Tíminn - 08.07.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, laugardagiim 8. júlí 1939
78. blað
Minni samvinnudagsins
Ræða Ragnars Ólafssonar á aðal-
fundi S. í. S. í Reykholti
Sú venja hefir tíðkazt um
nokkurt skeið, að sam-
vinnumenn hvarvetna í
heiminum héldu hátíðleg-
an fyrsta laugardag í júlí-
mánuði ár hvert. Var það
Alþjóðasamband samvinnu-
manna, sem fyrir þessu
gekkst. Hér á landi var
dagsins minnst á aðalfundi
S. í. S., sem stóð þá yfir í
Reykholti, með eftirfarandi
ræðu, sem Ragnar Ólafsson
lögfræðingur flutti:
Góðir samvinnumenn!
Um 17 ára skeið hafa sam-
herjar okkar í öðrum löndum
komið saman til gleðifunda
fyrsta laugardag júlímánaðar
og þeir gera svo einnig í dag.
Regnbogafáninn, fáni sam-
vinnustefnunnar, blaktir nú yf-
ir fjölmörgum samkomustöðum
bæði í bæjum og til sveita eins
og hann blaktir hér yfir fundar-
stað okkar.
Það var ekki tilviljun ein,
sem réði að þessi dagur var val-
inn sem hátíðisdagur samvinnu-
stefnunnar. Allt norðurhvel
jarðar er nú magnað af blíðu
vorsins, en annir sumarsins eru
þó ekki byi'jaðar. Það er því sér-
staklega ánægjulegt og þægilegt
fyrir samvinnumenn, sem flestir
eru bændur og verkamenn, að
hvíla sig um stund frá erfiði
vinnunnar og minnast hinna
mörgu sigra i þágu frelsis,
mannréttinda og friðar, sem
unnið hefir verið undir merki
samvinnustefnunnar, og til þess
að sækja nýjan áhuga og þrótt
í hinni þrotlausu baráttu sam-
vinnuhreyfingarinnar við for-
réttindastéttir þjóðfélagsins.
Það var heldur ekki af tilvilj-
un að hinir fögru litir regnbog-
ans voru valdir, sem merki sam-
vinnustefnunnar. Eins og regn-
boginn sameinar í samræmda
heild alla liti litrófsins, sam-
einast innan samvinnuhreyfing-
arinnar menn úr ólíkum stétt-
um, af öllum kynflokkum og af
Ragnar Óla/sson.
öllum þjóðum til að vinna á
sama hátt að sama marki.
Það er ef til vill meiri nauð-
syn í dag, en nokkru sinni áður,
að gera sér grein fyrir hverja
þýðingu hugsjónir hennar og
störf, hafa fyrir okkar daglega
líf, fyrir aðstöðu hins minni
máttar í þjóðfélaginu og fyrir
sambúð þjóða í milli.
Samvinnustefnan er sprottin
upp úr og nærð af þeim hug-
sjónum, sem djarfastar eru og
fegurstar í vestrænni menningu.
Hún er byggð á þeirri trú, að
hverjum beri laun í hlutfalli við
það starf, sem hann ynnir af
hendi. Hún er byggð á þeirri trú,
að öll vandamál megi leysa á
friðsamlegan hátt, án þess látið
sé undan hótunum þeirra, sem
telja sig borna til að njóta ríf-
ari skerfs af gæðum lífsins, en
aðrir eiga kost á að veita sér.
Undir merki þessara hugsjóna
hafa verið byggð upp í mörgum
löndum sterk samvinnusamtök,
sérstaklega þó í þeim nágranna-
löndum okkar, sem eru skyldust
okkar að ætterni, menningu og
hugsunarhætti.
Hér á landi hefir samvinnú-
hreyfingin vaxið jafnhliða
auknu frelsi, framtaki og mann-
dáð þjóðarinnar. Umbótamenn
19. aldarinnar, Jón Sigurðsson
og Tómas Sæmundsson, skrif-
uðu um verzlunarhætti síns
tíma svipað og fyrirrennarar
samvinnuhreyfingarinnar í Eng-
landi. En það féll i hlut manna
úr alþýðustétt, hér eins og þar,
að finna virkt skipulag til að
framkvæma lýðræðishugsjónir
samvinnustefnunnar.
