Tíminn - 05.12.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMT \
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sírni 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, þriðjiidagmn 5. des. 1939
1^1. blað
Þingseta kommúnísta
óvirðíng íyrir Alþingí
Kommúnístar reknír úr Þingmanna-
sambandi Norðurlanda
Þetta er fyrsta myndin, sem tekin var af brezka striðsráSuneytinu, ásamt Edcn samveldisráSherra og John An-
derson loftvarnarmálaráðherra, sem eiga rétt til setu á fundum þess, en taka ekki þátt i störfum þess að öðru
leyti. í aftari röð frá vinstri eru Sir John Anderson, Hankey lávarður, sem er ráðherra án sérstakrar stjórnar-
deildar, Hore-Belisha hermálaráðherra, Churchill flotamálaráðherra, Kingsley Wood flugmálaráðherra, Anthony
Eden og E. Bridges, ritari ráðuneytisins. í fremri röð, talið frá vinstri: Halifax utanrikismálaráðherra, Sir John
Simon fjármálaráðherra, Chamberlain forsœtisráðherra, Sir Samuel Hoare innsiglisvörður og Chatfield lávarður,
sem er landvamarráöherra.
Hversvegna heyja Bretar og
Frakkar styrjöld?
Viðhorf Ameríkumanna
Fjörutíu og tveir þing-
menn lýstu yfir því á fundi
sameinaðs þings í gær, að
þeir álitu þingsetu komm-
únista ósamboðna þinginu
og jafnframt var tekin sú
ákvörðun á fundi íslands-
deildar þingmannasam-
bands Norðurlanda að víkja
þingmönnum kommúnista
úr sambandinu.
Áður en þingfundir hófust í
þingdeildum í gær var boðaður
fundur í sameinuðu þingi og las
varaforseti, Pétur Ottesen, svo-
hljóðandi yfirlýsingu:
„Vegna þeirrar afstöðu, er
kommúnistaflokkurinn, er hér
starfar undir nafninu Samein-
ingarflokkur alþýðu — social-
istaflokkurinn, þingmenn þess
flokks og málgögn, hafa markað
:sér til frelsis, réttinda og lýð-
ræðis smáþjóðanna síðustu vik-
urnar og alveg sérstaklega við-
víkjándi málefnum Finnlands,
lýsa undirritaðir alþingismenn
yfir því, að þeir telja virðingu
alþingis misboðið með þingsetu
fulltrúa slíks flokks.“
Undir yfirlýsingu þessa höfðu
42 þingmenn ritað nöfn sín. Þrír
þingmenn, Gísli Guðmundsson,
Haraldur Guðmundsson og Jó-
hann Jósefsson, voru fjarver-
andi og gátu því ekki ritað undir
yfirlýsinguna.
Engar umræður urðu eftir
þessa yfirlýsingu, enda var það
ekki viðeigandi, þar sem hér var
ekki um neina tillögu að ræða.
Að þessum fundi loknum var
haldinn lokaður fundur i ís-
landsdeild þingmannasambands
Norðurlanda. — Formaður ís-
landsdeildarinnar, Hermann
Jónasson, lagði þar fram til-
lögu, sem var samþykkt með at-
kvæðum-allra viðstaddra, nema
kommúnista.
.STYRJÖLD
GEGN RÚSSLANDI'
Hótanir kommúnista á
þingmannafundi í gær
Kommúnistablaðið segir í
morgun frá umræðum á lokaða
þingmannafundinum í gær, þar
sem samþykkt var að vísa kom-
múnistum úr þingmannasam-
bandi Norðurlanda. Blaðið
aleppir þvi að vísu, sem það mun
(ekki telja ráðlegt að segja að
:svo stöddu og kommúnistar létu
fjúka í umræðunum, sökum þess
,að fundurinn var lokaður.
Fyrst kommúnistablaðið segir
frá nokkrum hluta umræðanna
þykir rétt að skýra frá því, sem
það sleppir.
Brynjólfur Bjarnason sagði t.
d. að núverandi valdhafar Finn-
lands væru böðlar þjóðarinnar
og Rússar væru að leysa þjóðina
úr kúgun og myndu veita henni
frelsi! Finnska þjóðin þrái þetta
frelsi og sé Rússum þakklát! Var
Brynjólfur auðsjáanlega fullur
mikillar aðdáunar yfir þessu
frelsisstarfi Rússa!
ísleifur Högnason sagði, að ís-
lenzkir ráðherrar hefðu kallað
kommúnista landráðamenn. Með
allri framkomu sinni í garð kom-
múnista væri íslenzka þingið og
ríkisstjórnin raunverulega að
segja Rússum stríð á hendur.
