Tíminn - 05.07.1940, Page 2

TtMINN, föstnclagtim 5. jnlí 1940
68. bla»
270
Osigurinn í Frakklandi
Föstudaginn 5. júlí
Frjáls verzluo,
innflutníngshöft
og landsverzlun
Á aðalfundi S. í. S., sem hald-
inn var á Laugarvatni í fyrra
mánuði, var samþykkt ályktun
um afstöðu kaupfélaganna til
innflutningshaftanna.
í ályktun þessari var tekið
skýrt fram, að kaupfélögin
krefðust þess, að framkvæmd
innflutningshaftanna yrði hátt-
að þannig, að kaupfélögin „fái
innflutning á algengum verzl-
unarvörum í hlutfalli við fólks-
fjölda, sem félagsmenn hafa á
framfæri sínu, til þess að tryggja
eftir því, sem unnt er, að lands-
menn geti haft viðskipti sín við
kaupfélög eða kaupmenn eftir
eigin ósk.“
Þá segir í ályktuninni:
„f tilefni af margendurtekn-
um árásum og ásökunum and-
stæðinga samvinnufélaganna
um að félögin vilji viðhalda inn-
flutningshömlum til eigin hagn-
aðar í skjóli þeirra, þá iýsir
fundurinn yfir því, að hann tel-
ur innflutningshöftin hafa
hindrað eðlilegan vöxt kaupfé-
laganna, og þó hann telji að þau
hafi verið og séu, eins og enn er
ástatt, óhjákvæmileg þjóðar-
nauðsyn, er hann því eindregið
fylgjandi, að þeim verði aflétt
jafn skjótt og viðskipta- og
fjárhagsástæður landsins leyfa“.
Það dregur enginn í efa, sem
lítur með sanngirni á þessi mál,
að innflutningshöftin hafa vald-
ið kaupfélögunum verulegra
erfiðleika og tekjumissis. Við út-
hlutunina er t. d. ekki tekið til-
lit til utanfélagsmanna, sem
vilja skipta við félögin. Tak-
mörkunin bitnar einkum á þeim
vörum, sem helzt þola nokkra
álagningu, og hefir þess vegna
rýrt tekjur félaganna. Þannig
mætti lengi telja.
Þrátt fyrir þessa erfiðleika,
sem innflutningshöftin valda
kaupfélögunum, leit aðalfund-
ur S. í. S. þannig á, að ekki væri
hægt að krefjast afnáms þeirra
eins og sakir stæðu, þaT sem
þau væru nú þjóðamauðsyn.
Hafa kaupfélögin hér sem
jafnan áður sýnt þegnskap sinn
og gefið öðrum gott fordæmi um
það, að meta meira þjóðarhags-
muni en eigin hagsmuni á erf-
iðum tímum.
Biöð Sjálfstæðisflokksins hafa
byrjað næsta furðulegar umræð-
ur í sambandi við þá ályktun að-
alfundar S. í. S., að óska afnáms
haftanna strax og viðskiptaá-
stæður landsins leyfa.
Það er ljóst, segja þau, að
kaupmenn og kaupfélög eru á
einu máli um það, að höftin séu
óheppileg fyrir verzlunarfyrir-
tæki. Nú hafi ástandið í við-
skiptamálum breyzt á þann hátt,
að haftanna virðist ekki lengur
þörf. Höfuðröksemd blaðanna er
sú, að kaupgeta þjóðarinnar hafi
minnkað og vörur fáist yfirleitt
ekki, nema gegn staðgreiðslu.
Því sé ekki veruleg hætta á
skuldasöfnun, þótt höftin séu
afnumin. (Sjá Mbl. 2. þ. m.).
Prá sjónarmiði flestra annara
en ritstjóra íhaldsblaðanna mun
takmörkun kaupgetunnar ein-
mitt talin aukin hvatning til
meiri íhlutunar með innflutn-
ingnum. Eftir þvi, sem þjóðin
getur keypt minna af erlendum
vörum, þarf hún að gæta þess
ennþá betur en áður, að kaupa
hinar réttu vörur og láta hinar
óþarfari vörur sitja á hakanum.
