Tíminn - 22.11.1938, Blaðsíða 2

TÍMIJVJV, |u*igjMdagiim 22. nóv. 1938
274
‘gfímrnn
Þriðjudaginn 22. nóv.
Arðurínn
a! bústofninum
Skýrslur þær, er kjötverðlags-
nefnd hafa borizt um meðal
dilkaþungann á slátrunarstöð-
um víðsvegar um landið í haust
eru athyglisverðar til saman-
burðar og gefa nokkra hug-
mynd um, hversu mismunandi
arð bændur hafa af búum sín-
um.
Á átta stöðum, þar sem dilk-
amir voru vænstir, er meðal-
vigtin þessi: 17,56 kg., 16,74 kg.,
16,55 kg., 16,17 kg„ 15,55 kg„
15,14 kg„ 15,09 kg. og 15,07 kg.
Á tíu stöðum, þar sem dilk-
arnir voru rýrastir, er meðal-
vigtin þessi: 12,96 kg„ 12,66 kg„
12,61 kg„ 12,27 kg„ 12,09 kg„
12,04 kg„ 12,01 kg„ 11,76 kg„
11,45 kg. og 11,30 kg.
Slátrað hefir verið samtals um
80 þús. dilkum, sem höfðu yfir
15 kg. skrokkþunga. En það hef-
ir líka verið slátrað öðrum 80
þús. dilkum, sem höfðu undir
13 kg. skrokkþunga. Menn geta
svo gert áætlun um það, hverju
það hefði munað, ef allir þessir
dilkar hefðu náð hærri þyngd-
inni. Þar má taka tillit bæði til
munarins á kjötþunganum og
munarins á kjötgæðunum, því
að talsvert af léttari dilkunum
selst auðvitað, sem lakari teg-
und.
Ef borinn er saman hæsti
meðalþunginn, 17,56 kg. og
lægsti meðalþunginn, 11,30 kg„
er mismunurinn hvorki meira
né minna en 6,26 kg. eða um
hálft þrettánda pund á hverj-
um einasta dilkaskrokk að með-
altali.
Þess ber að gæta, þegar slíkur
samanburður er gerður sem
þessi, að sumstaðar þar sem fé
hefir verið rýrt í haust, gætu
menn hugsað sér, að það staf-
aði af sérstakri óáran í fénu.
En þessu mun þó tæpast til að
dreifa svo að nokkru nemi. Því
að dilkar hafa nær undantekn-
ingarlaust alstaðar verið vænni
nú í haust en í fyrrahaust. Ekki
má heldur ganga fram hjá því,
að mikill fjöldi tvílembinga get-
ur sumstaðar dregið niður með-
alþungann. En höfuðástæðan
fyrir hinum mikla mun er þó
sú, að féð er misjafnlega gott og
misjafnlega vænt, og þessi
munur helzt meira og minna
stöðugur frá ári til árs.
Það er ekki síður ómaksins
vert að athuga skýrslur naut-
griparæktarfélaganna víðsvegar
um landið, og bera saman beztu
og lökustu kýrnar og meðalárs-
nytina á einstökum félags-
svæðum.
Hæsta meðalársvigt í naut-
griparæktarfélagi hefir á árinu
1937 verið 3155 lítrar*). En
lægsta meðalársnytin er ekki
nema 2126 lítrar eða rúmlega
1000 lítrum Iægrri en sú hæsta.
Nythæsta kýr landsins, sem
skýrslur hafa verið haldnar um
á s.l. ári hefir mjólkað 5075 lítra
á því ári. En nytlægsta kýrin á
skýrslunum hefir ekki mjólkað
nema 1078 lítra á árinu.
Hér er mikill munur á árs arð-
arðinum, ekki síður en af sauð-
fénu.
Það hefði verið fróðlegt í þessu
sambandi að hafa fyrirliggjandi
t. d. skýrslur um ullarþunga
sauðfjár, hliðstæðar skýrslum
um dilkaþungann og nythæð
kúnna 1 nautgriparæktrafél. —
Vitað er það, að ullarþungi (og
ullargæði raunar líka) er mjög
mismunandi bæði á einstökum
heimilum og í einstökum sveit-
um. En af tölum þeim, er hér
hafa verið nefndar, má nokkuð
um það ráða, hvílík verkefni fyr-
ir höndum eru í því efni, að bæta
bústofn landsmanna og auka af-
urðir hans. Fjöldi búpeningsins
er ekki einhlítur. Það er mikill
munur á afkomumöguleikum
sveitanna, sem hafa 35 punda
meðaldilkinn eða hinna, þar sem
meðaldilkurinn er ekki nema 23
*) í Bæjarhreppi í Stranda-
sýslu. Sá hreppur virðist eiga
hvorttveggja í senn, bezta fé og
beztu kýr í landinu.