Það reyndi hinsvegar ekki á
það, hvort íslenzkir kommúnist-
ar væru landráðamenn fyrr en
þeir væru kvaddir til vopna
(Framh. á 4. síðu)
Tillagan er svohljóðandi:
„Vegna þeirrar afstöðu, er
kommúnistaflokkurinn, er hér
starfar undir nafninu Samein-
ingarflokkur alþýðu — sosíal-
istaflokkurinn, þingmenn þess
flokks og málgögn, hafa markað
sér til frelsis, réttinda og lýðræð-
Is smþjóðanna síðustu vikumar
og alveg sérstakléga viðvíkjandi
málefnum Finnlands, er ekki við
það hlítandi að þingmenn kom-
múnistaflokksins séu meðlimir
Þingmannasambands Norður-
landa, þar sem hyrningarsteinn
þess félagsskapar er lýðræði og
markmið hans meðal annars að
styðja að alþjóðlegri friðarhreyf-
ingu og samvinnu þjóða f milli.
Þess vegna ályktar fundurinn að
víkja alþingismönnunum Brynj-
ólfi Bjarnasyni, Einari Olgeirs-
syni, Héðni Valdimarssyni og fs-
leifi Högnasyni úr íslandsdeild
Þingmannasambands Norður-
landa.“
Með framangreindri yfirlýs-
ingu og burtvikningu kommún-
ista úr Þingmannasambandi
Norðurlanda hefir Alþing áreið-
anlega túlkað vilja meginsþorra
þjóðarinnar og sýnt kommúnist-
um verðskuldaða andúð fyrir
fjandskap þeirra gegn réttismá-
þjóðanna og undirlægjuhátt við
erlent vald. En nú er það al-
mennings að framfylgja þessari
stefnu í verki, og sýna kommún-
istum í hvívetna þá andúð og
fyrirlitningu, sem starfshættir
þeixra verðskulda. Það á t. d. að
vera fyrir neðan virðingu allra
sæmilegra manna að láta blað-
snepil þeirra sjást á heimilum
sínum eða hafa þá með í ráðum
í neinum félagsskap. Þeir eiga
að finna til þess, að með þjón-
ustu sinni við erlent ofbeldis-
vald og fordæmingu sinni á
sjálfstæði smáþjóðanna, hafa
þeir fyrirgert rétti sínum til á-
hrifa á íslenzk mál. Með slíkum
samtökum almennings verður
fullkomið áhrifaleysi þeirra bezt
tryggt og á öruggastan og glæsi-
legastan hátt slegin skjaldborg
um lýðréttindi einstaklinganna
og frelsi þjóðarinnax, sem kom-
múnistar vilja fá erlent vald til
að brjóta niður.
Brennisteinsverksmiðjan við Náma-
skarð hefir nú verið endurreist, en
eins og lesendur munu minnugir, brann
hún í sumar, þegar vinnslan var að
hefjast. Starfræksla hennar mun þó
eigi hefjast fyrr en eftir áramótin, en
þá ætti ekkert að vera að vanbúnaði,
að hægt verði að hefja brennlsteins-
vinnsluna af fullum krafti,
r t r
Héðan úr Reykjavík hafa 10—12 vél-
bátar gengið til fiskjar í haust. Hafa
þeir aflað í betra lagi þegar gefið hefir
á sjó og ágætiega fyrri hluta nóvember.
mánaðar. Langflestir bátanna hafa
stundað dragnótaveiðar, en tveir
Reykjavíkurbátar, Aðalbjörg og Geir
goði, hafa notað botnvörpu. Botnvörpu-
veiðar hafa einnig stundað bátarnir
Vöggur og Ágústa úr Njarðvíkum. —
Flestir Reykjavíkurbátanna eru nú
hættir veiðum, enda eru dragnótaveið-
ar í landhelgi bannaðar úr því kemur
fram i desembermánuð. Hafa þeir
gengið heldur lengur tii fiskjar en
venja hefir verið. 3—4 bátar eru enn
ekki hættir veiðiferðum með öllu.
r r r
Lokið er við að merkja alirefi að
þessu sinni. Kom Metúsalem Stefáns-
son heim úr ferð til Austfjarða fyrir
síðastliðna helgi. Var það síðasti merk-
Víðþekktur, amerískur rit-
höfundur, Dorothy Thompson,
sem er gift skáldinu Sinclair
Lewis, hefir ritað grein, sem
fjallar um tilgang stríðsins, í
stórblaðið New York Herald
Tribune. Þar sem grein þessi
mun túlka afstöðu meginþorra
Bandarikj amanna, þykir Tím-
anum rétt að birta hana og fer
hún hér á eftir í þýðingu:
Tilgangurinn með styrjöld-
inni er ekki að tortíma þýzka
rikinu, heldur að bjarga Þýzka-
landi frá því að glata hinni
vestrænu menningu sinni.
