Tíminn - 24.01.1939, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG A UGL ÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
Sími 2323.
\
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, þriðjiidagiim 24. janúar 1939
10. blaS
Rannsókn á murtunni
í Þingvallavatni
Hán er sjálfsiæð fisktegund, sem hvergi er
til nema þar
Sama ógnaröldin geisar enn í Palestínu og eru launmorð og sprengingar
þar daglegir viðburðir. Englendingar hafa fyrir nokkru ákveðW að kalla saman
ráðstefnu, þar sem mœti helztu forvígismenn Araba og Gyðinga og tilraun
sé gerð til að koma á sœttum. Verður sú ráðstefna haldin bráðlega. — Á
myndinni sést útsýni yfir nokkurn hluta Jerúsalemborgar og umhverfi hennar.
Rússland og ílóttamennirnír
Ótti Stalins við Þýzkaland
Atvinnudeild háskólans
hefir um tveggja ára skeið
unnið að margháttuðum
rannsóknum á murtunni í
Þingvallavatni og hefir Árni
Friðriksson fiskifræðingur
haft þetta verkefni með
höndum.
Þessar rannsóknir hafa eink-
um verið geröar með það fyr-
ir augum að komast að raun
um, hvort murtan sé sérstakt
bleikjuafbrigði, sem náð hafi
fullum þroska, eða ung bleikja,
sem eigi fyrir sér að vaxa. í
þessu skyni hefir Árni athugað
um 2300 murtur og nokkur
hundruð annarra silunga úr
vatninu.
Sú aðferð hefir verið viðhöfð
að telja hryggjarliði fiskanna
og vita hvort svo greinilegur
mismunur kæmi i ljós, að hægt
væri þess vegna að skipa murt-
unni og bleikjunni í tvo flokka.
Þessi athugun hefir leitt í ljós,
að hryggjarliðir murtunnar eru
að meðaltali 63,09, en 62,75 í
bleikjunni. Með flóknum reikn-
ingsaðferðum er síðan hægt að
finna hlutfallstölu, er leiðir ó-
tvirætt í ljós, hvort um eitt og
sama afbrigði getur verið að
Nýí biskupinn
Hinn nýi biskup landsins,
Sigurgeir Sigurðsson, kom
hingað til höfuðstaðarins ásamt
fjölskyldu sinni, fyrir röskri
viku síðan. Á sunnudaginn
flutti hann prédikun í dóm-
kirkjunni og heilsaði söfnuðín-
um og landsmönnum öllum.
Sigurgeir er Árnesingur og af
hinni alkunnu Reykjaætt, sonur
Svanhildar Sigurðardóttur frá
Eyrarbakka og Sigurðar Eiríks-
;sonar regluboða. Hann er fædd-
;ur 3. ágúst 1890. Hann tók stúd-
'entspróf í Reykjavík 1913 og
lauk guðfræðiprófi við háskól-
ann 1917 og vígðist um haustið
sem aðstoðarprestur á ísafirði
til Magnúsar Jónssonar, nú
prófessors. Árið eftir, er brauð-
ið losnaði, var hann kosinn
prestur safnaðarins og hefir
verið það síðan, þar til í haust,
að hann var skipaður biskup.
Séra Sigurgeir var formaður
Prestafélags Vestfjarða frá
stofnun þess og annaðist út-
gáfu tímaritsins Lindin, ásamt
fleiri prestum vestfirzkum.
Prófastur hefir séra Sigurgeir
verið síðan 1927.
Biskupinn er kvæntur Guð-
rúnu Pétursdóttur frá Hrólfs-
skála á Seltjarnarnesi. Þau eiga
fjögur börn og komu þrjú þeirra
með þeim til Reykjavíkur. Eitt
þeirra, annar tveggja sona, er
við nám í Akureyrarskóla.
Tíminn óskar hinum nýja
biskupi allrar farsældar í
starfi sínu.
ræða. Kom í ljós, að hér hlaut
að vera um tvö afbrigði að
ræða. Ex þar með úr því skorið,
að murtan er sérstakt afbrigði.
En margar fleiri stoðir renna
undir þá staðhæfingu.
