Tíminn - 01.07.1939, Blaðsíða 2

298
TfollM, lawgardaginm 1. júlí 1939
75. blað
‘gtmtnn
Luugardayinn 1. jjúlí
Lausn hita-
veitumálsíns
Eins og áður hefir verið skýrt
frá hér í blaðinu, hefir borgar-
stjóri fyrir nokkru gengið frá
samningum við firmað Höjgaard
& Schultz um lagningu hita-
veitunnar frá Reykjum. Er ráð-
gert að verkið verði hafið í
september næskomandi og að
því verði lokið um áramótin 1940
—41.
Áreiðanlega munu allir Reyk-
víkingar fagna framkvæmd
þessa verks, og utan Reykjavík-
ur ríkir fullur skilningur á því,
að hitaveitan sé ekki hagsmuna-
mál Reykvíkinga einna, heldur
allra landsmanna, þar sem hún
mun spara stórfé í erlendum
gjaldeyri innan tiltölulega
skamms tíma.
Það væri freistandi nú, þegar
hitaveitumálið er leyst, að rifja
upp afstöðu stjórnmálaflokk-
anna til þess, bæði fyrr og síðar.
Að sinni verður þó látið nægja,
að minna á það, að með lausn
málsins hefir verið hrundið
tveimur aðalstoðum Sjálfstæðis-
flokksins í bæjarstjórnarkosn-
ingunum 1938.
í fyrsta lagi var því hald,ið
fxam af Sjálfstæðisflokknum, að
Framsóknarmenn og Jafnaðar-
menn væru fjandmenn málsins
og vildu tefja fyrir því á allan
hátt. Sjálfstæðisflokkurinn kom
með málið inn í kosningabar-
áttuna mjög illa undirbúið, svo
ekki var hjá því komist, að gagn-
rýna það. Þessa gagnrýni notaði
flokkurinn síðan sem sönnun
þess, að andstæðingar Sjálf-
stæðisflokksins væri á móti
málinu!
í öðru lagi var því haldið fram
af Sjálfstæðisflokknum, að borg-
arstjórinn væri búinn að útvega
hagkvæmt lán til hitaveitunnar
og þyrfti Reykj avíkurbær hvorki
að njóta aðstoðar ríkisins eða
bankanna í þeim efnum. Aðstoð
ríkisins væri líka einskis virði,
því Eysteinn Jónsson væri búinn
að skapa slíkt álitsleysi á fjár-
hag þess. Hinsvegar væri hagur
Reykjavíkur í slíkum blóma, að
borgarstjórinn væri búinn að út-
vega lán ríkisábyrgðarlaust!
Þessu hvorttveggja hefir nú
verið hrundið eins greinilega og
verða má. Það hefir meira að
segja orðið hlutskipti Sjálfstæö-
isflokksins að (Jmerkja þessar
fullyrðingar sínar. Eftir að hafa
fullreynt, að hann gat ekki leyst
málið einn, bað hann andstæð-
ingana um hjáip. Hann varð að
viðurkenna, að málið yrði ekki
leyst, nema með aðstoð þeirra,
en hún var vitanlega óhugsandi,
ef þeir voru málinu andvígir.
Hann varð að játa, að skrif
flokksblaðanna um glatað láns-
traust ríkisins, hefðu verið ó-
sæmilegar kosningablekkingar
og engir möguleikar væru til
þess að fá lán handa Reykja-
víkurbæ, án ríkisábyrgðar.
Aðalvopn Sj álfstæðisf lokks-
ins í bæjarstjórnarkosningun-
um 1938 hafa þannig verið
mulin mélinu smærra og það er
flokkurinn sjálfur, sem hefir
orðið að gera það. Slíkt má
vissulega nefna kaldhæðni ör-
laganna.
