Tíminn - 29.04.1939, Blaðsíða 2

194
TlmNfl, langardagiim 29. apríl. 1939
49. blaH
Laugurdaginn 29. apr.
Verð á útgerðar-
vörum
Á Alþingi kom nýlega fram
tillaga um það, að síldarverk-
smiðjur ríkisins á Siglufirði
skyldu hafa fyrirliggjandi olíu-
birgðir til að selja útgerðar-
mönnum um síldveiðitímann
með sanngjörnu verði. Var gert
ráð fyrir, að verksmiðjurnar
kæmu sér upp olíugeymi í þessu
skyni.
Þetta er mjög merkilegt mál,
og er þess fastlega að vænta, að
ráðherra útvegsmálanna, sem
jafnfram er yfirmaður verk-
smiðjanna, veiti því allan þann
stuðning, sem í hans valdi
stendur. Um þetta þarf að hefj-
ast handa strax í sumar, og sú
tilraun á að verða byrjun á alls-
herjar baráttu fyrir því að út-
vega útgerðarvörur íyrir sann-
virði.
Tíminn hefir árum saman
hvatt útgerðarmenn til að
mynda samtök um innkaup sín
á helztu nauðsynjum til útgerð-
arinnar og gera sig óháða
hringum þeim og stórverzlunum,
sem aðallega hafa grætt á þess-
um vörum. í Vestmannaeyjum
hefir fyrir nokkru hafizt góð
viðleitni í þessa átt. En hið póli-
tíska samstarf margra útgerð-
armanna við kaupsýslustéttina
hefir vafalaust dregið eitthvað
úr framtaki útgerðarinnar í
þessa átt. Þar við bætist svo, að
margir útgerðarmenn hafa síð-
ustu árin verið lamaðir af skuld-
um og stöðugt átt undir högg að
sækja að afla sér nauðsynleg-
asta rekstursfjár til að komast á
sjóinn (a. m. k. smáútgerðin),
og dregur slikt vitanlega úr
kjarki manna til að hefja nýja
baráttu í sjálfstæðisátt.
En á nýafstöðnum fundi
Sölusambands ísl. fiskframleið-
enda bar útgerðarmaður einn af
Suðurnesjum fram tillögu um,
að sölusambandið beitti sér fyrir
því að hafizt yrði handa í þess-
um málum. Það eru gengislögin
nýju, sem hér virðast hafa vak-
ið menn til nýrrar umhugsun-
ar og nýrra athafna. Lækkun
krónunnar þýðir það, að hvert
skippund fiskjar hækkar í verði
um nál. 22% frá því sem ann-
ars hefði verið. En hve mikið af
þessari verðhækkun lendir
raunverulega hjá útgerðinin?
Því verður ekki svaraö nákvæm-
lega. Fyrir allstóran hluta af
aflanum þarf útgerðin að kaupa
erlendar vörur, kol, salt, olíu
og veiðarfæri. Hvernig er verzl-
unin með þessar vörur? Undir
því er mikið komið.
Það er vitanlega mikils um
vert fyrir útgerðarmanninn, að
fiskurinn hækki í verði. En eins
og verkamaöurinn má ekki líta
eingöngu á kauptaxtann, má
útgerðarmaðurinn heldur ekki
líta eingöngu á fiskverðið.
Verzlunin með útgerðarvörurn-
ar hefir mjög mikil áhrif á það
hvaða þýðingu raunverulega
fiskverðið hefir fyrlT útgerðar-
manninn.
Nú munu menn segja sem svo:
Auðvitað hækkar innkaupsverð
útgerðarvaranna um leið og
krónan fellur. Það er eðlilegt, og
við því er ekkert að segja. En
útgerðarmaðurinn þarf að
minnsta kosti að vera á verði
um, að varan hækki ekki í verði
meira en sem svarar gengis-
breytingunni. Og enn eitt í við-
bót: Til þess eru fullar líkur, að
verzlun með útgerðarvörur hafi
verið rekin með það miklum á-
bata á undanförnum árum, að
hún væri þess vel umkomin að
taka á sig eitthvað af gengis-
fallinu. Ef svo reyndist, fá út-
gerðarmenn í sinn vasa einnig
nokkuð af verðhækkuninni á
þeim hluta aflans, sem fer til
þess að borga útgerðarvörur.
