Tíminn - 08.07.1939, Blaðsíða 2

310
TÍMIM, lawgardaglim 8. jiilí 1939
78. Iilað
„Lnxniskípið^
Eftir Jón Arnason framkvæmdastjóra
Ttö gnllbrnðkaup
'^Uninrt
Lauyardatfinn 8. jjúlí
Fólksflóttinn
á mölina
í nýkomnum mannfjölda-
skýrslum Hagstofunnar fyrir ár-
in 1931—35 sést aS fólki i sveit-
um hefir fækkað um 1.586 á
þessu tímabili, en fjölgað um
8.627 1 kaupstöðum og kauptún-
um.
Þegar sum blöð birta frásagnir
eins og þessar, virðist gæta hjá
þeim nokkurs illgirnislegs fagn-
aðar. Þau segja, að þetta sýni
gleggst, að barátta Framsóknar-
flokksins fyrir aukinni ræktun
og umbótum í sveitum hafi ekki
borið árangur, því enn haldi fólk
áfram að streyma til sjávarsíð-
unnar. Öll barátta flokksins hafi
.verið unnið fyrir gýg og- þjóðin
eigi ekki að láta blekkjast af
henni lengur.
f raun og veru eru slík ummæli
ekki svaraverð. Hverjum hugs-
andi manni hlýtur að vera það
ljóst, að fólksflóttinn úr sveit-
inni hefði orðið langtum meiri á
undanförnum árum, ef Fram-
sóknarflokkurinn hefði ekki
komið mörgum af brýnustu
hagsmunamálum sveitanna í
framkvæmd. Það verður að vísu
aldrei sýnt með tölum, hversu
miklu flokkurinn hefir áorkað í
þessu efni, en það er eigi að síð-
ur jafnvíst, að nýræktin, húsa-
bæturnar og aðrar hliðstæðar
framfarir í sveitum hafa mjög
dregið úr fólksflóttanum þaðan.
Sá árangur er vissulega öflug
hvatning til þess, að þessari bar-
áttu fyrir hagsmunamálum
sveitanna beri að halda áfram
með sízt minna kappi og dugn-
aði en gert hefir verið á undan-
förnum árum.
Sveitirnar eiga líka fullkomna
heimtingu á því, að þeirra hlut
séu gerð enn betri skil en verið
hefir hingað til, þótt mikið hafi
unnizt til leiðréttingar málum
þeirra. Ríkið hefir nú á stuttu
tímabili tekið ábyrgð á tveim
stórum milljónalánum fyrir
Reykjavíkurbæ, annað til að
reisa rafveitu og hitt til að koma
upp hitaveitu. Það hefir jafn-
framt tekið ábyrgð á hliðstæðum
lánum fyrir Akureyri, ísafjörð
og fleiri kaupstaði og kauptún.
Fulltrúar sveitanna hafa sýnt
þessum framfaramálum kaup-
staðanna fullan skilning og
greitt fyrir framkvæmd þeirra.
En þeir vænta í þess stað gagn-
kvæms skilnings. Meðan kaup-
staðirnir fá þessi auknu þægindi,
hafa sveitirnar ekki fengið neitt
hliðstætt. Hin auknu þægindi í
kaupstöðum hljóta vitanlega að
hæna fólk þaðan, sem þægindin
eru minni, ef ekkert er að gert.
Þessvegna er það ekki aðeins
réttlætiskrafa sveitanna, heldur
þjóðfélagsleg nauðsyn að á
næstu árum verði reynt að bæta
hlut þeirra svo, að hin auknu
þægindi í kaupstöðum verði ekki
til að auka flóttann á mölina. Til
þess munu forvígismenn kaup-
staðanna heldur ekki ætlazt, því
þeim mun vel ljóst, að atvinnu-
möguleikarnir leyfa ekki meiri
fólksfjölda þar. Þessvegna ætti
að mega vænta stuðnings þeirra
við málefni sveitanna.