Ef verzlunin væri nú gefin
frjáls og kaupsýslumennirnir
fengju umráð yfir gjaldeyrinum,
er afleiðingin augljós: Þeir
myndu kappkosta að flytja inn
þær vörur, sem gæfu mestan
verzlunararð, en það eru ónauð-
synlegri vörurnar. Nauðsynja-
vörurnar yrðu látnar sitja á
hakanum. Það myndi verða til
nóg af hinum ónauðsynlegu vör-
um, en skortur á nauðsynja-
vörum. Og úr þeim skorti yrði
erfitt að bæta, þar sem gjaldeyr-
irinn væri farinn til að kaupa
ónauðsynlegri vörumar.
Til viðbótar þessum almennu
Meðal lýðræðisvina um allan
heim mun ósigur franska lýð-
veldisins vekja óskipta sorg.
Yfir Frakklandi, sem verið hefir
eitt traustasta vígi frelsisins og
bezti griðastaður útlægra frels-
isvina, grúfir nú sami sorti of-
beldis og kúgunar og hvílt hefir
yfir nokkrum löndum Evrópu
undanfarin ár. Erlendur her
ræður lögum og lofum í land-
inu og í skjóli innrásar hans
hefir einræðissinnuð klíka her-
foringja og íhaldssamra stjórn-
málamanna tekið völdin. Þing-
ið — æðsta valdastofnunin í
lýðfrjálsu landi — hefir ekki
verið kvatt til ráða, þegar örlög
þjóðarinnar hafa verið ákveðin
um langan aldur. Ritfrelsið og
málfrelsið hefir verið numið úr
gildi. Félög hafa verið leyst upp
og bönnuð. Foringjar verka-
lýðssamtaka og frjálslyndra
stjórnmálaflokka hafa flúið
land eða verið hnepptir í fang-
elsi. Refsing hefir verið lögð við
því, að hlusta á erlendar út-
varpsstöðvar.
Lýðræðissinnar mega ekki
láta sér nægja að harma þessi
örlög. Þeir þurfa einnig að læra
af þeim. Þeir þurfa einkum að
gera séT grein fyrir þeim orsök-
um þeirra, sem kunna að eiga
rökum kemur svo það, að núver-
andi viðskiptaþjóðir okkar
munu setja þá skilmála, sem
gera okkur óhjákvæmilegt að
hafa nákvæmt eftirlit og íhlut-
un með innflutningnum. Við
yrðum því sökum styrjaldará-
standsins að hafa innflutnings-
höft, jafnvel þótt við hefðum
meira en næga kaupgetu.
Það er því sannarlega gáleys-
islegt að heimta frjálsa verzlun
á yfirstandandi tímum. Það lýs-
ir ótrúlega litlum skilningi á
því ástandi, sem er ríkjandi, og
aigerðri vöntun á fyrirhyggju.
Ástandið krefst sannarlega
miklu fremur að innflutnings-
höftin verði hert. Eins og nú
háttar, er ekki nægilegt vald á
innflutningi ýmsra vara.sem eru
fluttar inn af mörgum aðilum.Er
sannarlega nær að ræða um það
af alvöru og hreinskilni, hvort
ekki sé heppilegast að hafa inn-
flutning ýmsra vara í höndum
Tíkisins, eins og nú standa sakir,
heldur en að vera með tilgangs-
lausar kröfur um frjálsan inn-
flutning. Myndi slík landsverzl-
un vafalaust tryggja betur yfir-
lit, samræmi og festu í þessum
málum.
Kaupmennirnir hafa sjálfir
sýnt, að þeir álíta nú ekki skil-
yrði fyrir frjálsa verzlun, því að
annars myndu þeir hafa reynt
að kaupa inn hver í sinu lagi, en
ekki stofnað Innflytjendasam-
XII.
