Tíminn - 13.06.1939, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLX GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÓSI, Llndargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÓSI, Llndargötu 1d.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. í.
Símar 3948 og 3720.
23. árjg.
Reykjavík, þriðjudaglim 13. jiiní 1939
67. blað
Á víðavangi
Islancls-sýningiii í Yew-York
Frásögn Ragnars Ólafssonar
Mynd þessi er a) aðaltáknmynd landbúnaðarins á íslandssýningunni,
Eru þar jremstar þrjár úttroðnar kindur í jullri stœrð, að öðru leyti er
myndin mótuð og máluð.
Balkanríkin og stjórn-
málaafstaða þeirra
Ragnar Ólafsson lögfræð-
ingur er nýkominn heim,
eftir alllanga dvöl í Banda-
ríkjimum.
Hittum vér hann að máli
og spurðum hann ítarlega
um íslenzku sýninguna á
heimssýningunni í New
York.
Fer hér á eftir frásögn
hans.
Miðsvæðis á heimssýningunni
í New-York, er Priðartorgið.
Fyrir öðrum enda þess, er hin
mikla sýningarhöll Bandaríkj-
anna, en til beggja handa er
röð af sýningarskálum, sem að-
alsýningarnefndin lét reisa og
leigir erlendum þjóðum. Þegar
gengið er eftir torgi þessu í átt-
ina til Bandaríkjahallarinnar,
er íslenzka sýningin næst innst
á hægri hönd. Úti fyrir skála-
dyrum er afsteypa úr bronzi ef
líkneski Leifs heppna, þvi er
Bandaríkin gáfu íslandi 1930.
Þegar inn er komið, blasir við
sýningarsalurinn. Er hann í
mildum, dökkbláum litum.
Á miðjum vegg á vinstri hönd
er mjög áberandi landabréf, sem
sýnir hnattstöðu íslands, og
hverja þýðingu lega þess hefir,
sem tengiliður milli hins gamla
og nýja heims. Landabréf þetta
er málað á silki, en með ljósa-
umbúnaði er sýnd sigling Leifs
Eiríkssonar vestur um haf, og
flug Lindbergs frá Ameríku til
Reykjavíkur, og endurtekur sig
hvorutveggj a með skömmu
millibili.
Til annarrar hliðar landa-
bréfs þessa, er mótuð og máluð
mynd af skipi Leifs, er hann sér
til lands í Ameríku, en til hinn-
ar hliðar samskonar mynd af
komu Lindbergs til Reykjavíkur.
Það sem þó setur aðalsvip á
sýninguna, eru hinar mörgu
mótuðu og máluðu myndir af ís-
lenzku landslagi og atvinnu-
háttum, sem flestum er komið
fyrir í veggjum á tveimur boga-
mynduðum stúkum til hægri
handar þegar inn er komið.
Myndir af þessari gerð eru alls
13 á sýningunni, og nefnast á
alþjóðamáli „diarama". Eru
þetta allt í senn mótaðar mynd-
ir í náttúrlegum hlutföllum og
málaðar eðlilegum litum, og
komið fyrir í veggjunum, með
þeim hætti, að svo virðist sem
maður horfi á hina raunveru-
legu fyrirmynd en ekki á gervi-
mynd, sem í flestum tilfellum
nær ekki nema einn til tvo
metra ipn í vegginn. (Er hér á
öðrum stað birt mynd af aðal-
táknmynd landbúnaðarins á
sýningunni. En þar eru fremst-
ar þrjár úttroðnar kindur í fullri
stærð).
Myndir þessar eru gerðar eftir
fyrirmyndum Jóns Þorleifsson-
ar listmálara og undir umsjón
hans. — Eftir endilöngum saln-
um er 30 metra löng og 2 metra
há svalabrún, skreytt mynd,
sem táknar íslenzka landsýn.
Mynd þessi er einnig gerð af
Jóni Þorleifssyni.
Á veggjunum er einnig mikið
af mjög góðum ljósmyndum af
landi og þjóð.