Aldursákvarðanir voru gerðar
á 200 murtum og voru þær 5—
9 ára gamlar. Murtan, sem veið-
ist, er 18—32 sentimetrar á
lengd og þá kynþroska, en
meðalstærð tæpir 23 sentimetr-
ar. 94% af allri veiðinni er á
aldrinum 6—8 ára. Fram til
fimm ára aldurs vex murtan
um 5 y3 sentimetra á ári, en að-
eins um 1 sentimetra á ári úr
því. Bleikjan heldur aftur á
móti áfram að vaxa ört, þar til
hún er 8 ára.
Murtan lifir á svifi og annarri
yfirborðsfæðu, en bleikjan á
botnfæðu, mýlirfum, vatna-
bobbum og skeljum.
Loks hefir murtan annað
vaxtarlag heldur en bleikjan og
er miklu betur löguð sem yfir-
borðsfiskur.
Murtan er fiskur, sem hvergi
er til nema í Þingvallavatni. Að
áliti Árna hafa fiskar lifað í
Þingvallavatni i nálægt fimm
þúsund ár. Samkvæmt skoðun
hans hefir hið mikla dýpi
vatnsins og aðrar kringum-
stæður skapað nýjan ættsprota,
sem æ varð frábrugðnari bleikj-
unni, náði ekki sömu stærð og
hún og lifði upp við yfirborðið.
Murtan í Þingvallavatni er
þannig hliðstæð síldinni í sjón-
um. —
Maður finnstörendur
Á laugardagskvöldið fannst
Bjarni Árnason sjómaður á Stað
í Ytri-Njarðvík, látinn í her-
bergi sínu. Er álitið að um þrjár
vikur séu liðnar síðan hann dó.
Bjarni hafði ætlað i ferðalag 30.
desember og var því ekki um
hann undrazt fyrr en svo langt
var um liðið.
Um siðustu helgi höfðu 28 íslenzkir
togarar selt isfisk í Englandi frá því
um áramót. Markaðurinn hefir verið
mun verri en á sama tíma í fyrra og
síðastliðið haust. í janúar í fyrra var
meðalsala um 1095 sterlingspund, en
nú mun hún vera um 100 sterlings-
pundum lægri. Stafar þetta m. a. af
því, að ensku togaramir hafa komið
með mikið af fiski, sem þeir hafa veitt
við Bjarnarey og víðar í norðurhöfum.
Fiskur sá er þó mun verðminni en ís-
lenzki fiskurinn. Afli íslenzku togar-
anna hefir verið sæmilegur undan-
farið. Hafa þeir aðallega stundað veið-
ar fyrir Vesturlandi eða á svæðinu frá
Snæfellsnesi og vestur að Horni. Afli
var tregari fyrstu daga mánaðarins,
enda var þá veðrátta stirðari. Keyptu
því nokkrir togarar þá bátafisk til við-
bótar eigin afla. Sumir togararnir
munu fara tvær veiðiferðir í þessum
mánuði.
t t t
Enn verður ekkert sagt með vissu um
það, hvernig saltfiskssalan muni ganga
á þessu ári. Sá saltfiskur, sem var ó-
útfluttur um áramótin, er nú seldur og
sömuleiðis mun til nægur markaður í
Englandi fyrir þann fisk, sem hefir
verið saltaður í þessum mánuði. Er þar
nokkur eftirspurn eftir óverkuðum fiski
og er verðið svipað og á sama tíma i
fyrra, eða um 14 sterlingspund smá-
lestin. Annars staðar mun enn ekkl
hafa verið reynst fyrir um fisksölu,
enda hefir ekkert verið til að selja.
Verkun saltfískjar
fer alltaf minnkandi
Vinnulaumin eru helm-
ingi hærri hér en í
markað slöndunum
Samkvæmt bráðabirgðayfir-
liti Hagstofunnar um útflutn-
ing ísl. vara á síðastl. ári hefir
verið flutt út rúmum 5000 smál.
minna af verkuðum saltfiski, en
10.500 smál. meira af óverkuð-
um saltfiski, heldur en gert var
árið 1937.
Árið 1937 voru fluttar út 25.
210 smál. af verkuðum saltfiski
og 13.191 smál. af óverkuðum
saltfiski. Hliðstæðar tölur fyrir
síðastl. ár voru 20.170 smál. og
23.721 smál.
Þessar tölur eru mjög athygl-
isverðar, því þær sýna, að
vinnan við verkun saltfiskj arins
fer stöðugt minnkandi hér inn-
anlands og þróunin vixðist
ganga í þá átt, að öll fiskverk-
un í stærri stíl leggist niður.
