Tíminn - 17.10.1939, Blaðsíða 2

478
TtMSNN, hrlgjwdagum 17. okt. 1939
120. blað
Blekkingaruar uni
beinu Nkattana
Eins og kunnugt ex, hefir
ríkisstjórnin ákveðið að leggja
til við Alþing, að viss hluti
þeirrar kaupuppbótar, sem sjó-
mönnum hlotnazt vegna sigl-
inga á svokölluðum áhættu-
svæðum, skuli vera undanþeg-
inn skatt- og útsvarsgreiðslu.
Mál þetta mun hafa verið
leyst ágreiningslaust innan
stjórnarinnar og ber á það að
líta sem einn lið í hinum mörgu
ráðstöfunum ríkisstjórnarinnar
til lausnar þeim vandkvæðum,
sem af stríðinu leiðir. Áhættu-
féð, sem sjómaðurinn fær um
ófriðartímann, getur eigi talizt
venjulegar tekjur, og hefir þótt
rétt að hann fengi að njóta
þess sjálfur að sem mestum
hluta. Slík viðurkenning heild-
arinnar sjómönnunum til
handa, eins og sakir standa,
snertir á engan hátt afstöðuna
til skattamála almennt.
sökum hins breytta ástands.
Margvísleg óunnin störf bíða líka
eftir fólki, bæði í sveitum og
ýmsum sjóþorpum landsins.
En fyrst og fremst þarf þá al-
menningur allur að skilja nauð-
syn þessara ráðstafana og starfa
í samræmi við þær. Það verður
að auka notkun innlendra af-
urða, bæði til matar, fatnaðar og
annars þess, þar sem unnt er að
koma því við. Kjörorðin verða að
vera: Spara alt, sem erlent er.
Ef þjóðin er nógu staðráðin og
samhent i þessum ásetningi mun
henni veitast létt að ná tak-
markinu.
Þær þjóðir, sem þátt taka í
styrjöldinni, heyja baráttu fyrir
sjálfstæði sínu og frelsi. Þær
verða að fórna þúsundum af
beztu sonum sinum á vígvöllun-
um. Samskonar hörmungar bíða
einnig barna og kvenna á bak
við víglínurnar.
íslenzka þjóðin heyir einnig í
þessari styrjöld baráttu fyrir
frelsi sínu. En hún þarf engum
mannslífum að fórna og hefir
engar árásir að óttast. Það eitt,
sem hún þarf að gera, er að nota
meira íslenzkan mat og íslenzk-
an fatnað en hún hefir gert á
undanförnum árum, og hagnýta
betur auðlindir landsins. Ef hún
skilur hlutverk sitt rétt, hjálpar
styrjöldin henni beinlínis til að
gera það, sem hún hefir vanrækt
sjálfri sér til tjóns, óhollustu og
vanvirðu á undanförnum ára-
tugum.
Hver sá, sem á einn eða annan
hátt skerst úr leik í þessari frels-
isbaráttu þjóðarinnar er sann-
kallaður vargur í véum. Hvort
sem hann er hátt eða lágt settur
í mannfélagsstiganum á al-
menningsálitið að kveða yfir
honum þann dóm, að aðra langi
ekki til að feta í fótspor hans.
En í sambandi við þetta mál
hafa þó blöð Sjálfstæðisflokks-
ins, eða vissir aðilar innan þess
flokks, fundið sér tilefni til
þess að hefja áróður gegn nú-
gildandi skattalöggjöf og að
endurnýja gamlar árásir á Ey-
stein Jónsson, fyrir afstöðu
hans og Framsóknarflokksins í
skattamálum. Og málfærsl-
unni um þessi atriði er, sem
stundum fyrr, hagað þannig, að
varla getur talizt sæmilegt. Er
málið þannig sett fram, að allur
almenningur hlýtur að fá stór-
ýktar hugmyndir um hæð
skatta, og þegar umgetin blöð
eru að sýna fram á, hve mikill
hluti af tekjum manna fari í
skatta og útsvör, er venjulegast
aðeins talað um skatt, eins og
um væri að ræða hinn lögboðna
tekjuskatt eingöngu, en engin
grein er gerð fyrir því, hve mikl-
um hluta útsvarið nemur af
þessum „skatti“. Síðan er því
slegið föstu, eingöngu í blekk-
ingarskyni, að sameinaðar
skattaálögur ríkis og bæjarfé-
laga séu þær skattaálögur, sem
ákveðnar hafa verið með lög-
gjöf síðustu ára.
