Tíminn - 18.04.1940, Blaðsíða 2

170
TÍMlNiy, fimintwdagiim 18. apríl 1940
43. blað
‘gímirm
Hállur sannleikur
Sálarfræði og krístindómur
Eftir séra Gunnar Arnason
Fimmtudauinn 18. apr.
ÞJÓÐSTJÓRNIN
ÁRSGÖMUL
í gær var liðið eitt ár síðan
þrír stjórnmálaflokkar á ís-
landi komu sér saman um að
starfa um stund saman að því
erfiða starfi að stjórna félags-
málum íslendinga.
Þessi tilraun þótti nýstárleg.
Þó var hún ekki ný. Á heims-
styrjaldartímanum fyrri höfðu
þrír flokkar líka myndað sam-
stjórn, og studdir af yngsta
flokknum, sem þá var til, Al-
þýðuflokknum, sem ekki átti
fulltrúa í ráðuneytinu.
Hlutverk þeirrar samsteypu-
stjórnar var að bjarga þjóðinni
gegnum erfiðleika stríðsáranna
og að endurheimta nokkuð af
frelsi landsins. Þetta tókst. ís-
lendingar stóðu allvel saman
um að leysa verzlunar- og við-
skiptamál sín á þessum tíma, og
fáum vikum eftir að vopnahlé
var samið, var undirritaður
þýðingarmikill samningur við
Dani, sem bætti stórlega aðstöðu
íslendinga í frelsismálum sín-
um, þó mikið væri enn eftir af
valdi danskra manna á íslandi.
Fyrir nokkrum missirum
byrjuðu umræður í blöðum og
manna rnilli um að vel gæti svo
farið, að íslendingum kæmi vel
að semja nokkurskonar Fróða-
frið milli lýðræðisflokkanna.
Þeirri skoðun var ekki tekið vel
í fyrstu. Lýðræðisflokkarnir
þrír höfðu, að sið þingræðis-
manna í öllum löndum, meir
lagt stund á að ræða og rita um
það, sem aðgreindi flokkana,
fremur en það, sem var sam-
eiginlegt. Þó óx þeirri stefnu
smátt og smátt fylgi, að um
stundarsakir yrði þjóðin að
leggja til hliðar nokkuð af
hinum venjulegu ágreinings-
efnum. Menn í öllum flokkum
fundu, að tímarnir voru við-
sjálir og dökk blika nýrrar
heimsstyrjaldar framundan.
Menn áttuðu sig til fulls á því,
að þjóðin hafði þörf fyrir að
sameina kraftana um stundar-
sakir.
Og fyrir einu ári síðan var
þetta gert. Fimm menn úr þrem
flokkum tóku að sér stjórn
landsins. Sá tími, sem liðinn er
síðan, hefir verið erfiður. Ráð-
herrarnir fimm hafa haft mik-
ið, jafnvel meir en nóg, að gera.
Þeir hafa unnið mikið og þjóð-
nýtt starf. Samvinna þeirra
persónulega virðist hafa verið
mjög góð. Þeir hafa gersamlega
lagt til hliðar minningar um
gamla árekstra og deilumál.
Vafalaust hafa þessar gömlu
deilur þó ekki verið gleymdar.
í flokkum og hjá ýmsum stuðn-
ingsmönnum hafa lifað gamlar
endurminningaT og löngun til
að jafna metín. En betri menn
allra flokkanna hafa lagt sig
fram til að jafna, eftir því sem
föng voru á, hinn flokkslega á-
greining, til þess að unnt væri
að beita kröftunum að hinum
sameiginlegu, þjóðlegu verk-
efnum.
Eftir að stríðið skall á, og við
þá margháttuðu erfiðleika,
sem leitt hafa af því, hefir fylgi
þjóðstjórnarinnar vaxið. Nú má
telja á fingrum sér þá vitiborna
menn i landinu, sem óska eftir
að fá flokkslegar deilur í al-
gleyming meðan hinn mikli
heimsófriður stendur yfir.
