Tíminn - 02.02.1939, Síða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTOEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. arg.
Reykjavík, fimmtudagiim 2. febrúar 1939
14. blað
Deilan um rekstrarafgang
Mjólkursamsölunnar 1936
Hæstiréttur dæmdi að Ólafur fi Brautarholti
fengi 13,7°/0 afi kröfu sinni fiullnægt
Hæstiréttur hefir nýlega
kveðið upp dóm í máli því,
sem Ólafur Bjarnason í
Brautarholti höfðaði gegn
Mjólkursamsölunni fyrir
ráðstöfun á tekjuafgangi
hennar árið 1936.
Rekstrarafganginum, sem var
143.291 kr., ráðstafaði Mjólkur-
samsalan til verðuppbótar á
mjólk þeirra, sem létu hana til
vinnslu. Var þessi ákvörðun
tekin til að bæta mjólkurfram-
leiðendum austan fjalls það
upp, að samþykkt hafði verið að
framleiðendur vestan Hellis-
heiðar skyldu ganga fyrir fram-
leiðendum austan heiðar um
sölu mjólkur til neyzlu í Reyk-
javík, þótt hvorttveggju væru
jafn réttháir samkvæmt lögum
til þeirrar sölu.
Ólafur taldi hinsvegar að
tekjuafgangurinn ætti að
ganga til þeirra, sem höfðu átt
mjólkina, er seld var á Reykja-
víkurmarkaðinum. Krafðist
hann því þeirrar fjárhæðar,
er honum bæri af tekjuafgang-
inum samkvæmt því eða kr.
2276.99, ásamt 6% ársvöxtum.
Úrskurður hæstaréttar féll á
Námsflokkar
Verkefini fiyrir
ungmennafiélögin
Agúst Sigurðsson cand. mag,
hefir hafizt handa um stofnun
námsflokka hér í Reykjavík og
taka þeir til starfa 10. febrúaT.
Er starf þessara námsflokka að
þvi leyti frábrugðið venjulegri
skólakennslu, að aðaláherzla er
lögð á að hjálpa nemendunum
til þess að afla sér sjálfir þekk-
ingar, en ekki að hamra inn í þá
vissum lærdómssetningum.
Ætlunin er að kennd verði
íslenzka, íslenzkar bókmenntir,
danska, enska, félagsfræði,
náttúrufræði, saga og fleira.
Nemendurnir mynda með sér
tíu manna hóp og velja sér
sjálfir námsefni. Kennararnir
eru merkir og ágætir fræði-
menn, hver á sínu sviði.
Þessi námstilhögun er talsvert
útbreidd í Svíþjóð og hefir gef-
izt vel. Eru ýmsar leiðir farnar
um námið. Oft er námsefnið
tekið til umræðu, tilnefndir
framsögumenn og andmælend-
ur, sem kynna sér vel málið,
áður en á fundinn kemur. En
auðvitað taka allir þátt í þess-
um umræðum. Stundum fer
kennslan fram í samtölum. Oft
lesa nemendurnir vissa kafla í
bók um efnið og ræða það síð-
an á eftir.
Slíkir námsflokkar ættu einn-
ig að geta verið til mikils
gagns hér á landi, bæði í kaup-
stöðum og sveitum. Úti um
sveitir, þar sem ekki er völ á
sérfróðum mönnum, yrði hún
að fara fram með nokkuð öðr-
um hætti. Þar yrði meira að
byggja á góðum bókum, en ó-
hjákvæmilega þyrftu þó slíkir
námsflokkar að geta staðið í
bréfaskiptum við sérfróða leið-
beinendur.
Þetta er málefni, sem virðist
standa ungmennafélögunum
allnærri. Samhliða þessu námi
gæti þróazt blómlegt félagslíf,
er hefði stórum þroskandi á-
hrif. Námsflokkarnir gætu
starfað 1—2 klukkustundir áð-
ur en venjulegir félagsfundir
byrjuðu, en eigi telur Ágúst
Sigurðsson gerlegt, að nemend-
urnir komi saman sjaldnar en
einu sinni í viku.