Helzt er nú unnið að fiskverk-
un í veiðistöðvum úti á landi,
þar sem framleiðendurnir sjálf-
ir og fjölskyldulið þeirra getur
haft hana fyrir einskonar auka-
starf.
Ástæðan til þessa er sú, að
kostnaðurinn við fiskverkun,
sem er aðallega vinnulaun, er
um helmingi hærri hér en í
þeim löndum, sem kaupa fisk-
inn. Hér mun talið að fiskverk-
unin kosti um 20 kr. á skippund,
en nærri lætur að hann sé
helmingi minni í Englandi,
Portúgal og Ítalíu. Vilja því
kaupendurnir vitanlega frekar
kaupa fiskinn óverkaðan en
verkaðan og láta vinna að
verkuninni sjálfir. .
Er þetta mál, sem verkalýðs-
félögin ættu að taka til athug-
unar, því vafalaust er verka-
konum og verkamönnum það
meiri hagur að lækka eitthvað
gamla taxtann heldur en að
láta vinnuna flytjast úr landi.
og fá ekkert annað en atvinnu-
leysi i staðinn. En það nær vit-
anlega engri átt, að ætlast til,
að útgerðin greiði þann mis-
mun, sem ér á þessu kaupgjaldi
hér og\í markaðslöndunum.
Fyrir nokkrum dögum gerði þíðviðri
um land allt, en það varð þó spilliblotí
einn um nær allt norðanvert landið.
Kom að vísu upp jörð sumstaðar, en
víðast mjög lítið. Nú hefir gengið að
með frost að nýju og sumstaðar snjó-
komu. Má telja að haglaust sé um allt
Norðurland. Verður víða samfelld
klakabrynja yfir allt.
t t t
í Skagafirði er haglaust í austan-
verðu héraðinu. Vestan Héraðsvatna
eru sumstaðar dálitlar snapír, einkum
er dregur fram í sveitina. Var þar élja-
veður af vestri í gær og hætta á að
fljótt taki fyrir alla haga.ef mikill snjór
bætist ofan á gamla frerann. Bændur
austan Héraðsvatna hafa tekið flest
sín hross á gjöf, sumir marga tugi.
Eitthvað af útigönguhrossum hefir ver-
ið rekið vestur yfir vötnin til göngu þar
meðan næst til jarðar. — Mjólkur-
flutningum til Sauðárkróks hefir
lengst af verið haldið uppi tvisvar í
viku, þriðjudaga og föstudaga. Hefir
þá snjónum verið mokað af aðalveg-
unum, eftn- því sem þurft hefir. Sumir
hafa þó flutt mjólk sína á sleðum og
er sleðafæri gott sem stendur og verður
ef ekki kynngir niður miklu af nýjum
snjó.
t t t
Mjólkurflutningar til Akureyrar með
bifreiðum eru nú hafnir að nýju. Hefir
snjónum verið mokað af vegunum, þar
sem verstu umferðartálmamir voru.
Fram í sveitinni var ekki snjór til
mikils trafala á vegum, en mestur í
„Manchester Guardian‘“ hefir
bent á einkennilegt háttalag,
segir í ritstjórnargrein í norska
„Dagbladet" fyrir skömmu: —
Rússnesku blöðin þögðu í marga
daga um Gyðingaofsóknirnar í
Þýzkalandi. Og frá forráða-
mönnum rússneska ríkisins hefir
ekki heyrzt neitt, sem bendir til
þess, að þeir muni gera flótta-
mönnum hinn minnsta greiða.
í blöðum kommúnista utan
Rússlands er þessi afstaða ekki
gagnrýnd hið minnsta, enda þótt
þær þjóðir, sem mest hafa gert
fyrir flóttamennina, séu skamm-
aðar fyrir aðgerðaleysið.