Atburðirnir 10. apríl síðast-
liðinn munu jafnan taldir þýð-
ingarmiklir í sögu landsins. Þá
stóð öll íslenzka þjóðin, undir
forustu þjóðstjórnarinnar, sam-
huga um að endurheimta frelsi
landsins eftir nálega sjö alda
erlend yfirráð. Alþingi sýndi þá
bæði djörfung og gætni. Það fól
ríkisstjórninni hið æðsta vald í
málefnum sínum, en það gætti
hófs og réttra laga gagnvart
sambandsþj óðinni.
En framundan eru ný og stór
verkefni fyrir þjóðstjórnina,
þegar liðið er fyrsta afmæli
hennar. Með hertöku Danmerk-
ur og Noregs og lokun Svíþjóð-
ar, hefir íslenzka þjóðin misst
hálfa verzlunaraðstöðu sína.
Áður var tapaður markaðurinn
í Þýzkalandi og Póllandi.
Þegar kreppan byrjaði 1931
benti ég á að hinu komandi
Þeir, sem eru á móti mjólk-
urlögunum, nota ýmsar skritn-
ar aðferðir til að gera þá menn
óánægða, sem við lögin eiga að
búa. Þeir segja meðal annars:
í Reykjavík er mjólkin seld á
40 aura lítrinn. En bændurnir,
sem framleiða mjólkina, fá ekki
nema 22—26 aura fyrir litrann.
Hér munar hvorki meira né
minna en 14—18 aurum á lítra,
segja þessir góðu menn, og
þessir 14 eða 18 aurar eru milli-
liðskostnaður samsölunnar á
hverjum mjólkurlítra. Og svo
velta ritstjórar sumra Reykja-
víkurblaðanna vöngum yfir því,
að samsalan hafi átt að lækka
milliliðakostnaðinn, en allt hafi
það því miður verið svikið, ekki
hugsað um neitt nema bein og
bitlinga handa einhverjum
vondum Framsóknarmönnum.
Sjón sé sögu ríkari. 14—18 aura
milliliðakostnaður á hverjum
mjólkurlítra!
Já, ljótt er, ef satt er, mætti
margur bóndinn segja, sem
þessar fregnir heyrir.
En í þessum fregnum er ekki
fjármálaóveðri yrði að svara
með lífsvenjubreytingu. Það
hefir ekki þótt tímabært enn
þann dag í dag. í allan vetur
hefir ekki gengið á öðru en nýj-
um kaup- og hiunnindakröfum
frá öllum stéttum nema bænd-
um og útvegsmönnum, á hend-
ur atvinnurekendum, ríkinu og
bæjarfélögum. Um hitt hefir
ekki verið spurt, hvar atvinnu-
rekendur, ríkisstjórn og bæir,
ættu að hafa peninga í öll hin
auknu útgjöld.
Við höfum tekið stjórn Is-
lenzkra mála í hendur íslenzkra
manna. Þing og stjórn hefir
sýnt framsýni og gætni í þeim
efnum. Nú reynir á að halda vel
á um stjórn innri málefna.
Norðurlönd og Mið-Evrópa eru
lokuð. Hitaveitan að líkindum
strönduð. Fiskaflinn sunnan og
vestan lands afar rýr. Enska
pundið fallið til stórra muna
og verðið á þeim fiski, sem
þangað kemst, svo lágt, að sum-
ir sjómenn og frystihúsaeigend-
ur, telja sig ekki geta framleitt
fyrir þann markað. Markaður í
Bandaríkjunum þröngur og ó-
hentugur fyrir mjög margar af
framleiðsluvörum landsmanna.
Erfiðleikarnir eru margir.
Eina vonin um að hin litla ís-
lenzka þjóð komist heil á húfi
og frjáls út úr örðugleikum yf-
irstandandi tíma, er að allir
góðir íslendingar láti nú um
stund hið marga, sem skilur þá,
liggja í þagnargildi, en leggja
sameiginlega áherzlu á að leysa
á skynsamlegan veg vanda allra
flokka og allra stétta. J. J.
nema hálfur sannleikur. Það er
að vísu rétt, að árið, sem leið
var mjólkurlítrinn seldur á 40
aura í Reykjavík. Það er líka
svo, að bændur vestan heiðar
fengu ekki nema rúml. 26 aura
og bændur austan heiðar 22 y2
eyri fyrir lítrann (framleiðend-
ur á bæjarlandinu hins vegar
30 aura). En það er ekki satt,
að þetta þýði það, að milliliða-
kostnaðurinn sé 14 eða 18 aur-
ar á lítra. Og þeir, sem þannig
segja frá í blöðum, hljóta að
vita, að það er rangt. Annars
skortir þá greind eða þekkingu
til að skrifa í blöð.