Henry Ford hefir kallað þetta
stríð fávitaæði. Slík hugsun
virðist eiga allvíða rætur, þar á
meðal hjá sumum Bandarlkja-
þingmönnum. En vanalegur
franskur þegn og venjulegur
Englendingur lita öðrum aug-
um á málin.
Þessir menn vita gerla, að
stríðið er ekki háð til þess, að
bjarga við ákvæðum og fyrir-
mælum Versalasamningsins eða
til að efla brezka heimsveldið.
Væri það hlnn sanni tilgangur,
myndu þeir ekki vilja berjast.
ingaleiðangurinn í haust. Loðdýrasýn-
ingum er einnig að mestu leyti lokið.
Þó er enn eftir að halda sýningu i
Vestmannaeyjum, og einnig nýlega ver-
ið ákveðið að halda blárefasýnlngu i
Borgamesi 11. desembermánaðar. Yfir-
leitt hafa sýnlngamar verið vel sóttar,
en þó varð vegna óveðurs lltið úr sýn-
ingunni 1 Vestur-Skaftafellssýslu, sem
haldin var í Hólmi.
/ / /
Nefnd sú, er hefir umsjón með
barnaheimilum Vorboðans, hefir sent
Tímanum frásögn af starfseminni síð-
asthðið sumar. En sem kunnugt er,
hefir Vorboðinn notið styrks frá ríki
og Reykjavíkurbæ til þessarar starf-
semi. í sumar voru tvö dvalarheimili
fyrir Reykjavíkurböm starfrækt í Ár-
nessýslu á vegum Vorboðans, í heima-
vistarskólanum að Brautarholti á
Skeiðum og Flúðum í Hrunamanna-
hrepi. Dvöldu 70 börn á þessum stöðum
í 7 vikur. Flést vom bömin 6—11 ára
gömul og nær öll nutu þau þessarar
sumardvalar endurgjaldslaust. Voru
eldri og þroskaðri börnin að Flúðum,
en þau yngri í Brautarholti. Mataræðið
var að læknisráði, og fengu börnin eins
mikla mjólk og þau gátu torgað, og
einvörðungu notað íslenzkt smjör til
viðbits. Hin eldrl börn voru látin vinna
Þeit vita, að þetta er strið um
öll örlög Norðurálfunnar. Það
er styrjöld þess anda, sem ríkt
hefir í Norðurálfu og skapað
hennar menningu, gegn annar-
legum lífsviðhorfum. Vestur-
veldin voru neydd til þess að
grípa til vopnanna. Adolf Hit-
ler hafði fyrir mörgum árum
rofið sambandið milli Þýzka-
lands og annarra Norðurálfu-
ríkja. Það er ef til vill það
hryggilegasta, sem gerzt hefir,
að stjórnin í Þýzkalandi :rauf
tengslin milli þjóðanna.
Árið 1933 slitu Þjóðverjar
þessi tengsl. Árið 1939 luku þeir
upp öllum gáttum fyrir áhrif-
um frá Austurálfu.
Þessi styrjöld er innbyrðis
strlð Norðurálfubúa og takmark
þess er að þvinga Þjóðverja til
endurhvarfs til vestrænnar
menningar, svo að Norðurklfu-
ríkin geti á nýjan leik hlúð að
þeirrl menníngu og eflt hana.
Á svipaðan hátt og borgara-
styrjöldin í Bandaríkjunum var
háð til þess að endurreisa sam-
veldishugsjónina, miðar Ev-
rópustyrjöldin nú að endur-
ýmislegt, búa um rúm sln, leggja á
borð, þvo svefnherbergin og borðstof-
una, hjálpa til við uppþvott og fleira.
Einnig voru keyptar handa þeim mátu-
lega stórar hrífm- og leyfðu bændumir
i grennd vlð skólann þeim stöku sinn-
um að fást við heyvinnu hjá sér. Eldrl
börnin þyngdust um 6 pund tll jafn-,
aðar, en lún yngri um 4 pund. Mestur
þyngdarauki var 11 pund, en mjög var
framför barnanna misjöfn og eitt
þeirra þyngdlst alls ekkert. Kostnaður
vlð dvalarheimilin varð liðlega 8 þús.
krónur. Kostnaðurinn við hvert barn
varð að meðaltali 2.42 kr. á dag, en sé
aðeins reiknaður matur og eldiviður,
varð kostnaðurinn 1.33 á dag á hvert
bam.