Áður en fótunum er kippt
undan þessari rökfærslu, og
sýnt hvernig málum er háttað í
raun réttri, skal í fáum orðum
rifjað upp, hverjar voru þær
höfuðbreytingar, sem Fram-
sóknarflokkurinn gerði á
skattalöggj öf inni.
Framsóknarflokkurinn hefir
frá upphafi talið, að beinir
skattar, stighækkandi eftir
tekjum og eignum, væru hið
réttlátasta skattaform. Flokk-
urinn fékk því til vegar komið,
að hækkaðir voru verulega
skattar á háum tekjum og
eignum, einkum þó háum tekj-
um. Hefir afstaða flokksins eigi
breyzt í þeim málum að neinu
leyti. En jafnframt því að tekju-
skattsstiginn var hækkaður,
var með ýmsum ákvæðum leit-
azt við að hlífa atvinnufyrir-
tækjum við verulega auknum
skattgreiðslum til ríkissjóðs. Má
þar til nefna, að hlutafélögum
og samvinnufélögum er leyft að
hafa skattfrjálsan helming
þeirrar fjárhæðar, sem þau
leggja í varasjóð til tryggingar
rekstrinum, auk margra ann-
arra ívilnana, sem félög njóta.
Mjög mikill hluti af öllum
meiriháttar atvinnufyrirtækj -
um í landinu hefir þannig
helming af árstekjum sínum,
eða meira, alveg skattfrjálsan.
Þá er og öllum atvinnurekend-
um leyft að flytja milli ára töp,
sem þeir kunna að verða fyrir á
rekstrinum, og draga töpin frá
seinni ára tekjum. Þá má og
benda á þriggja ára skattfrelsi
nýrra iðnfyrirtækja, skattfrelsi
útgerðarfyrirtækja o. s. frv.
Allur þorri smáatvinnurekenda
í landinu mun hinsvegar eigi
svo tekjuhár, að þeir verði
verulega fyrir barðinu á há-
tekjuskatti. Hverjir eru það þá,
sem hátekjuskatturinn bitnar
á fyrst og fremst? Það eru
launamennirnir, fólk 1 föstum
stöðum með jafnar tekjur, og
þeir sem hafa eignatekjur,
ýmsar lausatekjur og þeir, sem
hagnast á verzlun og annarri
slíkri starfsemi.
En samtímis því sem tekju-
skatturinn var hækkaður, og
næstum árlega síðan, hafa út-
svörin í kaupstöðum landsins,
ekki sízt í Reykjavík, farið sí-
hækkandi, og þar með þeir á-
lagningarstigar, sem niðurjöfn-
unarnefndir á hverjum stað
hafa farið eftir við niðurjöfnun
útsvaranna. Og svo ör hefir
þessi hækkun verið, að bæjar-
stjórnir eða niðurjöfnunar-
nefndir yfirleitt munu eigi hafa
séð sér fært að veita atvinnu-
fyrirtækjum neinar ívilnanir í
líkingu við það, sem gert er í
tekjuskattinum, nema þar sem
Alþing hefir skorizt í leikinn
(útsvarsfrelsi iðnaðar- og út-
gerðarfyrirtækja). Og hvort
sem litið er til heildarupphæð-
ar skatta og útsvara á hverjum
stað, eða skattstiginn og út-
svarsstigarnir bornir saman,
eru það útsvörin, sem eru langt-
um þyngri á metunum. í Reyk-
javík nema útsvörin í ár um 5
milj. króna, en tekju- og eign-
arskatturinn mun nema lítið
yfir iyz milj. kr.