Ef öll sú mjólk, sem til fellst
á Suðurlandi og í Borgarfirði,
væri seld, sem neyzlumjólk í
Reykjavík fyrir 40 aura lítrinn,
en bændurnir hins vegar fengju
ekki nema 22—26 aura, — þá
væri sagan um milliliðakostnað-
inn sönn. En þannig er það ekki.
Árið, sem leið, afhentu bænd-
ur á verðjöfnunarsvæði Reykja-
víkur alls til sölu um 15 millj-
ónir lítra mjólkur. En af þessum
15 milljónum lítra voru aðeins
6 milljónir lítra seldir í Reykja-
vík fyrir 40 aura lítrinn. Um 9
milljónir lítra, eða um % af
allri framleiðsluni, fór í vinnslu
í mjólkurbúunum. Og söluverð
vinnsluvaranna er sem svarar
22 aurum fyrir lítrann.
Reikningurinn stendur þá
þannig, að seldar hafa verið á
árinu 6 milljónir lítra fyrir 40
aura lítrinn og 9 milljónir lítra
fyrir 22 aura lítrinn. En það
þýðir, að fyrir mjólkurlítrann
fæst að jafnaði um 29 aurar.
Og þetta verð, 29 aurar, er það,
sem á að bera saman við útborg-
unarverðið til bændanna, en
ekki 40 aura söluverðið, sem
aðeins er á nokkrum hluta
mjólkurinnar.
Það getur verið, að andstæð-
ingar mjólkurlaganna þykist
græða eitthvað á því, að segja
ekki nema hálfan sannleikann
um þetta mál. En til lengdar
geta þeir ekki staðhæft þessa
vitleysu. Til þess er málið of auð-
skilið.
Andstæðingar laganna ættu
því að viðurkenna það sem
fyrst, að sagan um 14—18 aura
milliliðakostnaðinn hafi verið
óráðvandleg málsmeðferð, sem
til hafi verið gripið meir af
kappi en forsjá. Og þeir ættu að
-viðurkenna fleira. Þeir ættu að
viðurkenna það, að sölu- og
dreifingarkostnaður mjólkur í
Reykjavík fer nú minnkandi ár
frá ári og er á síðastliðnu ári
orðinn lægri en nokkrum datt
í hug, að hann gæti orðið. Þeir
ættu að viðurkenna, að á einu
an er vel rekið fyrirtæki, sem
I
Henry C. Link er maður
nefndur. Hann er sálfræðingur
að mennt og meðlimur í vísinda-
félagi Bandaríkjanna. Þá er
hann stjórnandi sálfræðistofn-
unar í New York, (Psychologi-
cal Service Center of New York)
sem starfar jafnt í þágu ein-
staklinga sem stofnana. Enn
hefir hann haft ýmsar opinber-
ar rannsóknir með höndum, er
snerta sérfræðisvið hans. Hann
hlaut doktorsnafnbót við Yalehá-
skóla 1916 oger meðlimurmargra
félaga, er láta sálarfræði til sín
taka. Má af þessu sjá, að mað-
urinn er í allmiklu áliti.
Hann hefir fyrir skömmu
skrifað bók, sem nefnist: Aft-
urhvarf til trúar (The Return
to Religion) og verður hér skýrt
frá höfuðefni hennar.