Yfir hálfum salnum er loft og
verður upp á það gengið úr báð-
um salarendum. Á loftinu er
baðstofa með útskornum hús-
gögnum og glitofnum ábreiðum,
eru þar sýndar Ijósprentanir af
íslenzkum fornritum í útgáfu
Einar Munkgaards. Ennfremur
eru á loftinu íslenzk listaverk,
aðallega höggmyndir og mál-
verk, ennfremur hinar saumuðu
veggmyndir frú Þuríðar Egils-
dóttur, sem vekja mikla eftir-
tekt. Einnig er kvikmynda-
sýningunni komið fyrir þarna
uppi.
— Eru ekki sýndar íslenzkar
útflutningsvörur? spyrjum vér.
— Jú, í aðalsalnum eru tveir
vörusýningarskápar, í öðrum
þeirra eru sýnishorn af niður-
suðuvörum Fisksölusamlagsins,
en í hinum eru tvær sútaðar
sauðargærur.
Úti fyrir dyrum skálans, sem
snúa frá Friðartorginu, er kom-
ið fyrir afsteypu af líkneski Þor-
finns karlsefnis, sem Einar
Jónsson gerði á sínum tíma fyrir
Ameríkumenn, en Reykjavíkur-
bær kaupir afsteypuna og verð-
ur hún sett upp í Reykjavík að
sýningunni lokinni.
— Hvernig virtist yður sýn-
ingunni vera tekið?
— Sýningin var vel sótt og
virtust sýningargestir yfirleitt
ánægðir með hana.
— Urðuð þér ekki varir við
höggmynd Ásmundar Sveins-
sonar „af fyrstu hvítu móður
Ameríku"?
— Jú, hún er ekki í sambandi
við íslenzku sýninguna, en
heimssýningarnefndin lét setja
hana upp á góðum stað á aðal-
sýningarsvæðinu, og mun hún
vera eina listaverkið eftir út-
lending, sem þennan heiður hef-
ir hlotið.
Páll, rikisstjóri i Jugoslavíu
fór fyrir skömmu til Berlínar og
Róm og hlaut þar svo glæsilegar
móttökur, að slíkt hefir ekki
þekkst í hlutaðeigandi löndum,
nema við innbyrðis heimsóknir
einræðislandanna.
Þetta þótti sumum undarlegt,
þar sem Jugoslavía er ekki að-
ili að andkommúnista-sáttmál-
anum og ekki hefir komið fram
uppástunga um að hún yrði það.
En menn mun ekki furða svo
mjög á þessu, ef þeir athuga
hvert stefna Jugoslavíu hefir
hneigst upp á síðkastið.
Stefnubreyting Jugoslaviu í
stjórnmálum hófst, er gengið var
frá vináttusamningunum við
Ítalíu 25. rnarz 1937. Stoyadin-
ovic varð fyrir miklu aðkasti
vegna þessa samnings í Aþenu,
Bukarest, Prag og Ankara. Þar
var því yfirleitt haldið fram, að
hann væri upphaf að eyðilegg-
ingu Litlabandalagsins og Bal-
kanbandalagsins, enda kom það
á daginn, að þær spár reyndust
réttar.
Á árinu 1938 fengu Þýzkaland
og Jugoslavía sameiginleg
landamæri við norðanverða Ju-
goslavíu, er Þýzkaland tók Aust-
urríki og Sudeta-héröðin. Þetta
leiddi til þess, að Þjóðverjar
þokuðu ítölum í utanríkisverzl-
un Jugoslava. 1934 veitti Ítalía
15% af innflutningi Jugoslavíu
en hlaut 20% af útflutningi
hennar. Tilsvarandi tölur eru nú
aðeins 7 og 8%. Þjóðverjar hafa
að sama skapi fært sig upp á
skaftið og hafa nú 40% bæði
inn- og útflutnings Jugoslavíu,
enda vita þeir, að Jugoslavía er
helzta málmland Balkanskag-
ans. Þessi viðskiptalegu tengsl
hafa haft mikil áhrif á stjórn-
málaafstöðuna, og ennfremur
sá ógnandi herstyrkur, sem svo
að segja umlykur landið.
