Tíminn - 24.02.1940, Síða 2

86
TfMlTVTV. langardagtim 24. febr. 1940
22. blað
m
.íij,h
‘gíminn
Laugardaginn 24. febr.
Er petia pað sem
koma ska) ?
Pramsóknarmenn hafa í ná-
lega aldarfjóröung þekkt Jakob
Möller. Langoftast hefir hann
veriö í meira og minna haröri
andstöðu en stundum sam-
starfsmaður. Við höfum jafn-
an komizt að þeirri xaun, að
hann væri laginn taflmaöur
fyrir þann málstað, sem hann
fylgdi, þangað til nú. í byrjun
þessa þings sýndi hann fjár-
lagafrumvaxp, sem verður öllum
til leiðinda og þó að líkindum
til mestra leiðinda fyrir þá af
stuðningsmönnum þessa ráð-
herra, sem mest hafa unnið að
þessu ólánlega brotasilíri.
Hermann Jónasson hefir fylgt
þeim góða sið í starfi þessara
samstjóxnar þriggja flokka, að
halda oft ráðherrafundi, stund-
um daglega, til að ræða aðkall-
andi vandamál. Með þeim hætti
hefir að öllum jafnaði verið
hægt að samræma mismunandi
sjónarmið. En þó undarlegt sé,
ráðfærði fjármálaxáðherrann
sig ekki á þessum fundum
stjórnarinnar við landbúnaðar-
ráðherrann svo mikið sem með
einu orði um þá herferð, sem
undirbúin er á hendur bænda-
stétt landsins. Þetta var óvenju-
leg aðferð og hvorki sanngjörn
né hyggileg.
Það sem hér er um að ræða,
er hvorki meira né minna en vel
undirbúinn hernaður móti
sveitabændum landsins. Það á
að spaxa ríkisfé — á bænda-
stéttinni einni og á málefnum
hennar. Vel má vera, að nauð-
syn krefjist sparnaðar og hans
meiri en hér er gert ráð fyrir.
En þá á sízt af öllu að sþara
á þeim mönnum, sem spara mest
sjálfir og sýna mesta ráðdeild
um fjármál sín. Sparnaður á
þjóðarbúinu á að koma vlða við,
ef hans er þörf, og fyrst og
fremst þar, sem um er að ræða
iðjuleysi, ráðleysi og óframsýna
eyðslu. '
í fjárlagafrv. fyrir 1941, er
gert ráð fyrir að spara nærri
eina miljón króna á framlögum
til landbúnaðarmála. Samhliða
þvi er gert ráð fyrir að mjög
mikill hluti af þeirri upphæð
gangi til að hækka dýrtíðarupp-
bót launamanna í bæjunum.
Það er ekki liðið nema eitt
ár síðan Framsóknarflokkurinn
beitti sér einhuga fyrir því að
bæta kjör atvinnurekenda við
sjóinn með gengislækkuninni.
Á mörgum undanförnum árum
höfðu fjármunir bæjarmanna
verið að flytjast frá framleið-
endum til nokkurs hluta af
verzlunarstéttinni. Gengisf allið
var enganveginn flokkshags-
munamál Framsóknarmanna.
En það var nauðsynlegt lands-
mál. Fulltrúar samvinnubænda
tóku forustu í málinu, og með
fulltrúum framleiðenda tókst
þeim að Tétta hlut þeirra, sem
verst voru settir í framleiðslu-
baráttunni.
Nokkur hluti kaupmanna-
stéttarinnar var eindregið á
móti þessu bjargráði til handa
útveginum og gerðu sitt ítrasta
til að hindra framgang máls-
ins. Nú er ef til vill næst að
halda, að hin giftulitla herferð
sem hafin er á hendur landbún-
aðinum, sé svar frá þessum að-
ilum. Það eigi að þakka fulltrú-
um bændastéttarinnar fyrir að-
gerðir þeirra I fyrravetur, þegar
þeir brutu þann hlekk af fram-
leiðslunni við sjóinn, sem lagð-
ur var á fyrir mörgum árum, af
áhrifamanni úr stétt millilið-
anna, og hafði síðan þá legið
eins og mara á atvinnulífi bæj-
anna.