Þáð er önnur aðstaða að vinna
að samvinnumálum nú en þegar
vefararnir í Rockdale mynduðu
sitt litla samvinnufélag eða
þegar bændurnir norður í Þing-
eyjarsýslu fyrst heyrðu orðið
kaupfélag. Fulltrúar samvinnu-
stefnunnar á íslandi eru nú
jafnframt fulltrúar fyrir stærstu
og áhrifaríkustu verzlunarsam-
tök, sem nokkurn tíma hafa ver-
ið starfandi hér á landi. Sam-
vinnubúðir eru svo nálægt
hverju íbúðarhúsi hér á landi,
að öllum er auðvelt að sækja
nauðsynjar sínar til kaupfélag-
anna. Undanfarin ár hefir fé-
lagsmannafjöldi og umsetning
samvinnufélaganna aukizt hröð-
(Framh. á 4. síðuj
Kosningarnar í Finnlandi
,Fegurst hinnaíögru*
Islendingur verður
heiðursdoktor við
Oregonháskólann
Tíminn flytur hér mynd af
Barða G. Skúlasyni lögfræðingi
í Portland á vesturströnd
Bandaríkjanna. Barði er Skag-
firðingur. Foreldrar hans fluttu
úr Lýtingsstaðahreppi vestur til
Dakota, þegar Barði var á
fimmta ári, en nú er hann rúm-
lega sextugur. Barði er talinn
eitt hið mesta glæsimenni í hópi
íslendinga í Vesturheimi. Hann
er auk þess afburða mælskur og
hefir hlotið mikla frægð, sem
málafærslumaður í Bandaríkj-
unum. Barði hefir nýlega verið
sæmdur heiðursdoktorsnafnbót
í lögum við háskólann í Oregon-
ríki, þar sem hann á heima.
Mildred Anderson heitir hún
þessi íslenzka Winnipeg-stúlka,
sem Vesturheimsblöð kalla
„hina fegurstu hinna fögru“
þúsunda ungra kvenna í starfs-
liði New York-sýningarinnar.
Var hún valin til þess að sýna
og bera hina verðmætu grávöru
af hinum svonefnda platínuref,
þegar krónprinsessan norska
heimsótti sýningardeild þjóðar
sinnar á New York-sýningunni.
I byrjun þessa mánaðar fóru
fram alþingiskosningar í Finn-
landi. Úrslita þeirra var beðið
með nokkurri eftirvæntingu, en
þau urðu á þá leið, að þau hafa
engar breytingar í för með sér
á stjórnarfar landsins.
Síðan 12. marz 1937 hefir
samvinnustjórn þriggja flokka
farið með völdin í landinu.
Flokkarnir sem styðja stjórnina
eru Alþýðuflokkurinn, sem hafði
83 þingsæti, bændaflokkurinn,
sem hafði 53 þingsæti, og Fram-
sóknarflokkurinn, sem hafði 7
þingsæti. Framsóknarflokkurinn
finnski hefir aðalfylgi sitt með-
al frjálslyndara fólks í bæjum.
Hann hefir löngum verið eins-
konar sáttasemjari milli Al-
þýðuflokksins og bændaflokks-
ins, sem er talsvert íhaldssam-
ari en t. d. Framsóknarflokkur-
inn hér. Framsóknarflokkurinn
finnski á tvo fulltrúa í stjórninni,
Caj ander f orsætisráðherra og
Erkko utanríkisráðherra. Eins og
framangreindar tölur bera með
sér hafði stjórnin stuðning 143
þingmanna fyrir kosningarnar,
en alls eiga 200 menn sæti í
finnska þinginu.
í stjórnarandstöðu voru í-
haldsflokkurinn, sem hafði
20 þingsæti, fasistaflokkurinn,
sem hafði 14 þingsæti, sænski
flokkurinn, sem hafði 21 þing-
sæti og smábændaflokkurinn,
sem hafði 2 þingsæti. í íhalds-
flokknum eru stórbændur og
efnaðir menn í kaupstöðum að-
alkjarninn, en í sænska flokkn-
um sænskumælandi fóik. Sænski
flokkurinn er mjög íhaldssamur.
Kommúnistaflokkurinn er bann-
aður í Finnlandi.
Fyrir kosningarnar var því
spáð, að Alþýðuflokkurinn og
íhaldsflokkurinn myndi auka
fylgi sitt, en bændaflokkurinn
myndi tapa. íhaldsflokkurinn
gerði sér vonir um að vinna fylgi,
bæði frá nazistum og bænda-
flokknum. Fylgi nazista hefir
mjög þorrið á undanförnum ár-
um, en það hefir nokkuð bætt
aðstöðu þeirra, að stjórnin lét
banna starfsemi þeirra, en
hæstiréttur ógilti þá ákvörðun.