Það mun skyggja nokkuð á
gleði sumra yfir hitaveituláninu,
að það er mjög óhagstætt og
hitaveitan verður því dýrari en
ella. Eru þetta mönnum meiri
vonbrigði, sökum þess, að hita-
yeitan virðist fjárhagslega mjög
alitlegt fyrirtæki. Vafalaust má
rekja til þessa ýmsar orsakir, en
i augum flestra mun sú þykja
einna veigamest, að ekki skyldi
vera reynt í upphafi að hafa
ríkið og bankana í ráðum og
leitast við að skapa samvinnu
flokkanna um málið. En það átti
ekki samleið með framangreind-
um kosningavopnum Sjálfstæð-
isflokksins og þess vegna var sú
leið ekki farin. Hún hefir þó
reynzt óhjákvæmileg að lokum,
og hefir það vissulega bæði taf-
ið og spillt fyrir hagkvæmri
lausn málsins, að hún skyldi ekki
valin fyrr.
Ólafur Ólafsson ■
Nkálarík sevfiijíiir
í sveitum landsins hefir þróazt
merkileg menning, sem fengið
hefir svip af landinu og stað-
háttunum, baráttu fólksins þar
og lífi. Dreifbýlið, veðráttan —
og öll skilyrði hins íslenzka land-
búnaðar — eru þann veg, að sá,
sem sigur á að fá í þeirri lífs-
baráttu, verður að eiga þá eðlis-
kosti, hljóta það uppeldi og þá
sjálfstamningu, sem verðugt er
að tefla móti örðugleikum, sem
óhjákvæmilega verða á vegi ís-
lenzka bóndans. í flestum til-
fellum fær íslenzki bóndinn
þjálfun sína og þekkingu í þeim
harða skóla lífsins, sem Bjarni
Thorarensen getur um í kvæði
sínu ísland: „Fjör kenni oss eld-
urinn, frostið oss herði, fjöll sýni
torsóttum gæðum að ná.“ Varla
er heiglum hent að nema í þeim
skóla, en hann hefir myndað
kjarnann í íslenzkri bændastétt.
Einn þeirra manna, sem ég tel,
að vel hafi farnazt í þeim
stranga skóla, skóla lífsins — er
Ólafur Ólafsson bóndi í Skálavík
í ísafjarðardjúpi. Hann stendur
nú á sextugu. Hann er fæddur
13. júní 1879 í Lágadal í Naut-
eyrarhreppi. Foreldrar hans,
Salvör Kristj ánsdóttir og Ólafur
íbúðarhúsið í Skálavík.
Jónsson, fluttu þaðan aö Reykj-
arfirði í Reykjarfjarðarhreppi
árið 1890. Bjó Ólafur þar miklu
myndarbúi í mörg ár. Dvelur
hann nú í Reykjarfirði hjá Sal-
vari syni sínum, bónda þar. Ól-
afur í Skálavík vann að búi föð-
ur síns og stundaði sjóróðra á
vertíðum hér við Djúp, allt til 27
ára aldurs. Árið 1906 giftist hann
Guðbjörgu Friðriksdóttur. Næstu
sex ár voru þau í húsmennsku
í Reykjarfirði hjá föður Ólafs.
Árið 1912 kaupir Ólafur jörðina
Skálavík í Reykjarfjarðarhreppi
og hefir búið þar síðan.
Eg hefi það fyrir satt, að efni
hans hafi verið næsta lítil í
fyrstu. Þegar tillit er til þess tek-
ið, um leið og augum er litið yfir
framkvæmdir Ólafs, í þessi 27
ár, þá verður ljóst, að bóndinn í
Skálavík hefir þurft á hagsýni
og festu að halda. Árið 1922
byggir hann peningshús fyrir
240 fjár, 14 stórgripi, áburðarhús,
votheysgryfjur og hlöðu fyrir
allan þennan búpening. Árið
1928 byggir hann 7 hestafla raf-
stöð. Var það fyrsta raf-
Ólafur í Skálavík.
stöð í sveit hér í Norður-
ísafjarðarsýslu. Fór vel á því.
Þá sögu hefi ég heyrt, að
fyrsti olíulampinn, sem komið
hafi hér í Inn-Djúpi, hafi komið
í Skálavík. íbúðarhús byggir Ól-
afur árið 1934. Er það 13 X 8,5
m., kjallari og ein hæð. Árlega
hefir hann aukið og bætt tún sitt
og garða. Allar þessar fram-
kvæmdir eru með mesta mynd-
arbrag, *mikið til þeirra vandað
og frágangur í bezta lagi. Um-
gengni öll, bæði úti og inni, er
til mikillar fyrirmyndar.
