Tíminn - 22.11.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsl, Lindargötu 1 D. N
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3918 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, þriðjndagiim 22. nóv. 1938
69. blatS
Námskeið Rauða krossins
haia sótt um 1600 manns
Félagið gengst fyrir aukinni heilsuvernd
og böðum í kauptúnum
Myndin er frá höfninni í Valencia. Sprengfa frá flugvél uppreistarmanna hefir hitt stórt flutningaskip og or-
sakað sprengingu. Flugvélar og herskip uppreistarmanna hafa haft sig mjög í frammi seinustu mánuðina og
reynt að hindra flutninga til þeirra hafnarbœja, sem stjórnin rœður yfir. Hafa herskip Francos -jafnvel veitt
skipum, sem voru á leið til Spánar, fyrirsát í Norðursjónum, skammt undan ströndum Englands. í mörgum hér-
uðum Spánar, sem stjórnin rœður yfir, er nú orðinn tilfinnanlegur matarskortur vegna flutningabannsins. —
Franco krefst þess nú af stjórnum Frakklands og Englands, að fá viðurkennd hernaðarréttindi, en það myndi
gera honum miklu auðveldara að stöðva alla flutninga til stjórnarinnar.
England og Litla-Bandalagið
Stjórn Rauða kross íslands
hefir ákveðið að hefjast handa
um aukningu á starfsemi fé-
lagsins og tekið upp ýms nýmæli.
Hefir hún því stofnað til sér-
stakrar útbreiðsluviku, sem
hófst síðastl. sunnudag, og
munu skátar leita til manna
síðara hluta vikunnar um fjár-
framlög til styrktar félaginu.
Aðalstarfsemi félagsins á und-
anförnum árum hafa verið
hjúkrunarnámskeið, sjúkra-
flutningar og hjúkrunarstarf-
semi í Sandgerði. Félagið var
stofnað 1924 og hefir það á
þessu tímabili haldið hjúkrun-
arnámskeið á 40—50 stöðum
víðsvegar um land og er saman-
lagður nemendafjöldi á þeim
milli 1500—1600. Féiagið á nú
þrjár sjúkrabifreiðar, tvær í
Reykjavík og eina á Akureyri og
hafa þær að jafnaði haft nóg
að starfa og oft flutt sjúka
menn langar leiðir. Allmörg
Ísfisksölunní tii
Þýzkalands lokið
Verðið helir verið
miklu lægra en í lyrra
ísfisksölu ísl. togaranna til
Þýzkalands er lokið að þessu
sinni. Seldu seinustu togararnir
þar á föstudaginn.
Alls hafa togararnir farið 55
söluferðir til Þýzkalands á
þessu ári og selt 5875 smál. fyrir
942.500 ríkismörk. í fyrra fóru
þeir alls 41 söluferð til Þýzka-
lands og seldu 4011 smál. fyrir
889.235 ríkismörk.
Til jafnaðar hefir því hver
togari selt í söluferð nú 107
smál. fyrir 17.140 ríkismörk, en
í fyrra 98 smál. fyrir 21.689 rik-
ismörk.
Sýnir þetta að aflinn hefir
verið nokkru betri en í fyrra, en
hinsvegar hefir verðið verið
stórum lægra. Stafar það af því,
að Þjóðverjar lækkuðu há-
marksverðið á ísfiski mjög veru-
lega frá því, sem var í fyrra.
Munu togararnir nú hafa selt
mjög oft fyrir hámarksverð og
hefði verðið orðið langtum betra
ef þessar hömlur hefðu ekki
verið á sölunni.
Salan til Englands heldur enn
áfram. Nokkrir togarar kaupa
bátafisk til að selja á Englands-
markaðinum, en aðrir veiða
sjálfir. Af þeim togurum, sem
farið hafa á ísfiskveiðar í haust,
er enn ekki nema einn hættur.
Það er Hafsteinn. Var honum
lagt hér um mánaðamótin.
Fimm togarar hafa engar
veiðar stundað í haust. Eru það
Brimir (eign bæjarútgerðar-
innar í Neskaupstað), Gullfoss
(eign Magnúsar Andréssonar
stórkaupmanns), Hávarður(eign
hlutafélags á ísafirði, sem tekið
hefir verið til gjaldþrotaskipta),
Þorfinnur og Otur. Tveir síð-
astnefndu togararnir munu vera
í umsjá Útvegsbankans. Otur
var ekki heldur gerður út á síld-
veiðar í sumar.