Það ættu líka þeir, sem hyggja
til flutnings úr sveitunum, að
gera sér ljóst, að ekki er allt
fengið með þægindunum í kaup-
stöðunum. Þau kosta veruleg út-
gjöld og til þess að fá risið undir
þeim þurfa menn að hafa at-
vinnu. En það eru hvergi nærri
allir, sem eiga hennar kost. Það
er vissulega ekki skiptandi á
sæmilegum torfbæ í sveit og
kjallaraíbúð með óþverralegri
malargötu fyrir framan glugg-
ana. Starf bóndans er einnig á
margan hátt skemmtilegra, —
þó erfiðara sé, — en starf verka-
mannsins eða skrifstofuþjónsins
og hann er jafnframt sinn eig-
inn húsbóndi. Sveitakonan getur
líka verið fullviss um það, að hún
velur börnum sínum óhentugri
uppeldisskilyrði með því að fara
með þau úr sveitinni á götuna.
Kaupstaðalíf hefir sínar glæstu
hliðar og mörgu þægindi. En það
hefir líka hinar dökku hliðar og
þegar allt kemur til alls þolir það
engan samanburð við sveitalífið
í hollum uppeldislegum áhrifum
og frjálsræði.
Fólki þarf að vera það ljósara
Morgunblaðið og Vísir hafa
verið að ónotast út af því, að
hér í blaðinu hafa birzt nokkrar
athugasemdir við þá ráðstöfun
Eimskipafélagsstjórnarinnar, að
gera samning um kaup á stóru
farþegaskipi, sem manna á milli
hefir verið kallað „villan“ eða
„luxusskipið".
Á aðalfundi Eimskipafélagsins
1938 var samþykkt heimild fyrir
stjórn félagsins, til að láta smíða
slíkt skip. Ég var ekki á þeim
fundi, en hefi heyrt að ráða-
gerð þessi hafi mætt nokkrum
andmælum, þó heimildin væri
samþykkt með yfirgnæfandi
atkvæðamagni.
Formaður stjórnar Eimskipa-
félagsins hr. Eggert Classen, hef-
ir, að því er ég bezt veit, beitt
sér manna mest fyrir þessu
máli. Meginástæðan, sem færð
er fyrir nauðsyn þessarar ráð-
stöfunar, eru farþegaflutningar
milli íslands og Danmerkur og
Englands. Er ráðgert að selja
Gullfoss, sem meirihluta Eim-
skipafélagsstjórnarinnar ekki
þykir lengur hæfur í slíkar ferð-
ir, og nota andvirðið upp í
greiðslu fyrir nýja skipið.
Þetta nýja skip átti í vetur að
kosta 3,8 milj. króna, og var þá
ráðgert að tekjuhallinn yrði um
237 þús. krónur á ári. Við geng-
islækkunina hækkaði skipsverð-
ið svo, að það kostar með nú-
verandi gengi 4,6 milj. króna.
En þó hefir tekjuhallinn stað-
ið í stað. Ekki gert ráð fyrir
auknum tekjuhalla þó kaup-
verð skipsins hækki um rúm
20%. — Formaður Eimskipafé-
lagsstjórnarinnar hefir réttlætt
þennan tekjuhalla með því, að
landið muni græða svo mikið á
aukningu ferðamannastraums-
ins, að hallinn vinnist upp ó-
beint. Ég hefi jafnan litið svo
á, að það væri óverjandi af
stjórn Eimskipafélagsins að ráð-
ast í bersýnilega tekjuhallaút-
gerð, til að flytja hingað erlent
skemmtiferðafólk; það sé fyrst
og fremst Alþingi, sem eigi að
gera slíkar ráðstafanir, þar sem
líka vitað er, að við höfum enn
sem komið er heldur litla mögu-
leika til að taka á móti miklu
fleiri erlendum ferðamönnum,
en verið hefir, að oft bxeytir um
til hins verra, þegar flutt er úr
sveit í kaupstað. Því þurfa að
vera ljósir þeir kostir sveitalífs-
ins, sem vega gegn þægindum
kaupstaðanna. Baráttan gegn
fólksflóttanum úr sveitunum
byggist á því jöfnum höndum, að
gera kunn þessi sannindi og
vinna að auknum umbótum og
framförum, sem minnka muninn
á þægindum í sveit og kaupstað.
NIÐUBLAG.
Merkur erlendur rithöfundur
hefir sagt, að ef maður ætti að
velja hinum síðustu tímum eitt-
hvert táknrænt merki, þá ætti
það að vera metrakvarðinn. í
heimi metrakvarðans, segir
hann, eru menn alltaf að mæla
og meta, lönd, peninga, hrávör-
ur o. s. frv. En ef svo á að fara
að leggja mælikvarðann á
mannlega sál, á guð, þá virðist
hvorugt vera til, metrakvarðinn
grípur ekki þær stærðir; þær
fyrirfinnast ekki.