Til allra þessara framkvæmda,
en byggingarnar og rafstöðin
hafa kostað um 56 þúsundir kr.,
hefir Ólafur auðvitað orðið að
taka allmikil lán, en honum hef-
ir tekizt að standa svo í skilum,
ekki þurft á neinni kreppuhjálp
að halda, að ég tel mjög eftir-
tektarvert. Bú hans er að vísu
stórt og vel í meðallagi afurða-
Skálavík, en það, sem skiptir
gott, nokkur hlunnindi fylgja
langmestu máli er það, að Ólafi
hefir tekizt að framfleyta sínu
stóra búi með hóflegum tilkostn-
aði. Hin ágætu húsakynni og
mikil ræktun valda þar nokkru
um, en þó fyrst og fremst hag-
sýni, verkhyggni og snyrti-
mennska Ólafs.
Þau hjónin, Ólafur og Guð-
björg, eiga eina dóttur, Kristínu.
Er hún búsett í Reykj avík og gift
Oddi Kristj ánssyni. Auk þess
hefir Ólafur alið upp fimm börn.
Meðal þeirra er kjördóttir hans,
Jórunn Ólafs, kona Eiríks Stef-
ánssonar kennara við Reykja-
nesskólann, dóttursonur hans,
Ólafur, og 3 fósturbörn vanda-
laus. Á heimili hans eru nú að
alast upp tvö smábörn. Ólafur er
mikill barnavinur. Á sumrin
dvelja þar oft börn úr þorpum og
kaupstöðum og mun þykja vist-
in góð.
Það, sem einkennir Ólaf bónda
í Skálavík mest, er hagsýni hans,
áreiðanleiki 1 öllum viðskiptum,
rausn og snyrtimennska. Hans
heit eru áreiðanlega betri en
handsöl flestra annarra manna.
Framkvæmdir hans bera þessu
öllu glöggt vitni, búrekstur hans
sannar það og viðkynningin við
hann leiðir í ljós góðan dreng
og mannkostamann. Hann er
tryggur í lund, hreinlyndur og
vinfastur. Fáa þekki ég, sem
betur sameina námkvæmnina í
viðskiptum og höfðinglega
rausn.
Ólafur er bjartsýnn fram-
faramaður, sem veit fótum sín-
um forráð, stillir vel í hóf, en er
þó íhaldssamur, í þess orðs beztu
merkingu. Það þarf mikinn per-
sónuleik, til að sameina þessa
þætti í skapgerð, án þess að til
sundurgerðar komi.
Traust og virðingu nýtur Ól-
afur, meðal þeirra, er hann
þekkja. Sveitungar hans hafa
falið honum mörg trúnaðarstörf.
Þeim hefir hann gengt af mikl-
um trúleik og samvizkusemi.
Símstjóri hefir hann verið síð-
an hann kom í Skálavík. Það er
mikið starf nú á síðari árum,
síðan stöðvum fjölgaði, en svo
illa launað, að Landsímanum er
vafasamur heiður að. í skóla-
nefnd hreppsins hefir hann ver-
ið frá árinu 1914 og skólanefnd
Reykjanesskólans frá stofnun
hans. Þar hefir viðkynning
okkar orðið mest. Tel ég hann
meðal traustustu vina skólans.
í því starfi hafa mannkostir
hans notið sín vel og samstarf-
ið við hann verið okkur öllum
(Framh. á 3. síðu)
Peningshúsin i Skálavík.
(rullbrnðkanp
Á morgun, 2. júlí, eiga gull-
brúðkaup merkishjónin Sólveig
Eggertsdóttir og Jón Pétursson
að Hofi á Höfðaströnd í Skaga-
firði. Mega þau þá líta yfir langa
ævi og óvenjulega farsælar sam-
farir.
Solveig Eggertsdóttir.
