Tíminn - 10.10.1939, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (á,bm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐVR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu l D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3943 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, þriðjudaglnn 10. okt. 1939
117. folaO
Tíminn birtir hér mynd af hesti, sem Vopni heitir og er að öllum líkindum
elzti hestur landsins. Hann fœddist vorið 1900 eða 1901 að Bessastaðagerði
í Fljótsdal. Þar var hann alinn upp af hinum alkunna hestamanni, Hálla
Sigmundssyni, sem þar bjó allan sinn búskap og talinn var einn hinn bezti
tamningamaður þar um slóðir á sinni tíð. Nafn sitt lilaut hann eftir góðhesti
œttuðum úr Vopnafirði, er Halli hafði áður átt. Vel var vandað til uppeldis
hestsins, bœði um fóðrun og tamningu. Fimm eða sex vetra gamlan seldi
Hálli hann Sigurði Magnússyni, bróður núverandi eiganda hans, Einars S.
Magnússonar á Valþjófsstað. 1915 dó Sigurður og eignaðist þá Magnús Ólafs-
son, faðir hans, hestinn. Við lát Magnúsar, komst hann í eigu þeirra mœðgina,
Einars S. Magnússonar og móður hans. Hefir hann því verið í eigu fjölskyld-
unnar í 33 ár. Byrjáð var að temja folann, er hann var á fjórða vetri, og
hefir liann því verið trúr og þarfur þjónn mannsins í 35—36 ár. Ekki hefir
hann nema einu sinni fatlazt frá notkun; var það vegna þess að hann togn-
aði í afturfœti. Fram yfir tuttugu vetra áldur var hann einvörðungu notaður
til reiðar, en siðan jöfnum höndum til dráttar, reiðar og áburðar, en þó ein-
göngu til dráttar síðustu árin. í sumar hefir hann safnað dágóðum holdum,
virðist hafa fulla sjón, en tennumar eru fállnar úr efra gómi.
Merkilegar mjólk-
urran nsóknir
C-bætíefni mjólkurinnar skemmast
ekki við gerilsneyðingu eða flutning
Rannsóknarstofa Háskól-
ans hefir síðan um áramót
framkvæmt mánaðarlega C-
fjörvismælingar á mjólk frá
mjólkursamsölunni og hafa
þær þegar leitt margt at-
hyglisvert í ljós.
Samkvæmt heimildum, sem
Tíminn hefir aflað sér, hafa þær
m. a. leitt eftirfarandi í ljós.
1. Gerilsneyðingin (í Stassano-
vél) rýrir ekki finnanlega C-
bætiefnamagn mjólkurinnar.
Sýnishorn af sömu'mjólk á und-
an og eftir gerilsneyðingu sýndu
sama C-bætiefnamagn. Þá hafa
verið tekin sýnishorn af flösku-
mjólk í búðum, gerilsneyddri og
ógerilsneyddri, og bentu þær at-
huganir til svipaðrar niðurstöðu.
2. Eftir niðurstöðum frá síð-
astl. sumri að dæma hefir lang-
ur flutningur mjólkur ekki nein
verulega spillandi áhrif á C-
bætiefnamagn mjólkurinnar.
Sérstaklega bar sama og ekkert
á slíku, ef þess er gætt að hafa
brúsana nógu fulla, því að fátt
eyðileggur C-bætiefnið meira, en
loft, sem hristist saman við
mjólkina. Er þeirri reglu líka yf-
yfirleitt vel fylgt. Ef bornar eru
saman niðurstöður af mælingum
á tveimur búum 1 nágrenni
Reykjavíkur, Nesi og Lækjar-
hvammi, og tveimur öðrum bú-
um langt 1 burtu, Melum i Mela-
sveit og Mjólkurbúi Flóamanna,
verður niðurstaðan þessi: í sýn-
ishornum frá Lækjarhvammi
fundust 93.8 mg., frá Nesi 103.9
mg., frá Melum og Mjólkurbúi
Flóamanna 91.3 mg. Um jafn-
stór sýnishorn var að ræða í öll
skiptin og sýnir þessi niðurstaða,
að munurinn er tiltölulega mjög
lítill.