Kínverskur her sækir nú fram
til Kanton og er ekki talið úti-
lokað, að honum heppnist að
taka borgina.
Gin- og klaufaveiki er nú
komin til Noregs og gerir þar
mikinn usla. Hún heldur áfram
að breiðast út í Danmörku og
Svíþjóð.
undanfarin ár hefir hjúkrunar-
kona starfað á vegum félagsins
í Sandgerði, meðan vetrarver-
tíðin stóð yfir, og hefir hennar
oftast verið fyllsta þörf. Fyrir
tveimur árum byggði félagið
þar vandað sjúkraskýli með 8
rúmum. Einnig hefir það komið
upp baðhúsi.
Félagið hefir auk þessa sinnt
ýinsum öðrum smærri verkefn-
um, sem ganga í svipaða átt.
Fyrir stjórn félagsins vakir nú
að auka starfsemi félagsins með
forgöngu um eftirfarandi mál:
1. Koma upp fullkominni
heilsuverndunarstöð í Reykja-
vík í góðu samstarfi við Líkn og
á öðrum sviðum en þeim, sem
hún sér um.
2. Kosta efnilegar hjúkrunar-
konur til heilsuverndarnáms og
koma þeim til umferðarstarfs í
læknishéruðum, þar sem þeim
er ætlað að líta eftir heilsu-
vernd og heilbrigðisháttum,
annast berklavarnir, unglinga-
vernd o. fl.
3. Koma upp böðum i kaup-
túnum.
Eru þetta allt hinar nauð-
synlegustu umbætur. Starfsemi
Rauða krossins byggist á frjáls-
um framlögum almennings og
má því vænta þess, að mála-
leitun hans verði vel tekið.
Formaður Rauða krossins er
nú Gunnlaugur Einarsson lækn-
ir og varaformaður Sigurður
Sigurðsson læknir. Gunnlaugur
Claessen læknir hefir lengi
gegnt formannsstörfum, en
skoraðist undan endurkosningu
í vor. f Rauða krossinum eru nú
um 520 félagsmenn hér í bæn-
um og um 200 á Akureyri.
Mæðiveikin er nú nálega á hverjum
bæ í sveitum Austur-Húnavatnssýslu
vestan Blöndu, og hefir færst í auk-
ana með haustinu. Virðist hún haga
sér þar með líkum hætti og í þeim
sveitum, er hún hefir gengið áður yfir.
Féð drepst mest á öðru og þriðja miss-
iri frá því, að hennar verður fyrst vart.
Síðan fer að draga úr henni. Um mik-
inn hluta af Vestur-Húnavatnssýslu er
veikin 1 mikilli rénun og víða alveg
að hætta þar sem hún byrjaði árið
1936. — Þar sem hún hefir verið
skaðminnst, hefir drepizt rúmlega 30%.
Lömb eru sett á á mörgum bæjum, þar
sem veikin er í rénun, sérstakl. í Vest-
ur-Húnavatnssýslu. Lítill var gjaldeyrir
þeirra bænda í haust, sem áttu ekki
nema 20—50 ær heilbrigðar eftir, en
það er mjög algengt, þótt þar hafi
verið góð sauðfjárbú áður. — Reynsla
margra bænda hefir verið sú, að
mikið dragi góð meðferð úr tjón-
inu og afar nauðsynlegt sé að taka
allt sjúkt og grunsamt fé frá því heil-
brigða, þegar á því sér. Á meðan veik-
in gengur yfir, þolir féð afarilla úti-
veru og beit í illum veðrum og ráð-
legast er að gefa fénu alveg inni
harðasta tíma vetrarins.
t t t
Almennt mun nú aftur vaknaður
áhugi fyrir því að koma upp nýjum
sauðfjárstofni. Bíða bændur í mæði-
veikissveitum með eftirvæntingu eftir
því, hver reynslan verði um ónæmi
þess fjár, sem sett er á undan fé því,
er lifir pestina af. Vekur það og góðar
vonir, að sumir ættstofnar virðast að
mestu ónæmir, þótt aðrir nálega ger-
falli. Kemur það sama víða fram, þótt
sami stofn sé á mörgum bæjum við
ólík skilyrði. — Miklir erfiðleikar
Verksvíð
verdlagsneíndar
Tilkynning frá verðlags-
nefndinni birtist á öðrum stað
hér í blaðinu.