Sólveig er fædd á jóladag ár-
ið 1869 og ólst upp á heimili afa
síns og ömmu, séra Jóns Sveins-
sonar, læknis, Pálssonar í Vík og
maddömu Hólmfríðar Jónsdótt-
ur, prests í Reykjahlíð Þorsteins-
sonar. Gekk hún á kvennaskól-
ann að Ytri-Ey, og fór þá þegar
mikið orð af henni fyrir fríðleik
og gáfur.
Jón Pétursson fæddist 3. júlí
1867 og var yngsti sonur Péturs
Pálmasonar, bónda í Valadal og
konu hans, Jórunnar Hannes-
dóttur, og er sú ætt alkunn í
Skagafirði. Hann nam gull- og
silfursmíði í æsku og mun um
hríð hafa hugsað að stunda þá
iðn, þó að annað yrði úr. Þótti
hann fyrir margra hluta sakir
í fremstu röð ungra manna í
héraðinu á sinni tíð; hestamaður
svo að af bar, hagmæltur vel,
gleðimaður við hæfi og hinn
gjörvulegasti.
Vorið 1889 giftust þau Jón og
Sólveig og settu saman bú að
Sölvanesi í Lýtingsstaðahreppi.
Árið eftir fluttust þau að Löngu-
mýri í Hólmi, en næsta ár að
Valadal og bjuggu þar 6 ár, unz
þau fluttust að Nautabúi í Lýt-
ingsstaðahreppi vorið 1897. Þar
bjuggu þau 15 ár til 1912, en þá
keyptu þau Eyhildarholt í
Hegranesi og voru þar síðan til
1923.
Þeim hjónum hefir orðið 13
barna auðið, 8 sona og 5 dætra.
Lifa þau öll nema drengur, sem
dó í æsku. Alls munu þau eiga
nálægt 40 afkomendur á lífi,
myndar- og manndómsfólk allt.
Börn þeirra eru: Eggert, útgerð-
armaður í Vestmannaeyjum;
Pétur, gjaldkeri við Tryggingar-
stofnun ríkisins; Jón, bóndi og
sýslunefndarmaður að Hofi;‘
Hólmfríður, gift Axel Kristjáns-
syni, stórkaupmanni á Akureyri;
Jórunn, ráðskona á Vífilstöðum;
Pálmi, gjaldkeri hjá Kvöldúlfi;
Steinunn, gift á Akureyri; Pá-
lína, ógift á Akureyri; Björn og
Ólafur, bændur að Felli í Sléttu-
Jón Pétursson.
hlíð; Herdis, ógift og Stefán,
stúdent og búfræðingur.
Þrátt fyrir barnahópinn var
Jón jafnan gildur bóndi. Hann
kom sér upp ágætum fjárstofni,
fór vel með allar skepnur og
átti gagnsamlegt bú. Oft var
glatt á hjalla á heimili þeirra
hjóna, þegar börnin tóku að
vaxa upp. Söfnuðust þangað
unglingar úr sveitinni, svo að
stundum var heldur annasamt
fyrir húsfreyjuna og lítill frið-
urinn, en aldrei sá henni bregða.
Þau hjónin bæði kunnu það bet-
ur en flestir aðrir að gleðjast
með hinum glaða, unga hópi og
skilja, að bak við erli og ærsl
bjó lífsnautn og táp. Og þetta
kunna þau enn. —
Vorið 1923 brugðu þau Jón og
Sólveig búi í Eyhildarholti og
seldu jörðina. Síðan hafa þau
dvalizt að mestu hjá börnum
sínum, nú síðast um allmörg ár
að Hofi. Er það heimili annálað
fyrir rausn og myndarbrag, og
þar una nú gömlu hjónin góðri
elli, enda kunna þau bezt við
sig í sveit. Bæði eru þau furðu-
lega ungleg, og mundi fáum, er
ekki vissu annað, koma til hug-
ar, að þau ættu að baki sér 70
annasöm ár.
Á morgun verður mann-
kvæmt að Hofi. Börn þeirra öll
og tengdabörn koma þar saman
og væntanlega fjöldi fornra
sveitunga, vina og venzlafólks.
Vafalaust verður þar glatt á
hjalla, eins og fyrri, þó að ár-
um hafi fjölgað og hárin- grán-
að á hópnum, sem húsvanastur
var á heimili þeirra fyrr. Og
margar hlýjar kveðjur munu
þau fá víðs vegar að, því að vin-
fátt er þeim ekki. P. H.
