Tíminn - 12.08.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, laugardagimi 12. ágnst 1939
92. blað
Landbnnaðnr á Vestf jörðum
Frá ferdalagi búnadarmálastjóra
og formanns Búnaðarfélags íslands
Steingrímur Steinþórs-
son búnaðarmálastjóri og
Bjarni Ásgeirsson, formað-
ur Búnaðarfélags íslands,
ferðuðust í sumar um Vest-
firði til þess að kynna sér
búnaðarhagi þar um slóðir.
BúnaðarsambandVestfjarða
hafði fyrir alllöngu óskað
þess, að búnaðarmálastjóri
færi slíka kynnisför um
sambandssvæðið.
Steingrímur hefir látið Tím-
anum í té ýmsar upplýsingar
um ferðalag þeirra félaga. Hófu
þeir för sína snemma í júlímán-
uði og héldu norður Stranda-
sýslu til Ófeigsfjarðar. Þaðan
fóru þeir vestur að ísafjarðar-
djúpi og norður um, allt norður
á Hornstrandir. Síðar fóru þeir
um Önundarfjörð, Dýrafjörð og
Barðastrandarsýslu. Ýmsir for-
ystumenn búnaðarsamtakanna
vestfirzku fylgdu þeim um
sambandssvæðið og varð kynn-
isför þessi þeim þar fyrir til
meira gagns og þekkingarauka
en ella hefði orðið.
Búskapurinn er að sjálfsögðu
rekinn með margvíslegum hætti,
svo víðáttumikið og sundurskor-
ið svæði, sem hér er um að ræða.
En víða er þar mikill myndar-
skapur og mikið um venjufrem-
ur þróttmikil og glæsileg heim-
ili.
Fráfærur eru enn við líði í
sumum vestfirzkum byggðarlög-
um, einkum í Jökulfjörðum, við
ísafjarðardjúp og í Önundar-
firði. Á einum bæ sáu þeir fé-
lagar hundrað ær í kvíum. Al-
staðar annarsstaðar á landinu
mun þetta aldagamla búskapar-
lag lagt niður. Þeir bændur,
sem haldið hafa við fráfærun-
um, telja ekki orka tvimælis, að
þær veiti fjárhagslegan hagnað.
Eínkennilegt,
ef satt er
Umrnæli Staunings um
aístöðu Slokkanna til
sambandsmálsins
í Morgunblaðinu er skýrt frá
þvi í einkaskeyti i morgun, að
Stauning forsætisráðherra Dana
hafi eftir heimkomuna átt sam-
tal við „Social-Demokraten“ og
segi hann þar m. a.:
„Ég minntist á sambandsmál-
ið í einkasamtölum meffan ég
dvaldi í Reykjavík. íslenzku
stjórnmálaflokkarnir hafa ekki
aff svo stöddu tekiff afstöffu til
þessa máls“.
í þessum ummælum Stau-
nings, ef fregn þessi er rétt,
kemur fram ótrúlega mikil van-
þekking á íslenzkum stjórnmál-
um.
Á þingi 1928 bar Sigurður
Eggerz, þáv. þingmaður Dala-
manna, fram svohljóðandi fyrir-
spurn til ríkisstjórnarinnar:
„Vill ríkisstjórnin vinna að
því, að sambandslagasamningn-
um verði sagt upp eins fljótt og
lög standa til, og í því sambandi
ihuga eða láta ihuga sem fyrst,
á hvern hátt utanríkismálum
vorum verði komið fyrir, bæði
sem haganlegast og tryggileg-
ast, er vér tökum þau að fullu
í vorar hendur".
Tryggvi Þórhallsson forsætis-
ráðherra svaraði fyrirspurninni
á þessa leið fyrir hönd ríkis-
stjórnarinnar og Framsóknar-
flokksins:
„Ríkisstjórnin og Framsókn-
arflokkurinn telur þaff sjálfsagt
(Framh. á 4. síBu)
Þeir, sem skýrslur hafa haldið
um arð sinn af kvíaánum, telja
mj ólkur af urðirnar sumarlangt
eftir hverja á yfir tuttugu króna
virði. Hinsvegar er lítill sem
enginn munur á graslömbum og
dilkum til ásetnings, en til frá-
lags eru þau að sjálfsögðu rýr-
ari. Engu að síður hafa ýmsir
bændur á þessum slóðum orðið
að leggja niður fráfærurnar
vegna fólkseklu.