/ / /
Þrátt fyrir kuldakastið á dögunum
og nokkurt frost upp á slðkastið, er
óviða farið áð hýsa sauðfé i nærliggj-
andi héruðum. Gengur það jafnvel enn
úti í lágsveitum, þar sem beit er þó
létt. Enda þótt heyfengur sé í mesta
og bezta lagi leitast menn þó við að
sneyða hjá að taka fénað sinn meðan
annars eru tök. Allviða var þó fé tekið
í hús nokkrar nætur í snjónum á dög-
unum, en sleppt að nýju, þegar hlán-
aði. — Norðan lands mun nú víða vera
allmikill snjór.
nýjun samtengslanna milli
Evrópuþj óðanna.
Friðarskilyrði er ekki hægt
að tala um, að svo komnu máli.
Þau hljóta í senn að veita frið-
inn og skapa nýja Norðurálfu.
Áður en slíkur friður getur haf-
izt, verða Þjóðverjar að ganga
slóð sína til baka til hinnar
vestrænu menningar.
Hvað er þá hin vestræna
menning? Hún er ekki fyrst og
fremst lýðræðið, þingræði eða
auðvaldsskipulag. Þessi stjórn-
arform eru aðeins tjáning ein-
hvers annars, skipulag, sem
viðhaldið er af því, er undir
býr. Hin vestræna siðmenning
er samruni þriggja sjónarmiða,
hinnar kristnu siðfræði, hins
vísindalega lífsviðhorfs og
myndugleika laganna.
Kjarni kristinnar siðfræði er
sá, að hinn veiki sé jafn rétt-
hár þeim, sem meiri máttar er,
og að þeir sterku verði að setja
sér vissar hömlur. Andi vís-
indanna er að leita sannleikans
og þá sannleiksleit má ríkis-
valdið ekki torvelda eða hindra.
Myndugleiki laganna tryggir
það, að skylda og réttur skipi
æðri bekk en afl og vald.
Því ekki verða bornar brigð-
ur á, að þessi sjónarmið hafa
mótað vestræna menningu. Þess
vegna hefir siðfræði kristnlnn-
ar eigi lotið í lægra haldi,
vísindi og bókmenntir ver-
Ið hábundln og lögín verið not-
uð í þágu þeirra voldugu. Hin
langa barátta vestrænnar sið-
menningar, og þær síendur-
teknu umbyltingar, sem þar
hafa átt sér stað, hefir stefnt
að því að skapa það þjóðfélag,
sem sé betur búið kristilegum
dyggðum, meir helgað vísinda-
legum anda og réttlátara held-
ur en áður hefir þekkzt. Það er
ekki sönnun þess, að hverfa eigl
frá hjónabandinu, að hjúskap-
arbrot eiga sér stað. Það sann-
ar heldur ekki, að eignarrétt-
urinn sé úrelt og .hefðbundin
venja, þótt auðstéttirnar hafi
(Framh. á 4. siðu)
Aðrar fréttir.
í Finnlandi heldur styrjöldin
áfram og hefir aðallega verið
barizt á landi, enda hefir fann-
koma hamlað, að Rússar gætu
notað flugher sinn. Verður
Rússum sama og ekkert ágengt
á landi, sökum hinnar vasklegu
varnar Finna. Þau þorp, sem
Finnar verða að yfirgefa, eyði-
leggja þeir að mestu og koma
fyrir sprengjum víðsvegar og
veldur það Rússum oft miklu
tjóni. — Finnska stjórnin hefir
látið sendiherra Svía í Moskva
snúa sér til Rússastjórnar og
bjóða samkomulagstilraunir um
kröfur Rússa, en hún hefir neit-
að að viðurkenna Rytistjórnina.
Þá hefir finnska stjórnin kært
árás Rússa til Þjóðabandalags-
ins og mun það koma saman um
helgina til að ræða þessi mál. —
Á víðavangi
Reikningar Reykjavíkurbæjar
fyrir 1938 bárust blaðinu í gær.
Er þar að finna margar merki-
legar upplýsingar um hina frá-
munalegu óstjórn bæjarmálefn-
anna og mun nánar vikið aö
ýmsum þeirra síðar. Reikningur-
inn sýnir það m. a., að skuldir
bæjarsjóðs hafa hækkað árið
1938 um eina miljón króna eða
úr 6,138 þús. kr. í 7,132 þús. kr.