Þetta kom glöggt fram í ræð-
um þeirra Hitlers og Páls ríkis-
stjóra, við heimsókn hans til
Berlín. Þá töluðu þeir báðir um
hin „ævarandi" landamæri
Þýzkalands og Jugoslavíu. Þetta
er í fyrsta sinn að þessi landa-
mæri eru viðurkennd sem „æ-
varandi" af hálfu Þýzkalands
og þar með hafnað kröfunum
um ítök í norðaustur hluta Ju-
goslavíu (Steiermark, Krain o.
fl.).
Engum dettur í hug, að fall-
ið sé frá slíkum kröfum fyrir
ekki neitt, enda sýna síðustu
skref Jugoslavíu í utanríkismál-
um, að Þjóðverjar hafa ekki
unnið fyrir gýg. Jugoslavar hafa
reynt, árangurslaust að vísu, að
fá Tyrki til þess að forðast
sáttmálagerð við England. Þessa
var raunar farið að gæta áður og
er í því sambandi hægt að nefna
að Jugoslavar létu í ljós vel-
þóknun sína á því, að ítalir tóku
Albaníu herskyldi. Stjórnin gaf
ótilkvödd út yfirlýsingu um að
þetta snerti ekki Jugoslavíu,
enda þótt það væri einmitt
þessi hertaka, sem króaði hana
endanlega inni milli einræðis-
ríkjanna.
Griegore Gafencu, hinn ungi
utanríkisráðherra Rúmeníu, fór
sína fyrstu „Evrópu-hringferð“
í fyrra mánuði og reyndist á-
gætur fulltrúi síns lands. Hann
ber í brjósti heita ættjarðarást
og er hlutlaus í afstöðu sinni
gagnvart öðrum ríkjum. Kunn-
ur amerískur blaðamaður hefir
sagt, að Gafencu mætti telja í-
mynd rúmönsku stjórnarinnar,
hann væri ungur, þróttmikill og
ákveðinn, tæki við því sem að
honum væri rétt, en léti ekkert
af hendi rakna.
Fljótt á litið virðist slík stefna
ódrengileg. England tók á sig
mikla áhættu með því að bjóða
Rúmeníu gagnkvæman örygg-
issáttmála, en rúmönsk stjórn-
arvöld neituðu. Þau héldu því
fram, að slíkur sáttmáli væri
gagnslitill. í sumum blöðunum
var jafnvel reynt að gera Eng-
lendinga hlægilega fyrir að
lofa Rúmeníu hjálp í ófriði.
Þjóðverjar halda uppi stöð-
ugri áleitni á hendur Rúmen-
um og bandamönnum þeirra,
Pólverjum. Þeir lögðu Tékka
undir sig og þrengja mjög að Ju-
goslövum, en hvorirtveggj a voru
Hinn mildi vetur og hin
snemmsprottna jörð hefir óefað
skapað bændum nokkrar hey-
fyrningar. Auk þess horfir nú
betur um grasvöxt en nokkru
sinni áður, síðan tekið var fyrir
alvöru að stækka túnin. Hætt
er við að fresta verði einhverju
af vorframkvæmdum til þess að
sláttur hefjist í tæka tíð. En
mikið er undir því komið, að
túngrös spretti ekki úr sér, við
það tapast ómælt fóðurgildi. En
þetta hefir alt of víða viljað við
brenna. Þyrfti nú sem fyr að
leggja ríkt kapp á fóðuröflun,
svo fyrningum gæti orðið við
haldið. Enginn veit hvenær
„næstu harðindin" ber að hönd-
um, né heldur hvaðan þau
kunna að koma.
^
Við höfum lengi ekki átt við
teljandi átroðning að etja af
völdum elds og ísa. Hinsvegar
höfum við ekki farið varhluta
af annarskonar harðæri, sem
stafar af markaðstapi, veiði-
bresti og verðhruni. Hefir af
manndómi verið reist rönd við,
og betur til tekizt, en trúað
hefði verið fyrirfram. Loks er ó-
friðarhættan á einu leytinu,
sem skapa mætti almenningi
hverskonar fyrirhyggju, því ó-
gætilegt væri að hugsa sér ann-
að en að heimsstyrjöld mundi
áður langt um liði fylgja full-
komin siglingateppa, svo mjög
sem vígbúnaðartækninni hefir
fleygt fram. Og hætt er við, að
hlutlausum löndum með mikl-
um matvæla framleiðslumögu-
leikum yrði ekki gleymt sem ó-
verulegum aðilum, sem reynt
yrði þá að halda hlutlausum,
einnig um aðflutninga á fram-
leiðslu sinni til hernaðárþjóða.