Höfundurinn gerir þess grein,
hversu menningin í Bandaríkj-
unum, eins og raunar um heim
leggur reikninga sína á borðið
og ekkert þarf að dylja. Þeir
ættu að viðurkenna.að á einu
einasta ári (1939) hefir mjólk-
urframleiðsla til sölu hér á
verðjöfnunarsvæðinu aukizt
um 2i/z milljón lítra og að frá
því að mjólkurlögin voru sett,
er aukningin orðin miklu meiri,
þeir ættu að viðurkenna, að allri
þessari framleiðsluaukningu
hefir tekizt að koma í verð —
og að þó 'nefir á sama tíma
tekizt að liækka til mjög veru-
legra muna það útborgunarverð,
sem bændur fá að meðaltali
fyrir hvern mjólkurlítra.
Einhver kann nú að segja sem
svo, að enda þótt andstæðingar
mjólkurlaganna séu e. t. v.
farnir að sjá þetta allt saman,
þá sé samt ekki von að þeir
viðurkenni það — af pólitískum
ástæðum. Og það er að vísu
mannlegt, að þrjóskast og sitja
við sinn keip. En þeir, sem hér
eiga hlut að máli, ættu að vera
búnir að læra það á 6 árum, að
það er alveg útilokað, að þeir
geti haft nokkurn pólitískan á-
vinning af andstöðu sinni við
mjólkurlögin. Hinar hatram-
legu árásir þeirra á samsöluna
í byrjunarörðugleikum hennar
báru ekki tilætlaðan árangur.
Mjólkurverkfallið mistókst.
Húsmæðrafélagið í Reykjavík
er orðinn meinlaus og skemmti-
legur forngripur. Mjólkurskipu-
lagið hefir staðizt eldraun sina,
vegna þess, að það var byggt á
eðlilegum og heilbrigðum
grundvelli. Nú, þegar þjóð-
stjórn er í landi, færi vel á, að
allir viðurkenndu þá staðreynd
— hvað svo sem þeir áður kunna
að hafa lagt til málanna.
allan, er ærið maðksmogin, og
ávextir hennar ýmsir miður
góðir. Sérstaklega bendir hann
á, hve allskonar sálsjúkdómar
hafa farið vaxandi hin síðari ár.
Er jafnvel svo komið í Banda-
ríkjunum, að einn maður af
hverjum tuttugu og tveimur
verður að leita sér lækninga við
einhverskonar sálsjúkdómi. —
Liggur i augum uppi, að hér er
ekki um eðlilegt ástand að ræða,
heldur þjóðarsýking, sem hlýtur
að eiga rætur sínar að rekja til
lífsskoðunar og starfshátta nú-
lifandi kynslóðar.
Dr. Link heldur því óhikað
fram, að höfuðorsökin sé sú, að
ekki sé lögð áherzla á það, er
mestu máli skiptir í uppeldinu.
Eða öllu heldur séu sumir hæfi-
leikar mannssálarinnar ofrækt-
ir á kostnað annarra, sem þar af
leiðandi eru vanræktir. Hann er
ekki myrkur í máli um að heil-
anum sé ofþjakað á kostnað
hjartans. Skynsemin eða öllu
réttar námsgáfurnar eru metnar
miklu meira en eðlisskynið og
tilfinningarnar. Þetta er meðal
annars afleiðing þeirrar oftrúar,
sem menn hafa haft á vísindun-
um og getið hefir af sér al-
menna vantrú á trúarbrögðun-
um. Flestir vísindamenn vita
það þó og viðurkenna nú orðið
manna bezt, að þeir sjá allt í
molum og eru bundnir við ákaf-
lega takmarkað svið. Og yfir-
leitt rekast vísindin alls ekki á
trúna, því hvort um sig hefír sitt
hlutverk og sín þekkingarsvið.
Þau geta raunar aðeins stutt
hvort annað en ekki rekist á, ef
rétt er skilið. Dr. Link hefir nú
gert þá uppgötvun, að gildi trú-
arinnar, og kristinnar trúar
fyrst og fremst, er miklu meira
en almenningur hefir gert sér
grein fyrir nú um alllangt skeið.
Trúin má heita manninum lifs-
nauðsyn, því að hin kristna
kenning opinberar hið ágætasta
líferni, sem eitt getur skapað
sannan sálarfrið og varanlega
lífshamingju.