Við samanburð á tekjuskatts-
stiganum og útsvarsstiganum
fyrir Reykjavík, sézt að á lág-
tekjum er tekjuskatturinn að-
eins lítið brot af útsvarinu, og
tekj uskattsstiginn kemst ekki
til hálfs við útsvarsstigann fyrr
en komið er yfir 6000 kr. hrein-
ar tekjur. Eftir það þokast stig-
arnir nær hvor öðrum og eru
svipaðir á tekjum milli 8000—
11000 kr., en úr því veitir út-
svarsstiganum mun betur, og
eykst mismunurinn eftir því
sem ofar dregur.
Það verður því að teljast litt
skiljanleg málfærsla, að taka
útsvarsstigann fyrir Reykj avík,
bæta honum ofan á tekjuskatts-
stigann og telja síðan stigana
samanlagða tákna „skattakerfi
Framsóknarflokksins og E. J.“
Þeir, sem slíku halda fram,
verða þá fyrst að telja mönn-
um trú um, að það sé Eysteinn
Jónsson og Framsóknarflokkur-
in, sem á síðasta áratug hefir
meira en þrefaldað útsvörin í
Reykjavíkurbæ.
Þá skal vikið nokkrum orð-
um að þeim dæmum, sem Vísir
og Morgunblaðið birta til þess
að sýna hvað tekið sé samtals
í skatta af vissum tekjum. Við
dæmi þessara blaða er það að
athuga, að þau sýna hvað tekið
er samtals í útsvar og skatt af
einhverju vissu tekjubili, eða á-
kveðnum heildartekjum, án
þess að taka nokkurt tillit til
þess skattafrádráttar sem menn
hafa, en eins og allir vita, eru
greiddir skattar og útsvör dreg-
in frá tekjum manna, áður en
skattar eru á lagðir. Dæmin
gefa því alskakka hugmynd um
hinar raunverulegu skatt- og
útsvarsgreiðslur manna. Blöðin
taka sem dæmi skattgreiðslu
manns, sem hefir I tekjur eða
laun 20 þús. kr. Sé um ein-
hleypan mann að ræða, greiðir
hann í tekjuskatt 5407 kr. og í
útsvar 6470 kr„ samtals 11.877
kr„ og hefir hann þá eftir af
tekjunum 8.123 kr. til eigin af-
nota, að sköttum frádregnum.
Og ef þessi maður hefir ein-
hverjar tekjur umfram þessar
20 þús. kr„ t. d. 1000 kr„ greið-
ir hann af þeirri tekjuviðbót
57% í útsvar og 43% í tekju-
skatt, eða m. ö. o. um 100% af
tekjunum.
Eins og dæmið er sett fram,
gætu menn haldið að maður,
sem hefði árlega 20 þús. kr. i
laun eða tekjur, gæti aldrei
fengið að halda eftir af tekjum
sínum meira heldur en ofan-
greindum 8123 kr„ og enda þótt
hann bætti einhverju við tekj-
urnar, færi viðbótin öll í út-
svar og skatt. Slíkt er hugsan-
legt með því eina móti, að mað-
urinn hefði þessar tekjur að-
eins 1 ár, en væri tekjulaus og
skattlaus bæði árið á undan og
árið á eftir, en þesskonar er
sjaldan til að dreifa. Eðlilegast
er að halda dæminu áfram á
þeim grundvelli, að maðurinn
hafi næstu ár svipaðar tekjur,
og eru þá skattar fyrir hvert ár
dregnir frá næsta árs tekjum.