þá leið, að Mjólkursamsölunni
hafi verið heimilt að ráðstafa
eins og hún gerði þeim hluta
tekjuafgangsins, sem fenginn
var við sölu annara vara en
mjólkurafurða (brauðsölu o. fl.)
Hinsvegar hafi Mj ólkursamsöl-
unni verið óheimilt að ráðstafa
þannig þeim hluta tekjuaf-
gangsins, sem fenginn var við
sölu mjólkurafurða umfram
það 8% verðjöfnunargjald, sem
henni var lagalega heimilt að
taka af söluverði mjólkur og
rjóma til verðuppbótar á
vinnslumjólk. Telur rétturinn
■eftir þeim upplýsingum, sem
fyrir liggja, að þessi hluti af á-
góðanum hafi numið kr. 26.660.
43. Samkvæmt því dæmir rétt-
urinn Mjólkursamsöluna til að
greiða Ólafi þann hluta, sem
honum beri af þessum ágóða,
eða kr. 313.75, ásamt 5% árs-
vöxtum til greiðsludags.
Má því segja að Ólafur hafi
tapað málinu að mestu leyti, þar
sem hann fær ekki greiddan
nema tæpan sjöunda hluta
eða 13.7% af þeirri upphæð, sem
hann gerði kröfu til. Hefir mál
þetta því farið nokkuð á aðra
leið en andstæðingar Mjólkur-
samsölunnar gerðu sér vonir
um.
Rekstrarafgangi Mjólkursam-
sölunnar 1937, sem varð um 200
þús. kr., var ráðstafað á sama
hátt. Telur Mbl. í morgun, að
70 þús. kr. af honum hafi verið
hagnaður af sölu mjólkuraf-
urða. Mun þessi áætlun blaðsins
gerð algerlega út í bláinn og
vera fjarri öllum sanni.
Tíminn mun síðar birta ítar-
legri frásögn um þetta mál.
Benedikt Jónsson
firá Auðnum
bókavörður á Húsavík, andað-
ist í gær, rúmlega 93 ára að
aldri.
Þessa merkismanns verður
minnst síðar í blaðinu.
Aðalfundur
miðstjórnarlimar.
Aðalfundi miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins lýkur í dag.
Tíminn mun skýra nánar frá
störfum hans í næsta blaði.
Framlögf
til vígbúnaðar
Rússar hófiu vigbúnað-
arkapphlaupið
Þjóðabandalagið hefir nýlega
gefið út skýrslu um framlög til
vígbúnaðar og hermála á síð-
astliðnu ári. Skýrslan nær til 64
ríkja.
Niðurstaða þessarar skýrslu er
sú að samanlögð framlög í þessu
skyni hafi numið um 80.000
milj. kr. á árinu eða orðið
rösklega helmingi meiri en þau
voru 1933. Árið 1925 voru þau
% minni.
Það er jafníramt tekið fram,
að þessi niðurstaða sé ekki full-
komlega nákvæm, því mörg ríki
dragi ýmsa útgjaldaliði undan
og mun því hin raunverulega
heildartala vera nokkru hærri.
Stórveldin sjö (England,
Bandaríkin, Frakkland, Þýzka-
land, Ítalía, Japan og Rússland)
höfðu um 79% af þessum út-
gjöldum.
Af þessum ríkjum varði Rúss-
land langmestu til hermálanna
og hefir gert undanfarin ár. —
Rússland varð fyrsta ríkið, sem
hóf vígbúnaðarkeppnina eftir
heimsstyrjöldina. í áróðri sín-
um fyrir valdatökuna benti
Hitler jafnan á hinn mikla víg-
búnað Rússa og taldi nauðsyn-
legt fyrir Þjóðverja að hervæð-
ast af þeirri ástæðu einni sam-
an, enda þótt mörg fleiri rök
mæltu með auknum vígbúnaði.