II
Dr. Link dregur ekki dul á, að
yfir tuttugu ár var hann svo
smitaður af tíðarandanum, að
hann vanmat trúna mjög, og
mátti heita að hann leiddi hana
með öllu hjá sér. í háskólanum
þóttist hann, sem aðrir, hafa
vaxið upp úr henni.
En svo gerði hann smásaman
þá uppgötvun, að þau meðul,
sem hann ráðlagði þeim þúsund-
um, er leituðu til hans vegna
margskonar ytri og ínni erfið-
leika, er stöfuðu af meir eða
minna sýktu sálarlífi — voru öll
í rauninni talin í guðspjöllun-
Jón Sígurð^son, Yztafellíi
V o r <1 a g a r
Þriðja blndi af ritgerðasafni
Jónasar Jónssonar.
„Nóttlaus voraldar veröld,;
þar sem víðsýnið skín.“
I.
Þriðja bindið af ritsafni Jón-
asar Jónssonar er komið út. Ég
hefi verið að lesa það undan-
farna daga. Hugurinn reikar
aftur um 30 ár til liðinnar æsku.
Hann hvarflar aftur til þeirra
tima, þegar margt það, sem nú
er veruleiki, voru aðeins vor-
draumar nokkurra æskumanna.
Hann hvarflar einnig ennþá
lengra til baka, til annarra
æskumanna, sem nú eru löngu
huldir moldu, þótt verk þeirra
lifi.
Heitir og kaldir hafstraumar
liggja að landinu og ráða ára-
hvörfum, og jafnvel alda, um
árgæzku og veðurfar. Aðrir
straumar berast einnig utan yf-
ir höfin, menningarstraumar,
sem eigi hafa minni áhrif á
þjóðina en hafstraumarnir á
veðurfariö.. Ef þeir straumar eru
kaldir og illir manndáðum, verð-
ur sú óáran í mannfólkinu, sem
verst er allra. En séu þeir hlýir
og sólríkir, koma þeir vordagar,
sem lyfta æskunni í „nóttlausa
voraldar veröld“. Þá þroskast og
vex sú æska, sem trúir á lífið,
leggur djarfhuga hönd á plóg-
inn. Eftir daglega önn, þrungna
skyldustörfum, getur hún unað
morgna, kvöld og nætur, og
fundið nautn og hvíld við örð-
ugar úrlausnir hugðarefna
sinna. Þá er það áhuginn, trú-
in, sem veitir þróttinn og gnótt
krafta. Veröld slíkrar æsku
verður nóttlaus. Hún eldist ekki,
þótt árin líði og hárin gráni.
Mestallur menningararfur þjóð-
arinnar er tómstundastarf
slíkrar æsku á öllum öldum.
n.
Fjölnismenn og Jón Sigurðs-
son eru gleggst dæmi þess,
hvernig hugsjónir vekja æsku-
menn og gefa þeim trú og þrótt,
sem vara æfilangt til óeigin-
gjarnra starfa. Vakning þeirra
var að mestu af erlendum rót-
um. Annars vegar voru þar
frelsishugsjónir, sem mótuðu
alla söguna á þeirra dögum.
Hins vegar rómantísku skáldin,
með bjarta lífstrú á andleg
verðmæti og sigur hins góða og
aðdáun á fortíðinni. Þeir brugðu
jöfnum höndum upp myndum
frá gullöld eigin þjóðar og frá
samtíð frændþjóðanna, er fram-
ar stóðu. Tómas Sæmundsson
ritaði eldheitar hvatningar, sár-
þjáður á banabeði, og Jónas orti
ódauðleg ljóð, einmana, sjúkur
og fátækur í framandi landi.
Gröndal, Steingrímur og Matt-
hías voru arfþegar þeirra, en
skorti eldmóð frumherjanna. Þó
munu þeir hafa átt sinn þátt í
hinni miklu vakningu æskunn-
ar um þjóðhátíðina 1874.