En það er áreiðanlegt, að
hagur útgerðarmanna í þessu
efni verður ekki tryggður nema
með opinberum ráðstöfunum,
eins og rætt er um í sambandi
við síldarverksmiðjurnar eða —
sem æskilegast er — öflugum
samtökum útgerðarmanna
sjálfra. — Má vera, að einhverj-
ir ráðleggi þeim fremur að eiga
frið við hringana og heildsal-
ana. En sá friður er of dýru
verði keyptur.
Þorbergur
Fyrir rúmlega þrjátíu árum
voru heitustu alþingiskosning-
ar á íslandi, sem háðar hafa
verið í tíð núlifandi manna. ís-
lendingar voru þá spurðir að því,
hvort þeir vildu sætta sig við að
vera frjálst land í Danaveldi.
Þetta vildu íslendingar ekki.
Með yfirglæfandi meirahluta
lýsti þjóðin yfir, að hún vildi að
vísu vera frjáls, en hún vildi
ekki vera í veldi ninnar erlendr-
ar þjóðar. íslendingar vildu
sjálfir skapa veldi sitt í sínu
eigin landi.
Við þessar kosningar bauð sig
fram til þings í Austur-Skafta-
fellssýslu mikill myndarbóndi,
Þorleifur Jónsson í Hólum. Hann
náði kosningu í það sinn, og
jafnan síðan meðan hann gaf
kost á sér til þingmennsku.
Hann varð í nýjum sið Skaft-
fellingagoði, vitur maður og til-
lögugóður um öll mál, þar sem
hans atkvæðis var leitað. Skaft-
fellingar sóttu „heim að Hólum“
um aldarfjórðung ráð og for-
ustu til hins vlnsæla héraðs-
höfðingja.
Eftir átökin um kjördæma-
málið 1934 lét Þorleifur Jónsson
af þingmennsku, án þess að á-
stæða væri til vegna aldurs eða
heilsubilunar. En honum mun
hafa fundizt að nú byrjaði nýtt
tímabil með nýju viðhorfi. Og
Þorleifi 1 Hólum mun hafa
fundizt, að þetta nýja tímabil
mætti gjarnan hefjast með
þátttöku nýrra manna i lands-
málabaráttunni.
Þorbergur sonur hans náði þá
kosningu I Austur-Skaftafells-
sýslu, og hélt velli i baráttu síð-
ari ára, þar til nú i sumar leið,
að hann tók sjúkdóm þann, er
varð hans banamein nú fyrir
nokSrum dögum.
Þorbergur Þorleifsson erfði
vinsældir og tiltrú föður hans.
Hann eTfði líka það skapferli,
sem mikið reynir á í landsmál-
um. Hann var gæddur brenn-
andi áhuga fyrir landsmála-
starfinu. Hann bjó ógiftur í föð-
urgarði alla stund, og lét sér
nægja að vinna fyrir heimilið,
héraðið og landíð.
Það er sagt, að íslendingar
séu alveg óvenjulega pólitiskir
menn. En i þeim efnum var
Þorbergur i fremstu röð um ein-
lægan og óeigingjarnan áhuga.
Hann tók í sjálfstæðismálun-
um út á við sömu afstöðu og
faðir hans. Honum fullpægði
þar ekkert minna en að ísland
væri alveg frjálst, og í engu
bundið af yfirdrottnun erlendra
manna. Heima fyrir beitti hann
sér fyrir hverskonar framförum
í héraði, þar sem hann mátti
veita lið. í hans stuttu þing-
Þorleífsson
mannstíð var gerð myndarleg
byrjun að hafnarumbót í Horna-
firði; hlaðinn varnarveggur fyr-
ir háskalega jökulkvísl, sem
stefndi á eina blómlegustu
byggðina í sýslunni. Fyrir hans
atbeina var haldið áfram
símalagningum, vega- og brúa-
gerðum með mikilli atorku. í
þingmannstíð þeirra frænda,
Þorleifs og Þorbergs, hefir hér-
að, sem var algerlega án um-
bóta í samgöngumálum, nú
fengið aðstöðu í þeim efnum í
fremstu röð, eftir því sem ger-
ist um dreifbýli á íslandi.