Lítur þá dæmið þannig út:
1. ár. Tekjur kr. 20.000.00 Skattur og útsvaT kr. 11.877.00
2. ár. Tekjur — 20.000.00
-r- skattar — 11.877.00
kr. 8.123.00 Skattur og útsvar — 2.133.00
3. ár. Tekjur — 20.000.00
-4- skattar — 2.133.00
kr. 17.867.00 Skattur og útsvar — 9.813.00
4. ár. Tekjur — 20.000.00
-f- skattar — 9.813.00
kr. 10.187.00 Skattur og útsvar — 3514.00
Samtals skattur og útsvar á 4 árum kr. 27.337.00
eða að meðaltali um 6800 kr. á ári.
Til þess að dæmið verði sem
næst raunveruleikanum, ætti að
miða við sama eða svipaðan
skattafrádrátt öll árin, og verð-
ur hann í þessu tilfelli um 6.200
kr„ þ. e. maður, sem hefir í laun
20 þús. kr. og hefir greitt í skatta
6.200 kr„ fær þá á næsta ári
aftur 6200 kr„ og svo svipaða
upphæð ár frá ári, að öllum á-
stæðum óbreyttum. Hann hefir
því árlega úr að spila 13.800 kr.,
í staðinn fyrir þær 8.123 kr., sem
hann ætti að hafa eftir sam-
kvæmt dæmum íhaldsblaðanna.
Af því, sem hér hefir verið
sagt, sézt eftirfarandi:
Að tekjuskattur til ríkisins er
ekki nema nokkur hluti þess,
sem íhaldsblöðin kalla „skatta"
og hér í Reykjavík til dæmis eru
skattarnir ekki nema iyz milj. á
móti 5 miljónum, sem bærinn
tekur.
Að það er þar af leiðandi hin
frekasta ósvífni að taka skatt
og útsvarsgreiðslur í heild sinni,
kalla þær í blekkingarskyni
„skatta“, án frekari skýringa,
og halda því fram að útsvars-
plágan sé þáttur í skattakerfi
Framsóknarflokksins.
Það kemur auðvitað ekki til
mála á tímum eins og þessum,
að lækka tekjuskattinn, enda
fróðlegt að sjá hvort ihaldsmenn
þora að koma sameiginlega með
tillögur um slíkt, þegar hvaðan-
æfa koma fregnir frá nágranna-
löndum vorum um stórfelldar
hækkanir beinna skatta.
Óh æfj
Ég heyri sagt, að Sláturfélag
Suðurlands sé nú hætt að nota
skotvopn við deyðingu sauð-
fjár í sláturhúsi sínu í Reykja-
vík, en þess í stað sé notað plsl-
arfæri nokkurt, sem kallað er
helgríma.
Hvers vegna er þessi breyting
upp tekin? Á það að vera sparn-
aðarráðstöfun eða hvað? Sumir
segja, að kindinni blæði betur,
ef helgríman er notuð, heldur
en ef skotið er. Þetta getur veT-
ið; ég veit það ekki. Sennilega
er það þó aðeins ímyndun. En
spyrja má: Er „blóðþorsti"
Reykjavíkurbúa svo mikill, að
þörf sé að saklausu lömbin bíði
kvaladauða þess vegna?
Það mun sagt, að rothögg sé
ekki kvalameira eða taki lengri
tíma en skot. Þetta kann að
vera rétt að vissu leyti, ef öll
vandvirkni er við höfð; annars
ekki.
Eftir áreiðanlegum heimild-
um hefi ég það, að oft þurfi að
slá 2 og jafnvel 3 högg áður en
rotgaddurinn stendur í heila og
kindin fellur. Þetta sá heimild-
armaður minn með eigin aug-
um og meira, hann sá og heyrði,
að kind jarmaði eftir að höggið
var greitt. Þetta er svo svívirði-
legt, að ekki er hægt að láta óá-
talið. Helgríman getur verið
(Framh. á 4. siðu)
GuBni Þ. Ásgeirsson:
Hraðlrystingf grænmctis,
berja og tómata
‘gíminn
I*vlðjzidtifiinn 17. okt.