— Þetta er athyglisvert, segir
„Dagbladet“, en það er ehgin ný
grennd við Akureyri. Fjöldi manns
hefir unnið að snjómokstrinum undan-
farna daga.
r r t
Atkvæði, sem greidd voru við stjórn-
arkosninguna í verkamannafélaginu
Dagsbrún, voru talin á laugardaginn og
úrslitin gerð heyrinkunn á aðalfundi
félagsins á sunnudaginn. Hlaut listi
kommúnista flest atkvæði, 659, listi
Sjálfstæðismanna 427 atkvæði og listi
Alþýðuflokksins 409. Svipaðar atkvæða-
tölur féllu á trúnaðarmannaráðslistana.
t r t
Menntamálaráð hefir úthlutað
skálda- og listamannastyrknum fyrir
1939 og fá þessir menn styrkinn: Hall-
grímur Helgason tónskáld, Jóhann
Magnús Bjamason rithöfundur í Vest-
urheimi, Jón Engilberts listmálari, Sig-
urður Helgason rithöfundur, Þórunn
Magnúsdóttir rithöfundur, Jón úr Vör
skáld, Guðmundur Danielsson rithöf-
undur, Nina Tryggvadóttir listmálari,
Elsa Sigfúss söngkona, Ólafur Jóhann
Sigurðsson rithöfundur. Styrkurinn
nemur 500 krónum á mann.
t r t
í gær úthlutaði Menntamálaráð
námsstyrkjum þeim, er það veitir
námsmönnum erlendis. 1200 króna
styrk fékk Gylfi Þ. Gíslason til hag-
fræðináms. 700 krónur: Baldur Bjarna-
son til sögunáms, Ámi Hafstað til verk-
fræðináms. 400 krónur: Sigurður Ingi-
mundarson til verkfræðináms, Þor-
varður Júlíusson til hagfræðináms. —
(Framh. á 4. síðu)
bóla: Það urðu þýzku kommún-
istunum mikil vonbrigði, þegar
Hitler kom til valda 1933 og
Rússar vildu ekkert hafa með
flóttkmennina að gera, enda þótt
þeir væru eldheitir kommúnist-
ar. Þess er líka skemmst að
minnast, að fyrir ári síðan reyndi
rússneska stjórnin allt sem hún
gat til að hindra starfsemi Nan-
senskrifstofunnar. Og hvernig
hefir farnazt þeim Þjóðverjum
og Austurríkismönnum, er kom-
izt hafa til Rússlands? Margir
þeirra hafa verið handteknir sem
trotskiistar, aðrir hafa orðið að
flýja þaðan, m. a. til Stokkhólms.
Þannig er hið rússneska
bræðralag í reyndinni.
Sænski „Social-Demokraten“
gagnrýnir harðlega þessahræsni.
Engir hafa talað meira um al-
þjóðlega samhjálp og samábyrgð
en rússnesku kommúnistarnir.
Engir gera minna til að sýna
hana í verki.
Fáir hljóta að vera meira von-
sviknir, heldur þetta blað áfram,
en þeir, sem hafa trúað því, að
Sovét-Rússland vildi fórna ein-
hverju til stuðnings verkamönn-
um í öðrum löndum. Þeir, sem
hafa haft heila sjón, hafa fyrir
löngu séð, að Stalin notar hina
„alþjóðlegu samábyrgð" einvörð-
ungu til að þjóna rússneskum
hagsmunum. Hann hefir stjórn-
að kommúnistafl. annars-
staðar eftir þeim nótum, sem
styrktu bezt utanríkismálastefnu
Rússa á hverjum tima. Sú stefna
hefir verið mjög breytileg og þess
vegna hafa kommúnistaflokk-
arnir orðið að dansa eftir harla
mismunandi nótum!
Sovét-Rússland er viðlent og
voldugt ríki. Því er auðveldara
með að taka á móti hundrað þús.
flóttamanna en flestum öðrum
ríkjum að taka á móti tiu þús-
undum. En Stalin vill ekki
hjálpa. Hann vill ekki hafa út-
lendinga.
Margt bendir til þess seinustu
vikurnar, að Stalin hafi tekið
enn einu sinni upp nýja utan-
ríkismálastefnu, sem sé í því
fólgin, að einangra Sovét-Rúss-
land sem mest frá umheiminum
og freista þess, að kaupa því frið
með þessu móti. Afstaðan til
flóttamannanna er eitt af þeim
atriðum, er virðast sanna þetta.