Ræða íorsætisráðherra
á aímælishátíð Hvanneyrar-
skólans
Háttvirta samkoma! Góðir
útvarpshlustendur!
Á þessum tímamótum bænda-
skólans á Hvanneyri, á þessari
stund og á þessum stað, færi ég
fram af hálfu alþjóðar djúpar
þakkir til þeirra, sem komu
þessum skóla á, til skólastjóra,
kennara og þeirra annarra, er
stutt hafa þennan skóla í orði
og verki.
Það gagn, sem þessi skóli hef-
ir unnið íslenzkum landbúnaði
þá fimm áratugi, sem hann hef-
ir starfað, verður ekki metið né
vegið. Það er hægt að gera sér
nokkra grein fyrir þessum áhrif-
um þegar vitað er að skólinn
hefir útskrifað um 800 nemend-
ur. — Við höfum gott af því á
þessum tímamótum að rifja
þetta upp. Okkur hættir svo
gjarnan til að gleyma því, sem
við höfum fengið og átt um
skeið. Hvítá rennur hér fyrir
neðan bakkana, og þið bændur
teljið það alveg sjálfsagt að hún
beri á engjar ykkar á hverju ári
og sé full af laxi hvert sumar.
Ykkur myndi bregða í brún, ef
þið mistuð hana, og, sem betur
fer, eru engar líkur til að svo
muni verða. En sum verðmæti
eru þannig að það verður að
muna eftir þeim og standa vel
að þeim, ef þau eiga að ná til-
gangi sínum. Öflug samtök
fólksins sjálfs til stuðnings við
bændaskóla, héraðsskóla og hús-
mæðraskóla, eru óhjákvæmileg
skilyrði fyrir því að þessi
menntasetur sveitanna efli og
skapi i sveitum landsins nýja
menningu. Mun ég koma nokk-
uð nánar að því síðar.
Þessi 50 ár sem bændaskólinn
á Hvanneyri hefir starfað, hafa
verið miklir umbreytinga- og
umrótstímar í íslenzku þjóðlífi.
Gullæðið til sjávarsíðunnar hef-
ir komist í algleyming á þess-
um tíma, og það hefir verið
erfitt viðfangs fyrir íslenzkan
landbúnað. Þessi skóli hefir þó
oftast eða ætíð hina síðustu ára-
tugi verið fullsetinn. Svo ræki-
lega hefir hann staðist tímans
og tízkunnar tönn. Hann hefir
því verið eitt af öflugustu varn-
arvirkjum landbúnaðarins og
þeirra, sem trúað hafa á fram-
tíð hans, þrátt fyrir hverskonar
umbreytingar. Hve vel skólinn
hefir verið sóttur, sannar okkur
það, að bændur hafa kunnað að
meta skólann og þótt mikils virði
það, sem þeir höfðu þangað að
sækja.
Það er heldur ekki gott um
það að segja, hvernig útlits
hefði verið í þessu héraði og
víða annarsstaðar á landinu, ef
bændaskólinn á Hvanneyri hefði
ekki starfað þessi 50 ár. Við sjá-
um, að það er mikill myndar-
skapur í búskap víða hér um
Borgarfjörð. Það er ekki líklegt,
að það væri riærri þvi með sama
hætti, ef bændaskólans á
Hvanneyri og áhrifa hans hefði
ekki notið við. En eins og ég
sagði áðan, þetta verður aldrei
mælt né vegið. — Eins og ykkur
er kunnugt, hefir fyrirkomulagi
skólans verið breytt á þann veg,
að nú er meiri áherzla lögð á
hið verklega nám, og það er trú
mín, að skólinn hafi skilyrði til
þess að verða enn öfugri lyfti-
stöng fyrir landbúnaðinn í þessu
formi.
Til þess að gera sér þess
nokkra grein, hvaða takmark
slíkur skóli sem þessi hefir, verð-
um við að athuga landbúnað-
inn og aðstöðu hans um skeið.