* * *
í þessu ljósi skulum við
minnast þess, að kartöflur gætu
orðið okkar eina korn. Héðan
af verður ekki þetta árið rækt-
að meir af þeim, en það sem
þegar er komið í jörðina. En
göngum út frá því þegar í haust,
að við verðum að sjá okkur
sjálfir fyrir útsæðinu næsta vor.
Og ef svo færi, mundum við
jafnframt ekki þurfa að eyða
erlendum gjaldeyri til kaupa á
áburði eða fóðurbæti. Er það
þess vegna hin hyggilegasta for-
sjálni, að leggja nú sem ríkasta
áherzlu á heyskapinn og hvers-
konar fóðuröflun og auka frem-
ur fyrningar en farga þeim.
* * *
Glöggt dæmi um það hvað
okkur er ósýnt um að vera sem
víðast sjálfum okkur nógir, er
það, að ekki skuli framleitt í
landinu allt það gulrófnafræ,
sem við þurfum á að halda. Ekki
svo að skilja, að hér sé um ýkja
stór verðmæti að ræða. En hitt
kynni mönnum að bregða við,
ef ekki yrði hægt að ná þessari
nauðsynjavöru að sér. Þyrfti
Búnaðarfélagið að beitast fyrir
því, að tilraunastöðvarnar á
Sámsstöðum og Akureyri rækt-
uðu árlega nægilegt gulrófna-
fræ, og athuguðu yfirleitt alla
möguleika okkar um framleiðslu
á matjurtafræi til eigin nota.
Gæti hinn nýstofnaði garð-
yrkjuskóli óefað einnig orðið hér
að liði.
bandamenn Rúmena. Ennfrem-
ur hafa þeir gert Litlabanda-
lagið að engu, en Rúmenar
gerðu sér eitt sinn miklar vonir
um varnargildi þess. Rúmenska
stjórnin er samt vinsamleg
gagnvart Þjóðverjum, vinnur
með þeim á mörgum sviðum og
veitir þeim margskonar fríðindi
í viðskiptamálum.
Ítalía er Rúmeníu sérstaklega
hættuleg. Hún hvetur Ungverja
ákaft til þess að gera landakröf-
ur á hendur Rúmeníu, en þeir
óska eindregið eftir því að
Rúmenía hverfi úr sögunni í
sinni núverandi mynd. ítalir
gorta af eyöileggingu Litla-
(Framh. & 4. siðuj
A KROSSGÖTIJM
Ræktun í Vestmannaeyjum. — Úr Skagafirði. — Þátttaka í Síldveiðunum.
— Vormót eyfirzkra Framsóknarmanna.
Pálmí Einarsson ráðunautur er ný-
kominn frá Vestmannaeyjum. Fór
hann þangað samkv. ósk atvinnumála-
ráðuneytisins til að mæla upp lönd
allra jarðabænda í Eyjum, vegna þess
að ráðgert er að nokkrar þeirra verði
byggðar samkvæmt erfðaábúðarlögun-
um. Ennfremur var Búnaðarfélaginu
falið að gera rannsókn á landbroti og
öðrum landskemmdum, sem eiga sér
stað á Heimaey. Síðan 1927 hafa rækt-
unarframkvæmdir orðið mjög miklar
í Eyjum. Voru þá 48 býli í ábúð bænda,
sem höfðu þá umráð yfir öllu landi.
Með samningi, sem þá var gerður við
bændur að tilhlutun Búnaðarfélagsins,
var ákveðið að 19 býlanna yrðu lögð
niður og ákveðin landstærð hinna 29
úr öllu sameiginlegu landi jarðanna.