Aðstaða bændaflokksins var tal-
in veikari nú en áður, sökum
samvinnunnar við Alþýðuflokk-

Móvinnslan í Miðfirði. — Síldveiðin á Akranesi. — Álaveiðarnar. — Starf-
semi Hvanneyrings. — íslenzk málverkasýning vestan hafs.
Vélasamstæður þær, sem keyptar
hafa verið frá Esbjerg í Danmörku
til móvinnslunnar í Miðfirði, munu
koma hingað til lands með næstu
skipsferð. — Er fyrirhugað, að setja
þær saman hér syðra og ganga
frá smíði þeirra að fullu og reyna þær
einhversstaðar hér í grenndinni. Ríkið
hefir keypt vélar þessar, og er búizt
við að heildarkostnaðurinn nemi 10—
12 þúsund krónum, en vinnsluna ann-
ast Kaupfélag Vestur-Húnvetninga.
Gert er ráð fyrir, að með vélum þess-
um sé hægt að vinna 80 þúsund mó-
stykki á dag eða sem næst þrjátíu
smálestum af þessum mó. Mónum er
mokað upp á flutningaband, sem flyt-
ur hann i vél, er eltir hann og mótar, en
síðan er hann fluttur á þurkvöll og
þurkaður þar á venjulegan hátt. Vél-
arnar ganga fyrir hráolíumótor.
Vinnsluna á að hefja í landi jarðar-
innar Skarfhóls í Miðfirði ,um 15 kíló-
metra frá Hvammstanga. Eru þar mó-
mýrar víðlendar. Vonast er til, að hægt
verði að vinna allmikið af mó í sumar,
ef til vill allt að 1000 smálestir.
r t t
Togarinn Bragi fór í fyrradag af
stað með síðasta síldarfarminn frá
Akranesi, sem hægt er að selja til
Þýzkalands. Er það tólfta síldarsend-
ingin, sem fer þaðan til Þýzkalands.
Hafa síldveiðar þessar fært dágóðan
arð. Líklegt er, að bátar Haraldar Böð-
varssonar haldi áfram síldveiðunum,
þótt Þýzkalandsmarkaðurinn lokist, og
leiti annars færis um sölumöguleika.
t t t
Eins og frá var skýrt hér í blaðinu
fyrir nokkru hóf Þorvaldur Guðmunds-
son, framkvæmdastjóri niðursuðuverk-
smiðju fisksölusamlagsins, tilraunir
með álaveiðar í vor, ásamt dönskum
manni. Var állinn fyrst í stað veidd-
ur í Skógtjörn á Seltjarnarnesi. Síðan
hafa þeir leitað allvíða fyrir sér, bæði
í sjó úti og annarsstaðar, þar sem áls
er von. Hafa þeir allsstaðar orðið varir.
Hefir álaveiðin meðal annars verið
reynd í Arnarnesvogi, Viðeyjarsundi,
Grafarvogi, Eiðsvík, Leirvogi og austur
í Ölfusi.
t r t
Samkvæmt fréttum, sem Tíminn
hefir fengið, munu næturfrost, er
nokkuð gætti um síðastliðna helgi,
hafa valdið einhverjum skemmdum
i görðum í sumum byggðarlögum. Hefir
kartöflugras sumstaðar fallið til muna
og má búast við, að þetta hamli um
stund sprettuna, sem annars leit víð-
ast hvar mjög vel út með.
t t r
Hvanneyringur, félag nemenda
bændaskólans á Hvanneyri, hélt, eins
og frá hefir verið skýrt, nemenda-
mót og aðalfund sinn í sambandi við
fimmtíu ára afmælishátíð skólans.
Guðmundur Jónsson kennari skýrði
þar frá störfum félagsins síðastliðin
tvö ár. Árið 1937 keypti félagið ritið
Búfræðing og gerði ári síðar samnnig
við Hólamenn um útgáfu þess. Ákvað
fundur að fela félagsstjórn að velja
tvo Hvanneyringa úr hverri sýslu til að
þess að vera ritstjóm ritsins til að-
stoðar um fregnir um jarðyrkjufram-
kvæmdir, störf og heimili Hvanneyr-
inga og fleira. — Félagið stóð einnig að
útgáfu minningarrits Hvanneyrarskól-
ans, sem að öðru leyti er sérprentun
úr Héraðssögu Borgarfjarðar. Loks átti
það hlut að hátíðahöldunum á Hvann-
eyri á dögunum. Stjórn félagsins var
endurkosin, en hana skipa: Runólfur
Sveinsson, skólastjóri, formaður, Guð-
mundur Jónsson, kennari á Hvanneyri
og Þorgils Guðmundsson kennari í
Reykholti.