Það er eftirtektarvert, hve fé
getur á þenna hátt gefið mik-
inn arð, þar sem ær mjólka jafn
vel og á sér stað á Vestfjörðum.
Það er jafnvel athugandi, hvort
ekki sé rétt að gera eitthvað til
þess að stuðla að fráfærum, þar
á landinu, sem skilyrðin til þess
eru hagfelldust. Ef stríð brytist
út, gæti ef til vill þjóðarnauð-
syn heimtað, að hin forna venja
yrði tekin upp að nýju, svo að
síður brysti matföng og feitmeti.
Skilyrði til túnræktar eru
víða slæm á Vestfjörðum, land-
rými litið og jarðlag grýtt. Víða
eru þar þó blettir, sem mjög eru
álitlegir til ræktunar, einkum í
Strandasýslu, Önundarfirði og á
Barðaströnd. Ræktunarfram-
kvæmdir hafa ekki almennt
verið gerðar í stórum stíl, en
þó er þar yfirleitt um áfram-
haldandi, jafngenga jarðyrkju
að ræða. Halda Vestfirðingar
ræktunarmálum áreiðanlega vel
í horfinu.
Kartöflurækt hefir víðast ver-
ið aukin á Vestfjörðum hin síð-
ustu ár, enda hefir búnaðar-
sambandið gert mikið til þess að
glæða áhuga fyrir henni. Víða
eru þar enda hin allra ákjósan-
legustu skilyrði til kartöflu-
ræktar, eins og til dæmis á
Barðaströnd, og reyndar viðast
við norðanverðan Breiðafjörð.
Kartöflugarðar munu vera á
langsamlega flestum bæjum á
Vestfjörðum, einnig í hinum
nyrztu byggðarlögum. Yfirleitt
leit mjög vel út um kartöflu-
sprettuna í ár. í Súðavík voru
kartöflur teknar upp til matar
laust eftir miðjan júlímánuð og
í Jökulfjörðum stóð kartöflu-
grasið í mjög miklum blóma.
Á ferðalagi sínu kynntu þeir
Steingrímur sér sérstaklega að-
stöðu nokkurra sjávarþorpa til
ræktunar, sem ærið er misjöfn
á Vestfjörðum.
í Hólmavík vanhagar þorps-
búa mjög um aðgang að rækt-
unarlandi og verða að sæta
slæmum kjörum í því efni. Land,
sem dável er til ræktunar fall-
ið, er þó í grennd við þorpið.
í Súðavík er þegar búið að
rækta allmikið og eiga þorpsbú-
ar völ á sæmilega góðu landi til
jarðyrkju sinnar. Hafa þeir bæði
kýr og kindur, svo sem víðar er
í vestfirzku kauptúnunum.
ísafjarðarkaupstaður á all-
mikið land innan við bæinn, allt
frá fjallinu og niður að sjónum.
Eru það hallandi mýrar, all-
grýttar og ræktun þar dýr og
erfið. Bæjarstjórinn er mjög á-
hugasamúr um ræktunarmálin
og mun hugmynd hans sú, að
taka þetta land til vinnslu og
selja það í hendur fólks úr
kaupstaðnum, er efna vill þar
til landnáms og stofna smábýli.
Búnaðarfélag íslands mun láta í
té aðstoð sína við undirbúning
og skipulagningu þessa ræktun-
arstarfs, er bæjarstjórann fýsir
að hefja þarna.
Þingeyrarkauptún hefir feng-
ið til umráða kirkjujörðina
Sanda, þar sem nú er hafin
framræsla í allstórum stíl.
Ræktunarskilyrði eru þar ágæt
og myndarlega af stað farið hjá
Þingeyringum. Eru allar líkur á,
að ræktunarmál þorpsins verði
brátt komin í hið ákj ósanlegasta
lag, ef svo verður haldið áfram
sem nú horfir.
Á Vatneyri við Patreksfjörð
eru skilyrði til ræktunar ein hin
verstu, sem nokkurt sjóþorp á
við að búa hér á landi. Mögu-
leikar til úrlausnar eru litlir.
Þó hafa þorpsbúar með ærnum
kostnaði ræktað smáskákir í
fjallshlíðinni.

Þeir Steingrímur og Bjarni
hafa að endingu beðið Tímann
að flytja öllum Vestfirðingum,
sem greiddu götu þeirra, sínar
alúðarfyllstu þakkir, og róma
mjög framúrskarandi gestrisni
og greiðasemi þeirra.