Eitt af skilyrðum þeim, sem
ég hafði frá upphafi sett 1
frumvarpið um háskólabygg-
ingu, var að þar yrði ætlað hús-
rými fyrir kennaramenntun.
Sumir andstæðingar mínir á
þingi höfðu verið þessu mót-
fallnir af ástæðum, sem síðar
komu fram, en ákvæðið var
samþykkt, og stendur í lögunum
sem nokkuT sönnun þess, að ekki
sé með öllu búið að gleyma
þj óðskólahugmynd Jóns Sig-
urðssonar. Þegar byggingar-
nefnd var að ákveða innri gerð
hússins, vissi hún, að ekki varð
komizt fram hjá þessu skil-
yrði. Hins vegar datt henni ekki
í hug, að ráðfæra sig við þá
menn, sem höfðu komið þessu
ákvæði inn í byggingarlögin til
að vita, hversu þeir hefðu ætl-
azt til að framkvæmdin yrði um
þetta atriði. Nlðurstaðan varð
sú, að byggingarnefnd lét sitja á
hakanum, að fullgera nokkurn
hluta af efstu hæð, þaT sem
lægra er undir loft en í venju-
legum kennslustofum, og var
látið í veðri vaka, að þar væri
kennaraefnunum ætlað starfs-
rúm. Var þetta eini hluti húss-
ins ofan kjallara, sem var ófull-
gerður 17. júni, þegar talið var,
að byggingin væri fullsmíðuð.
Nokkur átök urðu um rétt kenn-
aradeildar í háskólabyggingunni
rætur í stjórnskipulaginu sjálfu.
Það er alveg sérstök þörf, þar
sem lýðræðið ræður enn ríkjum.
Þar eiga menn að láta ófarirnar
sér að kenningu verða.
í Frakklandi, eins og víðar í
lýðfrjálsum löndum, hafa auð-
kýfingarnir haldið uppi hinum
harðasta áróðri gegn opinber-
um sköttum. Með hinum marg-
víslegustu áróðurstækjum, sem
þeir hafa rekið með afli sinna
miklu fjármuna, hafa þeir pré-
dikað þjóðinni, að skattarnir
væru böl hennar. Þeir dræpu
framtakið og sparnaðarvilj ann,
lömuðu atvinnuvegina, settu allt
í glötun. Mikill hluti kjósend-
anna hefir trúað þessu. Niður-
staðan hefir orðið sú, að skatt-
þegnarnir — og þó einkum auð-
kýfingarnir — hafa lagt fram
ótrúlega lítinn skerf til hinna
sameiginlegu þarfa. Á sama
tíma margfölduðu skattþegarnir
í Þýzkalandi framlög sín til
hinnar opinberu starfsemi. En
skattarnir þaT drápu ekki fram-
takið eins og frönsku auðkýfing-
arnir höfðu kennt. Þvert á móti.
Ekki aðeins vígbúnaðurinn held-
ur hið almenna athafnalíf í
Þýzkalandi tók hinum ótrú-
legustu framförum. Á sama tíma
og þjóðveTjar lögðu ógrynni fjár
bandið. Það er því ekki úr vegi
að spyrja: Fyrst það er hag-
kvæmt fyrir kaupmennina að
hafa sameiginleg innkaup á
þessum tímum, gæti það þá ekki
reynst hagkvæmt fyrir þjóðina
að hafa sameiginleg innkaup?
Um afnám haftanna, þegar
viðskiptaástæður þjóðarinnaT
leyfa, mun gefast tækifæri til
að ræða síðar. Það atriði er ó-
þarft að gera að umtalsefni nú.
Vafalaust myndi afnám haft-
anna verða til hagnaðar, bæði
fyrir kaupfélög og kaupmenn.