Eysteinn Jónsson fjármálaráðh.
Um gjaldeyrísmál
NIÐURLAG
Hvaða leiðir eru hugsanlegar
til þess að vinna bug á gjald-
eyriserfiðleikunum?
Athugum fyrst möguleika
til þess að lækka innflutninginn.
Eins og ljóst er af skýrslunni,
sem birt var með grein
þessari í síðasta blaði hefir
innflutningur þeirra vöru-
tegunda, sem helzt er hægt
að vera án, lækkað mjög
á síðustu árum og eru ekki
miklar líkur til að hægt sé
að lækka hann verulega frá því
sem verið hefir síðustu 3 árin,
og varla svo nokkru teljandi
nemi frá því sem verið hefir á
þessu ári, sem er að líða, þar
sem lengra hefir verið gengið
um niðurfærslu á innflutningi
ýmsra þessara vara en nokkuru
sinni fyr. Þó er sj álfsagt að end-
urskoða vel allan innflutning í
þessum flokkum, til þess að úti-
loka með öllu ýmsan varning,
sem inn hefir verið fluttur á
vefnaðarvöruleyfi t. d. og skap-
að óró um framkvæmd haft-
anna, þótt ekki hafi slíkt num-
ið háum upphæðum.
Ef við athugum þá vöruflokka
sem eftir eru, þá sjáum við
fljótt, að sumir af þeim eru
þannig, að ekki getur komið til
mála að synja um innflutning
þeirra vara, sem í þeim eru. —
Fyrst ber þar að nefna vörur til
sjávarútvegsins og vörur til
landbúnaðarins, sem árið 1937
hafa verið fluttar inn fyrir
um 17,5 milljónir króna, og
sem nema sennilega um y3 af
öllum innflutningi þessa árs.
Ennfremur má telja, að lítt eða
ekki sé mögulegt að færa niður
innflutning á rafmagnsvörum,
pappírsvörum og hráefni til
iðnaðar, svo að nokkru verulegu
nemi.
Við nána athugun kemur
því í ljós, að ef lækka á inn-
flutning verulega frá því, sem
nú er, verður það að gerast með
því að spara byggingarefni, vél-
pund — þó að fjöldi bústofnsins
væri sá sami.
Ýmsar landbúnaðarþjóðir hafa
unnið stórkostleg afrek í þá átt,
að bæta bústofn sinn og auka af-
urðir hans. Dæmi verða hér eigi
nefnd að sinni. Vér íslendingar
erum hér skammt á veg komnir.
En íslenzkur landbúnaður á á-
reiðanlega ekkert stærra né
nauðsynlegra verlcefni en kyn-
bætur bústofnsins, og vöndun á
meðferð hans. Reynsla annara
þjóða bendir á, að árangurinn
gæti orðið meiri en margan
grunar.
ar til nýrra fyrirtækja, og
neyzlu- eða eyðsluvörur, svo sem
tóbak og áfengi annarsvegar eða
nýlenduvörur og kornvörur
hinsvegar.
Síðustu árin hefir byggingar-
efnis-innflutningur numið um
Vt hluta af öllum innflutningi
til landsins, og mun láta nærri
að byggingarefni hafi verið
keypt fyrir eina krónu af hverj-
um sjö krónum og fimmtíu aur-
um, sem vörur hafa verið seldar
fyrir til útlanda.
Mér er fyllilega ljós nauðsyn-
in á því að byggja upp híbýli
landsmanna, en virðist það þó
fyrirsjáanlega ókleift að flytja
inn á hinum erfiðustu árum
svo mikið byggingarefni.
Það er einnig Ijóst, að ýms-
ar af þeim byggingarfram-
kvæmdum, sem gerðar hafa
verið, eru þannig, að þær hefðu
mátt bíða og átt að bíða betri
tíma. Aðrar eru aftur þannig, að
þær hafa enga bið þolað.