Ef til vill erum við íslending-
ar ekki komnir eins langt inn í
heim metrakvarðans eins og
sumar aðrar þjóðir, sem betur
fer, en það liggur nærri að ætla,
að sú hætta liggi ekki langt frá
okkur, fremur en öðrum, að
mæla menninguna í stikum og
hestöflum.
Annar ennþá frægari snilling-
ur, skáldið Göthe, hefir ein-
hversstaðar sagt:
„Ef maður ætlar sér að deila
skynseminni í tilveruna, þá
gengur það reikningsdæmi aldrei
upp. Það gengur alltaf eitthvað
af, og þessi afgangur er sá
leyndardómur, sem öll heimsins
speki og guðfræði árangurs-
laust glímir við.“
en hingað geta komið með nú-
verandi skipakosti. Útreikning-
ur hr. E. Cl. um gróðann af
ferðamönnum er algerlega út í
bláinn. Hann miðar við, að hver
erlendur ferðamaður skilji eft-
ir viölíka mikla peninga og þeir
gera í Noregi. Norðmenn hafa
fullkomin hótel og ágætar sam-
göngur innanlands. Viö höfum
hvorugt. — Laxveiðimenn þykja
hér góðir sumargestir. En ég
veit mörg dæmi þess, að þeir eru
látnir greiða kr. 6.00 — sex krón-
ur á dag fyrir fæði og húsnæði.
Halda menn að landið græði á
slíkum viðskiptum?
Þá mætti láta sér detta í hug,
að eitthvað af þeim gróða, sem
nýja skipinu er ætlað að færa
landsfólkinu með auknum er-
lendum ferðamannastraum,
kynni að renna út úr landinu
aftur með auknum siglingum ís-
lendinga með því sama skipi.
Vísir, eða einhver, sem skrifar
sig a, furðar sig á því, að hvor-
ugur okkar Sigurðar Kristinson-
ar, sem báðir vorum á aðal-
fundi Eimskipafélagsins, skyld-
um andmæla skipakaupunum,
úr því við höfum látið Tímann
gera það. — Á þessum fundi
skýrði formaðurinn frá því, að
búið væri að gera samning um
kaup á „luxusskipinu". Mér
fannst nú sannast að segja
næsta tilgangslítið að fara að
munnhöggvast við formanninn
um orðinn hlut og hygg að Sig.
Kristinsson hafi litið líkt á það.
— Ég hafði líka á stjórnarfundi
í Eimskipafélaginu þann 3. apríl
1939, lagt fram til bókunar
svohljóðandi mótmæli gegn
kaupum á hinu nýja „luxus-
skipi“:
„Ég álit það óverjandi ráð-
stöfun, að kaupa farþegaskip
með tiltölulega litlu lestarrúmi
til vöruflutninga, fyrir allt að
4 milj. króna, þar sem stjórn fé-
lagsins áætlar að árlegur rekst-
urshalli skipsins verði 345 þús.
kr.* Hinsvegar er ég því fylgj-
andi, að félagið kaupi eitt eða
fleiri vöruflutningaskip, annað-
hvort með tiltölulega litlum far-
þegarúmum eða án þeirra. Það
vantar mjög mikið á, að félagið
geti fullnægt flutningaþörf
landsmanna og reynslan hefir
sýnt, að vöruflutningaskip gefa
góðan arð. Auk þess má á það
benda, að talsvert almennur ótti
er í mönnum um að styrjöld geti
skollið yfir þá og þegar. Rætist
sú spá, kemur svona skip lands-
mönnum að litlu liði, en hins-
vegar nauðsynlegt að auka
flutningaskipastól landsmanna,
*) Þessi áætlun um tekjuhalla var
síðar lækkuð í kr. 237 þús.
Það, sem veröld metrakvarð-
ans vantar í dag, er þessi dýr-
mæta reynsla. Hana vantar rétt
mat á verðmætum. Það gagnar
ekki heldur, þótt alinmál gamla
tímans yrði upp tekið, jafnvel
sígild verðmæti eins og kristin-
dómurinn geta fallið í verði, og
ef til vill er það verðfall slíkra
verðmæta, sem þjakar okkar
menningu meir en sjálf heims-
kreppan í viðskiptaheiminum.