Enginn veit, hversu farið hefði
í hínum miklu eindæma harð-
indum 1880—90, ef æskan, sem
vaknaði 1874, og þá lifði sín
manndómsár, hefði ekki verið
gædd óvenju sterkri lífstrú og
andlegum þrótti. Einmitt á þess-
um harðindaárum risu hér úr
moldu þeir menningarmeiðir, er
síðar hafa mesta ávexti borið.
Þá hófust vesturfarir, nýtt land-
nám íslenzkrar menningar um
allt hið mikla Vínland og góða,
þar sem nú býr þriðjungur þjóð-
arinnar. Þá eignuðust íslenzkir
sjómenn og útvegsbændur í
fyrsta sinn haffær fiskiskip og
námu auð djúpmiðanna, þar
sem útlendingar voru áður ein-
ráðir. Hinir fyrstu skólar risu í
sveitum, skólar, sem ætlaðir
voru hinum mörgu fátæku, sem
erfiði báru í önnum dagsins. Hið
mikla djúp milli lærðra og
leikra, milli alþýðu og yfir-
manna, var að nokkru brúað.
Fyrstu ungmennafélögin risu þá,
lestrarfélög og búnaðarfélög
komu í flestar sveitir. Síðast en
ekki sízt má nefna samvinnu-
hreyfinguna, sem byrjaði eins
og blærinn á þessum árum, en
brauzt svo fram sem stormur,
er feykti brott konungsstólum
þeirra, er haldið höfðu bændum
undir oki fátæktar og auð-
mjúkrar undirgefni.
Allur þessi nýgræðingur harð-
indaáranna var sprottinn úr
móðurmold sveitanna, runninn
frá óskólagengnum mönnum við
orfið og árina. Lærðu mennirn-
ir, foringjarnir á þingi og í emb-
ættum, létu sér margir hverjir
fátt finnast um skóla, vesturfar-
ir, en sérstaklega um samvinnu-
félög bænda. Stjórnmálamenn-
irnir fyrir og eftir aldamótin
voru flestiT furðu ófrjóir og ó-
frumlegir, stjórnmálin, sem
skipta flokkum, voru ófrjóar
deilur um það, hvernig bezt færi
á því að berja höfðinu við stein-
inn í deilunni við Dani um
stj órnarskrármálið, en lítið var
hirt um innra sjálfstæði ,í at-
vinnulífi, viðskiptum og menn-
ingarmálum. Ungu skáldin fyr-
ir og eftir aldamótin voru „real-
istar“, efnishyggjumenn og
fremur bölsýnir niðurrifsmenn.
Kvæði þeirra voru oft kaldrana-
legt skop eða harmagrátur horf-
innar æsku. Mörg þeirra grétu
með Guðmundi Guðmundssyni á
unga aldri, „að burt er æskan
bjarta.“ Mörg þessara skálda
hneigðust með aldrinum til
rómantískari lífsskoðunar og
öðluðust þá bjartari lífstrú og
þrótt.
III.
„Allt er hégómi, aumasti hé-
gómi,“ segir prédikarinn. Ekk-
ert hefir þjakað meir hverskon-
ar umbætur og menningu en
trúin á fánýti alls jarðlífs, að
heimurinn sé vonlaus og versn-
andi eymdardalur. Ekkert hefir
fært mannkyninu meiri lífstrú
um. Mennina brast það mest að
þeir lifðu ekki nógu kristilegu
lífi.
Ein er sú ódygð, er algengust
er, og þó sál mannsins skaðleg-
ust. Það er sjálfselskan. Eigin-
girnin, sjálfsumhyggjan, sjálfs-
réttlætið. Þetta eitrar líf miklu
fleiri en menn gera sér ljóst.
Höfundur segir, að reynsla sín
sem sálfræðings hafi sannað
það áþreifanlega, að þessi orð
Krists eru hin órækustu
lífssannindi: Því að hver, sem
vill bjarga lífi sínu mun týna
því, en hver sem týnir lífi sínu
mín vegna, hann mun finna
það. (Matt. 16. 25 og hliðst.).