En þjóðarhagsmunir eiga alltaf
að skipa öndvegið. Og oft hafa
verið færð rök að því, að hinar
miklu gjaldeyristekjur þjóðar-
innaT fyr á árum hefðu reynzt
henni heilladrýgri, ef ekki hefði
verulegum hluta þeirra verið
varið til kaupa á bráðaóþörfum
varningi.
Það atriði verður þjóðin að
hafa í huga, ef viðskiptaástand-
ið batnar svo, að til mála kemur
að afnema innflutningshöftin.
Fátæk þjóð, sem þarf að gera
miklar umbætur, verður alltaf
að vera sparsöm. Frekari um-
ræður um það bíða til síns tíma,
en eins og nú er ástatt, ættu
allir að geta verið sammála um,
að þjóðin verður að vera spar-
söm og forðast að verja gjald-
eyri sínum til kaupa á öðrum
vörum en brýnustu nauðsynjum.
á Alþingi 1940, þegar bygging-
arnefnd bað um framlengingu á
happdrættisleyfinu. Stóð séra
Sveinbjörn Högnason þar á
verði fyrir Framsóknarflokk-
inn og verður síðar sagt frá
þeim viðskiptum.
XIII.
Þegar lokið var við kjallara
háskólabyggingarinnar 1936, var
kallað, að fram færi horn-
steinslagning með nokkrum há-
tíðlegheitum. Höfðu valdamenn
háskólans látið semja sögu
byggingarmálsins og létu vand-
að handrit innan í sterkan blý-
hólk, sem síðan var greyptur í
þétta steinlímsblöndu í múr-
vegginn. Fyrir forgöngumönn-
unum mun hafa vakað, að þessi
sögusögn i málmgeyminum yrði
einskonar kenniteikn um þá
einhuga leit eftir sannleika, sem
starfsmenn stofnunarinnar
ætla að temja sér á ókomnum
öldum. Að hvað miklu leyti for-
Táðamennirnir hafa sérstaklega
hugsað sér að ganga á vegum
Jóns Sigurðssonar um þjóðlegan
stórhug og vísindalega ná-
kvæmni við þetta tækifæri, er
óvíst. Þó má telja sennilegt, að
þar sem stofnunin ber heiti Jóns
Sigurðssonar, þá sé minning
hans hugstæð þeim, sem þar
starfa.
í möTgum opinberum heim-
í hergögn og hernaðarfram-
kvæmdir, jókst útflutningur og
utanríkisverzlun þeirra hröðum
skrefum.
Hinir frönsku auðkýfingar
létu líka flytja þjóð sinni ann-
an boðskap. Öll afskipti ríkis-
valdsins af bankamálum, verzl-
unarmálum og atvinnumálum
væru yfirleitt til bölvunar. Bezt
væri að hafa allt sem frjálsast.
Samkeppnin lifi, sögðu þeir. En
Þjóðverjar fylgdu ekki þessari
kenningu. Þeir settu bankana,
verzlunina og atvinnuvegina
undir sterkt eftirlit og opinbera
íhlutun. Ef atvinnurekandinn
hagaði rekstii sínum gálaus-
lega eða á annan veg en sam-
rýndist hag heildarinnar, var
gripið í taumana. Þessi skipu-
lagning reyndist ekki jafn óheil-
brigð og hinir frönsku auðkýf-
ingar höfðu viljað vera láta.
Meðan atvinnulífið fór hrörn-
andi í Frakklandi, blómgaðist
það sýnilega i Þýzkalandi.
í Frakklandi var einnig rekin
önnur prédikunarstarfsemi við
hliðina á auðkýfingunum. Þar
voru kommúnistar að verki.
Þeir reyndu að innræta verka-
mönnum, að hátt kaupgjald og
stuttur vinnudagur væri þeim
fyrir öllu. Kenning þeirra náði
að festa traustar rætur. Vinnu-
tíminn var mikið styttur. Af-
leiðingin var minni framleiðsla
í mörgum greinum, ekki sízt í
flugvélaiðnaðinum. Á sama tíma
var vinnutíminn lengdur í
Þýzkalandi og afköst framleiðsl-
unnar ukust þar að sama skapi.