Jafnframt því að innflutning-
ur byggingarefnis verður að
lækka, verður að gera ráðstaf-
anir til þess, að þörfustu bygg-
ingarnar, þær, sem mest koma
almenningi að notum, sitji fyr-
ir því byggingarefni, sem inn er
flutt.
Það verður að fresta öllum
þeim byggingarframkvæmdum,
sem nokkra bið þola, og verður
m. a. að ganga ennþá lengra en
gert hefir verið í því að tak-
marka framlög úr ríkissjóði til
þeirra framkvæmda, sem bein-
línis hafa gjaldeyrisútgjöld í för
með sér. Hið sama verða bæjar-
og sveitarfélög að gera.
Þjóðin verður að skilja það,
að hún hefir ekki lengi atvinnu
af því að byggja úr byggingar-
efni, sem ekki er hægt að greiða
og allir ábyrgir menn að meta
samkvæmt því það, sem gert er
til þess að takmarka innflutn-
inginn.
Innflutningur véla til nýrra
fyrirtækj a, einkum iðnaðar,
hefir verið mjög mikill undan-
farin ár, og hefir verið lögð á
það mikil áherzla af mörgum,
að slíkur innflutningur ekki
stöðvaðist. Þenna innflutning
verður fyrst um sinn að fram-
kvæma með mjög mikilli gætni,
og það má ekki eins og nú
standa sakir veita innflutnings-
leyfi fyrir nýjum vélum, nema
það sé öruggt, að þær verði
hvorki fyr né síðar byrði á
gjaldeyrisverzlun landsins.
Þá verður einnig að takmarka
innflutning tóbaks og áfengis.
En það verða menn að gera sér
ljóst, að við það sparast þó ekki
gífurlegar gjaldeyrisupphæðir,
og af því hlýtur að leiða mjög
verulegan tekjumissi fyrir ríkis-
sjóð, sem mæta verður með nýj-
um sköttum eða niðurskurði
framkvæmda.
Með þessum eða öðrum svip-
uðum ráðstöfunum og með því,
að þeir aðilar, sem standa að
framkvæmd innflutningshaft-
anna á hverjum tíma, hafi sterk
samtök um framkvæmd þeirra,
er að vísu hægt að lækka inn-
flutninginn enn nokkuð frá því
sem verið hefir, en jafnframt
kemur það glöggt fram af því,
sem hér hefir verið rakið, að
úrræðið sem til frambúðar leið-
ir þjóðina út úr fjárhagsörðug-
leikunum verður að vera auk-
inn útflutningur, eða öllu held-
ur aukin framleiðsla í öllum
greinum, bæði til heimanota og
útflutnings.
Frá því að saltfiskmarkað-
irnir fóru að lokast, hefir verið
unnið að því af hinu mesta
kappi, að koma á fót nýjum
framleiðslugreinum og efla þær
eldri, — aðrar en þorskveiðarn-
ar. Þannig hafa afköst síldar-
iðnaðarins verið tvöfölduð á ör-
fáum árum, og af því orðið
mjög góður árangur, þótt stofn-
kostnaðurinn við þessa aukn-
ingu og við útbúnað skipa til
síldveiða, hafi verið mjög til-
finnanlegur og dregið stórkost-
lega úr þeim gj aldeyrishagn-
aði, sem af þessum framkvæmd-
um hefir leitt.
Jafnframt hefir verið lagt í
mjög verulegan kostnað til þess
m. a. að auka hraðfrystingu,
herða fisk til útflutnings, stunda
karfaveiðar, og nú síðast til þess
að koma á fót niðursuðu á fiski.
Allar hafa þessar ráðstafan-
ir í raun og veru borið góðan á-
rangur, en þeim er það sam-
eiginlegt öllum,að þeim hefir
fylgt afarmikill stofnkostnaður,
og útflutningi þeirra afurða,
sem framleiddar eru með tækj-
um þessum, mjög þröngar tak-
markanir settar.