Norsk stjóriimál
Fjárlagalrumvarpið - Kjörtímabilíð
Stefnubreyting sosialista
, ' V . 1
í skjaldarglímu Ármanns,
sem fór fram í gærkvöldi, varð hlut-
skarpastur Ingimundur Guðmundsson,
fékk níu vinninga. Næstur honum var
Skúli Þorleifsson með átta vinninga.
Norska stórþingið kom saman
til fundar 17. þ. m.
Jafnaðarmenn hafa farið með
stjórn í Noregi síðan á þingi
1935. Þeir hafa þó ekki meira-
hluta þingmanna, en njóta
stuðnings Bændaflokksins. í
nokkrum málum hefir Bænda-
flokkurinn þó greitt atkvæði
gegn stjórninni, en vinstri
flokkurinn hefir þá komið
henni til hjálpar. Bæði meðal
Bændaflokksins og vinstri
flokksins er talsverð óánægja
með stjórnina, en hinsvegar eru
litlir möguleikar — eins og
sakir standa — fyrir þessa tvo
flokka að mynda stjórn með í-
haldsmönnum og þess vegna
kjósa þeir frekar að styðja
stjórn jafnaðarmanna meðan
hún starfar innan þeirra tak-
marka, sem þeir telja viðun-
andi, heldur en að efna til
stjórnarskipta og aukins póli-
tísks glundroða.
Jafnaðarmenn í Noregi hafa
að flestu leyti stjórnað eins og
venjulegur borgaTalegur um-
bótaflokkur. Þeir hafa lagt sósi-
alismann á hilluna og ekki lát-
ið neitt brydda á honum í
stjórnarframkvæmdum sínum.
Þeir hafa aukið framlög ríkis-
ins til ýmsra verklegra umbóta
eins og t. d. járnbrauta, vega-
og símalagninga.. Vegna sam-
starfsins við Bændaflokkinn
hefir landbúnaðurinn fengið
stóraukin framlög.
Það hefir mjög styrkt stjórn-
ina, að árferði hefir verið gott
í Noregi undanfarin ár og utan-
ríkisviðskiptin yfirleitt mjög
hagstæð. Hið góða árferði hefir
aukið tekjur ríkisins verulega
og vegið mikið á móti útgjalda-
hækkunum stjórnarinnar. Þó
hefir það ekki reynzt einhlitt.
Stjórnin hefir því orðið að bæta
við ýmsum nýjum tekjustofn-
um. Sá, sem mestar tekjur gef-
ur, er viðskiptatollurinn svo-
nefndi, sem yfirleitt leggst á
allar vörur. Þá hefir stjórnin
hækkað benzinskattinn veru-
lega og varið honum til vega-
gerða.
Nygaardsvold
forsœtisráðherra Noregs.
A. KROSSG-ÖTHM
Loðdýraræktin á Hvanneyri. — Notkun þangmjöls. — Tíðarfar í Skagafirði.
— Vænt fé. — Sjóróðrar hafnir í Þorlákshöfn. — Aflabrögð á Akranesi. —
---- Maður drukknar. ----
Runólfur Sveinsson skólastjóri á
Hvanneyri var nýlega á ferð hér í bæn-
um og hitti starfsmemi Tímans að
máli. Á Hvanneyri er nú rekið loðdýra-
bú, sem stofnsett var haustið 1937 með
26 silfurrefum, 17 tæfum og 9 refum.
Dýr þessi voru öll keypt frá Noregi frá
tveim meðal beztu loðdýrabúanna þar,
P. Svarstad og Oslo Pelsdyrsopdret.
Nokkur af þessum dýrum, ásamt fá-
einum yrðlingum, alls 25 dýr, voru sýnd
á loðdýrasýningunni í haust. 21 hlutu
fyrstu verðlaun, þar af 9 heiðursverð-
laun, og 3 verðlaunabikara fyrir beztu
einstaklinga þriggja sýninga. — Dýrin
hafa þrifizt mjög vel að Hvanneyri og
fóðurkostnaður hvers dýrs verið að
meðaltali 14 aurar á dag eða um 50
krónur á ári. Aðalfóðrið hefir verið
kjöt, enginn fiskur gefinn. En fiskur-
inn er víða ódýr í samanburði við kjöt-
ið og mun að verulegu leyti mega nota
hann í stað kjöts. — Silfurrefabúið á
Hvanneyri er eign bænda í Andakíls-
hreppi og reka þeir það með samvinnu-
sniði.
