Tíminn - 29.04.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1d.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, Inagardagimi 29. apríl 1939
49. blað
s
Sameignarsjóðir og innstæða
K.E.A. eru rúmar 2 millj. kr.
Sjóðir og ínneígnír félagsmanna nema 2,3
millj. kr.-- Félagið greiddi Í42 þás. í gjöld
til Akureyrarbæjar á síðastliðnu ári
Eins og skýrt hefir verið
frá áður í blaðinu var aðal-
fundur Kaupfélags Eyfirð-
inga haldinn í síðastl. viku.
Var þar m. a. gefið ítarlegt
yfirlit um starfsemi félags-
ins á fyrra ári og verður
hér skýrt frá nokkrum nið-
urstöðutölum.
Viðskiptavelta félagsins varð
eins og hér segir:
Vörusala í verzlun félagsins á
Akureyri, Ólafsfirði, Hrísey og
Dalvík nam 3,343 þús. kr.
Sala kjötbúðar á Akureyri,
lyfjabúðar og á fóðurbætisvör-
um og miðstöðvarvörum nam
727 þús. kr.
Sala á kolum og salti nam 497
þús. kr.
Sala mjólkurafurða og eigin
verksmiðjuvara innanlands nam
• 1,520 þús. kr.
Sala sláturfjárafurða (utan
kjötbúðar) innanlands nam 210
þús. kr.
Sala innlendra vara til út-
flutnings nam 2,652 þús. kr.
Öll verzlunarvelta félagsins
hefir því orðið á árinu um 8,949
þús. kr.
Ástæður félagsmanna gagn-
vart félaginu bötnuðu talsvert á
árinu. í árslok 1938 námu inni-
stæður þeirra í stofnsjóði, reikn-
ingum og innlánsfé 2,323 þús.
kr. en 2,159 þús. kr. árið áður.
Skuldir þeirra við félagið námu
í árslok 1938 718 þús. kr., en 814
þús. kr. árið áður. Ástæður fé-
lagsmanna gagnvart félaginu
hafa því batnað um 260 þús. kr.
á árinu og í árslok hafa inneign-
ir þeirra umfram skuldir numið
1,605 þús. kr. Stofnsjóðurinn
nam í árslok 1,339 þús. kr. og
hafði aukizt um nær 90 þús. kr.
á árinu.
Sameignarsjóðir félagsins og
innstæða eigin reikninga nam í
árslok 2,011 þús. kr. Af þessum
sjóðum er varasjóðurinn stærst-
ur. Nam hann í árslok 691 þús.
kr. og hafði aukizt um rúmlega
80 þús. kr. á árinu.
Eigið fé félagsins og félags-
manna nam í árslok 85% af
veltufé félagsins, en lánsfé og
innstæður utanfélagsmanna að-
eins 15%.
Bókfært verð á fasteignum fé-
lagsins i árslok var 1,606 þús. kr.
Er búið að afskrifa margar fast-
eignir félagsins mjög mikið.
Félagsmenn voru í árslok 2987
og hafði þeim fjölgað um 150 á
Sama kartöíluverð
og voríð 1935
Söluverð Grænmetisverzlunar
rikisins á matarkartöflum er nú
kr. 13.00, pokinn (50 kg.).
Þegar Grænmetisverzlun rík-
isins tók til starfa fyrir fjórum
árum, 1. maí 1935, var heild-
söluverð á matarkartöflum hér í
bænum einnig kr. 13.00 pokinn.
Á þessum tíma hefir þó tollur á
kartöflum hækkað talsvert og
gengi íslenzkrar krónu lækkað
um rúm 20%.
Má fyrst og fremst þakka það
Grænmetisverzluninni, að verð-
ið er það sama nú og vorið 1935,
þrátt fyrir breytingarnar á
genginu og tollinum, og má
fullyrða, að neytendur myndu
ekki búa við jafn hagstætt verð-
lag nú, ef hennar hefði ekki
notið við.
Jakob Frímannsson,
sem gegnt heflr forstöðu K. E. A. sl.
ár, 1 fjarveru Vilhjálms Þórs, og verður
kaupfélagsstjóri í stað hans.