Hér á myndinni sést myndastytta af Joffré hershöföingja, sem afhjúpaö var
i vor í París með mikilli viöhöfn og voru bœöi Lebrun forseti og Daladier
forsœtisráöherra viðstaddir. Myndin er tekin rétt eftir afhjúpun. Joffré
var yfirhershöföingi Frakka, þegar heimsstyrjöldin hófst í ágústmánuði
1914 og gegndi því starfi til ársloka 1915. Honum er sérstaklega þakkaður
sigur Frakka viö Marne. — Sjá neðanmálsgreinina í blaðinu.
Norðurlönd og næsta styrjöld
I pólska blaðinu „Express
Koryanny“ birtist nýlega viðtal
við þekktan enskan stjórnmála-
mann, sem blaðið vill ekki nafn-
greina en segir að hann hafi
nýlega verið ráðherra, eigi nú
sæti í neðri málstofunni og njóti
mikilla vinsælda. Þýzk blöð, sem
mikið hafa rætt um þetta við-
tal, telja að þessi maður sé Duff
Cooper fyrv. flotamálaráðherra.
í viðtalinu gefur þessi ónafn-
greindi stjórnmálamaður upp-
JL
Mannfjöldinn í landinu.
ræktarmál Önfirðinga. -
— 99 hvalir komnir á land á Suðureyri. — Jarð-
- Vegabætur á Gemlufallsheiði. — Trjárekinn. —
Samkvæmt yfirliti hagstofunnar
hafa landsbúar verið 118,888 talsins
um síðastliðin áramót. Fólkstalning
þessi er miðuð við manntal prestanna,
nema í Reykjavík, Hafnarfirði og
Vestmannaeyjum er farið eftir mann-
tölum, sem bæjarstjórnirnar létu taka
haustið 1938. Landsmönnum hefir því
fjölgað um 1196 manns árið 1938 og
er það mun meiri fjölgun en næsta
ár á undan, en þá var hún 812. Sömu-
leiðis er hún meiri en árin 1936 og
1935, en minni en 1934; þá nam hún
um 1400 manns. í kaupstöðum lands-
ins hefir fólkinu fjölgað um 1679
manns, mest í Reykjavík, um 1263,
þar sem mannfjöldinn er nú orðinn
37,366. Talsverð mannfjölgun hefir
einnig átt sér stað á Akureyri og í
Siglufirði, Vestmannaeyjum og ísa-
firði. í Neskaupstað í Norðfirði og
Hafnarfirði hefir fólkinu heldur fækk-
að. í sveitum og kauptúnum hefir
fólkinu fækkað um 483 og er þar nú
61,839. Örlítil fjölgun hefir átt sér stað
í fjórum sýslum, Borgarfjarðarsýslu,
Mýrasýslu, Barðastrandarsýslu og
Strandasýslu, en allstaðar annars stað-
ar fækkað, sums staðar verulega, t. d.
um 124 í ísafjarðarsýslu og 111 í
Húnavatnssýslu. Raunveruleg fólks-
fjölgun í sveitum virðist hafa átt sér
stað, þótt lítil sé, í Borgarfjarðarsýslu
og Strandasýslu, því að þar hefir fólk-
inu heldur fækkað í kauptúnunum.
24 kauptún höfðu yfir 300 íbúa, Akra-
nes efst á blaði með 1704. Eitt kaup-
tún, Dalvik, hefir bæzt í þann hóp.
í 14 þessara kauptúna hefir átt sér
stað fækkun, er nemur 198 manns, en
í tíu kauptúnum hefir fólkinu fjölgað.
Raunverulega hefir fólkinu í sveitum
og smáþorpum, með færri íbúa en 300,
fækkað um 476 manns. — Af mann-
fjöldanum í landinu í árslok 1938 voru
konur alls 60,079, en karlar 58,809.
Á móti hverjum 1000 karlmönnum eru
því 1022 konur í landinu.