t r r
í haust og vetur hefir þangmjöl verið
allmikið notað til fóðurs á Hvann-
eyri. í byrjun var kúnum gefið % á
móti % af maísmjöli og % af síldar-
mjöli. Fyrst í stað átu sumar kýrnar
þessa fóðurblöndu fremur dræmt, en
vöndust henni fljótlega. Nú éta þær,
sem mest kjarnfóður er gefið, allt að
þrjú kílógrömm á dag. í mjölblönd-
unni, sem nú er gefin, er 40—45% af
þangmjöli, en hitt er maísmjöl og síld-
armjöl. Kýrnar éta þessa fóðurblöndu
viðstöðulaust og virðast mjólka jafnvel
af henni og þótt kjarnfóðurgjöfin sé
síldarmjöl og maísmjöl einvörðungu.
Kvígum og hrossum hefir verið gefið
þangmjöl að hálfu og síldarmjöl að
hálfu og gefist vel. — Þangmjölsvinnsl-
an er nýjung hér á landi. Gæti verið
verulegur hagnaður að henni, ef reynsl-
an sýnir að þangmjölið geti komið í
stað erlendra kjarnfóðurtegunda, sem
talsvert eru notaðar. Þyrfti að gera hið
bráðasta fóðurtilraunir, svo að úr því
fáist skorið, hvert hið raunverulega
fóðurgildi þess er.
r r r
Úr Skagafirði er blaðinu ski-ifað:
Tíðarfar hefir verið með lakara móti í
vetur. Haustið var úrfellasamt í mesta
lagi. Snjólaust var þó til 20. nóv. Þá
gerði nokkurn snjó, og var sauðfé al-
mennt tekið til hýsingar og gjafar um
það leyti. Á jólaföstu gerði haglítið um
mikinn hluta héraðsins fyrir sakir á-
freða. Viku fyrir jól brá til sunnanáttan
og gerði afbragðshláku, svo að jörð
varð alauð jafnt til fjalla sem á lág-
lendi. 29. des. gerði stórhríð af norðri,
er stóð í 2 daga. Hríðaði þá og meira og
minna upp undir viku. Kom þá óvenju-
mikill snjór, eftir því sem hér gerist,
og varð haglítið víða, svo að taka varð
þá þegar allmargt hinn yngri hrossa og
óduglegri á gjöf. —
r r r
Tíminn hefir áður getið um hrútana
í Eyhildarholti. 9 þeirra fengu 1. verð-
laun á hrútasýningu í haust, og var
meðalþungi þeirra yfir 100 kg. í 3. og
4. viku vetrar voru allar ærnar í Ey-
hildarholti, um 320 að tölu, vegnar. Af
þeim voru rúmar 120 yfir 60 kg. að
þyngd, þar af allmargar tvílembur. 17
ær voru yfir 70 kg., þar af 3 tvílembur
og 1 geld. — Meðalþungi allra ánna
var 58 kg. — þyngst ær, einlembd, var
91 kg. að þyngd. Hún gekk með gimbr-
arlambi, er lifir, og vóg gimbrin 51 kg.
Þyngst ær, tvílembd, vóg 75 kg., og
mundi þö vera talin lítil ær á velli. Hún
gekk með tveimur gimbrarlömbum, og
lifa báðar gimbrarnar. Vóg önnur 42, en
hin 45 kg. Önnur ær, sem vóg 79 kg'.,
átti að vísu 2 lömb í vor, en gekk að-
eins með öðru í sumar. Hún á dóttur,
veturgamla, er einnig gekk með lambi.
Vóg hún 65 kg., en lambinu var lógað,
og fallið af því ekki vegið sérstaklega.