3. Þörf mannsins fyrir bætiefni
er talin vera 30—50 mg. á dag,
þannig að 30 mg. er álitinn
minnsti skammtur, sem nægi
manninum til að halda fullri
heilsu, og sami skammtur er
ætlaður börnum, sem þurfa til-
tölulega meira C-fjörefni en full-
orðið fólk. Athugun rannsóknar-
stofunnar á C-bætiefni mjólkur-
innar í síðastliðnum mánuði sýn-
ir, að maður, sem neytir eins
liters af mjólk á dag, hefir
fengið allri þörf sinn fyrir C-
bætiefni fullnægt með mjólkinni
einni saman. Geta má þess, að
mjólkin er einna auðugast af C-
bætiefni á haustin, og að það er
heldur minna í mjólk síðari
hluta vetrar.
Mega þessar rannsóknir telj-
ast hinar merkilegustu, þar sem
þær kveða niður þann ugg, sem
verið hefir í ýmsum hér í bænum
við gerilsneyðingu og flutning
mjólkurinnar. Jafnvel sýna þær
glöggt hversu mikil bætiefna-
gjafi mjólkin er og ætti það að
vera mönnum ný hvatning til að
auka mjólkurneyzluna, því að
Á. zesz:
Verzlunarjöfnuðurinn.
stríðstryggingar
Samkvæmt bráðabirgðayfirlitl hag-
stofunnar nam allur innflutningur til
landsins til septemberloka 44.5 milj. kr.
og útflutningur 39.6 milj. kr. Á sama
tíma í fyrra nam innflutningurinn 38.5
milj. kr. og útflutningurinn 36.9 milj.
kr. í septembermánuði voru fluttar út
síldarafurðir fyrir 4.6 milj. kr. og tveir
allstórir saltfiskfarmar til Portúgals. —
Samkvæmt framansögðu hefir verzlun-
arjöfnuðurinn verið óhagstæður i sept-
emberlok um 5.1 milj. kr. en var óhag-
stæður um 1.5 milj. kr. á sama tíma i
fyrra.
r r t
Barnavinafélagið SumargjÖf starf-
rækir nú i vetur vistarheimili fyrir
börn í Vesturborg við Kaplaskjólsveg
og veitir ungfrú Bryndís Zoega því
forstöðu. Tók það til starfa í síðustu
viku. Er þetta I annað skipti, sem fé-
lagið ræðst í að starfrækja barna-
heimili vetrarlangt. í fyrra vetur, þegar
þessi nýbreytni var fyrst upp tekin,
var þó barnaheimilið frábrugðið því,
sem nú er, að þvi leyti, að nokkuð af
börnunum var þar aðeins til dag-
dvalar, en önnur voru þar að öllu
leyti. Nú verða öll börnin þar til fullr-
ar vistar. í þetta sinn er gert ráð
fyrir, að 15—20 börn verði til vistar í
Vesturborg og hefir Reykjavíkurbær
forgangsrétt að dvölinni fyrir þau börn,
er hann þarf að koma þar að af ein-
hverjum orsökum. Að nokkru leyti
verður vistarheimilið rekið á vegum
bæjarins í vetur. Flest bömin, sem
Sjálfstæðí Fínnlands í hættu
Svíar og Norðmenu óttast fyrirætlanir Rússa
Kolaverðíð hækkar
í blaðinu í dag birtist til-
kynning frá kolaverzlunum i
bænum um verðhækkun á kol-
um. Kostar smál. af kolum hér
eftir 77 kr. og er það 19 kr.
meira en verið hefir að undan-
förnu.
Kolaverzlanirnar hafa á-
kveðið þessa verðhækkun í
samráði við verðlagsnefnd og
hefir nefndin sent blöðunum
eftirfarandi skýringu á verð-
hækkuninni:
„Þar sem horfið hefir verið að
því ráði að hækka verð á fyr-
irliggjandi kolabirgðum í bæn-
um, vill verðlagsnefnd hér með
gefa þá skýringu, að verðhækk-
un þessi er ákveðin til þess að
jafna verð birgðanna og nálega
helmingi meira magns af kolum,
sem væntanleg eru hingað inn-
an skamms. Kemur því verð-
hækkun birgðanna beinlínis til
með að halda niðri verði hinna
nýkeyptu kola“.