F relsí sbarátta
Píódarinnar
Fregnir frá Ameríku segja, að
Bandaríkin séu líklegri til að
veita Finnum stuðning en nokk-
urri annarri smáþjóð í Evrópu.
Ástæðan til þess er sú, að það
hefir aflað Finnum sérstakrar
athygli og vinsælda í Bandaríkj -
unum, að þeir eru eina þjóðin,
sem skilvíslega hefir endurgreitt
striðsskuidir sínar.
Má glöggt á þessu marka,
hversu mikilvægt það er fyrir
smáþjóðirnar að reynast heiðar-
legar og skilvísar í viðskiptum
sínum við aðrar þjóðir.
Það mun öllum ljóst, að ís-
lendingar hafa staðið mjög höll-
um fæti i því, að geta fullnægt
fjáThagslegum skyldum sínum á
undanförnum árum, sökum hins
stórfellda markaðshruns fiskaf-
urðanna. Hefði ekki verið grip-
ið til þess ráðs, að takmarka
innflutninginn, myndi þjóðin
hafa stóraukið skuldir sínar
i útlöndum og þess orðið
skammt að bíða, að hún fengi
ekki undir þeim risið. Fyrir
tilstuðlan innflutningshaft-
anna hefir sá árangur náðst,
að verzlunarjöfnuðurinn hefir
verið langtum hagstæðari síðari
árin en hann var til jafnaðar áð-
ur fyr og auk þess hafa verið
reist mörg ný atvinnufyrirtæki í
landinu, án þess að þær fram-
kvæmdir hækkuðu heildarskuld-
ina við útlönd.
Það má alveg hikiaust fullyrða,
að þessar ráðstafanir hafa
bjargað fjárhagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar og forðað henni frá
þeirri undirokun, sem leiða
myndi af yfirráðum erlendra
f.iárdrottna hér á landi.
Hin nýbyrjaða styrjöld legg-
ur þjóðinni langtum þyngri
byrðar á herðar, ef hún ætlar
að gæta vel fjárhagslegs frels-
is síns og virðingar meðai ann-
arra þjóða, heldur en örðug-
leikar þeir, sem hún hefir átt i
höggi við á undanförnum ár-
um.
Styrjöldin hlýtur að hafa þau
áhrif, að flestar innflutnings-
vörurnar hækka í verði. Flutn-
ingsgjöld hafa þegar hækkað
stórkostlega, jafnvel margfald-
ast. Hinsvegar eru ekki miklar
líkur fyrir verulegri verðhækkun
á islenzkum afurðum og mjög
torsýnt með sölu á ýmsum þeirra.
Það eru því engir möguleikar
sjáanlegir til þess, að hægt verði
að halda sama innflutningi og
imdanfarið, þótt flutningsskil-
yrði leyfðu það, nema með stór-
felldri söfnun vöruskulda.
Þetta viðhorf þarf þjóðin að
gera sér ljóst til hlítar. Framtíð
hennar veltur á þvi, hvernig hún
bregst við þessum nýju kringum-
stæðum.
Heilbrigð dómgreind hennar
hlýtur að krefjast þess, að gerðar
verði ráðstafanir til að takmarka
ínnfiutningurinn það mikið, að
nýjar skuldir safnist ekki. Þessu
takmarki verður að ná, jafnvel
þótt skorða verði innfiutninginn
við þrýnustu vörur til neyzlu- og
framleiðsluþarfa og stöðva þurfi
innflutning á ýmsum varningi,
sem talizt getur nauðsynlegur á
yenjulegum tímum (byggingar-
efni, kaffi, sykur, ýms fatnaöur
,o. s. frv.).