r t t
The American Federation of Art hef-
ir tekið að sér að hafa með höndum
sýningu á íslenzkum listaverkum síðari
hluta þessa sumars og fram eftir
haustinu. Mun sýningin hefjast í New
York, en síðan verða umferðasýning í
helztu borgum Bandaríkjanna. Stofn-
un sú, er getið er um í upphafi, er
ein sú virðulegasta, sem til er í sinni
grein vestan hafs. 36 málverk voru
send áleiðis vestur með Gullfossi ný-
lega til viðbótar málverkum, sem áður
voru komin vestur. Málverkin valdi
nefnd frá Bandalagi íslenzkra lista-
manna.
Vainö Tanner,
sem er aðalleiðtogi finnskra jafnaðar-
manna. Hann er nú fjármálaráðherra
og hefir í allmörg ár verið forseti Al-
þjóðasambands samvinnumanna.
inn. Vegna borgarastyrjaldar-
innar, þegar bændur og verka-
menn stóðu á öndverðum meið,
er samvinna milli þeirra á ýms-
an hátt erfiðari en annarsstaðar
á Norðurlöndum. Bændaflokkur-
inn hafði einnig slegið nokkuð
af kröfum sínum til samkomu-
lags við Alþýðuflokkinn, sem þó
hafði gengið lengra frá baráttu-
málum sínum. En það kom ekki
að jafnmikilli sök fyrir hann,
þar sem hann hafði engan flokk
vinstra megin við sig til að nota
það sem árásarefni. Sérstaklega
hefir Alþýðuflokkurinn breytt
um stefnu í vígbúnaðarmálum.
Kosningaúrslitin urðu þau að
Alþýðuflokkurinn fékk 85 þing-
sæti, vann tvö, bændaflokkurinn
55 þingsæti, vann tvö, Fram-
sóknarflokkurinn 8 þingsæti,
vann eitt, íhaldsflokkurinn fékk
24 þingsæti, vann fjögur, smá-
bændaflokkurinn fékk 3 þing-
sæti, vann eitt, nazistar fengu 7
þingsæti, töpuðu sjö, og sænski
flokkurinn 18 þingsæti, tapaði
þremur.
Stjórnarflokkarnir hafa þann-
ig bætt bætt við sig fimm þing-
sætum. Sérstaklega má telja úr-
slitin hagstæð fyrir bændaflokk-
inn, þar sem aðalsókn stjórnar-
andstæðinga var beint gegn
honum.
Fyrif kosningarnar lýstu allir
flokkar því yfir, nema nazistar,
að þeir vildu stuðla að aukinni
samvinnu við Norðurlönd og
vernda hlutleysi Finnlands.
Talið er vist að kosningarnar
hafi ekki neina breytingu í för
með sér á stjórn landsins.
NÝJA ESJA
Nýja strandferðaskipinu, sem
Skipaútgerð ríkisins hefir látið
smiða, verður hleypt af stokkun-
um í skipasmíðastöðinni í Ála-
borg í dag og því gefið nafnið
Esja.
Fer sú athöfn þannig fram:
Fyrir framan skipið verður
settur upphækkaður pallur. —
Verður pallurinn og skipið prýtt
með íslenzkum og dönskum fán-
um. Yfir nafn skipsins verða
breiddir íslenzkir fánar. Milli
pallsins og skipstefnisins, sem er
örlítið bil, hangir kampavíns-
flaska í silkisnúru.