Samkvæmt henni er öllum
þeim, sem verzla með vefnaðar-
vörur, byggingarefni eða búsá-
höld fyrirskipað að „gera nefnd-
inni grein fyrir því, hvaða regl-
um þeir nú fylgja um verzlunar-
álagningu á vörum þessum“.
Sama krafa er gerð til iðn-
fyrirtækja þeirra, sem fást við
fatagerð.
Skýrslur þessar eiga að vera
komnar til verðlagsnefndar fyr-
ir 6. des. n. k. úr Reykjavík og
nágrenni og fyrir 22. des. ann-
arsstaðar að af landinu.
verða fyrir bændur með að auka
fjárstofn sinn, sökum þess, hve
efnahagur þeirra er nú slæmur og
er einsætt, að frekar þarf að greiða
fyrir því, að þeir geti unnið að eigin
framleiðslu, heldur en að hafa lífs-
björg sína af vegavinnu eða annari
opinberri vinnu.
t t t
Fé var með allra vænsta móti í Húna-
vatnssýslu í haust, einkum í mæði-
veikisveitum. Stafar það meðfram af
því, að sauðfjárhagar eru nú minna
bitnir en áður vegna hinnar gífurlegu
fjárfækkunar. Einnig hefir féð sætt
óvenjulega góðri meöferð síðastliðinn
vetur. Vænstir dilkar, sem komið hafa
til slátrunar á Blönduósi, síðan slátur-
félagið hóf slátrun fyrir 30 árum,
komu í haust frá Sigurjóni Oddssyni
bónda á Rútsstöðum í Svínavatns-
hreppi. Hann lagði inn rúmlega 40
geldingslömb, sem höfðu til jafnaðar
20 kg. kjöts. Úr einu lambinu var
netjumörinn 2,5 kg. Til jafnaðar var
netjumörinn 1,7 kg. Þessir dilkar gengu
í sumar í ágætis landi, i stórri heima-
girðingu.
t t t
Refarækt færist nú mjög 1 aukana
í Húnavatnssýslum. Hafa verið sett á
stofn á þessu ári fjögur sameignar-
og hlutafélagsbú í Austursýslunni,
auk nokkurra minni búa, sem einstak-
ir menn eiga. Mjög almennur áhugi
er nú í héraðinu fyrir refarækt, og
báru loðdýrasýningarnar á Blönduósi
og Hvammstanga þess ljósan vott.
Mest áherzla er lögð á silfurrefarækt,
þó er blárefarækt að byrja. Áður hafa
verið starfrækt þrjú stór refabú í sýsl-
unni. Allmikil minkarækt er af hefj-
í heimsblöðunum er nú mikið
rætt um Englandsför Carols
Rúmeníukonungs og Michaels
sonar hans. Var því spáð fyrir-
fram, að hann færi til Eng-
lands til að ræða við ensku
stjórnina um aukin viðskipti og
nánari samvinnu milli Rúmen-
íu og Englands. í þinginu í gær
skýrði Chamberlain frá því, að
það væri rétt, að rætt hefði ver-
ið um þessi mál, en kvað sig
engar frekari upplýsingar geta
gefið að svo stöddu.
Áður en Carol fór að heiman,
ræddi hann við ríkisstjóra Ju-
goslavíu, Paul prins, og er
talið fullvíst, að umræður þeirra
hafi snúizt um afstöðu Rúmen-
ast í sambandi við eitt refabú á
Blönduósi.
t r t
Vegna fjárfækkuninnar er hrossa-
rækt nú stóraukin í héraðinu. Hefir
til dæmis verið keypt mikið af hryss-
um úr Skagafirði, og varla munu þess
dæmi, að hryssa hafi selst úr héraðinu
eða ungri hryssu slátrað. Er nú búizt
við auknum sölumöguleikum á hross-
um til refaeldis, og kjöt af ungum
hrossum verði meir notað til manneldis
en áður. Húnavatnssýslur eru yfirleitt
ágæt hrossahéröð, og væri gætileg
hrossarækt rekin þar, mætti búast við
allgóðum tekjum af því, einkum ef eft-
irspurn vex á hrossakjöti, og útflutn-
ingur getur farið vaxandi. Hrossarækt-
unarfélögum hefir líka fjölgað, og á-
hugi fyrir kynbótum hrossa fer vax-
andi.
t r r
í Ási í Hegranesi kom það einkenni-
lega atvik fyrir, að ær, sem bar 20. maí
1937 og átti þá mórauðan hrút, sem
gekk undir henni til hausts og var þá
vænn til frálags, bar aftur 16. janúar
1938 og átti þá fallega, mórauða gimb-
ur, sem dafnaði dável. Vóg hún 20
kg. síðasta vetrardag. Móðir lambanna
er svarthosótt. Ekkert var víst spar-
að til, að hún mjólkaði litlu Móru vel.
t t r
Síldveiði er enn stunduð í Faxaflóa
og fá bátarnir stundum allgóðan afla.