Um mörg undanfarin ár hefir
milliliðastéttin, i blöðum sín-
um og á þingi, fordæmt stefnu
Framsóknarmanna í fjánnálum
og atvinnumálum. Nú hafa
þessir menn, að öllum líkindum
miklu fremur en sá ráðherra,
sem ber málið fram, látið áhrif
sín og lífsskoðun koma í dags-
ljósið. Nú getur þjóðin spurt
þessa menn, sem oft og mörg-
um sinnum hafa ótvírætt haldið
fram, að hjá þeim væri hinn
sanni fjármálavísdómur, hvort
héT sé þeirra mikla úrræði,
Víglús Guðmundsson
fímmtugur
hvort að almenn áníðsla á land-
búnaðinum og málefnum sveit-
anna sé frá þeirra hálfu það,
sem koma skal.
Um allmörg undanfarin ár
hafa fulltrúar samvinnumanna
á þingi haft forustu um það, að
taka fjárlögin út úr hags-
munabaráttu stétta og flokka
og miða niðurstöðu þeirra við
almenningsheill. Þessi viðleitni
um réttlæti í afgreiðslu fjár-
laganna bar þann árangur, að
um allmörg síðastliðin ár, með-
an Sjálfstæðisflokkurixm var í
stjórnarandstöðu, heyrðist
hvorki á þingi frá fulltrúum
þess flokks eða í blöðum flokks-
ins, rökstudd ádeila á Fram-
sóknarmenn fyrir flokkshlut-
drægni í skiptingu ríkisfjár
milll stétta og kjördæma.
Það var vandi fyrir fulltrúa
kaupmannastéttarinnar að taka
við forustu fjármálanna eftir
slíkar aðgerðir. Og þeir menn,
sem unnið hafa að undirbún-
ingi næstu fjárlaga, hafa . ekki
verið vaxnir þeim vanda, svo að
ekki sé meira sagt. , .
Eins og nú hagar til, meðan
stríðið stendur, þarf að vinna
að margháttuðum jarðræktar-
framkvæmdum, garðrækt, fram-
ræslu lands, engj arækt og
vörnum móti ágangi fallvatna.
Þrátt fyrir dýrtíðina þarf að
halda við miklum fjölda hinna
fátæklegri býla; svo að þau verði
íbúðarhæf. Sizt af öllu á við að
sleppa hendihni af þeim mönn-
um, sem berjast móti fjárpest-
inni og öllum hennar háskalegu
afleiðingum. Mér er ennfremur
með öllu óskiljanlegt, hvers
vegna Magnús Gíslason skrif-
stofustjóri 1 f j ármáladeildinni
er ekki feginn að halda áfram
Suðurlandsbrautinni. Hann
mætti þó vita, að það er þýðing-
armikið að tryggja samgöngur
bæði vetur og sumar milli höf-
uðstaðarins og mestu sveita-
byggðar á landinu. Hann mætti
gjarnan vita, að á undanförnum
árum hafa um 6000 menn lifað
af að byggja hús í Reykjavík.
Sennilega myndu ekki fáir af
þeim mönnum heldur vilja raða
íslenzku efni í Suðurlandsbraut
og fyrirhleðslu Þverár, heldur
en að ganga með hendur í vösum
á kostnað fjármálaráðherra,
eftir götum höfuðstaðarins.
Þetta undarlega fjárlaga-
frumvarp mun verða öllum til
leiðinda. Það mun skapa nokkra
beiskju í bændastétt landsins.
Það mun skapa nokkuð rök-
studda skoðun um, að þeir for-
kólfar úr milliliðastéttinni, sem
lagt hafa hönd að þessu verki,
eigi mikið eftir að læra, áður en
þeir geta með nokkrum árangri
haft almenn mannaforráð.
Ranglæti þessa frv. mun að lík-
indum verða þurrkað út hljóða-
lítið í þinginu. Ég þykist þess |
(Framh. á 3. siðu) !
Það er langt siðan Vigfús
Guðmundsson frá Eyri í Flóka-
dal varð landskunnur maður,
fyrir margra hluta sakir. En
þegar hann byrjar sextugsald-
urinn mun mörgum góðvinum
hans og samstarfsmönnum vera
hugstætt að líta yfir hálfrar
aldar baráttu á þeim tíma þeg-
ar mestar breytingar hafa orð-
ið í íslenzku þjóðlífi.