Þorbergur Þorleifsson var ekki
eingöngu einhuga I frelsismál-
um landsins og um umbótamál
héraðsins og bændastéttarinn-
ar. Hann unni auk þess öðrum
verðmætum, sem sumir atorku-
menn í þjóðfélaginu láta sér
fátt um finnast. Meðan Þor-
bergur í Hólum sat á þingi, var
hann heitastur stuðningsmað-
ur þeirra manna, sem vinna að
skáldskap, listum og víslndum
hér á landi. Hlaut hann stund-
um ámæli samstarfsmanna fyr-
lr að vilja meir en flestir menn
aðrir láta þjóðfélagið sinna þeim
verðmætum, sem mölur og ryð
fá ekki grandað.
En í þessum efnum var Þor-
bergur Þorleifsson sannur son-
ur hinna íslenzku byggða. Því
að það, sem einkennir líf þjóð-
arinnar alla stund frá land-
námsöld, er hinn tvöfaldi á-
hugi fólksins. Jöfnum höndum
við baráttuna fyrir daglegu
brauði, hafa íslendingar unnað
bókmenntum og listum. Hneigð
þjóðarinnar í þessa átt hefir
verið svo sterk, að þegar ekki var
annars kostur, skapaði þjóðar-
sálin á persónulegan hátt þjóð-
vísur, þjóðsögur og æfintýri.
Fyrir sjónum samtíðarmanna
Þorbergs Þorleifssonar virtist
einsætt, að hann myndi að öllu
leyti taka við erfð föður síns, og
verða í heilan mannsaldur
bændafulltrúi héraðs síns í
þjóðmálastarfinu, einlægur
stuðningsmaður framsóknar-
stefnunnar, þjóðlegur á alla
lund, jöfnum höndum baráttu-
maður fyrir efnalegum og and-
legum framförum.
Síðastliðið sumar kom Þor-
bergur í Hólum til Reykjavíkur
og leitaði sjúkrahússvistar. Var
gerður á honum holskurður og
kom þá í ljós, að hann var hald-
inn af krabbameini á háu stigi.
Læknarnir lokuðu sárinu, og
sögðu sjúklingnum ekki ítarlega
frá veikindunum. Sárið greri,
en hin innri meinsemd var
kvalafull. Enginn af vinum Þor-
bergs vildi, eins og þá stóð á,
tilkynna honum dauðadóminn.
Tíu ár tíl baka
100 ár tram í tímann
I.
Ég er að enda við að hlusta á
útvarpsumræðurnar frá vígslu-
hátíð garðyrkjuskólans að
Reykjum. Og mér verður hugs-
að 10 ár til baka. Fyrir verða
fjölmennir mannfundir, þar sem
aðalefnið í ræðum manna er að
vega að Jónasi Jónssyni fyrir að
láta ríkið kaupa Reykjatorfuna
í Ölfusi (einar 5 jarðir með nær
óteljandi hverum) fyrir um 100
þús. krónur. Og almenningurinn
klappaði lof í lófa, þegar fastast
var kveðið að ráðleysisbramli
þessa ráðherra, sem gerði slíkt
glapræði! — Ég var alltaf að
hlusta eftir að einhver ræðu-
mannanna áðan yrði nú svo
drengilegur að minnast fram-
sýni og framtaks mannsins, sem
varð þess valdandi, að hinn
dýrmæti blettur austan við
Hellisheiðina var tryggður í
framtíðinni til almennings af-
nota. Og að þar hefði þá þegar
byrjað starfsemi til hjálpar
þeim, sem bágast eiga og jarð-
hitinn beizlaður þeim til bjarg-
ar. Nei, ekki eitt orð frá nokkr-
um ræðumanni í þá átt, og var
þó m. a. í hópi þeirra, sem létu
ljós sitt skína við þessa skóla-
vígslu, einn þeirra, er hvað mest
„sló sér upp“ fyrir tíu árum
síðan á því að úthúða Jónasi
Jónssyni fyrir ráðleysið að verja
fé ríkissjóðs til þess að kaupa
Reykjatorfuna.