Hin varkárna afstaða til Þýzka-
1 (Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
Morgunblaðið segir í Reykja-
víkurbréfi á sunnudaginn, að
það sanni bezt, að umbæturnar
í sveitum hafi ekki komið að
neinu gagni, að formaður Fram-
sóknarflokksins hafi lagt til að
sett yrði löggjöf um byggðaleyfi
til að hindra fólksflutninga til
Reykjavíkur. Kemur hér fram
eins og venjulega sú viðleitni í-
haldsins að niðra framförum í
sveitum í þeim tilgangi að þeim
verði hætt. En allir þeir, sem
ekki hafa slíkt markmið, munu
fúslega viðurkenna, að ræktun-
in, vegalagningar, húsbygginga-
hjálpin og aðrar slíkar ráð-
stafanir hafa bjargað sveitun-
um frá þeirri auðn, sem þær
hefði komizt í, ef haldið hefði
verið áfram að veita öllu velfu-
fénu til sjávarsíðunnar. Myndi
þá líka vera ömurlegra í kaup-
stöðum nú, ef allt sveitafólkið
hefði orðið að flýja þangað, og
má því segja, að þessar umbæt-
ur hafi bjargað þjóðinni frá
fullkominni örbirgð og fjár-
hagslegu hruni. Hinsvegar er
vitanlega alltaf nokkuð af fólki,
sem kýs frekar lífsframfæri
fyrir enga vinnu en að verða að-
njótandi umbóta, sem kosta það
nokkurt erfiði. Meðan íhaldið
reynir að kaupa sér fylgi með
fátækrastyrk til fullvinnandi
fólks, sem fær hann fyrir ekki
neitt, er alltaf von á nokkrum
fólksstraum til Reykjavíkur,
enda þótt atvinna fáist þar ekki.
Það væri því áreiðanlega heppi-
legast fyrir reykvíska skatt-
greiðendur og þjóðina í heild,
að skorður yrðu settar við þessu
atkvæðabraski íhaldsins.
* * *
í desember-hefti brezka
tímaritsins „Money“, er athygl-
isverð grein um ísland, rituð í
tilefni af 20 ára fullveldisaf-
mælinu, undir fyrirsögninni
Framtíffarland („A promising
land —“). Er greinin því at-
hyglisverðari, sem hér er um
mjög merkt tímarit að ræða, er
iðulega birtir greinar eftir víð-
kunna menn. í desember-hefti
ritar t. d. Duff Cooper fyrrv.
hermálaráðherra um landvarnir
Bretlands. Það má því fyllilega
gera ráð fyrir því, að það, sem
kemur út í þessu riti, komi fyrir
augu margra málsmetandi
manna í Bretlandi.
* * *
í upphafi greinarinnar er það
tekið fram, að á íslandi búi að-
eins 116 þús. manns. Eigi að síð-
ur, segir höfundur, er ísland eitt
mesta framfaraland Norðurálf-
unnar (one of the most progres-
sive of modern European coun-
tries“). Það er tekið fram, að
nafn landsins gefi ekki rétta
hugmynd um veðráttu þess. Síð-
an er skýrt frá því, að Alþingi
íslendinga sé nú meira en 1000
ára og minnst á fleiri söguleg
atriði. Mestur hluti greinarinnar
er þó um viðburði síðustu tíma
og ástandið eins og það nú er.
* * *
Það er sagt frá því, að íslend-
ingar eigi nú 38 botnvörpunga,
30 önnur gufuskip og 286 mótor-
skip. íslendingar séu, að tiltölu
við fólksfjölda, mesta fiskveiða-
þjóð Evrópu. Englendingar veiði
fisk sem svari 20 kg. á íbúa,
Skotar 32 kg., Norðmenn 370 kg„
en íslendingar 2315 kg. á íbúa.
Landbúnaðurinn sé líka í fram-
för, og þó að fólki hafi fækkað í
sveitunum, hafi framleiðslan
aukizt. Töðufengur hafi aukizt
um nærri 100% á 20 árum, kart-
öfluframleiðslan um 154%, kjöt-
framleiðslan um 40%, ullarfram-
leiðslan um 25%, mjólkurfram-
leiðslan um 35% og eggjafram-
leiðsla um 400%. Við jarðhita sé
hægt að rækta suðræn aldini.
Rúmlestatala skipa, sem sigli
milli íslands og annarra landa,
hafi ferfaldazt síðan 1918. Inn-
stæðufé í íslenzkum bönkum
hafi aukizt úr nál. 37 millj. kr.
1918 upp í nál. 64 millj. kr. 1937.
Á sama tíma hafi verið byggðar
(Framh. á 4. síðu)
A. KROSSGÖTTJM
Aflasölur. — Saltfiskssalan. — Fannalögin norðanlands. — Úr Skagafirði. —
Mjólkurflutningarnir til Akureyrar. — Dagsbrúnarkosningin. — Skálda- og
--------listamannastyrkir. — Námsstyrkir.-