Hinsvegar er það kunnara en
frá þurfi að segja, að á síðustu
árum hefir útgerð til þorskveiða
farið síhnignandi og er nú svo
komið, að töluvert mikill hluti
af skipastól landsmanna stund-
ar lítt eða ekki veiðar nema
sjálfan síldveiðitímann, 2—3
mánuði ársins. Hefir verið hinn
mesti óhugur í mönnum um út-
gerð á þorskveiðar. Er hvort-
tveggja, að afli hefir verið rýr
og markaðir svo þröngir, að
menn hafa almennt kviðið því
að ekki myndi unnt að selja
sæmilega ársveiði.
Á yfirstandandi ári hefir þetta
viðhorf breytzt töluvert við það,
að allur fiskur hefir selzt
snemma, og útlit fyrir að hægt
hefði verið að selja töluvert
meira af fiski en til var.
Það er að verða æ ljósara, að
þjóðin getur ekki staðizt það, að
mikill hluti framleiðslutækj -
Jórunn Bjarnadóttir
yiirhjúkrunarkona
Mikli drottinn dáð þér sendi
döprum til að líkna hér
Blysið hátt þú barst í hendi
birtu lagði út frá þér.
Þér var ljúft að líkna og hjúkra
lífsins gróðri í hjörtun sá.
Reyndist móðir margra sjúkra,
sem mein og beizkar sorgir þjá.
Líf þitt hefir liðið svona
að lækna, hugga og veita brauð.
Þú varst meiri en meðal kona
að manndómsgildi í hverri nauð.
.Margur hér í húmi grætur,
— hinumegin birtan skín.
Sendu öllum sárabætur,
sem að áður nutu þín.
Þér var kært að halda í háttinn.
Hreysti þinnar fallið vor.
Þú hefir liðið lokaþáttinn
— á leiðinni voru blóðug spor.
Upp til bjartra, betri geima,
berst þinn andi vængjum á.
Svif þú inn í sælli heima
sorgum jarðar burtu frá.
Þig ég kveð með kærum þökkum,
— kvöldið breiðist yfir hljótt.
Upp til þín, frá anda klökkum
óska að berist: sofðu rótt!
Una Sigtryggsdóttir.
anna sé ekki notaður nema
fjórða hluta ársins. Þjóðinni er
það lífsnauösyn, að allir fram-
leiðslumöguleikar hennar séu
notaðir til hins ítrasta, og að
sú framleiðsluaukning, sem þarf
að verða, náist með því að nota
þau tæki, sem þegar eru til í
landinu.
Það verður að gera nýtt átak
til þess að auka framleiðslu-
starfsemina í öllum greinum,
og gera aðgengilegra en verið
hefir að stunda þær framleiðslu-
greinar, sem mest hafa dregizt
saman undanfarið. Það þarf að
byrja á þorskveiðunum og leggja
allt kapp á, að allur flotinn
verði til þeirra notaður á kom-
andi vertíð.
Það þarf að gera ráðstafanir
til þess að það borgi sig ekki
ver en flest eða allt annað, að
stunda þá bjargræðisvegi, sem
eru undirstaða utanríkisvið-
skiptanna og það verður að
skapa þann fórnarvilja og
skilning með þjóðinni, að menn
víli ekki fyrir sér að taka á sig
þær byrðar, sem slíkum ráð-
stöfunum hljóta að fylgja.
Með aukningu á framleiðslu-
atvinnu þarf að skapa varan-
69. blatl
Sígvaldí Björnsson
Skeggsstöðum
80 ára 2. júlí 1938.
í hugann málast mynd af liðnum
dögum,
ég man til baka hóp af förnum árum,
þá barn ég gekk í œskuheimahögum. —
Ég hugsa þangað oft með gleði
og tárum.
Og enn er sami svipur — gróin jöröin,
en samt í vinahópinn stóru skörðin.
Þó stendur ennþá einn og heldur velli
af elztu vinum hugumkœra dalsins.
Þú traustur varst og aldrei kveiðstu elli
og undir þér í skjóli fjallasalsins.
Hér stóð til boða veiting dýrra vista
hjá vininum, sem allir kusu að gista.
í fjölmörg ár ég hingað leiðir lagði,
jafnt lítið barn sem aldurhniginn
maður.
Frá heimilinu lilýja strauma lagði
og hér var andinn jafnan frjáls og
glaður.
Enda bar hér margan gest að garði.
Hann gleymist ekki, þessi minnisvarði.
Þú trúðir fast á mátt hins mikla,
sterka.
Þín mikilhcefni augljós var í svörum.