Það þurfa máske að líða 100
ár tll þess að minnzt verði eins
og verðskuldað er, þess, þegar
Reykir í Ölfusi ásamt meðfylgj-
andi jörðum, var náð úr ein-
staklingseign til almennra af-
nota. Það þarf máske að bíða
þess tíma, þegar heilsuhæli og
gistihús framtíðarinnar verða
risin upp við hverina í Ölfusinu
og fólkið streymir í tugþúsunda-
tali utan úr heimi til hressingar
sér við heilsubrunnana að
Reykjum, líkt og nú gerir það að
hressingarhælunum við jarðhit-
ann á Nýja-Sjálandi. Það verð-
ur máske þegar matjurtaekr-
urnar og blómabreiðurnar þekja
víðar lendur Reykjatorfunnar
og æska landsins hefir sótt
þangað líkamsorku og fegrun
og vizku anda sínum um hundr-
að ár, — þá muni verða á hátíð-
um, er fara fram á Reykjatorf-
unni við vígslu nýrra framtíðar-
stofnana, munað eftir mann-
inum, sem mest var skammaður
nú fyrir tíu árum síðan.
II.
Samhliða að hlusta á vígslu-
ræðurnar var ég að fara yfir
grein um Þingvelli, sem á að
koma í riti, er ég hefi umsjón
með. Greinin verður lika til þess
að hugurinn svífur tíu ár til
baka og einnig um 50 km. leið
austur frá höfuðstað íslendinga.
Aðeins er stefnan nú nokkru
norðar. Fyrir um tug ára voru
dagleg ónot manna á meðal og
háværar raddir á mannfundum
yfir því að ætla að fara að
Lífsþráin og lifslöngunin er
sterk í öllum, en þessar kenndir
voru alveg óvenjulega ríkar í
brjósti Þorbergs Þorleifssonar.
Hann sá ótal verkefni framund-
an og hann langaði til að geta
beitt kröftum sínum við að leysa
þau.
Vafalaust hefir Þorberg sjálf-
an grunað, hvert kynni að vera
eðli sjúkdómsins, þótt ekki væri
um það rætt. Honum var kunn-
ugt um að maður eldri en hann
hafði bjargazt, að því er talið
var, úr klóm krabbans sjálfs,
með sterku læknislyfi, sem sjúk-
lingurinn greip sjálfur til, án
fyrirmæla lækna. Það krafta-
verk, sem hafði gerzt einu sinni,
gat gerzt aftur. Þorbergur hvarf
með óupplesinn dauðadóm
heim i ættargarðinn. Sjúkdóm-
urinn sótti fast á. Lífsvonin var
sterk, og Þorbergi Þorleifssyni
kom ekki til hugar að hopa
undan meðan nokkur lifsvon
var. Fram að jólum klæddist
hann suma daga, talaði í síma,
skrifaði bréf, og sinnti skyldu-
störfum sinum, eftír því sem
unnt var. Hann bjóst við að geta
komið til þings, að minnsta
kosti þegar dag tæki að lengja.
Þingbræður hans buðu honum
að una heima fyrst um sinn.
Bentu á, að aðstaðan á þingi
væri nokkuð óvenjuleg. Að þessu
sinni sakaði minna en stundum
endranær, þó að einn þingmað-
ur væri burtu um stund.
Vordagarnir komu, en ekki
með bata eða hvíld, heldur sár-
ari raun og þjáningar. Dauða-
striðið varaði raunverulega í
marga mánuði. Vandamenn
Þorbergs vöktu við sæng hans
og gáfu honum lyf til að deyfa
þjáningarnar. Enga aðra hjálp
var lengur unnt að veita.
Eftir fáa daga verður Þor-
bergur Þorleifsson hulinn mold
í hinni fögru, söguríku ætt-
byggð sinni. En áhugamál hans
munu lifa. Hugsjónir hans um
frelsi þjóðarinnar, sæmd henn-
ar og menning, munu lifa með
an íslendingar búa á íslandi.