Vigfús Guðmundsson var
fæddur og alinn upp á fjalla-
jörð og við litil efni. Foreldrar
hans voru reglusöm og góðvilj-
uð hjón, sem fannst lífið vera
skemmtilegt, við búskap og
uppeldi fimm efnilegra barna.
Sextán ára gamall. fór Vigfús
úr foreldrahúsum og stund-
aði sjómennsku öðru hvoru
næstu árin. Rúmlega tvítugur
gekk hann í Hvanneyrarskól-
ann hjá Halldóri. Vilhjáims-
syni. Ekki áttu þeir tveir menn
að öllu samleið í. lífsskoðunum
síðar á æfinni, en • þeir áttu
sameiginlegt mikið fjör og
mikla starfsorku. Vigfús Guð-
mundsson kunni vel dvöl sinni á
Hvanneyri og ekki sízt þótti
honum jafnan mikiö koma til
skólastjórans fyrir dugnað hans
og skörungsskap, og voru þeir
vinir alitaf meðan Halldór lifði.
Um þetta leyti voru Ameríku-
ferðir að mestu hættar hér á
landi, en Vigfúsi á Eyri þótti
þröngur stakkur sinn heima 1
dalnum og hugði að leita gæf-
unnar í Vesturheimi. Fór hann
fyrst til Noregs og var þar við
landbúnaðarvinnu í tæpt ár.
Síðan sigldi hann vestur og nam
ekki staðar á hinum frjóu akur-
sléttum, þar sem íslendingar
búa mest, í Dakota og Manitoba.
Hann hélt lengra vestur í Banda-
ríkin, þar sem hinir snjóklæddu
tindar Klettafjallanna bera við
himiri, í fylkinu Montana, rétt
austan við Gulsteinagarð. Þar
er dreifbýli, sumarhitar miklir,
umhverfí fagurt og beitilönd
góð í dölum og fj allahlíðum.
Vigfús hafði frá barnæsku ver-
ið mjög hneigður fyrir búskap
og einkum fyrir sauðfjárrækt.
Gætti hann um langa stund
hjarðar Halldórs skólastjóra á
Hvanneyri, uppi á heiðum, fyrir
ofan Borgarfjarðardali. Vestur í
Montana réðist hann til eins
af hinum miklu sauðabændum,
er áttu þúsundir fjár og létu
búsmalann lifa á útigangi
vetur og sumar. Bjó Vigfús
þá í tjaldi langt frá manna-
byggðum tímum saman, vel
búinn að vistum og vopnum
til að geta varið sig og hjörðina
fyrir úlfum, skógarbj örnum og
fleiri skaðræðisvillidýrum. Síðar
stundaði Vigfús veiðar fyrir
norðan hvítra manna byggðir í
Kanada. Hefir Vigfúsi jafnan
þótt gaman af veiðum; stundaði
talsvert refaveiðar hér heima á
yngri árum og þótti góð skytta,
en nú á siðari árum laxveiðar.
Vigfús Guðmundsson undi vel
hinu frjálsa útilífi. Hann var
hófsamur um alla eyðslu, og
safnaðist töluvert fé, eftir því
sem gerist um þá menn, sem fá
tekjur af vinnu sinni en ekki af
vlnnu annarra. Eftir nokkuT ár
fór honum sem fleiri löndum.
Gamla, fjarlæga eyjan, þar sem
hann hafði vaxið upp í litlum
bæ, í heiðadal við hina mildu
og hátignarlegu útsýn Borgar-
fjarðarhéraðs, dró hug hans til
sín með ómótstæðilegu afli.
Hann afréð að leggja land undir
fót og halda vestan frá Kletta-
fjöllum beint heim í Borgar-
fjörð.
Nú kom fram í Vigfúsi Guð-
mundssyni einkenni sem minntu
meir á Norðmann en íslending.