Menn verða að gæta þess, að
þjóðin á lengri framtíð fyrir
höndum en þann tíma, sem
styrjöldin stendur. Þegar al-
þjóðamálin komast í venjulegt
horf aftur hverfa hin háu flutn-
ingsgjöld og viðskiptin verða aft-
ur hagkyæmari. Það gæti þá
reynzt þungbært athafnalífi
þjóðarinnar, ef hún þyríú að
standa straum af miklum vöxt-
um og afborgunum skulda, sem
hún hefði getað komist hjá að
safna á styrj aldarárunum.
Öll rök mæla þannig með því,
að þjóðin geri sitt ítrasta til að
takmarka innflutninginn á
styrjaldarárum.
Stjórnarvöld landsins þurfa að
starfa í anda þeirrar stefnu. Þau
verða að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir til slíkrar takmörkunar.
Jafnhliða þurfa þau að reyna að
skapa nýja atvinnumöguleika
fyrir þá, sem verða fyrir tjóni,
Nú í mörg ár hafa húsmæður
hér á landi velt fyrir sér spurn-
ingunni: „Hvernig get ég geymt
grænmeti mitt, tómata og ber
vetrarlangt, án þess að það
breyti bragði, né missi bætiefni,
sem fæða þessi hefir að geyma.“
Ýmsar leiðir eru þegar fundn-
ar, en þær leysa alls ekki vand-
ann til fulls, því að bragð og
efnasamsetningar fæðunnar
breytist all verulega við allar
þær aðferðir, er notaðar hafa
verið hér á landi, að því er ég
bezt veit.
Við íslendingar stöndum ver
að vígi en margar aðrar þjóðir,
þar sem við eigum við svo mikla
örðugleika að stríða með öflun
nytjajurta og ávaxta mikinn
hluta ársins og verðum við þann
tíma að fara þessa heilnæma og
ljúffenga fæðis á mis.
Að vísu eru vonir vorar að
glæðast all verulega, þar sem
reynsla er fengin fyrir mjög
glæsileg'um árangri á ræktun
nytjajurta við hvera- og raf-
magnshita, en langt er því mið-
ur í land, þar til allur almenn-
ingur í landinu getur hagnýtt
sér þessa nýjung að nokkru veru-
legu leyti.
Ræktunarskilyrði eru því nær
ótakmörkuð í landi voru og ættu
menn því að hagnýta sér vel
hina góðu mold landsins, til
ræktunar nytjajurta og að tína
meir af berjum en gert hefir
verið á undanförnum árum, þar
sem svo alvarlegir timar, sem
raun ber vitni um, eru fram
undan.
Þá kemur þessi sama spurn-
ing fram, sem svo oft áður:
Hvernig á að geyma vöru þessa
óskemmda? Einnig bætist við,
að sykurskortur er líklegur á
ófriðartímum, svo að ekki verða
ber sultuð.
Ég hefi kynnt mér frystiað-
ferðir Breta á ýmsum fæðuteg-
undum, og standa þeir nú því
nær jafnfætis Ameríkumönnum
í öllum nýjungum frystitækn-
innar. Á Englandi fást nú hrað-
fryst epli og ýmsir aðrir ávextir
og reynast vel.
Ég hefi borðað epli, sem voru
hraðfryst fyrir þrem árum og
síöan geymd í frostklefa, og gat
ég varla fundið nokkurn mun á
þeim og nýjum, og epli, sem
geymd höfðu verið í eitt ár, voru
alveg sem ný, enda höfðu þau
verið efnarannsökuð og reynd-
ust þau halda öllum eðlilegum
efnum sínum.
Þar sem ég hafði séð þessi
undur, fýsti mig að gera tilraun-
ir með íslenzkar nytjajurtir,
hvort takast mætti að frysta og
geyma á sama hátt og epli, per-
ur, banana o. fl.
Mér er ánægja að segja, að
ég varð ekki fyrir vonbrigðum.
Ég hefi gert tilraunir með fryst-
ingu á ýmsu kálmeti, einnig
á bláberjum, aðalbláberjum,
krækiberjum, tómötum, rabar-
bara,kartöfium og rófum og hef-
ir ekki verið finnanlegur mun-
ur á vörum þessum frystum og
nýjum. Hefi ég látið ýmsa
bragða, hvorttveggja, ferskt og
hraðfryst og hafa menn sjaldan
geta fundið nokkurn mismun.