árinu. Eftir atvinnu skiptust
þeir þannig: Bændur og land-
búnaðarfólk 1366, sjómenn og
útgerðarmenn 368, verkamenn
660, iðnaðar- og verksmiðjufólk
277, verzlunar- og skrifstofufólk
115, embættismenn 59, ýms störf
14.
Fastráðnir starfsmenn voru í
árslok 165. Af þeim unnu 57 við
iðnað og framleiðslustörf. Fé-
lagið starfrækir eigin smjörlík-
is- og efnagrð, brauðgerð, beina-
verksmiðju, lifrarbræðslur,
pylsugerð og ýmsan fleiri iðnað.
Auk þess eru verksmiðjurnar
„Sjöfn“ og „Freyja" að hálfu
eign þess á móti S. í. S. Skip fé-
lagsins, „Snæfell", var í förum
mestan hluta ársins.
Frá andstæðingum kaupfé
lagsins hefir stundum komið sú
mótbára, að félagið greiddi of
lítil gjöld til bæjarins. Hversu
ástæðulaust þessi mótbára er má
nokkuð marka af því, að félagið
og fyrirtæki þess greiddu Akur-
eyrarbæ á síðastliðnu ári í ýms
gjöld 142 þús. kr.
Samþykkt var á fundinum að
(Framh. á 4. síðu)
Heimssýningin í New York verður opnuð á morgun. Mynd sú, er hér birtist, er tekin úr loftinu og sýnir
hina nýlögðu vegi og brautir, sem liggja að og frá sjálfu sýningarsvceðinu. Á miðri myndinni, ofan til, sézt
merki heimssýningarinnar, gífurlega stór stálkúla og himingnæfandi turn.
Kæða Hitlers
Una Þjóðverjar víð neítun Pólverja?
Ræðan, sem Hitler flutti í rík-
isþinginu í gær og beðið hafði
verið með mikilli eftirvæntingu,
hefir frekar gert ástandið ugg-
vænlegra en dregið úr óttanum
við styrjöld á næstunni.
Hitler hafði tilkynnt, að ræða
hans yrði fyrst og fremst svar
við boðskap Roosevelts forseta.
En hann tók jafnframt mörg
önnur atriði til meðferðar, enda
stóð ræðan nokkuð á þriðju
klukkustund.
í ræðunni vöktu tvö atriði
sérstaka athygli:
Hitler tilkynnti uppsögn brezk-
þýzka flotamálasáttmálans og
pólsk-þýzka vináttusamnings-
ins. Fyrir þessum ráðstöfunum
voru færð þau rök, að samning-
arnir hefðu byggzt á gagn-
kvæmu trausti, en ráðstafanir
Breta og Pólverja hefðu sýnt í
seinni tíð, að þeir bæru ekki
slíkt traust til Þjóðverja. í
brezk-þýzka flotasamningnum,
sem gerður var 1935, var ákveð-
ið að hlutfallið milli þýzka og
enska flotans skyldi vera 35:100.
í þýzk-pólska vináttusáttmál-
anum, sem gerður var 1934, hétu
þessi ríki hvort öðru hlutleysi í
næstu 10 ár.
Hitler lýsti jafnframt yfir því,
að Pólverjar hefðu hafnað kröfu
Þjóðverja um innlimun Danzig í
þýzka ríkið og bifreiðabraut til
Austur-Prússlands í gegnum
„pólska hliðið“. Gegn þessu
hefðu Þjóðverjar lofað Pólverj-
um að viðurkenna núverandi
landamerki Póllands og gera
ekki vopnaða árás á pólska rík-
ið í næstu 25 ár, ef Pólverjar
hétu Þjóðverjum hinu sama.
Boðskap Roosevelts svaraði
Hltler með allmiklum bituryrð-
um og vafningum. Hann sagði,
að þýzka stjórnin hefði leitað
til ýmsra þeirra ríkja, sem talin
væru upp í boðskap Roosevelts,
og hefðu þau lýst yfir því, að
þau teldu sér ekki ógnað af
Þjóðverjum. Hann taldi, að
ráðstefna margra ríkja væri
þýðingarlaus, en Þjóðverjar
væru reiðubúnir til að semja
við hvert einstakt riki sérstak-
.A. KROSSGÖTUM
Rússneska langflugið. — Hafnargerð í Dalvík. — Útgerð frá Dalvík. — Afla-
leysi togaranna. — Gróðurhúsin. — Sjómannaljóð.