Enda varstu fús til fremdarverka,
og fannst oft til með aumingjanna
kjörum.
Þín virðing óx sem aldursdagafjöldinn
og allra virðing fœrðu í verkagjöldin.
í hverju máli veginn rétta valdir,
með vorhug þeim, sem skapar
mannsins gildi.
Og störfin þín þú aldrei eftir taldir.
Þú áttir bœði harðjylgi og mildi
Og fyrir þennan hrepp þú hejir barizt
í háa tíð. Með djörfung sótt og varizt.
Þótt sólin lœkki og sígi brátt að kveldi,
er sífellt bjart um gengnu
frœgðarsporin.
Það lýsir birta af augna þinna eldi.
Þú alltaf þráðir gróðurinn og vorin.
Og gestasœll þú situr yfir borðum
með sama tignarblœ um enni
og forðum.
Já, lifðu heill með áttatíu árin
og alvaldshöndin styrki þig og leiði.
Ó! Lifðu heill með sviðann þinn
og sárin
og sumarblómin krans á veg þinn
breiði.
Þín sál er ennþá ung, þó hárin gráni,
og alltaf munt þú studdur giftu og láni.
Við kveðjumst fljótt og förum öðru
áð sinna,
því fólk til starfa kallar gróðurmoldin.
Vér eigum þó á þessum bœ að inna
þá þakkarskuld, er aldrei verður goldin.
En þessi Ijóð, þau eru í hjarta alin
hjá útlaganum, sem að kvaddi dalinn.
Til hamingju með daginn!
Gísli Ólafsson frá Eiriksstöðum.
lega lausn á gjaldeyriserfið-
leikunum og bæta þannig úr
þeim atvinnuskorti, sem skapast
kann í bili vegna strangari
framkvæmdar innflutnings-
haftanna. Jafnframt verður að
beita innflutningstakmörkun-
um til hins ítrasta á meðan
þjóðin er að ná sér eftir þau
erfiðleikaár, sem hún hefir lif-
að undanfarið.
Eysteinn Jónsson.
Ágúst Steingrímsson:
Umgengni á sveítabæjum
Ágúst Steingrímsson, starfs-
maður á teiknistofu Iandbún-
aðarins, skrifar neðanmáls-
grein í blaðið í dag um viðhald
og umhirðu á sveitabæjum og
geymslu véla og verkfæra. Er
full ástæða til að gefa því
góðan gaum, sem hér er vakið
máls á. Ágúst hefir starfað á
teiknistofunni nokkuð á ann-
að ár, en nám sitt stundaði
hann í Svíþjóð.
Það hefir verið um okkur ís-
lendinga sagt, að _við værum
duglegir að afla, en að sama
skapi duglegir að eyða.
Full ástæða er til að ætla mál-
tækið satt og rétt, og er þá vit-
anlega ekki nema gott eitt um
hið fyrra meginatriðið að segja,
dugnaðinn við að afla.
Aftur á móti dylst engum,
sem um þau mál hugsa, að
eyðslan beinist oft í hættulegar
áttir. Of oft er eytt á þann veg
að engum verður að gagni, og
verðmæti sogast burt og hverfa
að fullu og öllu án þess þau á
nokkurn hátt leiði af sér gagn
eða þá ný verðmæti.
Slík eyðsla er hættuleg, og
má vafalaust telja „hirðuleysið“
eina háskalegustu grein hennar.
Samfara hirðuleysinu er æf-
inlega sóðaskapur og þar með
er heilbrigði stefnt í voða. Tíma-
töf og óstundvísi siglir alltaf í
kjölfar slæmrar umgengni.
Menn eru alltaf að „leita“ að
hlutum þeim, sem nota þarf,
þegar enginn hlutur á sinn vissa
samastað.
Hjá manni, sem hefir vanið
sig á slæma umgengni, þarf
ekki að búast við smekkvísi og
þar með verður hann af þeirri
ánægju, sem fegurð náttúr-
unnar veitir óspart þeim, sem
taka vilja eftir.
Við sjáum af því, sem upp
hefir verið talið, að hirðuleysið
er samsafn hinna verstu ókosta,
ókosta, sem sýna lágt menning-
arstig, og sem við þurfum að
ryðja úr vegi sem fyrst.