Athöfnin hefst með því, að
Sveinn Björnsson sendiherra
heldur'* ræðu. Því næst leiðir
framkvæmdastjóri skipasmíða
stöðvarinnar Ingrid krónprins
essu upp á pallinn. Heldur hún
stutta ræðu og skírir skipið. Er
hún hefir lokið máli sínu klippir
hún á silkisnúruna og þá skellur
kampavínsflaskan á bóg skipsins
og brotnar svo kampavínið
freyðir um skipsstefnið. Um leið
þrýstir hún á hnapp og þá fer
skipið á hreyfingu niður. í sömu
(Framh. á 4. siðu)
A víðavangi
Ritstjóri Vísis hlýtur að vera
meira en í meðallagi ógreindur,
ef dæma má eftir þeim mis-
skilningi, sem kemur fram í
skrifum hans í gær. Hann segir
að Tíminn hafi í fyrradag „tal-
ið Vísi það til lasts, að blaðið
hafi barizt fyrir að íslenzka
jjóðin gæti lifað menningarlífi
landinu.“ Ritstjóri Vísis um-
hverfir hér algerlega því, sem
Tíminn sagði. Tíminn taldi Vísi
iað til lasts, að hann hefði bar-
izt fyrir hagsmunum tiltölulegra
fámennra stéttar svo hún gæti
átt „luxus“-hús, luxus“-bíla og
luxus“-skip á kostnað þess, að
alþýðan gæti lifað menningar-
lífinu í landinu. Hefir það auð-
sjáanlega gert ritstjóra Vísis
mjög gramt í geði, að hann hélt
að Vísi væru eignuð umbótabar-
átta í þágu alþýðunnar, því hann
velur Tímanum og Framsóknar-
flokknum hin verstu orð. Von-
andi rennur honum reiðin, þeg-
ar hann sér að þetta hefir að-
eins verið misskilningur hans
sjálfs.
* * *
Vísir segir, að síðan Fram-
sóknarflokkurinn komst til
valda hafi myndazt hér í landi
,frámunalega sauðaleg fríðinda-
stétt, nýrík og lítt kunnandi.“
Það er ekki gott að vita, hvað
blaðið meinar með þessu, en eft-
ir fyrri skrifum íhaldsblaðanna
að dæma mun hér eiga að gefa
skyn, að Framsóknarflokkur-
inn hafi misbeitt aðstöðu sinni
til að koma flokksmönnum sín-
um í opinberar stöður. Þessu er
því bezt til að svara, að ekki
mun nema lítill hluti opinberra
starfsmanna hér í bæ fylgja
Framsóknarflokknum að málum
og er sá hópur þeirra, sem styð-
ur íhaldið, miklu stærri. Þótt
benda megi á nokkur sæmilega
launuð störf hjá ríkinu er það
víst, að opinberir starfsmenn al-
mennt geta ekki lifað neinu
eyðslulífi. Launagreiðslur ríkis-
ins eru yfirleitt mun lægri en t.
d. hjá Reykjavíkurbæ, bönkun-
um, Eimskipafélaginu og ýms-
um heildsölufyrirtækjum. Með
tilliti til afkomu framleiðslustétt
anna kann það samt að álítast
rétt, að laun ýmsra opinberra
starfsmanna séu ofhá, og mun
aldrei standa á Framsóknar-
flokknum að gera sanngjarnar
leiðréttingar í þeim efnum. En
hann gerir þá skilyrðislausu
kröfu, að slíkrar launalækkanir
verði einnig látnar ná til fleiri
en þeirra, sem vinna hjá ríkinu,
og það verður ekki gert, nema
með sköttum.
* * *
Sé hægt að tala um nokkra
„fríðindastétt“ hér á landi, þá
eru það heildsalarnir. Þeir hafa
grætt stórfé á undanförnum ár-
um með því að skattleggja neyt-
endur. Þeir hafa auðgað sig á
kostnað fjöldans. Það sýna „vill-
urnar“ og „luxus-bílarnir“ bezt.
Fríðindi þeirra er að vísu sjálf-
skaparvíti neytenda að mestu
leyti, en það gerir þau sízt betri.
Sé það orðinn ásetningur Vísis,
öfugt við það, sem verið hefir, að
vera á móti „fríðindastéttum,
sem auðgast á kostnað fjöldans",
hjálpar hann vonandi til að losa
almenning undan skattpíningu
heildsalanna.
* * ❖
Það er næsta furðulegt, að
íhaldsblöðin skuli þora að drótta
því að Framsóknarflokknum, að
hann hafi sýnt hlutdrægni í
starfsmannavali, þar sem fjöl-
margir íhaldsmenn hafa fengið
stöður hjá ríkinu síðan Fram-
sóknarflokkurinn kom til valda,
en Reykjavíkurbær hefir valið
alla starfsmenn sína eftir
flokkslit. Sama má segja um
ýms önnur hálfopinber fyrir-
tæki, sem íhaldsmenn ráða yfir
— eins og t. d. Eimskipafélagið.
* * *
Skrifum Mbl. um Eimskipafé-
lag íslands og ályktun aðal-
fundar S. í. S. um skipakaup
verður svarað í næsta blaði.