Flugvélln Moskva, sem Rússar sendu
til New York í tilefni af opnun heims-
sýningarinnar, flaug yfir ísland um há-
degi í gær. Hún lagði af stað frá
Moskva klukkan 12 í fyrrinótt, flaug
yfir Niðarós í Noregi klukkan 7 árdegis
og klukkan 9,55 var hún stödd 100 mílur
austur af íslandi. Rétt um hádegi,
klukkan 12,08 flaug hún yfir Kirkju-
bæjarklaustur á Síðu og um fimmtíu
mínútum siðar varð hennar vart í Búð-
ardal og flaug hún þá vestur yfir
Breiðafirði. Litlu siðar var hennar vart
i Bildudal. Flaug hún yfir Grænland
til Ameríku. 1100 kílómetra frá ákvörð-
unarstaðnum, New York, varð hún að
nauðlenda og er sögð talsvert lösk-
uð. Flugstjóri var Kokkinaki, sá,
sem setti met í flugi milli Vla-
divostok og Moskva, og er vélin hin
sama. Útvarpsstöðln hér útvarpaði lát-
laust í gær frá því snemma morguns.
til leiðbeiningar fyrir flugmennina, en
annars stóðu þeir í stöðugu loftskeyta-
sambandi við Moskva.
t t t
Sigfús Þorleifsson útgerðarmaður í
Dalvík við Eyjafjörð var á ferð hér í
bænum fyrir fáum dögum. — Tíðinda-
maður Tímans náði tali af Sigfúsi og
spurði hann frétta úr byggðarlagi
hans. — Skýrði Sigfús m. a. frá þessu:
— Á síðastliðnu ári var mælt fyrir fyr-
irhugaðri hafnargerð í Dalvík og at-
hugað um önnur skilyrði fyrir hafnar-
gerð. Nú hefir verið fengið lán til hafn-
argerðarinnar og loforð um framlag
frá ríkinu. Með Súðinni 21. þ. m. komu
áhöld og lítið eitt af efni til hafnar-
gerðarinnar. Undirbúningur verksins er
nú þegar hafinn. í sumar verður síðan
unnið að byggingu hafnargarðsins eftír
því, sem geta leyfir.
t t t
Frá Dalvík eru nú gerðir út 11 vél-
bátar á þorskveiðar og nokkrir opnir
bátar. Sildveiðar verða stundaðar af
5 herpinótafélögum og eru 2 bátar í
hverju félagi. Verða þá fleiri bátar á
síldveiðum frá Dalvík en nokkru sinni
áður. — Hafnleysi hefir mjög hamlað
útgerð frá Dalvík og síldarverkun þar
á undanförnum árum. Vænta menn nú
að úr þessu rætist innan skamms. —
Afh er lítill í Dalvík enn sein komið er,
enda gæftir slæmar.
r t r
Saltfiskvertíð togaranna ætlar að
verða mjög slæm og ef til vill lélegri en
nokkurn tíma áður. Afli á Selvogs-
banka hefir brugðizt alveg, og eru nú
flestir togararnir djúpt í Faxaflóa, en
fiskafli þar afar tregur. Hefir mjög lítið
fiskazt siðari hluta aprílmánaðar, en á
þeim tíma hafa þó aflabrögð fremur
glæðst á undanförnum árum. Ríkis-
stjórnin hefir sent þrjá togara í leit
að fiskimiðum, en eigi hefir sú leit
borið tilætlaðan árangur enn sem kom-
ið er. Tryggvi gamli er í slíkri fiskileit
fyrir norðan land, en Þórólfur fyrir
austan. Hefir hann reynt við Eystra-
Horn og Hvalbak, en varla orðið fiskj-
ar var. í fyrrakvöld lagði togarinn
Gulltoppur af stað til fiskileitar vestur
í Grænlandshafi og eru fréttir ekki enn
komnar af hans ferðum.
t t t
Gróðurhúsin eru nú um það bil að
taka á sig hlnn fagra og rómantíska
sumarblæ, og eru jafnvel búin að því.