Landi því, sem þannig losnaði úr ábúð,
var skipt milli manna til ræktunar,
og látið á erfðaleigu. Nú er málum svo
komið, að öll þessi erfðaleigulönd munu
mega heita fullræktuð. Hafa Vest-
mannaeyingar unnið stórvirki með
ræktun sinni á þessu tímabili. Hin
mikla og eftirbreytnisverða ábyrgðar-
hirðing Eyjaskeggja hefir hér átt sinn
þátt. Steinsteyptar safngryfjur eru því
nær á hverju ræktunarlandí, og þangað
flutt allt sem til fellst af innlendum
áburðarefnum. Er það aðallega sjávar-
fang. Eftirspurn er enn mikil eftir
ræktunarlöndum, en eigi annað land
óræktað en nokkur hluti af löndum
jarðabænda. Kemur nú til athugunar
á ný, hvemig bezt yrði fyrirkomið hag-
nýting þess lands sem enn er óræktað
á Heimaey, og liggja þessi mál nú fyrir
til úrlausnar, á grundvelli þeirra at-
hugana, sem Pálmi Einarson hefir að
unnið undanfarið. — Til varnar land-
broti af völdum sjávargangs og upp-
blæstri, bæði á byggingarlóðum og
ræktuðum löndum, mun P. E. gera
kostnaðaráætlun um varnargarð, er
lagður yrði frá hafnargarðinum við
Skansinn, að Urðavita, og er mest að-
kallandi um fyrstu 300 metrana af
þessum fyrirhugaða varnargarði.
t t t
Við bændaskólann á Hólum stunda
26 piltar verklegt nám í sumar. Þeir
verða þar þó ekki allir um sláttinn,
heldur fá sumir þeirra tveggja mánaða
leyfi til að sinna heyskap á heimilum
sínum. Fara þeir nú um mánaðamótin
næstu og koma aftur um mánaðamótin
ágúst—september. — Tíð hefir verið
ágæt í Skagafirði til þessa, spretta
mjög góð. Mun t. d. verða farið að slá
á Hólum nú um næstu helgi. Frost
hefir verið 3 nætur undanfarið og það
svo að kartöflugras hefir látið á sjá.
Skepnuhöld voru ágæt í héraðinu í vor.
t r r
Veiðiskipin eru nú sem óðast að bú-
ast á síldveiðar, og sum þeirra, einkum
hin smærri skip, þegar farin af stað
til veiðisvæðanna. Búizt er við að af
botnvörpuskipum muni 24—25 fara til
síldveiða, og halda þau væntanlega úr
höfn fyrir og um næstu helgi. Af línu-
veiðiskipum munu um 30 taka þátt í
síldveiðunum, og eru mörg þeirra þegar
farin. Ekki er enn með vissu vitað um
þátttöku smærri skipa, en frá því verð-
ur nánar skýrt á næstunni, er skýrslur
hafa borizt utan af landi. Síld hefir enn
lítið veiðzt, en þó hafa nokkur skip
orðið síldar vör. Reknetabátar frá Ól-
afsfirði öfluðu allvel um siðastliðna
helgi.
t t r
i sambandi við aðalfund Sambands
ungra Framsóknarmanna, sem nú
stendur yfir á Akureyri, var efnt til
vormóts Framsóknarmanna í Eyjafirði
að Hrafnagili síðastliðinn sunnudag,
og sóttu mótið 12—15 hundruð manns,
víðsvegar úr héraðinu, þar á meðal
voru allmargir frá Siglufirði, en til-
tölulega fáir rnenn úr Svarfaðardal,
vegna sundmóts, sem þar var þennan
dag. Veður var mjög gott og aðstæður
þarna einkar góðar til slíkra skemmti-
halda. Berndarð Stefánsson flutti setn-
ingarræðu, Jónas Jónsson talaði um
frelsið, Hólmgeir Þorsteinsson um
landið, Árni Jóhannsson um Fram-
sóknarflokkinn, Eysteinn Jónsson um
stjórnmálaviðhorfið, Einar Árnason
um unga Framsóknarmenn, en Jóhann
Frímann flutti kvæði. Ingimar Eydal
þakkaði J. J. og Eysteini fyrir komuna
og störf þeirra á sviði þjóðmála, Egill
Bjarnason mælti þakkarorð fyrir hönd
(Framh. á 4. síðuj