Þúsundir af norskum sveitapilt-
um höfðu farið til Ameríku,
unnið þar erfiðisstörf með mikl-
um dugnaði, safnað nokkru fé,
snúið heim, keypt bújörð heima
í dalnum, og gerzt þar gildir
bændur að sið feðra sinna. Þetta
er mjög sjaldgæft um íslend-
inga. Þá hefir sízt af öllu skort
heimþrá og innilega löngun til
að flytja heim á ættstöðvar sín-
ar, en fæstum hefir lánazt það.
Vigfús Guðmundsson var sann-
trúaður sveitamaður. En þegar
hann kom heim, fékk hann ekki
þann kost bújarðar, sem átti við
skap hans. En iðjuleysi hentaði
honum ekki. Hann keypti þá
fyrir sparifé sitt úr Klettafjöll-
um gistihús í Borgarnesi og rak
það með miklum dugnaði í all-
mörg ár. Mikill gestastraumur
var um Borgarnes og flestir
komu við í gistihúsi Vigfúsar.
Veitingamaðurinn kunni vel skil
á því verki. Hann var framsýnn
og hagsýnn um allan rekstur
gistihússins, áreiðanlegur í
skiptum, fjörugur í orðræðum
og viðmóti, og lét aldrei skorta
á góða framreiðslu eða um-
hyggju fyrir velferð gestanna.
Varð Vigfús Guðmundsson góð-
kunnur af þessu starfi víða um
land.
Framsóknarflokkurinn var
stofnaöur um líkt leyti sem
Vigfús Guðmundsson kom heim
frá Ameríku. Þar voru fyrir
margir jafnaldrar hans og gaml-
ir félagsbræður úr ungmennafé-
lögunum í Borgarfirði og víðar
um land. Vigfús Guðmundsson
gerðist brátt sjálfboðaliði 1 þess-
ari sveit. Urðu andstæðingar
Framsóknarmanna í Borgarfirði
ItlWS JÓIVSSOK!
Eínar Benedíktsson
XXVIII..
í eðli íslendinga er undarleg
mótsögn. Engin þjóð er jafn
útleitin eins og við og engin
þjóð er jáfn heimelsk að landi
sínu. í fornöld voru íslendingar
sífellt á ferðalagi erlendis. Þeir
héldu þeirri venju eftir því sem
frekast var unnt á hinum myrku
miðöldum, og eftir að þjóðin
fékk sjálfstjórn og aukin fjár-
ráð hafa ferðir til útlanda auk-
izt, jafnvel meira en hóf er á.
En þetta er aðeins önnur hliðin.
íslendingurinn unir ekki lang-
dvölum erlendis. Landið býr
yfir einhverju ótrúlegu seið-
magni, sem dregur til sín hugi
þeirra sem þar hafa fæðst, þó
að þeir hafi tekið sér byggð við
hin yztu höf.
í Einari Benediktssyni var
útþráin og heimþráin á óvenju-
lega háu stigi. Hann þurfti að
vera utan til að njóta gæða
hámenningaTinnar, sem hann
nefnir svo í einu af kvæðum
sínum. En þegar hann var ytra
leitaði hugurinn heim.Viðfangs-
efni hans í fjármálum snerta
ætíð land hans, og skáldskapar-
íþrótt slna notaði hann ein-
göngu til vegsauka móðurmál-
inu og þjóð sinni.
Einu ári áður en heimsstyrj -
öldin brauzt út var Einar Bene-
diktsson að sumarlagi í Reýkja-
vík og gaf þá út þriðju ljóðabók
sína, Hrannir. Hann var þá
orðinn breyttur maður á marg-
an hátt. í stað hinna bjartsýnu
og djörfu ættjarðar- og hvatn-
ingarljóða horfði skáldið nú
löngum inn í sína eigin sál.
Flest af beztu kvæðunum, sem
Einar Benediktsson orti, eftir
að hann flutti úr landi, eru
djúpvitrar og alvöruþrungnar
sjálfslýsingar.Einni öld fyr hafði
Byron, .útlægur frá ættjörð
sinni, ort fegurstu ljóð sín um
hina einstæðu hetju, með sterka,
þrjózkufulla lund og kalda lít-
ilsvirðingu gagnvart öðrum
mönnum. Einar Benediktsson
var líka slitinn frá ættjörð
sinni. Hann var hinn mikli ein-
stæði útlagi, lítið skilinn og
lítið treyst af þjóð sinni. í Æf-
intýri hirðingjans segir hann
um hetju ljöðsins:
Hann var hlnn sami horski sveinn,
en hádagur lífsins þó runninn;
frækinn og sterkur, frár og beinn,
frjáls og þó bundinn, í glaum og þó einn,
og gæfa hans visin við grunninn.