Geta má þess, að nýlega
komu kol til Keflavíkur og
kostaði smál. 90 kr. Myndu kol-
in, sem síðar koma, sennilega
hafa kostað um 100 kr. smál.,
ef framangreind ákvörðun hefði
ekki verið tekin.
Jón í Stóradal tapar
meíðyrðamáli
í bæjarþingi Reykjavíkur var
í morgun kveðin upp dómur i
meiðyrðamáli, sem Jón Jónsson
í Stóradal hafði höfðað gegn
Páli Zóphóniassyni alþm. fyrir
ummæli í grein, sem Páll skrif-
aði í Tímann á síðastl. hausti.
„Framsókn með barlómsbumb-
una“. Niðurstaða dómsins var sú,
að Páll Zóphóniasson ætti að
vera sýkn af öllum kröfum Jóns.
Mun það ekki hafa komið fyrir
um langt skeið, að stefnandi
hafi tapað meiðyrðamáli.
Sækjandi fyrir Jón var Magn-
ús Thorlacius cand. jur., en verj-
andi Páls Egill Sigurgeirsson
héraðsdómsmálaflutningsmaður.
ekki er heldur völ ódýrari fæðu-
tegundar, þegar miðað er við
notagildið.
verða í Vesturborg í vetur, hafa kom-
ið úr sumardvöl utan af landi.
r r r
Samkomulag hefir nú komizt á um
stríðstryggingar og stríðsáhættufé til
handa farmönnum. Samkvæmt þess-
um samningum er höfnum og siglinga-
leiðum skipt 1 hættusvæði, þannig að
yfirmenn skipanna fá 100—200% kaup-
hækkun sem áhættufé, þegar siglt er
um tiltekin svæði, svo sem Eystrasalt,
Norðursjó, Atlantshaf og Miðjarðarhaf,
en hásetar og kyndarar 125—250%.
Ekkert áhættufé er greitt í strand-
siglingum við ísland. — í samninginum
eru þessi ákvæði um örorkubætur og
dánarbætur: Örorkubætur skulu sam-
kvæmt hinni sérstöku striðstryggingu
ekki vera minni en 22 þúsundir króna,
ef um fulla örorku er að bæta. Lægstu
dánarbætur skulu vera 12 þúsund kr.
til ekkju, 17 þúsund krónur til ekkju
með eitt barn og 21 þúsund krónur til
ekkju með tvö börn eða fleiri. Skulu
fjölskylduástæður i byrjun ferða lagð-
ar til grundvallar tryggingunum. Að
samningum þessum standa Eimskipafé-
lag íslands, Skipaútgerð ríkisins, Eim-
skipafélag Reykjavíkur, Útgerðarfélag
Kaupfélags Eyfirðinga, Eimskipafélag-
ið ísafold, Sjómannafélag Reykjavíkur,
Vélstjórafélag íslands, Stýrimannafé-
lag íslands, Matsveina- og veitinga-
þjónafélag íslands og Félag Islenzkra
loftskeytamanna. Samningunum má
segja upp með mánaðar fyrirvara.
Síð'an styrjöldin hófst hefir
enginn atburður vakið jafn-
mikla athygli á Norðurlöndum
og sú krafa rússnesku stjórnar-
innar á hendur finnsku stjórn-
inni, að hún sendi sérstakan
fulltrúa til stjórnmálalegra
viðræðna í Moskva.
Krafa þessi mun hafa borizt
á föstudag eða laugardag síð-
astliðnum. Mun hafa verið lát-
in fylgja henni sú ósk, að
Erkko utanríkismálaráðherra
kæmi sjálfur. Stjórnin mun þó
ekki hafa talið rétt að full-
nægja þeirri beiðni, þar sem
það gæfi til kynna, að hún teldi
viðræðurnar mjög alVarlegs eðl-
is. Hinsvegar áleit hún ekki rétt
að skorast undan því að senda
fulltrúa og hefir sendiherra
Finna í Stokkhólmi, Paasikivi,
verið valinn til fararinnar, en
hann er þaulkunnugur Rússum.