J. J.
leggja nVSur búskap í Þingvalla-
sveitinni og friða Þingvelli! Og
einn ræðumannanna frá vígslu-
hátíðinni á Reykjum hnykkti
fast á þeirri „dauðans ekkisen
ráðleysu í honum Hriflu-Jón-
asi“. En höfundur Þingvalla-
greinarinnar opnar einmitt
huga manna fyrir því ómetan-
lega tjóni. hefði nú dregizt að
friða Þingvelli, þar til fjárbeitin
var búin að eyðileggja síðustu
leifarnar af skóginum í Þing-
vallahrauni. Það er varla hægt
að fullþakka Jónasi Jónssyni,
þessum langmesta vökumanni
(ekki innan gæsalappa) íslenzku
þjóðarinnar nú nær því um-þrjá
áratugi, fyrir að koma því til
vegar, að Þingvellir voru frið-
lýstir og hætt var að eyðileggja
skóginn.
Eftir 100 ár verða Þingvellir
lengi búnir að vera hjartastað-
ur vors kæra lands — friðaður
þjóðgarður íslendinga, í þess
orðs beztu merkingu. Og þá
verður minnzt mannsins, sem
mest var skammaður fyrir tíu
árum fyrir að hefja sóknina I
verndun og fegrun merkasta
staðar fósturlandsins.
Hitt er annað mál, að ennþá
draga of slappar aðgerðir úr
hrifningunni og þakklætinu fyr-
ir þessari ágætu þjóðgarðshug-
mynd. Það er heldur lítið hress-
andi fyrir aðdáendur málsins,
að ennþá skuli ekki vera tekið
almennt á móti innlendum og
erlendum gestum á Þingvöllum
þannig, að skammlaust megi
teljast fyrir íslenzka þjóð. Og
það er lítið ánægjulegt, að enn-
þá skuli Þingvellir — þegar allt
er þar í vor- og sumarblóma —
vera eitthvert helzta drykkju-
skapar- og draslbælið fyrir lak-
ara hluta höfuðstaðarbúanna,
þegar þeir fara úr bænum til
þess að sýna úthverfuna á sið-
menningunni.
Á sumardaginn fyrsta 1939.
V. G.
Fréttabréf til Tímans.
Tímanum er mjög kærkomið
að menn úti á landi skrifi blað-
inu fréttabréf öðru hvoru, þar
sem skilmerkilega er sagt frá
ýmsum nýmælum, framförum
og umbótum, einkum því er
varðar atvinnulífið. Allar upp-
lýsingar þurfa að vera sem
fyllstar og gleggstar, svo að ó-
kunnugir geti fyllilega áttað sig
á atburðum, fyrirtækjum og
staðháttum, sem lýst er.
Mörgum mun ef til vill finn-
ast fátt til frásagnar úr fá-
mennum og strjálum byggðum.
En þó mun mála sannast, að í
hverju byggðarlagi gerist nokk-
uð það, sem tíðindum sæti, sé
vel að gætt.
Þorkell Jóhanncsson;
Þyrnírunnurínn brennandi
Fáar þjóðir, sem þó eiga sér
nokkra sögu og taldar eru með
menningarþjóðum, eru jafn ör-
snauðar að sýnilegum minjum
um störf kynslóðanna á um-
liðnum öldum og vér fslend-
ingar. Svo lítil ytri merki ber
landið þjóðarinnar, sem þar
hefir lifað og starfað, að gegnir
mikilli furðu — við fyrstu yfir-
sýn a. m. k. í meira en þúsund
ár hafa starfsamir menn rækt-
að hér jörðina,byggtbæiog guðs-
hús, sótt þroska og seiglu í stöð-
uga, árvakra baráttu við óblíða
náttúru landsins, við áföll og
höpp. Þessi barátta kynslóð-
anna, sem háð hefir verið á
hverju byggðu bóli, fram til
heiða og út til andnesja, um
mörg hundruð ára, fær manni í
senn undrunar og ógnar. Svo
tíðindasnauð, og afdrifalaus,
og þó svo hörð og langvinn:
Allt til dauðans. Helztu sýnileg
merki hins liðna eru hrundar
rústir, gleymd og vallgróin leiði.