Með gull og kransa frá landi til lands
hans leikarasigur var unninn.
Þetta var endurminning frá
ferðum í Suðurlöndum. En nú
átti þessi lýsing við hann í
mjög ríkum mæli. Hann var enn
frækinn og sterkur, þó að kom-
ið væri yfir hádag æfinnax.
Hann hafði að vissu leyti frem-
ur en nokkur annar af löndum
hans. farið sigri hrósandi frá
landi til lands. En hann varð oft
að sigla þröng sund milli skers
og báru. För hans minnti stöð-
ugt á ferðamann, sem heldur
djarflega' leiðar sinnar yfir ís,
sem er svo veikur, að vatn kem-
ur upp í öðru hvoru spori. Burt-
veran frá landinu, áhættan og
óvissan í fjármálataflinu setti
djúpt mark í sál hans. Á ein-
verustundum lífsins fannst hon-
um eins og hírðingjanum frá
Austurlöndum, að gæfa hans
væri í raun og veru visin við
grunninn. í kvæðinu Gamalt lag
minnist hann glaðra voxdaga i
hinni glæsilegu höfuðborg Sví-
þjóðar. Mitt í glaum og gleði
gildaskálans heyrir hann lag,
sem sungið var í æsku hans í
þröngum göngum Latinuskól-
ans í Reykjavík.
Þá bárust mér tónar af öldnum óðl
frá einum streng yfir hljómanna flóði,
um áranna haf, um allt sem var liöið,
sem innst mína lund og minning skar.
Hann lítur yfir æfiskeiðið og
heldur áfram:
Þessí einfaldi, sannl og hreini hljómur,
mitt hjarta snart eins og sakardómur,
Því brauzt ég frá sókn þeirra vinnandi
vega,
i vonlausu klifin um hrapandi fell?
Það hlóðst að mér eins og haf af trega,
sem holskefla sannleikinn yfir mig féll.
Einar Benediktsson lýsti oft
þessari sömu óttablöndnu kvíða-
kennd, en aldrei sannara eða
með meiri snertingu við ættland
sitt. Hvað gagnaði honum, hin-
um mikla, fjölgáfaða íslending,
að vinna. gull og kransa á fjár-
aflasviðinu með leikarasigrum
fljótt varir við að þessum unga
flokki hafði bætzt athafnasam-
ur áróðursmaður.
Framsóknarílokkurinn var þá
tiltölulega fáliðaður í héraðinu
og átti í höggi við leifar beggja
gömlu flokkanna úr sambands-
málsdeilunni við Dani. Litu þeir,
svo sem vonlegt var, óhýru auga
til þessa nýgræðings, sem þeim
þótti líklegur til að þrengja sér
fram til áhrifa í héraðinu.
Vigfús Guðmundsson hóf nú
þrotlausa baráttu fyrir málefn-
un Framsóknarflokksins. Hann
gaf sér góðan tíma til að ræða
við gesti sína og ferðamenn, og
leiddi talið venjulega fljótt að
dægurbaráttu landsmálanna. —
Aldrei skorti hann þrek né sann-
íæringarfestu, og gafst ekki upp
í rökræðum. Jafnan gætti hann
þess að fæla ekki gesti frá sér
með rökræðum um landsmál.
Meðfædd hagsýni Vigfúsar
Guðmundssonar og kynni hans
af venjum Ameríkumanna, gerði
honum létt að samrýma baráttu
fyrir áhugamálum og útsjón 1
skynsamlegum atvinnurekstri.