Mun hann koma til Moskva í
dag.
Enn er ekki kunnugt um fyr-
irætlanir Rússa í sambandi við
þessar viðræður, en sá grunur
er almennur, að þeir ætli að
gera svipaðar kröfur á hendur
Finnum og þeir hafa neytt
Eystrasaltsríkin til að full-
nægja.
Sá orðrómur gengur jafnvel,
að þeir muni krefjast aðgangs
að Álandseyjum fyrir herskip
sín og flugvélar, og vekur það
talsverðan ugg í Svíþjóð, því frá
Álandseyjum er auðvelt að
sækja Svía heim.
Norðmenn óttast hinsvegar,
að Rússar muni krefjast af
Finnum, að þeir láti sig fá hluta
af strandlengju Finnlands að
norðan og muni þeir þá smám-
saman færa sig upp á skaftið
og krefjast hafna í Norður-
Noregi.
Fregnir herma, að Rússar hafi
þegar um 300—400 þús. manna
her við finnsku landamærin.
Finnar hafa í varúðarskyni
kvatt aukið lið til vopna.
Margt bendir til, að Finnar
muni frekar kjósa að berjast
en að ganga sjálfviljugir að
nokkrum afarkostum. Stjórnin
Villtra minka hefir, svo sem kunnugt
er, orðið vart á nokkrum stöðum hér
í grenndinni í sumar. Svo fullar sönn-
ur séu á færðar, hefir þeirra orðið
vart í Hafnarfirði og þar i grennd, og
hafa þar verið handsamaðir fjórir
minkar, við Elliðaár og við Leirvogsá
i Mosfellssveit. Samkvæmt fyrirmælum
landbúnaðarráðherra hefir H. J. Hólm-
járn loðdýraræktarráðunaut verið falið
að hafa hönd í bagga um eyðingu
villtra minka. Hefir hann ráðið fjóra
menn til þess að framkvæma útrým-
ingu þeirra. Hefir þegar farið fram
nákvæm leit að minkum við ár og
læki, vötn og tjarnir 1 Mosfellssveit.
Framkvæmdi hana Ingvar Þorláksson
frá Dilksnesi i Skaftafellssýslu, en
hann skaut fjóra minka við Leirvogsá
í sumar, er hann var þar í vegavinnu.
Varð hann hvergi minka var. — Við
Elliðaárnar á Úlfar Bergsson á Litlu-
Vatnsleysu á Vatnsleysuströnd að
vinna að eyðingu minkanna. Hefir
hann þegar leitað meðfram ánum og
Elliðavatni. Fann hann spor eftir
minka, en hefir eigi enn reynt að
vinna dýrin, og mun bíða þar til snjó-
föl kemur og hægara verður að rekja
spor. — í Hafnarfirði og þar í kring
mun Sigurður Eyjólfsson leita minka,
er snjór fellur — í grennd við Vífils-
staði, einkum meðfram læknum og
vatninu, mun hinn norski minkahirðir
I Minkagerði, Edvard Röd, grennslast
eftir minkum og vinna þá, ef þeirra
verður vart þar um slóðir.
hefir tilkynnt, að hún muni
ekki gera neinn samning við
Rússa, sem máli skiptir, án
samþykkis þingsins.
í skrifum sínum um þessi
mál leggja finnsku blöðin á-
herzlu á það, að Finnland eigi
samstöðu með Norðurlöndum
og Rússland þurfi ekki að ótt-
ast að önnur stórveldi myndi
geta gert Finnland að vettvangi
hernaðarlegrar starfsemi, sem
beindist gegn Rússum. Þess
vegna hljóti afstaða Rússa að
vera önnur til þess en Eystra-
saltsríkjanna. Blöð í Svíþjóð,
Noregi og Danmörku taka ein-
dregið í sama streng.