Á slíkum krepputímum neyðir
fátækt lífsins mennina til að
ganga út um stræti og gatna-
mót og kaupa sér lífsgleði.
Kapphlaupið um skemmtistað-
ina nú á tímum ber ekki vott
um mikla innri auðlegð.
Þegar Gunnar á Hlíðarenda
hætti við utanför sína, og reið
heim að búi sínu aftur til að
setjast þar að, eins og frjáls
maður, þá vissi hann að það var
í trássi við lög landsins, sem
höfðu dæmt hann útlægan um
stund. Strengur löghlýðninnar
hefir aldrei verið sterkur í
brjósti íslendingsins. Strjálbýlið
hefir alið hér upp þjóð með lítt
mótaða sambúðarhætti, og sam-
búðarmenningu, og allt, sem
heitir agi hefir verið heldur ó-
vinsælt.
hvort sem til ófriðar kemur, eða
ekki.“
Eftir að ég lagði fram til bók-
unar áðurnefnd mótmæli, sam-
þykkti stjórn Eimskipafélagsins
að senda framkvæmdastjóra svo-
hljóðandi símskeyti, en hann var
þá staddur í Kaupmannahöfn:
„Direktör Vilhjálmsson, Angle-
terre, Köbenhavn.
Félagsstjórn Eimskips hefir
samþykkt að semja við Bur-
meister & Wain aðallega um
skip samkvæmt tilboði þeirra
14. 1., ef ljóst verður næstu
daga að ríkissjóðsstyrkur fáist,
til vara, um farmskip ca. 265
feta, 14 mílna hraða, hlaðið,
reynsluför, með farþegaplássi á
þilfari. Félagsstj órnin felur yð-
ur að tryggja, með bráðabirgða-
samningi við Burmeistr & Wain,
hvort skipið sem væri, fullsmíð-
að marz/apríl 1941“.
Eimskip.
Ég tók eftir því á aðalfundi
Eimskipafélagsins, að Eggert
Claessen vildi með engu móti
láta kalla þetta nýja skip „luxus-
skip“, mótmælti því hreinlega,
að þetta væri „lúxusskip“. Það er
nú svo hvert mál, sem það er
virt, og tel ég líklegt að um það
megi þrefa, hvað sé „luxus“, og
hvað ekki. Sennilega kallar Egg-
ert Claessen ekki því nafni ým-
islegt, sem aðrir leyfa sér að
nefna svo.
Morgunblaðið fárast yfir þeim
„fáfróðu" mönnum, „sem eru svo
gersamlega sneiddir allri vit-
neskju um hvað vakti fyrir for-
göngumönnum Eimskipafélags-
ins“, og virðist blaðið álíta þessa
„fáfræði“ vera aðalástæðuna
fyrir því, að margir menn eru
nú mótfallnir því, að Eimskipa-
félagið ráðist í fyrirsjáanlegan
tekjuhallarekstur, svo fyrirsjá-
anlegan tekj uhallarekstur, að
jafnvel harðsnúnustu formæl-
endur „luxusskipsins“, eins og
Eggert Claessen, treystast ekki
til að færa neinar líkur fyrir því,
að komizt yrði hjá tekjuhalla —
mörg hundruð þúsundum króna
tekjuhalla á ári á þessu fagra
fleyi. Og ég verð nú að segja það,
að ég læt mig það engu varða,
hvað fyrir forgöngumönnunum
að stofnun Eimskipafélagsins
hefir vakað, þegar um kaup á
þessu tekjuhallaskipi er að ræða.
Það, sem máli skiptir er, að Eim-
skipafélagið fullnægi flutninga-
þörf og samgönguþörf lands-
manna á sem hagsýnastan hátt.
Þetta finnst mér félagið hafa
vanrækt. Okkur hefir tilfinnan-
lega vantað flutningaskip. Úr
þessari þörf átti félagið að bæta.
Nú er svo komið, að vegna van-
rækslu Eimskipafélagsins með
að útvega sér flutningaskip, eru
önnur félög og fyrirtæki hér á
landi búin að eignast fimm
vöruflutningaskip. Rekstur þess-
ara skipa virðist hafa gengið vel.