Síðastliðinn laugardag fékk t. d. Egg-
ert frá Keflavík um 180 tn. og Pilot
úr Njarðvíkum 150 tn. Aðrir bátar, sem
voru á síldveiðum þann dag, fengu
heldur lítinn afla. Alls hafa nú verið
saltaðar 7200 tn. í verstöðvum við
Faxaflóa, en leyft hefir verið að salta
um 12000 tn.
íu og Jugoslavíu til Englands.
Þykir það benda til að góður á-
rangur hafi orðið af för Carols,
að Paul prins ákvað að fara til
Englands nokkru eftir að Carol
kom þangað og dvelur hann þar
um þessar mundir. Carol fór
heimleiðis síðastl. laugardag
eftir fjögra daga dvöl.
Rúmenía og Jugoslavía mynd-
uðu Litla-bandalagið með
Tékkóslóvakíu, en stuðningur
þeirra er þeim nú einkisvirði.
Hinsvegar hefir vald Þjóðverja
í Mið-Evrópu aukizt og í við-
skiptalegum efnum eru þessi
lönd þeim t^lsvert háð. Sömu-
leiðis óttast þau, að Ungverjar
geri landakröfu á hendur þeim
og njóti stuðnings Þjóðverja.
Þess vegna leita þau nú eftir
nánari samvinnu við Englend-
inga og telja þaðan helzt hjálp-
ar að vænta. Sýnir það glöggt,
hversu Frakkland hefir tapað á-
liti í augum smáveldanna, að
þau leita ekki til þeirra, en fyrir
tíu árum síðan var Frakkland
talið mesta stórveldið á megin-
landi álfunnar og smáríkin
væntu helzt hjálpar þaðan.
Það þykir líklegt, að Englend-
ingar muni veita þessum lönd-
um meiri lán og auka viðskipti
sín við þau. Verður það svar
þeirra gegn tilraunum Þjóð-
verja til að auka viðskiptalegt
vald sitt í þessum löndum.
Lönd fyrir Gyðlnga.
Chamberlain gerði grein fyr-
ir því, í neðri málstofunni í
gær, hvaða möguleikar væri
fyrir hendi í nýlendunum til að
veita flóttamönnum búsetu.
Taldi hann mögulegt að veita
þeim nokkurt land í Kenya,
Norður-Rhodesiu, Nyasalandi,
brezku Guiana og Tanganiyka,
en þá nýlendu áttu Þjóðverjar
áður. Taldi hann, að þangað
mætti flytja 200 þús. manns.
Þýzk blöð hafa mótmælt flutn-
ingi Gyðinga þangað mjög
kröftuglega. Chamberlain sagði,
að enska stjórnin hefði leitað
eftir samvinnu við margar rík-
isstjórnir um að koma þessum
fólksflutningum i framkvæmd.
í Þýzkalandi er nú stöðugt
verið að herða ráðstafanirnar
gegn Gyðingum og reyna þeir
eftir megni að komast úr landi.
í Vínarborg einni hafa 135 þús.
Gyðingar óskað eftir brottfar-
arleyfi.
John Simon fjármálaráðherra
hefir nú bætzt í hóp þeirra
enskra stj órnmálamanna, sem
fordæmt hafa Gyðingaofsókn-
(Framh. á 4. siðu)
A víðavangi
Dagblaðið Vísir hefir undan-
farið haft til þess sérstakan
mann (Guðbrand Jónsson), að
semja gagnrýni á dagskrá út-
varpsins. Er ekki nema gott um
iað að segja, að slík viðleitni sé
höfð, ef til hennar er vandað.
Ýmsum mun þó hafa þótt gagn-
rýni þessi snúast helzt til mik-
ið upp í persónulegar ýfingar
við einn tiltekinn mann (Jón
Eyþórsson), sem einmitt er mjög
vinsæll af útvarpshlustendum.