Aðrar fréttlr.
Danir eru mjög áhyggjufull-
ir yfir því, að heita má að
stöðvast hafi nær allir flutn-
ingar milli Danmerkur og Eng-
lands. Hefir þess vegna verið á-
kveðið að hætta allri svína-
slátrun í Danmörku fyrir ensk-
an markað, en Danir hafa viku-
lega 7 millj. kr. tekjur af svina-
kjötsútflutningi sínum til Eng-
lands. Einkum veldur þetta
miklum á h y g g j u m meðal
danskra bænda, þar sem Eng-
land hefir verið bezti markað-
urinn fyrir afurðir þeirra. —
Enski sendiherrann í Kaup-
mannahöfn hefir látið þá skoð-
un í ljós, að vonandi verði fljót-
lega hægt að ráða bót á þess-
um flutningserfiðleikum.
Franskir hernaðarsérfræð-
ingar, sem fylgzt hafa með
styrjöldinni í Póllandi, fullyrða
að allstaðar, þar sem pólskum
og þýzkum fótgönguliðssveit-
um hafi lent saman, hafi Pól-
verjar borið hærra hluta. Telja
þeir að framganga þýzku fót-
gönguliðssveitanna sýni að
þýzki herinn sé lakari nú en
1914. Þjóðverjar eigl sigurinn
eingöngu að þakka betri stór-
skotaliðsvopnum, bryndrekum
og flugvélum. Þeir telja einnig
að Pólverjar hafi verið búnir
að koma sér fyrir á tryggum
varnarstöðvum inni í landinu,
þegar Rússar komu Þjóðverj-
um til hjálpar.
Fréttaritari frönsku Havas-
fréttastofunnar í Genf skýrir
frá því, að hann hafi heimild-
ir fyrir því, að samningavið-
ræður þjóðverja og Rússa hafi
byrjað síðastl. vor. Hafi Stalin
átt frumkvæði þeirra og boð-
izt til þess í upphafi að leggja
starfsemi Alþjóðasambands
kommúnista að mestu leyti á
hilluna gegn því að Þjóðverjar
hættu öllum undirróðri í Ukra-
inu og lofuðu því, að ráðast
ekki á hana.
Enski landbúnaðarráðherr-
ann, Dorman Smith, hefir skýrt
frá því, að 1 y2 milj. ekrur lands
verði teknar til ræktunar í
Englandi á næsta ári umfram
það land, sem hefir verið í
ræktun á þessu ári.
Fjárlagafrumvarp fyrir næsta
fjárhagsár hefir verið lagt fram
í danska þinginu. Gert er ráð
fyrir að mörg útgjöld hækki
vegna stríðsins og eru því lagðir
á ýmsir aukaskattar, sem nema
samtals 81 milj. kr. Tollar hafa
þegar verið hækkaðir á öli,
brennivíni, tóbaki og súkku-
laði.
Þjóðverjar i Eystralantslönd-
um eru nú kvaddir unnvörpum
heim til Þýzkalands, og er þeim,
sem ekki hafa þýzkan ríkisborg-
ararétt, gefinn kostur á því, að
taka sér bólfestu i Þýzkalandi.
Er þetta talin greinileg yfirlýs-
ing frá Þjóðverja hálfu um það,
að þeir hafi afsalað sér allri í-
hlutun á þessum slóðum og líti
á Eystrasaltsríkin sem yfirráða-
|svið Rússa.
— Barnaheimilið í Vesturborg. — Samningar um
og stríðsáhættufé. — Eyðing villtra minka. —
Á víðavangi
Allir vita, að einhver sú
heilsusamlegasta fæðutegund,
sem völ er á í þessu landi, er
mjólkin, þrátt fyrir allan þann
góða mat, sem hér er að fá, kjöt,
garðávöxt, fisk og svo fram-
vegis. Aldagömul reynsla og
nýjar vísindalegar rannsóknir
vitna um ágæti mjólkurinnar.