Og allar líkur mæla með þvi,
að rekstur þeirra hefði átt að
vera mun ódýrari í höndum Eim-
(Framh. á 4. siðu)
Á heimilunum og í skólunum
hefir aginn, í hugum manna,
staðið í sambandi við hýðingar
og aðrar líkamlegar refsingar,
sem að maklegleikum voru nú
búnar að fá sinn dóm, og í þjóð-
félaginu í sambandi við mis-
beitingu ákæruvaldsins og dóms-
valdsins, sem þjóðin hafði líka
fengið nóg af á umliðnum öld-
um, svo þegar meiri menningar-
bragur fór að færast yfir þessa
hluti, héldu menn í bjartsýni
sinni, að aginn heyrði aðeins
fortíðinni til. Flestir hlutir áttu
að vera frjálsir, jafnvel börnin
áttu að fá að ráða sér sjálf, bæði
á heimilunum og skólum. Af-
leiðingar þessa hafa líka sézt
greinilega, meðal annars í stór-
kostlega auknum drykkjuskap í
landinu, og þá einkum unglinga
og kvenna.
Er þessi barnalegi, og frum-
stæði skilningur eftirstríðsár-
ann á hinu dýrmæta frelsi, er nú
smátt og smátt að þoka fyrir
þroskaðri skilningi á þessum
hlutum, en þó gætir áhrifa hans
enn svo mjög, að ég hika ekki
við að segja, að okkur vantar
meiri og markvissari aga. Okk-
ur vantar meiri aga á heimilin,
skólana, meiri þjóðfélagslegan
aga, að ógleymdum sjálfsagan-
um, sem ef til vill er undirstaða
alls hins.
Hér er ekki átt við harðstjórn
með tilheyrandi refsingum fyr-
ir hinar smæstu yfirsjónir. Þær
uppeldisaðferðir skulum við
eftirláta öðrum, heldur aga, sem
Þann 29. júní síðastl. áttu
gullbrúðkaup tvenn hjón í
Stokkseyrarprestakalli, þau Vig-
dís Magnúsdóttir og Þorvarður
Jónsson á Kirkjubóli á Stokks-
eyri og Ingunn Sigurðardóttir og
Einar Sigurðsson á Tóftum í
sömu sveit. Bæði þessi hjón voru
gefin saman i Gaulverjarbæjar-
kirkju af sr. Jóni Steingríms-
syni 29. júní 1889.
Einar Sigurðsson.
Vigdís er fædd á Bjalla í Land-
sveit 1. sept. 1865, dóttir Magn-
úsar bónda Jónssonar frá Aust-
vaðsholti og konu hans Arnheið-
ar Böðvarssonar frá Reyðar-
vatni. Fluttist síðan með for-
eldrum sínum að Holtsmúla og
Laugarvatni og ólst þar upp.
Þorvarður er fæddur 1. sept.
1861 að Flagbjarnarholti í
Landsveit, sonur Jóns bónda
Einarssonar úr Grindavík og
Ingveldar Þorvarðardóttur frá
Stóra-Klofa. Fluttist 6 ára með
foreldrum sínum að Hólum í
Stokkseyrarhreppi og ólst þar
upp.