I t t
Tíminn hefir aflað sér upplýsinga
um hvalveiðarnar, sem reknar eru frá
hvalveiðastöðinni á Suðureyri við
Tálknafjörð. Eins og áður hefir verið
frá skýrt eru skipin, sem veiðarnar
stunda, þrjú talsins, öll norsk, tekin
á leigu yfir veiðitímann. Hafa þau
veitt 99 hvali alls í sumar. Er það að
tölu til heldur meira en á sama tima
í fyrra sumar, en yfirleitt mun hval-
urinn vera magrari í ár heldur en í
fyrra. Þokur á miðunum hafa stund-
um verið til baga við veiðarnar í sum-
ar. Hvalkjötið er allt fryst og flutt út
til Noregs til refafóðurs þar og mun
fást fyrir það dágott verð. Er það
sent út mánaöarlega með Nova. Hval-
olían hefir lækkað í verði í sumar,
en þó er verðlag á henni skárra heldur
en var í fyrra. — Að venju verður
veiðunum haldið áfram fram til 10.—
15. september, eftir því hversu lítur
út um veiðibrögð og veðurfar.
t r r
Búnaðarfélag Mosvallahrepps keypti
dráttarvél í vor. Félagið keypti aðra
vél árið 1929, en hún var nú talin
ónothæf nema með afardýrri viðgerð.
Sú vél vann á hverju ári hér í firð-
inum og olli miklum framförum í jarð-
rækt. Hún hefir unnið því nær á hverju
býli og víðast oft og allmikið. Jafn-
hliða hefir sláttuvélum fjölgað mjög í
hreppnum, svo að þar eru nú 20, en
býli eru talin 31. Nýja dráttarvélin
hefir enn ekkert unnið í Mosvalla-
hreppi, en á Ingjaldssandi braut hún
um 17 dagsláttur í vor. Þetta er Ford-
son-dráttarvél og kostaði 4400 krónur.
r t r
í ár hefir verið unnið að endurbót-
um á þjóðveginum frá ísafirði til
Gemlufalls í Dýrafirði. Á Gemlufalls-
heiði var vegurinn breikkaður á all-
löngum kafla. Síðar í sumar verður
svo unnið að nýjum vegi á leiðinni
milli Mosvalla og Hjarðardals í Ön-
undarfirði.
t t t
Tíminn hefir aflað sér upplýsinga
um trjáreka á ýmsum stöðum, þar
sem þeirra hlunninda nýtur. Hefir
hann verið fremur lítill undanfarin
ár, en fyrir skömmu kom þó ágætt
rekaár, er mjög mikið af rekavið barst
víða að landi. Ekki mun reki fara að
neinu ráði þverrandi á Ströndum hin
síðari ár, en þar eru víða rekafjörur
góðar. Hins vegar berst æ minna að
landi af viði Breiðafjarðarmegin.
Víðar muri sagan sú, að rekinn fari
þverrandi.
lýsingar um fyrirætlanir Breta í
næstu styrjöld og segir m. a.:
— Enski ílotinn er svo öflugur
að hann getur sett siglingabann
á alla strandlengju Þýzkalands,
sem veit að Norðursjónum, en
sökum þess að hann getur ekki
farið í gegnum dönsku sundin,
getur hann ekki sett flutninga
bann á Eystrasaltsströnd Þýzka-
lands. Þjóðverjar munu því hafa
Eystrasalt á valdi sínu, og mun
reyna að nota þá aðstöðu til þess
að reyna að fá vörur fluttar um
Norðurlönd. Þetta verða Bretar
að hindra með þvi, að setja einn-
ig siglingabann á Norðurlönd, en
samt ekki til að „svelta“ þau eins
og Þýzkaland. Þau fá leyfi til
jafnmikils innflutnings og á
friðartímum, en ekki meira, svo
þau geti ekki selt neitt af inn-
flutningnum til Þýzkalands. Það
eina, sem Bretar gætu gert til
að hnekkja yfirráðum Þjóðverja
í Eystrasalti væri að senda
þangað kafbáta og smærri her-
skip eftir rússneska Hvítahafs-
skurðinum. En vitanlega fer það
eftir samkomulagi við Rússa. —
Viðtal þetta hefir komið af
stað miklum umræðum í þýzkum
blöðum og segja þau, að það ætti
að vera Norðurlandaþjóðunum
umhugsunarefni. Jafnframt
mótmæla þau því, að enski flot-
inn geti hindrað siglingar til
Þýzkalands.
Einn af yfirmönnum rússneska
flotans hefir nýlega lýst yfir því,
að Rússar eigi langtum fleiri
kafbáta en Þjóðverjar. Þykir
sennilegt, að Rússar ætli sér m.
a. að nota þá í Eystrasalti til að
gera Þjóðverjum skráveifur, ef
til styrjaldar kæmi. Þjóðverjar
halda því hinsvegar fram, að
þeir geti alveg lokað Eystrasalts-
flota Rússa inni, þar sem hann
hafi ekki nema eina viðunandi
herskipahöfn við Eystrasalt.