Önnur ær veturgömul, sem einnig gekk
með lambi, vóg 63 kg.
r r r
Einn bátur frá Þorlákshöfn fór í
fyrsta róðurinn í fyrradag og fiskaði
400—500. Munu allir Þorlákshafnarbát-
arnir búast á veiðar í þessari viku. Alls
munu 8 eða 9 bátar róa frá Þorláks-
höfn í vetur, þar af þrír þiljubátar og
er hinn stærsti þeirra 10 smálestir; hitt
hreyfilhátar. Byrjar vetrarvertíðin í
(Framh. á 4. síðu)
í fjárlagafrumvarpi þvi, sem
stjórnin hefir nú lagt fyrir
þingið og nær yfir tímabilið 1.
júlí 1939 til 1. júlí 1940; er gert
ráð fyrir að rekstrarútgjöld rík-
isins verði 635.5 milj. kr. Er
það 69.7 milj. kr. hærra en fjár-
lög yfirstandandi fjárlagaárs og
um 225 milj. kr. hærra en lagt
var til í fjárlagafrv. vinstri
stjórnarinnar 1935. Þessi mikla
hækkun stafar aðallega af
auknum framiögum til verk-
legra framkvæmda, ýmsrar
tryggingarstarfsemi, skólanna,
afborgana ríkisskulda o. s. frv.
Um 40 milj. kr. af hækkun-
inni frá því í fjárlögum yfir-
standandi fjárlagaárs eru aukin
framlög tii verklegra fram-
kvæmda. Röskur fjórði hluti
þessarar fjárveitingar fer til
vegagerðar. Ætlazt stjórnin til
að á næstu þremur árum verði
100 milj. kr. varið til verklegra
framkvæmda umfram það, sem
verið hefir, og eru þessar 40
milj. kr. fyrsti hluti þeirra. —
Þessa fyrirætlun styður stjórnin
með því, að horfur séu fyrir lak-
ara árferði og meira atvinnuleysi
á næstunni en verið hefir und-
anfarið og vilji hún því vera við
öllu búin. Gerir hún það að frá-
fararatriði, ef þessi 100 milj.
kr. áætlun verður ekki sam-
þykkt.
Til að mæta útgjaldahækkun-
inni leggur stj órnin til að hækk-
uð verði áætlun ýmsra fastra
tekjustofna, sem farið hafa
fram úr áætlun undanfarin ár,
og tekin verði síðan lán til við-
bótar. Hinsvegar ber hún ekki
fram neinar tillögur um skatta
og tollahækkanir. Telur stjórn-
in forsvaranlegt að taka lán til
verklegra framkvæmda, þar
sem ríkisskuldirnar hafa verið
lækkaðar verulega undanfárin
ár.
Á síðastl. þingi var lögum um
kjörtímabil norska þingsins
breytt þannig, að það var lengt
um eitt ár eða úr þremur í fjög-
ur ár. Eru um það talsverðar
deilur, hvort þessi lög eiga að
ná til þess þings, sem nú setur,
eða ekki. Næði breytingin ekki
til núv. þingmanna ættu kosn-
ingar að fara fram í haust en
annars ekki fyr en haustiö
1940. Verður hæstiréttur senni-
lega látinn skera úr um, hvern-
ig skilja beri lögin og hvenær
kosningar eigi að vera. Þessi
deila hefir þó engin áhrif á af
stöðu til stj órnarinnar og er yf
irleitt spáð, að hún muni að
óbreyttri stefnu fara með völd
til næstu kosninga, hvenær
sem þær verða.
Fyrir fáum árum síðan hefði
því ekki verið spáð um norska
jafnaðarmannaflokkinn, að
hann myndi að skömmum tíma
(Framh. á 4. síðu)
r
A víðavangi
Síðan Sjálfstæðisflokkurinn
hóf einskonar samvinnu við
kommúnista í verklýðsfélögun-
um, reynir hann eftir megni að
láta líta svo út, sem hann sé
hvorttveggja í senn stórat-
vinnurekendaflokkur og verka-
mannaflokkuT. Kemur þetta
nokkuð hjákátlega út stundum
í blaðaskrifum, sem vonlegt er,
og er eins og blöðin þori í hvor-
ugan fótinn að stíga. Glöggt
dæmi um þetta er forystugrein
Mbl. í gær um fiskverkunina.
