekt hefði átt
sér stað og færi vaxandi. Óskaði
stjórn matvörukaupmannafé-
lagsins eftir viðtali við ríkis-
stjórnina. í viðtali þessu, sem
fram fór í Stjórnarráðinu eftir
hádegi sama dag, óskaði stjórn
matvörukaupmannafél. eftir því,
að ríkisstjórnin gerði ráðstafanir
(Framh. á 4. síðu.)