Tómötunum hefir verið plantað út í
gróðurhúsin fyrir nokkru síðan, en til
þeirra er sáð 1 litla potta á öndverðum
vetri. Rósir standa nú í fullum skrúða
hjá þeim, er leggja stund á blómarækt.
t t t
Sjómannadagsráðið efndi í vetur til
samkeppni um sjómannaljóð og var
skipuð nefnd manna til þess að dæma
um ljóð þau, er bærust. Áttu Guð-
mundur Finnbogason landsbókavörður,
Sigurður Nordal prófessor og Geir Sig-
urðsson skipstjóri sæti í hennl. Alls
bárust um 42 kvæði, en tvö hlutu verð-
laun. Hlaut fyrstu verðlaun kvæði
eftir Magnús Stefánsson, en önnur
verðlaun kvæði eftir Jón Magnússon.
r t t
lega, ef það óskaði þess og byði
viðunandi kjör. Hann hafnaði
þó ekki boðskap Roosevelts.full-
komlega og lét að lokum svo
ummælt, að báðir hefðu þeir þá
ósk innst í hjarta, að friður
ríkti meðal mannkynsins.
í ræðu sinni lét Hitler sér-
staklega falla þung orð í garð
Pólverja og Breta, en talaði
frekar vingjarnlega um Frakka
og endurtók þá yfirlýsingu, að
Þjóðverjar viðurkenndu full-
komlega þýzk-frönsku landa-
mærin.
Það, sem nú þykir uggvæn-
legast eftir ræðu Hitlers, er
sambúð Þjóðverja og Pólverja.
Hitler hefir hingað til fengið
kröfum sínum framgengt, án
þess að honum hafi verið sýnd
veruleg mótspyrna. Margir hafa
haldið því fram, að hann myndi
ekki hafa fylgt þeim fram, ef
honum hefði verið sýnd nægi-
lega ákveðin mótstaða. Úr því
fæst nú skorið, hvort þessir
menn hafa rétt fyrir sér. En ó-
neitanlega virðist það, að Hitler
sjálfur gerir allri þýzku þjóðinni
kunnugt um þessa synjun Pól
verja, benda til þess, að hann
muni ekki láta kröfurnar niður
falla, en ætla að sýna fylgis-
mönnum sínum enn einu sinni
hvers hann sé megnugur. Hefði
hann ætlað sér að una við
synjun Pólverja, myndi hann
tæpast hafa auglýst hana svo
ótvírætt.
í Póllandi hefir ræðu Hitlers
yfirleitt verið svarað á þá leið
að Pólverjar gætu ekkl fallizt á
kröfur Þjóðverja og þeir myndu
ekki, meðan þeir væru sjálf-
stætt ríki, þola Þjóðverjum eða
öðrum erlendum þjóðum, neitt
ofríki né yfirgang. Talið er, að
Pólverjar hafi nú um eina
milljón manna undir vopnum og
hafa fjölmargar varúðarráð-
stafanir verið gerðar seinustu
vikurnar. InnanlandsdeiluT hafa
sama og fallið niður og hafa
ýmsir helztu forvígismenn
stjórnarandstæðinga boðið
stjórninni lið sitt og þau boð
verið þegin. Eru þess dæmi, að
stjórnmálaforingjar, sem áður
voru í útlegð, hafi verið teknir í
sátt og hjálpi nú til þess að
skapa sem mesta einingu meðal
þj óðarinnar.
í Bretlandi heldur vígbúnað-
urinn áfram með vaxandi hraða
og hefir stjórnin nú lagt fyrir
þingið frv. um almenna her
skyldu og nær hún til manna á
aldrinum 18—21 árs aldurs. Frv
sætir nokkurri andstöðu frá
jafnaðarmönnum og frjálslynda
flokknum, en talið er þó víst, að
það verði samþykkt í næstu
viku. Hefir þessari ráðstöfun
verið fagnað í þeim löndum, sem
fylgja Bretlandi að málum, en
verið mjög illa tekið i þýzkum
og ítölskum blöðum.
A víðavangi
Þegar þjóðstjórnin var mynd-
uð var gengið út frá því, að þrír
flokkar, Framsóknarflokkurinn,
Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
Dýðuflokkurinn, styddu hana
óskiptir og að deilur milli flokk-
anna yrðu látnar sem mest nið-
ur falla, meðan slíkt samstarf
ætti sér stað.