Sums staðar er ekkert annað til
minja um lífið — og dauðann.
En miklu víðar heldur barátta
lífsins enn áfram, engu vægarl
en áður. Hún er jafnvel enn
kappsamlegar sótt nú, en yfir-
leitt háð með meifa traustl og
trú á framtíðina. Það er ein-
kennilegt til þess að hugsa, að
síðastliðin 20—30 ár skilja á-
reiðanlega eftir miklu meiri
ytri minjar í starfslífi þjóðar
vorrar um komandi tíma en
næstu þúsund ár þar á undan
hafa leift. Myndi nú loks vera
að renna upp sú öld, er lánast
að varðveita nokkurn sýnilegan
árangur af starfi kynslóðanna,
þótt grafirnar gleymist, er verði
börnunum styrkur til nýrra
dáða, nýrra afreka, tengi hið
liðna hinu komanda? Við vitum
það ekki, en við vonum að svo
verði. Forfeður okkar bjuggu
skuldlaust að kalla. Reyndar
níddu þeir löngum landið, en
náttúrugæði þess voru líka
eini höfuðstóllinn, sem þjóðin
átti, eini bankinn, og þar var
auðvitað lánað eftir föngum.
En um það er nú ekki að
sakast. Og þykir okkur arfurinn
í minna lagi, er sú bót í máli,
að við þurfum ekki að óttast
neina bakreikninga, neinar
kvaðir eða veðbönd. Hann er
reyndar miklu meiri en auðvelt
sé að gera sér grein fyrir.
Skáldið Knut Hamsun kemst
svo að orði í sögu sinni um óð-
alið — Börn af Tiden: „Alltaf
verður mikið eftir á stórri jörð,
höfuðbóli, jafnvel þótt ófriður
geysi og gangi yfir“. Og þarna
fer svo, að arfurinn, grafinn og
týndur á ófriðarárum, kemur I
leitirnar þegar mest ríður á,
þegar allt sýnist þrotið — og
bjargar öllu við. Því til er meiri
háski fyrir gamalt óðal en hern-
aður. Byltingar og umrót tím-
ans, mót fornrar og nýrrar ald-
ar, eru háskalegri, ef illa tekst
að brúa þar á mllli, halda þræð-
inum óslitnum, uppistöðunni,
þótt nýir þættir tvinnist þar inn
í. Þessi háski, þessi mikli vandi
er okkur á höndum, kynslóð af-
fararíkasta tímabils i sögu
þessa lands. En þegar til alls
kemur, stendur jafnvel bylt-
ingamaðurinn, tlmamótamaður-
inn, föstum fótum í fortíðinni,
hvort sem hann gerir það sjálf-
um sér ljóst eða ekki. Ætternið,
uppeldið, tungan — áhrif lands-
ins og samfélagsins, er á sér
djúpar rætur í fortíð þjóðarinn-
ar, hefir mótað innsta eðll hans.
í því er arfleifðin fólgin —
þetta er arfurinn.
Fornt spakmæli segir: Þekktu
sjálfan þig. En til þess að þekkja
sjálfan sig þarf maður fyrst og
fremst að þekkja land sitt, þjóð
sína og þjóðmenningu að fornu
og nýju. Þess vegna hafa þjóð-
irnar jafnan tekið að leggja
rækt við sögu sína og fornar
minjar ættlands síns, er þeim
óx menning og þroski. Þess
vegna er það að með menning-
arþjóðunum er fátt talið dýr-
mætara en menningararfur
liðinna kynslóða. Þegar um slíkt
er rætt við okkur íslendinga
verða fornbókmenntirnar ef
til vill efstar á baugi. Kannske
líka minning ýmsra ágætra
manna, er þjóðin hefir alið,
því hverri þjóð, hverri kynslóð
er það lífsnauðsyn að eiga sér
afbragðsmenn, er hún geti mælt
hæð sína, atgerfi sitt við. Því
eins og fjöllin eru mæld þar sem
þau rísa hæst, svo er þjóðin,
kynslóðin mæld og metin eftir
hinum beztu mönnum. í þeim
rætast draumar kynslóðanna og
þaðan eflist æskan að þreki og
trú á lífið og eigin mátt sinn.