Ég hygg, að Vigfús Guð-
mundsson hafi orðið fyrstur
manna til að stofna og halda við
stjórnmálafélagi Framsóknar-
manna utan höfuðstaðarins. Fé-
lagið hafði fundi sina í Borgar-
nesi, óg urðu margir þeirra
kunnir um land allt. Andstæð-
ingar Framsóknarmanna drógu
oft að sér mikinn fjölda æfðra
ræðumanna á deilufundi á slát-
urhúsloftinu í Borgarnesi. Einn
slíkur fundur stóð frá því klukk-
an 3 eftir hádegi og til kl. 6
næsta morgun. Salarkynni voru
hin íátæklegustu, lágt undir loft
og krókar hvarvetna hangandi
úr bitum yfir höfði manna, ljós-
birta dauf og andrúmsloftið ekki
nema í meðallagi hreint. En
hinn pólitíski áhugi var svo
mikill á báða bóga, að menn létu
þetta ekki á sig fá. Og enginn
var fjörugri eða hressari undir
hinum löngu og harðorðu áróð-
ursræðum heldur en Vigfús
Guðmundsson. Aðrir fundir voru
í Borgarnesi engu óskörulegri
um þessar mundir. Það voru um-
ræðufundir, er þingmaður kjör-
dæmisinshélteftir nýár ár hvert.
Framsóknarmenn og Mbl.menn
drógu þar lið saman eins og tvær
þjóðir sem eiga í ófriði, en til-
lögur um deilumál dagsins voru
stórskotin í þeim hernaði. Fram-
sóknarmenn unnu venjulega
sigur á þessum fundum, þó að
liðsmunur væri oft lítill, og áttu
þeir það að langmestu leyti að
þakka elju og herkænsku Vig-
fúsar veitingamanns, eins og
hann var venjulega nefndur.
Hann var lífið og sálin í allri
pólitiskri starfsemi Framsókn-
armanna í héraðinu. Hann inn-
heimti félagsgjöldin af hverjum
flokksbundnum manni og hann
hafði jafnan ráð á einhverju
skotsilfri, þegar þurfti að leigja
frá landi til lands? Hvers vegna
vannhannekkiheima í því landi,
sem hann unni svo heitt, við hin
framkvæmanlegu.þjöðnýtu verk,
í stað þess að brjóta sér leið í
framandi löndum í vonlausum
klifum, þar sem urðin hrundi
við hvert fótspor, sem hann
steig?
Svanurinn er hiö mikla ein-
stæða skáld:
Því er sem duftiö dauða þrái að hrærast
við djarfa, sorgarblíða rómsins kvak.
Því er sem loftið bíði þess að bærast
við bjarta hlminfleyga vængsins tak.
En svaninn sjálfan dreymir lifsins
draum.
Hans dáð og ósk í brögum saman
streyma.
Hann, loftsins skáld, á hjá sér
sjálfum heima
af heilli sál hann kveður hvern sinn óð.
Svanurinn er heima, ekki i út-
legð eins og skáldið. í niðurlags-
erindi kvæðisins kemur ljóslega
fram, að Einar Benediktsson
lýsir hér sínum eigin tílfinn-
ingum:
Hve sælt, hve sælt að líða um hvolfin
heið
með hreina, sterka tóna — eða enga,
að knýja fjarri öllum stolta strengi,
að stefna hæst og syngja bezt í deyð,
að hefja rödd, sem á að óma lengi
í annars minni, þó hún deyi um leið.
Hr nokkur æðri aðall hér á jörð,
en eiga sjón út yfir hringinn þröngva,
að vekja, knýja hópsins veiku hjörð
til hærra lífs — til ódauðlegra söngva.
' í kvæðinu Svartiskóli fæst
skáldið við sama efni undir nýju
bíl eða sækja atkvæði í næstu
byggð á kjördegi.
Enginn maður er spámaður í
sínu föðurlandi, og það orðtæki
sannaðist á Vigfúsi Guðmunds-
syni. Hann var að vísu vinsæll
og vel kynntur bæði af samherj-
um og andstæðingum. En hann
var of heitur og einlægur í
sinni pólitisku trú til þess að sú
aðstaða yrði að fullu metin af
mörgum þeim samherjum, sem
þóttust aldrei hafa frið eða ró
fyrir áhuga hans. Ýmsir mjög
greindir flokksbræður hans full-
yrtu, að Vigfús Guðmundsson
gerði Framsóknarflokknum tjón
eitt, með hinni stöðugu póli-
tísku vinnu. Síðar meir fundu
margir þessir menn, eftir að
hann var minna í héraðinu,
að skarð hans var ekki auðfyllt.