En síðasta gagnrýnin var þó
einna ólánlegust. Þar hefir svo
einkennilega til tekizt, að dæmt
er um erindi, sem ekki er enn
búið að flytja í útvarpið! Var
all-ýtarlega lýst gerð erindis-
ins og framburði þeim, er fyrir-
lesarinn hefði viðhaft, og talinn
var átöluverður! Erindi þetta
(eftir dr. Björn K. Þórólfsson)
var raunar á dagskxánni, e«
hafði af sérstökum ástæðum
fallið niður, og verður flutt nú
í kvöld. En hætt er við, að
„gagnrýnin" falli i verði, þegar
svona óhöpp verða uppvís.
* * *
Ef borinn er saman innflutn-
ingux áranna 1934 og 1937 kem-
ur í ljós, að innflutningur á á-
vöxtum hefir minnkað um rúml.
1 millj. kr., á vefnaðarvörum
um 2 millj. kr., á skófatnaði um
y2 millj. kr., á einkasöluvörum
(öðrum en áburði) um 460 þús.
kr. o. s. frv. En innflutningur á
koxnvöru, landbúnaðarvörum
(áburði, verkfærum o. fl.) og
vörum til útgerðar, er mun
meiri 1937 en 1934. Þannig hafa
innflutningshöftin verið fram-
kvæmd: Dregið úr þeim inn-
flutningi, sem hægt er að vera
án með góðu móti, en innflutn-
ingur hinna allra nauðsynleg-
ustu vara látinn halda sínum
eðlilega vexti.
* * *
Einstaka maður kann að
halda, að ef ekki hefðu verið
sett’innflutningshöft að tilhlut-
un löggj afarvaldsins, þá hefði
innflutningur allra vara getað
haldizt ótakmarkaður svo lengi,
sem vera skal. En þetta er mis-
skilningur, sem stafar af of lít-
illi þekkingu á þessum málum.
Möguleikarnir til innflutnings
takmarkast (eða hljóta alltaf að
gera það innan skamms) af
þeirri upphæð, sem þjóðin fær
inn fyrir framleiðslu sína í er-
lendum gjaldeyri. Þó ekki séu
innflutningshöft, kemur aö því,
að bankarnir geta ekki látið
verzlanir hafa erlendan gjald-
eyri til greiðslu, og þá hætta
hinir erlendu viðskiptavinir að
senda hingað vörur. En tak-
mörkun innflutnings á þennan
hátt myndi engu síður hafa
komið niður á nauðsynjavörun-
um en hinum ónauðsynlegu, og
verzlanir flytja inn óþarfa varn-
ing í lengstu lög af því að á hon-
um er há álagning. Til þess að
bj arga nauðsynj avöruinnf lutn-
ingnum voru innflutningshöftin
sett, jafnframt því sem þau áttu
að bæta verzlunarjöfnuðinn í
heild, og hafa gert.
* * *
Mbl. endurtekur sína nýju trú-
arjátningu, að kaupmönnum
hætti til að nota sér innflutn-
ingshöftin til að okra á vörum.
Áður sagði blaðið, að öll verð-
hækkum væri tollum að kenna.
* * *
Þá er blaðið eitthvað áð fimb-
ulfamba um það, að gefa þurfi
frjálsan innflutning á einhverj-
um vörutegundum til að lækka
verðið. En hvaða vörutegundir
ættu það að vera? Vegna mat-
vöruverðsins er þetta óþarft, því
að þær hafa ekki hækkað í
seinni tíð. Útgerðarvörur og aðr-
ar framleiðsluvörur hafa heldur
ekki getað hækkað vegna haft-
anna. Vörurnar, sem Mbl. vill
hafa „frjálsar" eru því væntan-
lega þær, sem aðallega eru tak-
markaðar nú. Og þá er eins vel
hægt að heimta afnám haft-
anna, enda mun það vera Mbl.
skapi næst, þrátt fyrir orða-
gjálfrið um gjaldeyrisvandræðin.
A. KROSSaÖTTTM
Mæðiveikin í Húnavatnssýslu. — Nýr sauðfjárstofn. — Vænleiki sauðfjár. —
Ný refabú. — Aukin hrossarækt. — Ær ber tvisvar á 8 mánuðum. — Síldveiði