Skuldir bæjarfyrirtækja (Sogs-
stöðvarinnar, hafnarinnar o. s.
frv. eru alls ekki meðtaldar.).
Árið 1937 hækkuðu skuldir bæj-
arsjóðs einnig um 1 milj. kr.
eða úr 5.174 þús. kr. í 6.138 þús.
kr. Öll skuldaaukningin hefir
farið í beina eyðslu. Hlýtur þessi
skuldasöfnun að vekja megnustu
andúð allra hugsandi manna,
þegar miðað er við hina stór-
felldu möguleika til lækkunar á
ýmsum útgjaldaliðum bæjarins.
Má t. d. minna á tillögur Fram-
sóknarflokksins í fátækramál-
unum. En stjórnendur bæjarins
hafa ekkert gert til að hagnýta
þessa möguleika. Þeir hafa látið
reka á reiðann og þótzt góðir
meðan þeir gátu safnað skuld-
um. Er það sannarlega hreinasta
furða, hversu lengi Reykvíking-
ar geta þolað þessa dæmalausu
óstjórn á málum bæjarins.
* * *
Reikningurinn sýnir meðal
annars, að í árslok 1938 hafa
verið útistandandi 1,325 þús. kr.
af gjöldum til bæjarsjóðs og eru
þetta vafalaust eingöngu út-
svör. Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að mikið af þeim
útsvörum, sem þannig dregst að
greiða, eru aldrei borguð, enda
gefur bærinn árlega eftir útsvör
í stórum stíl. En hverjir fá þess-
ar eftirgjafir? Það er almanna
rómur að allmargir sæmilega
stæðir skjólstæðingar bæjar-
stjórnarmeirihlutans hafi notið
þessara hlunninda, en hinsvegar
sé gengið harðlega eftir útsvör-
um hjá þeim, sem eru Sjálfstæð-
isflokknum andstæðir. Hinir
skilvísu skattgreiðendur eiga
fulla heimtingu á því að vita,
hverjir fá eftirgj afirnar. Það
ætti líka að vera í þágu bæjar-
stjórnarmeirihlutans, ef hann
hefir hreint mél í pokanum, að
koma af sér þessum leiðinlega
grun með því að birta það opin-
berlega, hverjum séu gefin eftir
útsvör. Geri hann það ekki er
samvizkan áreiðanlega ekki
hrein. Framsóknarflokkurinn
hefir gert þá kröfu, að birt verði
á prenti eða látin liggja frammi
skýrsla um þá, sem fá eftirgjaf-
irnar, og almenningl gefist
þannig kostur á eftirliti með því,
hversu samvizkusamlega inn-
heimta útsvaranna er rækt.
Rússastjóm hefir viðurkennt
uppreisnarstjórnina, sem þeir
létu Kuusinen mynda í Terajo-
ki, og hafa gert við hana samn-
inga, þar sem hún lofar að af-.
henda Rússum mörg finnsk
landssvæði gegn því, að Rússar
hjálpi henni til valda og borgi
litilfjörlegar skaðabætur. Kuu-
sinen hefir í mörg ár stjórnað
áróðri Alþjóðasambands kom-
múnista á Norðurlöndum. —
Andúð gegn Rússum fer hvar-
vetna vaxandi og hafa einkum
verið miklar æsingar i garð
þeirra í Ítalíu. Þykir líklegt, að
Mussolini muni reyna að nota
tækifærið til að mynda samtök
Balkanríkjanna gegn kommún-
ismanum.
Enskar flugvélar gerðu nýlega
árás á herskipalægi. og flughöfn
Þjóðverja á Helgolandi, sem tal-
inn er einhver allra bezt vlg-
girti staður Þýzkalands. Er talið
að þeim hafi m. a. tekízt að
eyðileggja eitt beitiskip, sem lá
þar. Allar flugvélarnar komust
aftur heilu og höldnu til Bret-
lands. Bretar telja sig ennfrem-
ur hafa sökk fimm þýzkum kaf-
bátum um helgina. — Tundur-
dufl valda orðið miklu minna
tjóni á siglingaleiðum til Bret-
lands en þau gerðu fyrir nokkru.
A KHOSSGÖTTTM
Brennisteinsverksmiðjan við Námaskarð. — Aflabrögð Reykjavíkurbáta.
Merkingum refa lokið. — Barnaheimili Vorboðans. — Tíðarfarið.