Hitt vita menn nú, að Fram-
sóknarflokkurinn í héraðinu
býr enn að þeim sannfæringar-
hita, sem kom fram i orðum og
athöfnum Vigfúsar Guðmimds-
sonar meðan hann var gestgjafi
i Borgarnesi og sístarfandi sjálf-
boðaliði Framsóknarmanna.
Nokkru áöur en samflokks-
menn Vigfúsar Guðmundssonar
stofnuðu Byggingar- og land-
námssjóð hófst gestgjafinn í
Borgarnesi handa að koma á fót
nýju heimili í sveit. Hann fékk
land, skammt frá kauptúninu,
reisti þar mikinn bæ úr stein-
steypu í fornum stíl, byrjaði að
rækta land og eignaðist mynd-
arlegan fjárstofn. Hann starf-
rækti búið á þessu nýbýli með
mörgum öðrum störfum, þar til
yngsti bróðir hans tók við býl-
inu, en hafði þó veitingaskála
á tveim stöðum i Borgarfirði
sumarlangt. Sýnir stofnun þessa
nýbýlis hinn mikla landnáms-
hug, sem einkennir Vigfús Guð-
mundsson. Má í þessu sambandi
geta þess, að hann mun einna
fyrstur manna hafa ritað opin-
berlega um myndun samvinnu-
byggða á íslandi.
Vigfúsi Guðmundssyni lætur
allra manna bezt að starfrækja
veitingar á stórum útisamkom-
um, eins og glöggt kom fram á
Alþingishátíðinni á Þingvöllum
og oft á héraðsmótum í Borgar-
firði. Þegar Borgfirðingar hófust
handa um byggingu héraðsskóla
í Reykholti, var Vigfús meðai
helztu forgöngumanna og sýndi
það m. a. í verki meö því að afla
skólanum tekna með veitinga-
starfsemi á héraðsmótum ung-
mennafélaganna. Safnaði hann
þannig og gaf í skólasjóð á
fimmta þúsund krónur. Þessi
gj öf Vigfúsar Guðmundssonar
er mesta framlag frá einum
manni til héraðsskólabygg-
ingar. Næstur kemúr Magnús
Torfason sýslumaður með 3000
krónur til að prýða umhverfi
Laugarvatnsskóla.
Vigfús Guðmundsson fann að
hann hafði of þröngt verksvið
(Framh. á 3. síðu)
formi. Sæmundur fróði er eftir
þjóðsögninni hið mikla höfuð-
skáld norrænna þjóða í fornöld..
Ungur fer hann utan, nemur
myrk og dulin fræði í frægustu
kennslustofnun þeirrar aldar.
Sjálfur myrkrahöfðinginn er
æðsti skólameistari. Ef læri-
sveinarnir verða ekki yfirsterk-
ari meistaranum, glata þeir sál
sinni til hans að loknu námi.
íslendingurinn, Sæmundur, ber
lausa kápu á báðum öxlum,
leikuT á myrkravaldið, kemst
heim til íslands, með hámenn-
ing sinnar samtíðar og yrkir
eddukvæðin.
Einar Benediktsson lýsir ver-
unni í Svartaskóla:
Hér er þróttur heilans œfður,
hjartað gert að andans þjón,
vonir deyddar, kvíði kœfður, .
kæti þögguð, harmur svæfður.
Lægð í duptið sálarsjón.
Sundrað, brotið allt í kjamann.
Virt að sorpi, sólin, stjarnan.
Sælu og friði búið tjón.
Næst kemur skýring á yfir-
burðum Sæmundar fróða og
réttlæting hans fyrir að hafa
sótt hina mestu þekkingu á
mestu háskasióð tilverunnar:
DJöfuls afl og engils veldi
eru af sömu máttarlind.
Hann sem dómur himins feldi
hefir ljósið gert að eldi
og sitt guðdómseðli að synd,
en 1 skuggasvipsins dráttum,
böls og hels í blökku gáttum
birtist öfug drottins mynd.
Lífsins æðsta, insta speki
af sér sjálfri bannið þvær;,
hálfkuklarinn sálarseki
sakleysis á hærra reki.