í þessari grein ætla ég að
ræða umgengnina utanhúss í
sveitum. Því fer þó fjarri, að ég
álíti umgengni í sveitum verri
en við sjóinn nema síður sé, en
þar sem ég veit, að bændur eiga
við sérstaklega erfið kjör að
búa og veitir ekki af að halda
sem bezt að sínu, þá vil ég gefa
nokkrar bendingar í þeirri von,
að þær mættu að einhverju
gagni koma.
Við athugun þeirra hluta hús-
anna, sem viðhalds þurfa og
hirðingar, komum við fyrst og
fremst að bárujárninu. Standi
járnið ómálað, koma á það ryð-
blettir á öðru eða þriðja ári, og
eftir fjögur til sjö ár má búast
við því gjörónýtu. Oft fær það
£o//
að ryðga svo mjög, að það er
búið að leka í lengri tíma og
feygja borðviðinn, sem undir er,
þá loksins að því er fleygt.
Með því verði, sem nú er á
þakjárni, mun fermeterinn
kosta sem næst kr. 5.20, en góð
málning á þenna sama fermeter
kostar um kr. 0.22.
Á þeim tíma, sem járnið
skemmist eða jafnvel eyðilegst
alveg, mundi þurfa ca. þrisvar
sinnum að mála til þess að
halda því fullkomlega ó-
skemmdu. Verkfærakostnaður
við málningu smáhúsa, er smá-
munir og verkið hið auðveld-
asta. Auk hins mikla vinnings
frá fegurðar sjónarmiði, er
hinn beini hagur þessarar
hirðusemi auðsær.
Glugga, hurðir og annað tré-
verk, sem veður mæða á þarf að
inála, að minnsta kosti þriðja
hvert ár, helzt annaðhvert ár.
Þó er þetta nokkuð misjafnt,
allt eftir því hvernig liggur við
veðrum. Kostnaður við aðgerð
þessa er ekki mikill, að minnsta
kosti er hann smámunir einir
hjá eyðileggingunni, sem við-
haldsleysið veldur. Málning á
venjulegan tvísettan glugga
1.20X1-15 m. mun kosta sem
næst 20 aurum.
Meinvættirnir, fúi og ryð, eiga
að hverfa úr sögunni, og það
gera þeir vonandi, þegar menn
hafa áttað sig á þeim háskálega
misskilningi, að ódýrara sé að
láta t. d. 20 kr. glugga fúna nið-
ur, heldur en að mála hann í
nokkur skipti fyrir 20 aura.
Svo við snúum okkur síðan að
steinsteypunni, þá vita allir, að
hún þarf síns viðhalds, ef hún á
að ná tilgangi sínum.
Steinsteyptur veggur, sem á
að standast okkar óblíða veður-
far, er ekki öruggur fyrr en bú-
ið er að húða hann, hversu
vönduð sem steypan annars
kann að vera.
Yfirborð steypunnar, eins og
hún er eftir að mótin hafa verið
losuð frá, er alsett holum, smá-
um og stórum. Vatnið pressast
inn í holur þessar, frýs þar og
molar frá sér. Á þennan hátt
smátærist veggurinn. Auk þess
kemst rakinn lengra eða
skemmra inn í vegginn og rýr-
ir þannig einangrunargildi hans
að mun. Sé steypan ekki því
betri, má alltaf búast við að
vatnið komist alveg í gegn, og
allir skilja skaðann, sem þá er
orðinn. Því er nauðsynlegt að
húða vegginn með sterkri,
fínni sements- og sandblöndu.
Ódýrasta húðunaraðferðin er
eflaust sú að „draga upp“, sem
kallað er. Með því fæst lag sem
nær fyllilega tilgangi sínum,
sem rakavörn, er einföld og
krefst þess vegna ekki fagkunn-
áttu og er fullkomlega viðun-
andi hvað útlit snertir.
Heppileg blöndun er l:2y2,
eða einn hluti af sementi og
2% af sandi (fínum). Þessi
lögun er síðan dregin upp á
vegginn með stálbretti, og síð-
an er jafnað yfir með kalkkúst.
Þegar lagið er orðið hart, fer vel
að rjóða kalki á veggina og
blanda það með ögn af sementi,
sem styrkir það að mun. í
kalkið má líka blanda ýmislega
litu dufti, ef menn svo óska.