Mér er kunnugt um, að áður
hefir verið reynt að loftfrysta
ýmsar fyrrnefndar fæðutegund-
ir, en illa tekizt, og er það eðli-
legt. Skal ég hér reyna að gera
grein fyrir ástæðunum.
Reynslan sýnir, að því
skemmri tíma, sem tekur að
gegnfrysta hlut, því líkari er
hann sínu upprunalega ástandi
þegar hann er þýddur upp.
Þetta gildir þó aðallega um lík-
ami jurta og dýra.
Loftfrysting fer fram á þann
hátt, að loft er kælt og leikur
um hlut þann, er frysta skal.
Þegar hluturinn er settur í
frost, myndast þegar í stað ut-
an á hann móða, sem breytist
í sömu svipan í íslag, en eins og
flestum er kunnugt, er ís lé-
legur hita- eða kuldaleiðari, og
fer nú fram, ef ég mætti svo að
orði komast, bardagi milli
tveggja afla, hitans í hlutnum
og frostsins fyrir utan, sem
herjar og krefst inngöngu i stað
hins fyrra íbúa. Hitinn stendur
í fyrstu vel að vígi, því að nú
hefir verið byggður varnarvegg-
ur, en smátt og smátt vinnur
hinn sterki óvinur á og tekur að
þrengja að íbúanum. Er hann
nú píndur frá öllum áttum inn
í miðju hlutarins, en þá er
kuldinn farinn að iamast mjög
og sóknin tekin að linast, því
að ennþá eru tálmanir að auk-
ast, þar sem frostið er enn meir
fyrir utan en innan. Nú fer
þenslan að verða meiri og
frostsellurnar æ stærri eftir því,
sem innar dregur.
Að lokum sigrar hinn aðkom-
andi óvinur að fullu, en viður-
eignin skilur eftir menjar, sem
koma fram í því, að mikill hluti
orustuvallarins, og þá sérstak-
lega síðasta bækistöð íbúans, er
sundurtætt. Þetta kemur þó
greinilegast í ljós, þegar hlutur-
inn er þýddur upp. Greinilegast
sjást með berum augum um-
merki umgetinna viðureigna á
fiski.
Tökum loftfrystan fisk, þýð-
um hann upp, skerum hann síð-
an sundur, kreistum annað
stykkið í hendinni. Kemur þá í
ljós, að vökvi rennur úr sárinu
eins og verið væri að kreista
vatn úr svampi. Hafi fiskurinn
verið frystur við lítið frost, t. d.
10—12 stig á Celsíus, getum við
því nær þurkreist hann.
Vefir fiskjarins hafa sprungið,
vegna hinnar miklu þenslu
safans, því að eins og við vitum,
þenjast vökvar margfalt meir
út við frost, heldur en fast efni.
Frostsellurnar hafa náð að
sprengja vefina svo að vökvinn
rennur í burt en trefjarnar
einar verða eftir.
Sama gerist og með jurtir og
ávexti. Margir munu hafa séð
kartöflur, sem hafa náð að
frjósa, að þær linast upp og
súrna, og ef þær eru skornar í
sundur kemur í ljós, að i miðju
eru þær mun gljúpari en utar
og jafnvel er þar hol fullt af
vökva. Loftið hefir greiðan að-
gang og sýrir kartöfluna.
Aiftur á móti eru þess mörg
dæmi, að kartöflur frjósa í
görðum um vetur og hafa legið
frosnar í jörðu mikinn hluta
vetrar, og þegar þær eru svo
reyndar, reynast þær sem nýjar
væru.
Dæmi þetta er hliðstætt hrað-
frystingu, sem ég mun nú lýsa
að nokkru.
Hraðfrysting fer fram á þann