Þar er í öðru orðinu talað um
að verkunarkostnaður sé hér
meiri en annarsstaðar, af þvi að
kaupgjald sé hér hærra. En í
hinu orðinu er talað um, að
kaupkröfurnar, sem verkafólkið
geri við fiskverkunina, séu
sanngjarnar.
* * *
Slíkt fimbulfamb ber ekki
mikinn árangur. En því ekki að
stinga upp á því, að verka-
mannafélögin taki fiskverkun-
ina í ákvæðisvinnu fyrir verð-
muninn, sem er á verkuðum og
óverkuðum fiski til útflutnings.
Á þann hátt væri komið í veg
fyrir, að þessi vinna flyttist út
út landinu. Verkamönnum
myndi þetta vera til mikilla
hagsbóta og útflytjendum a. m.
k. útlátalaust, en gjaldeyrisá-
stand landsins myndi batna.
* * *
Bjarna Bjarnason læknir
birtir í morgun grein, sem köll-
ur er „svar“ til Tímans út af
málum appelsínulæknanna. —
Raunar er þetta ekkert svar,
því að læknirinn gengur nú í
flestu inn á það, sem haldið
hefir verið fram um þessi mál,
bæði í nýársræðu forsætisráð-
herra og hér í blaðinu. Virðist
hann nú gera lítið úr því að
þörf sé á innflutningi erlendra
ávaxta og telur sig raunverulega
ekki hafa um það talað í út-
varpserindi sínu. Leiðinlegt er.
þá, að hann skyldi ekki þegar í
stað mótmæla því, hvernig
Morgunblaðið notaði ummæli
hans. En Tíminn hefir fulla á-
stæðu til að fagna árangri
þeim, er orðið hefir af umræð-
um þessum.
* * *
Mbl. í dag þykist vera á móti
háum launum og bitlingum, en
segir að núverandi stjórnar-
flokkar heimti hvorttveggj a.
Sjálfsagt má það til sanns
vegar færa, að ýmislegt mætti
nú betur fara í þessum efnum.
En ekki hefir íhaldið hingað til
sýnt sinn góða vilja í verki. —
Eggert Claessen var rá.ðinn
bankastjóri með 40 þús. kr.
launum. Bankastjórar Útvegs-
bankans, sem ráðnir voru í vet-
ur, hafa þó ekki nema 12 þús.
kr. laun og mun víst mörgum
þykja nóg. Forstjóri Áfengis-
verzlunarinnar hafði í tíð í-
haldsins 18 þús. kr. laun, nú 10
þús. kr. Báðir ritstjórar Mbl.
hafa nú bitlinga frá hinu opin-
bera og smakkast vel á, sömu-
leiðis margir þingmenn flokks-
ins, þar á meðal aðrir eins „bitl-
ingahatarar“ og Jón á Akri og
Pétur Ottesen. Þrír frómir
Sj álfstæðismenn hafa 21 þús.
kr. laun á ári hjá atvinnuvegi,
sem nú þarf að fá opinbera
hjálp. Og maðurinn, sem skrif-
ar í Mbl. um skaðsemi bitlinga,
er sjálfur þurfamaður þessa illa
stæða atvinnureksturs, og fær
7200 kr. á ári sér til fram-
færslu, án þess að leysa af hendi
nokkur nauðsynleg störf.
* * *
í síðasta blaði Tímans var
rætt um grein þá, er Vísi birti
um fimm ára stjórnarafmæli
brúnliða í Þýzkalandi. Hér
koma frekari tilvitnanir (orð-
réttar); „Baráttuhugur þessi
hefir verið borinn uppi aðallega
af heimsblöðum og stjórnmála-
leiðtogum, sem á einn eða ann-
an hátt voru bundniT marx-
(Framh. á 4. síðu)