Frá landnámstíð til þessa dags
hefir hún verið mesta heilsulind
íslenzku þjóðarinnar. Þar sem
skortur hefir verið á mjólk,
hafa sjúkdómarnir verið skæð-
ari en annars staðar, og viö-
námsþrótturinn minni. Löngum
hafa verstöðvar og kaupstaðir
verið afskipt um mjólk og tíðum
verið erfitt að bæta úr þeirri
vöntun. Þurrabúðarfólkið var
illa sett í þessu efni og vöntun
á nauðsynlegustu lífefnum, sem
mjólkin hefir að geyma, reið
oft mörgum að fullu. Nú fara
þeir tímar í hönd, að liklegt er,
að íslendingar verði að mestu
eða jafnvel nær eingöngu að lifa
á íslenzkum matvælum. Þá er
mjólkin ein sú fæðutegund, sem
fólk á allra helzt að auka við
sig. Hún er ódýrasta fæðuteg-
undin, sem hér er völ á, miðað
við næringargildi. Hún er
heilsusarnlegasta fæðutegundin
og hér á landi eru hin ágætustu
skilyrði til mjólkurframleiðsl-
unnar, jafnvel þótt hana þyrfti
að auka til stórra muna. Það,
sem fólk á nú að gera, þegar af-
leiðinga styrjaldarinnar er byrj-
að að gæta, er því að auka
mjólkurneyzlu stórlega. Jafnt í
ka*ipstað sem sveit á mjólkin,
hinn hvíti drykkur, að skipa
öndvegið á matborðinu.
* * *
Sýslumenn sitja nú að boði
ríkisstjórnarinnar á ráðstefnum
með forðagæzlumönnum. Er
gott til að vita. Forðagæzlulögin
munu upphaflega vera einskon-
ar viðspyrna þjóðfélagsins
gagnvart horfellinum. En gagn-
vart honum voru menn að von-
um orðnir æði sljóvir, ekki færri
manneskjur en orðið hafa
hungurmorða í okkar „kalda og
fátæka landi“. En beinn hor-
dauði á skepnum er nú sem bet-
ur fer orðinn fremur sjaldgæf-
ur, en búfjárkvillum þá jafn-
framt kennt um, þegar út af
ber. En nú þarf forðagæzlan að
komast á æðra stig. Hún á ekki
að hafa horfelli að viðmiðun.
Hún á að snúast gegn vanfóðr-
un. En vanfóðrun er því miður
allt of algeng enn sem komið er.
Hún á sér stað í hverri sveit.
Þess vegna þurfa forðagæzlu-
menn nú að snúast gegn henni.
Sanna með dæmum úr lífinu,
að betra er að hafa 45 ær og fá
undan þeim 69 lömb, heldur en
að hafa 90 ær og fá undan þeim
42 lömb. Hvað þá að hafa 119
ær og geta ekkert lamb lagt inn
á haustnóttum. En þetta eru
dæmi úr lífinu! Yfirleitt veit
maður ekki betri skilgreiningu
á búmanni og búskussa en
þessa: Búmaðurinn veit að
betra er að hafa skepnurnar
færri og fara vel með þær, en
búskussinn hyggur að allt sé
undir fénaðarfjöldanum komið
og freistast síðan til að setja á
guð og gaddinn. En af þvi að
eiga verður eftirkaup við þessi
máttarvöld, er byrjað að spara
heyin fyrr en varir, hálfsvelta
fénaðinn. Afurðarýrnun verður
afleiðingin, jafnvel þótt guð
geri sitt bezta og gaddurinn
veiti grið.
* * *
Sú stjórnarráðsstöfun,að herða
nú á framkvæmd forðagæzlu-
laganna, er fullkomlega tíma-
bær. Annars vegar er voðinn
umfram það venjulega, sem
fólginn er í því, að ekki þarf að
„setja á“ erlendar fóðurtegund-
ir, en hins vegar sú óvenjulega
nauðsyn, sem þjóðinni er nú á
því, að lífsbjargarverðmætin
spillist ekki fyrir handvömm.
Þess vegna er hér í raun og veru
verið að stefna fyrir herrétt.
Mætti þykja líklegt að opinberir
(Framh. á 4. síðu)