ÝMSAR FRÉTTIR.
Daily Telegraph skýrir frá því,
að 25. f. m. hafi Þjóðverjar
sett upp veglegt minnisspjald á
þann stað, sem nazistar söfnuð-
ust saman áður en þeir fóru í
A víðavangi
Við flytjum inn tilbúinn áburð
fyrir allt að miljón kr. á ári, og
þó skortir mikið á, að áburðar-
hirðing sé komin í viðunandi
horf. Mega sveitii'nar þar herða
sig enn betur. En þó skal hér
sérstaklega vikið að sjávarþoi'p-
unum. Akranes var löngum
frægt fyrir kartöflurækt, enda
var þar afkoma betri en í öðr-
um sjávarþorpum sakir þess, að
samhliða var byggt á ræktun og
sjávarafla. Næst fór orð af rækt-
unarframkvæmdum þorpsbúa á
Húsavík, eftir að þeir tóku að
hirða slóg og annað sjávarfang
til áburðar. En vísast eru þó
hinar miklu ræktunarfram-
kvæmdir Vestmannaeyinga á
síðasta áratug stórfelldasta
vitnið um áburðargildi sjávar-
fangsins, en þar hefir ekki að-
eins venjulegu nytjalandi verið
breytt í tún og blómlega mat-
jurtagarða, heldur hafa ber
hraunlöndin þar einnig verið
umsköpuð á þennan hátt.
ífí >JC
Stingur það mikið í stúf, að
koma til dæmis til Keflavíkur
og Sandgerðis, ellegar að koma
til Eyja. Hinir duglegu sægarp-
ar í Keflavík virðast ekki enn
hafa uppgötvað verðmæti sjáv-
arfangsins sem skyldi. Að vísu
munu þeir hirða hausa og
hryggi til mjölvinnslu, en slóg-
inu mun þar að miklu leyti
fleygt. Og þó hafa þeir óþrjót-
andi lönd til ræktunar, sem
Vestmannaeyingar mundu öf-
unda þá af. Stafar þetta af því,
að Keflavík er í einkaeign? Eyj-
arnar eru þjóðareign, og þar
hefir landið lagt fram nokkurt
fé til „ræktunarvega“ svo áburð-
inum yrði komið út á lendur
þær, sem átti að rækta.
* * *
Framtaksmenn úr Keflavík,
Sandgerði og öðrum sjávarþorp-
um, þar sem áburðarhirðing
sjávarfangs hefir verið vanrækt,
ættu að fara pílagrímsferðir til
Vestmannaeyja til þess að sjá
með eigin augum kraftaverkin,
sem þar hafa gerzt á undarlega
skömmum tíma, gera sér grein
fyrir hversu merkur þáttur
ræktun þessi er, ekki aðeins
hvað afkomu snertir, heldur
hverjir hollustuhættir muni
fylgja henni andlega, líkamlega
og félagslega!
* * *
Og sé einkaeign lendnanna,
sem unnt væri að breyta í tún
og garða, afsökun þeirra, þá
verða þeir að hafa samráð, ekki
aðeins við aðra þorpsbúa, heldur
einnig við banka og önnur
stjórnarvöld um það, hvernig
verði að því staðið, að koma
lóðum og lendum með hóflegu
verði í félagseign allra þorps-
búa, en ódýrar lóðir og lendur
er eitt af frumskilyrðum þess að
lífvænlegt sé í þéttbýli. Og ann-
að mikilsvert atriði í afkomu-
baráttunni er, að allur áburður
og allt, sem áburðargildi hefir,sé
hagnýtt og notað til framleiðslu
á jarðargróði'i.
Drukknun
Á miðvikudagsmorguninn
vildi það slys til, að einn skip-
verja á Hafþór frá Reykjavík,
Jón Pétursson, Hringbraut 152,
féll útbyrðis, er skipið var að
síldveiðum fyrir Norðurlandi.
Jón náðist fljótlega, en virtist
þá örendur, og reyndust allar
lífgunartilraunir árangurslaus-
ar. Jón var maður hálf sjötugur.
heimsókn til Dolfuss Austurrík-
iskanslara og myrtu hann. Voru
þá liðin fjögur ár frá þessum
atburði. Næsta dag var búið að
mála yfir spjaldið með tjöru svo
taka varð það niður. Blaðið seg-
ir, að nefna megi fjölmörg svip-
uð dæmi, sem sýni hina þögulu
mótspyrnu í Austurríki.