í þeim þekkir hún sjálfa sig og
þjóð sína eins og hún á að verða,
vill verða og verður ef vel tekst
til. En til sannrar þekkingar á
sjálfri sér, eins og hún er, snýr
hún sér að fortíð þjóðar sinnar,
sögunni, og að landinu, sem ól
hana.
Þjóð vor hefir frá upphafi
verið bændaþjóð, þótt nú sé
þetta tekið nokkuð að breytast.
Til mjög skamms tíma var næst-
um því hver einasti íslenzkur
maður fæddur og uppalinn við
einhverskonar búskap, við sjó
frammi eða upp til dala og
heiða. Lifði fyrst og fremst á
því, sem landið sjálft miðlaði
og hafið. Þekkti til hlítar duttl-
ungavald náttúrufarsins. Kunni
að notfæra sér þúsund ára
gamla reynslu kynslóðanna í
því að sveigja þetta vald, fara í
kring um það eftir föngum, eða
þola harðræði þess, ef ekki
varð undan þokað. Sigrast á því
— eða deyja. Þetta land — þessi
jörð, þessi vík eða fjörður var í
sannleika snar þáttur af
mönnunum, sem hér bjuggu.
Svo ramlega getur náttúran,-
lifandi og dauð, orðið samgróin
manninum, sem á allt sitt undir
regni og sól, undir þreki sínu
og þolgæði við lýjandi störf,
fullvís þess, að allt veltur á því
einu, hvað hann getur gert sér
úr því, sem hann fær knúið
þessa jörð, þessar svipulu bárur
til að miðla — að ógleymdri
reynslunni af því, hvað þolið við
að svelta getur á stundum verið
nauðsynlegt skilyrði til lang-
lífis. En hér verður heldur ekki
gleymt höppunum, sigrunum,
örlætisgjöfum ríklundrar nátt-
úru hins harðbýla lands, sem
með töfrum skammvinnrar blíðu
lætur þrautirnar þoka undan og
á ávalt nóg í vonum til að mæta
næstu harðindum, svo handvís
sem þau eru.
Ný byltinga og breytingaöld
hefir nú slitið allmikinn hluta
hinnar nýju kynslóðar úr þess-
um tengslum. Hernaður nýs
tíma, nýrrar aldar gengur yfir
landið og þjóðina. Þar sem
byggja verður af nýjum stofni
er mikil þörf hinnar fólgnu arf-
leifðar. Hennar er nú reyndar
allstaðar þörf. Þjóðmenning vor
er í hættu stödd. Tunga vor sæt-
ir meiri og viðsj árverðari áhrif-
um utan frá en nokkru sinni
fyrr, áhrifum sem gætu spillt
henni til óbóta, ef vér erum ekki
sjálfir vel á verði, en þau geta
líka styrkt hana og auðgað, ef
vel er á haldið. Líkt er að segja
um bókmenntir okkar.Viðhöfum
um hríð verið helsti bráðfegin
nýungunum nýunganna vegna,
Ekki nógu athugulir um okkar
eigið, ekki nógu minnugir, ekki
nógu fróðir, ekki nógu tryggir
við þjóðlega menningu okkar
sjálfra. Ytri merki þessa ræktar-
leysis eru mörg og sum ærið
háskaleg. Við eigum enga sögu,
ekkert gagngert yfirlit um at-
vinnu og menningarlíf þjóðar-
innar á liðnum öldum, enga al-
menna lýsingu landsins er svari
kröfum tímans. Kannske er rétt-
ara að halda þetta tómlæti. En
þessa tómlætis gjöldum við
þunglega. Fátækt er ekki um að
kenna, vanþekkingu ekki held-
ur, og þó veldur þetta hvoru-
tveggja. Við erum að kalla ný-
lega byrjaðir að uppgötva feg-
urð landsins, byrjaðir að skilja