Þúsundum óhamingjusamra
manna hefir höfundurinn ráðið
til þess, að leita sér þeirra starfa
eða viðfangsefna, sem snúa hug-
anum frá manni sjálfum og til
annarra. Því er vinnan hin
mikla blessun mannkynsins. Og
því er hverskonar félagsskapur,
sem hefir líknar- og mannúðar-
mál á stefnuskrá sinni svo ágæt-
ur. Þess vegna er líka K. F. U. M.
og skátafélög ákjósanleg fyrir
unglinga, því að þau hvetja til
starfs og fórna i þágu þeirra, er
bágt eiga.
Menn geta hæðst að krossin-
um: tákni þjónustunnar og
fórnfýsinnar. En reynslan sann-
ar að ekki eingöngu eru fórn-
fúsir menn og veglyndir salt
jarðar, heldur er sjálf fórnin
lind lífsgæfunnar.
Á þessum styr j aldartímum
þarf ekki að rökræða það nánar
hvert sú stefna leiðir, sem vill
taka sér allt, sem hugurinn kýs,
með illu eða góðu.
Því sýnist tími til, að því sé
meiri gaumur gefinn en áður,
hvílík blessun og friður fylgir
því fórnarlyndi, sem þig-gur
gjafir lífsins með þakklæti og
vill launa þær, með því að vinna
öðrum svo vel sem kostur er.
Þessir tímar ættu að verða
okkur afturhvarfstímar til
kristilegs lífernis.
III
Upp á síðkastið hafa heyrzt
um það raddir utan þings og
innan, að endurskoða þyrfti
skólakerfi landsins. Meðal ann-
ars er nú vikið að því, sem ég og
aðrir hafa ritað um fyrir mörg-
um árum, að hlutur móður-
málsins og íslenzkra bókmennta
þurfi að vaxa í skólunum. Það er
sannarlega furðulegt, hve latín-
an hefir lengi verið talin væn-
legri til þroska en íslenzkan, og
hve tiltölulega lítið íslenzkar
bókmenntir hafa verið kyntar
nemendum hinna æðri skóla
fram að þessu. Þannig hafa
menn getað orðið stúdentar, án
þess að hafa séð Heimskringlu,
svo að eitt dæmi sé nefnt.
í öðru lagi hefir nú verið horf-
ið að þvi heillaráði, að auka
vinnuna og skilning á henni í
(Framh. á 3. síSuJ
og birtu en framþróunarkenn-
ingin. Á síðari hluta 19. aldar
varð hún að trúarbrögðum
flestra þróttmikilla hugsandi
ungra manna víðs vegar um
heim. Hún er sérstakur fagnað-
arboðskapur allra, sem áttu við
þröngan hag að búa. Trúin á
mátt og megin lífsins, á verð-
mæti hvers einstaklings til þess
að byggja upp framtíðarríkið,
lyfti huganum yfir annir líðandi
stundar. Gott verk var aldrei
unnið fyrir gýg. Ekki aðeins var
maðurinn góður og göfugs eðlis,
heldur öll skepnan, hin lítil-
mótlegasta skóf á steini, hinn
minnsti ormur í moldinni var
sömu ættar, eitt samfélag. Allt
stefndi hærra, hærra, eftir ó-
endanlegum jakobsstiga, frá
lægsta dýri til manns, frá manni
til guðs. Hver, sem vann ósín-
gjarnt starf, þroskaði sjálfan sig
og sitt samfélag, lagði stein í
múrvegg hinnar miklu hallar
hins gróandi lífs, varð verkfæri
þess mikla guðdóms, „sem að
lyftir oss duftinu frá.“ Á árun-
um frá 1874—1914 var þetta ekki
heimspeki fárra spekinga, held-
ur lífstrú hinna lesandi og hugs-
andi erfiðismanna, sem forystu
tóku meðal fjöldans.
Hér í Þingeyjarsýslu var á
þessum árum lesið mjög mikið
af erlendum bókum, er Bene-
dikt á Auðnum valdi fyrir bóka-
félagið. Ungir menn lærðu að
skilja bókmál frændþjóðanna-
upp á eigin spýtur, mest í fyrstu
með því að rýna eftir skyldleik-
anum við íslenzku, en síðar hin
erfiðari orð eftir orðasambandi,
alveg eins og börnin læra tal-