— Gegnum ánauð og hörmung-
ar íslenzku þjóðarinnar í alda-
raðir, varð slík kyrrstaða og
kirkingur I landbúnaðinum að
teljast má með fádæmum. Við
sjáum af sögunni hve þróttur
hans var þó oft lítill eða falinn,
hvernig hin stóru bú drógust
saman. Bændur höfðust við í
illum húsakynnum. Böðin, sem
voru á mörgum sveitaheimilum
til forna, hverfa. Rányrkjan
veldur þvi að minna verður að
ræna. Myndarskapurinn minnk-
ar og búskapurinn verður hvíld-
arlaus þrældómur án nokkurra
þæginda, fyrir því einu að draga
fram lífið og hafa lélegt þak yf-
ir höfuðið. Vinnutíminn er oft
langt fram úr því sem hóflegt
getur talist. íslenzkur landbún-
aður átti á nútímamælikvarða
engan byggingarstíl, og stíll í
húsgögnum hvarf fyrir löngu
síðan af sveitaheimilunum inn
á forngripa- og þjóðminjasafn-
ið. — Ofan á íslenzkan landbún-
að þannig fyrirkallaðann, kem-
ur svo stærsta breytingatíma-
bilið i sögu íslands. Stórútgerð-
in kemur til sögunnar, hún fær-
izt í aukana og sogar til sín
vinnukraftinn frá sveitunum,
þegar þær þurftu hans mest með
til endurreisnar. Það sem þá var
eftir af mannmörgum heimilum
í sveitum hverfur og einyrkja-
búskapurinn verður almennur.
Baráttan, sem háð hefir verið af
bændum, og þeim, sem hafa
staðið við þeirra hlið, til þess
að koma í veg fyrir að sveitirn-
ar eyddust í þessum hildarleik
við vélaiðnaðinn við sjóinn, hefir
verið háð með miklum dugnaði
og talsverðum myndarskap og
fyrirhyggju. Það sem gripið var
til fyrst og fremst, var að bæta
húsakynnin 1 sveitunum, auka
rætkun og vélaiðju, dráttar-
vélanotkun og meiri notkun
hestaflsins. Og ég get ekki látið
það vera, að skjóta því hér inn í,
vera, að skjóta því hér inn í,
að það er merkilegt hve seint
bændur hafa lært að nota hest-
ana nema til áburðar og reiðar,
og hve dráttarafl þeirra hefir
verið illa notað allt fram á þenn-
an dag, þótt þar hafi orðið á
mikil breyting.
Jafnhliða aukinni ræktun og
bættum húsakynnum var verzl-
un bændanna byggð upp með
nýjum hætti. Þeir byggðu slát-
urhús og mjólkurbú til þess að
koma afurðum sínum í betra
verð, og hefir það reynzt þeim
til mikillar viðreisnar. Það er til-
tölulega auðvellt að vera hygg-
inn eftir á. En þó að við nú hug-
leiðum, hvað hefði átt að gera í
baráttunni við fólksflóttann úr
sveitunum, þá efast ég um, að
við sjáum önnur ráð betri en
þau, sem gripið var til. Árangur-
inn af þessari baráttu hefir orð-
ið sá, að þrátt fyrir fólksfækk-
un í sveitunum, er nú aflað meiri
heyja og garðávaxta en nokkru
sinni fyrr og framfleytt stærri
bústofni eri áður þekktist.
Bændur hafa betri tök á að
koma vörum sínum 1 verð en
nokkurntíma áður.
Við þökkum það sjaldan nægi-
lega, og hugleiðum það jafnvel
alls ekki, hvílíkt óhemju stór-
virki hér hefir verið unnið á ör-
fáum árum.
Vitanlega er auðvelt að benda
á það, að í húsagerðinni hafi
orðið mistök, að ræktunin sé
sumstaðar og jafnvel víða illa
gerð, að vélar hafa oft verið
skammarlega meðfarnar og ó-
sæmilega hirtar. — Já, vissulega
kvelur það mann ósegjanlega,
bændur góðir, að sjá arfann í
görðunum, sjá járnið á húsun-
um ryðga í sundur, vegna þess
að hirðusemi vantar, en hún
kostar tiltölulega lítið fé. Það