* * *
Eftir ýmsum sólarmerkjum að
dæma, virðist þetta ætla að
verða á annan veg. Nokkur hluti
Sjálfstæðisflokksins, studdur af
dagblaðinu Vísi, virðist hafa
tekið sig út úr, og gera allt, sem
í hans valdi stendur, til þess að
skapa örðugleika í samstarfinu.
Þegar stjórnarmyndunin var til-
kynnt á Alþingi var einn af
,þversum“ mönnum Sjálfstæðis-
flokksins látinn flytja sérstaka
yfirlýsingu til að gefa til kynna,
að þetta flokksbrot gengi með
ólund út í samstarfið. Þegar at-
kvæðagreiðsla fór fram á þingi
um vantraust kommúnista,
greiddu sjö Sjálfstæðismenn at-
kvæði með fyrirvara. Og allan
tímann síðan þjóðstjórnin var
mynduð, hefir Vísir haldið uppi
stöðugum illindum við Fram-
sóknarflokkinn. Jafnframt hefir
í blaðinu verið birtur skætingur
um þá Sjálfstæðismenn, sem
raunverulega fylgja þjóðstjórn-
inni, þar sem þeir eru nefndir
,Karakul“-flokkur o. s. frv. Má
af þeim marka að stuðningur
hinnar „órólegu deildar“ Sjálf-
stæðisflokksins við þjóðstjórn-
ina sé lítils eða einskis virði.
* * *
Hinn venjulegi „tónn” í Vísi er
sá, að fyrverandi stjórnarflokk-
ar hafi „ákallað“ Sjálfstæðis-
menn til hjálpar af því að röng
stjórnarstefna hafi verið að
setja landið á heljarþröm. Um
tjórnarstefnurnar má auðvitað
lengi deila, enda þótt Tíminn
álíti, að ekki sé til þess stund né
staður meðan flokkarnir vinna
saman. En vitanlega dettur eng-
um Framsóknarmanni í hug að
innganga Sjálfstæðismanna í
ráðuneytið muni þýða betri eða
heppilegri stjórnarráðstafanir á
nokkurn hátt. Hitt er svo allt
annað mál, að myndun þjóð-
stjórnar og þar af leiðandi
minnkandi flokkadeilur, létta
framkvæmd ýmsra þýðingar-
mikilla ráðstafana, er gera þarf,
t. d. á styrjaldartíma. En ef sum
af blöðum þjóðstjórnarflokk-
anna halda uppi illdeilum, eigi
að síður, eins og Vísir nú, verður
gagnið auðvitað minna en ætla
mátti.
* * *
Eitt af þeim „friðmælum“, sem
Vísir leggur til samstarfsins, eru
ummæli hans um það, að við
amningana um stjórnarmynd-
un hafi Framsóknarflokkurinn
,étið ofan í sig“ allt, sem hann
hafi áður sagt um Sjálfstæðis-
menn og stefnur þeirra. En ef
nokkur hefir „étið ofan í sig“ í
bessum samningum, eru það
bersýnilega Sjálfstæðismenn
beir, sein að Vísir standa. Þeir
voru á móti stjórnarsamvinnu
og sóru og sárt við lögðu í út-
varpinu, að þeir vildu ekki taka
bátt í framkvæmd gengislag-
anna. Þeir samþykktu í Varðar-
félaginu, þrátt fyrir aðvörun
Ólafs Thors, að aldrei skyldi
rengið til samvinnu. nema ráð-
'rerra frá Sjálfstæðisflokknum
°æri með viðskiptamálin! Árni
frá Múla ætti að vara sig á að
,tala um snöru í hengds manns
húsi.“
* * *
Árni frá Múla er í gær með
dylgjur um það, að Framsóknar-
menn hafi tafið fyrir því, að lán
'engist til hitaveitu í Rvík. Þetta
ir af fullri fávizku mælt, ef ekki
gegn betri vitund. Framsóknar-
flokkurinn veitti greiðlega heim-
ild til ríkisábyrgðar fyrir hita-
veituláninu, enda þótt málið
væri engan veginn sómasamlega
framlagt. Og ríkisstjórnin hefir
lafnan veitt allan þann stuðn-
ing í því máli, sem óskað hefir
(Framh. á 4. síðuj