Ingunn er fædd 12. nóv. 1864,
dóttir Sigurðar bónda ívarsson-
ar á Gegnishólaparti og konu
hans, Guðrúnar Halldórsdóttur
frá Elliðakoti. Ólst hún upp í
felst í festu og myndugleik í
allri stjórn, hvort sem er á
heimilum, skólum eða þjóðfé-
laginu. Aga, sem krefst þess, að
öllum lögum og reglum, bæði
skráðum og óskráðum, sé hlýtt
hvort sem er á hærri eða lægri
stöðum í þjóðfélaginu. Slíkur
agi myndi verða einn hinn
traustasti hornsteinn okkar
unga sjálfstæðis. En vanti þessa
tegund af aga, þá liggur í því
mikil hætta fyrir heilbrigt upp-
eldi, og þá ekki hvað sízt þegn-
skaparuppeldið. Þeir, sem ekki
læra snemma að hlýða þessum
lögum og reglum heimilanna,
skólanna og þjóðfélagsins, eru
ekki líklegir til að sýna mikinn
þegnskap, eða trúnað, þegar út
í lífið kemur. Þeir verða lélegir
þegar, hvar sem þeir eru. Þetta
er eitt af þeim mörgu og stóru
verkefnum, sem kalla nú á sam-
vinnu heimila og skóla, og þá
erum við komin að orsökum
ýmsra þeirra barnasjúkdóma,
sem menning vor er haldin af, en
þær eru hnignun heimilislífsins,
og nú langar mig til að gera eina
fullyrðingu enn: Endurreisn
hins þjóðlega, fastmótaða heim-
ilislífs er eitt stærsta verkefni
næstu tíma. Við getum stofnað
skóla, góða skóla, allskonar hæli
og uppeldisstofnanir, sem allt er
ómissandi í nútíma-þjóðfélagi,
en ekkert af því getur komið í
staðinn fyrir góð heimili. Hvergi
nema á heimilunum er hin raun-
verulega menningarlega sál-
festa. Hvergi nema þar verður
foreldrahúsum, en fór ung í vist
til frú Margrétar og sr. Páls Sig-
urðssonar í Gaulverjabæ unz
frú Margrét flutti burt, að manni
sínum látnum.
Einar er fæddur 21. júní 1856,
sonur Sigurðar bónda Einarsson-
ar að Hólum og konu hans,
Kristínar Maríu Hansen frá
Reykjavík. Ólst hann upp í for-
eldrahúsum og voru þeir Þor-
Ingunn Sigurðardóttir.
varður leikbræður frá barnæsku
og trúfastir vinir alla æfi síðan.
Var Þorvarður öllu fjölhæfari til
verka, en Einar hneigðari fyrir
öll fræði, og bætti þar hvor ann-
an upp.
Vigdís og Þorvarður reistu bú
á Meðalholtum í Gaulverjabæj-
arhreppi og bjuggu þar 41 ár unz
þau brugðu búi 1930 og fluttu til
Stokkseyrar. Hafa þau dvalið þar
síðan, eru vel ern og starfandi,
en Þorvarður er nú sjónlaus orð-
inn. Þótt þau byggju sveitabúi
svo lengi, var Þorvarður enn
hneigðari fyrir sjómennsku. Var
hann formaður í Loftsstaðasandi
fjöldamörg ár, aflasæll og hepp-
inn.
Sjö börn eignuðust þau. Þrjár
dætur dóu í bernsku. Ingibjörg
(Framh. á 3. síðu)
numið hið fyrsta stafróf
sambúðarmenningarinnar og
þegnskaparins. í meir en þús-
und ár hefir þyngdarpúnktur al-
þýðumenningarinnar hvílt á
heimilunum, og með fyllsta
trausti á okkar mörgu og góðu
skólum, er ég ekki í vafa um, að
svo verður það að vera áfram, ef
vel á að fara. Skólarnir geta því
aðeins mannað unga fólkið, sem
þangað sækir, að það eigi sér
einhversstaðar rætur annars-
staðar, en á þetta er sjaldan lit-
ið þegar verið er að dæma störf
skólanna.
Við höfum undanfarin ár háð
mikla og glæsilega menningar-
baráttu út á við. Allskonar
mannvirki og menningarstofn-
anir víðsvegar um landið bera
glæsilegt vitni um stórhug og
bjartsýni þeirrar þjóðar, sem
finnur að hún er að verða frjáls
þjóð í frjálsu landi, en mér virð-
ist þegar meiri kyrrð fer að fær-
ast yfir, eftir þetta fyrsta, stóra
áhlaup, að sú barátta þurfi nú
meir og meir að snúast inn á við
að heimilunum, skólunum, en í
dýpstum skilningi, að hverjum
einstaklingi sjálfum. Og enn sem
fyrr verður þetta hljóða upp-
byggingarstarf að beinast að
æskunni. Það þarf umfram allt
að skapa henni meiri fótfestu í
veruleikanum, og samband við
menningu og lífsbaráttu þjóð-
arinnar að fornu og nýju, án
þessa skilur hún ekki hlutverk
sitt, án þessa verður þegnskapur
hennar aldrei traustur.
Hannes J. Magnússon kennari
Þegnskaparuppeldi
Þorvarður Jónsson og Vigdís Magnúsdóttir.