Fyrir lýðræðissinna er það
þýðingarlaust að berja höfðinu
þannig við steininn, að halda
því fram, að einræðisskipulagið
sé að öllu leyti lakara en lýðræð-
isskipulagið í sinni núverandi
mynd. Einn helzti forvígismaður
lýðræðisstefnunnar, Benes for-
seti, reit bók um þessi mál fyr-
ir nokkrum árum og játaði það
hiklaust, að lýðræðið myndi
ekki þola samkeppnina við ein-
ræðið, ef ríkisvaldið væri ekki
styrkt og réttur heildarinnar
aukinn. Styrkur lýðræðisins á
einmitt að felast í því, að hver
einstaklingur hugsi ekki minna
um annara hag en sjálfs síns
og efling heildarinnar er bezta
leiðin til að ná því marki. Al-
veg gagnstætt þessu reyndu
frönsku auðkýfingarnir annars-
vegar og kommúnistarnir hins-
vegar að lama fórnarhug þjóðar-
innar, gera einstaklingana frá-
hverfa því að leggja fram rífleg
framlög til sameiginlegra þarfa
og að vinna vel og dyggilega í
þágu sjálfs sins og föðurlands-
ins. Auðkýfingarnir reyndu að
ala upp síngirni og umhyggju-
leysi fyrir hag heildarinnar.
Kommúnistar vildu skapa iðju-
leysi og eymd til að undirbúa
j arðveginn fyrir kommúnism-
ann. Hvorutveggju vildu hafa
ildum, er hin sanna saga sögð.
Og sú saga staðfestir ómótmæl-
anlega, að Hallormsstaðaskóli,
Reykholtsskóli, Laugarvatns-
skóli, háskóii íslands og marg-
ar aðrar stofnanir myndu nú
ekki eiga einn stein í húsgrunn,
nema fyrir starf og forustu
Framsóknarmanna.
NíeiS' Dungal læknakennari
var um þessar mundir rektor
háskólans, en átti ekki sæti í
byggingarnefnd. Sá vandi hvíldi
nú á honum, að semja eða láta
semja þá greinargerð um bygg-
ingarmálið, sem ráðgert var að
múra undir hornstein hússins.
Eftir að umtal hófst um, að þessi
ritsmíð hefði verið með litlum
vísindablæ, reyndi Dungal að
koma hinni vafasömu höfundar-
frægð af þessu verki yfir á rit-
ara sinn Pétur Sigurðsson. Fyr-
ir aðra menn skiptir það raun-
verulega litlu, hvort húsbóndinn
gerir verkið sjálfur eða segir
þjóni sínum fyrir, hversu það
skuli unnið. Söguheimildin
kom frá Níels Dungal rektor,
og var ekki véfengd eða leiðrétt
af byggingarnefnd. Það má þess
vegna fullyrða, að heimildin er
fullkomlega á ábyrgð forráða-
manna háskólans.
Eins og Níels Dungal og skoð-
anabræður hans litu á bygging-
armál háskólans, þá voru pró-
fessorar þeirrar stofnunar afl-
gjafinn í framkvæmdinni. Næst
þeim komu svo ýmsir iðnaðar-
menn, sem fyrir fullt kaup
höfðu unnið að smíðinu. Úr sögu
málsins var fellt það mjög veru-
lega atriði, að Framsóknarflokk-
JÓNAS JÓXSSON:
Þjdðskóli - launamannaskólí
„Ólrægfjandi ádeilur"
Eltir séra Sveinbjörn Högnason
ísafold gerir mér þann greiða,
að koma til skila bréfi, sem ég
hafði skrifað einum vina minna
í Rangárvallasýslu á síðastliðnu
þingi, — en sem hún hafði áður
tekið traustataki, — eða talið að
ætti meira erindi til sín en hans.
Má segja, að ekki sé þeim rit-
stjórunum alls varnað. Að vísu
átti fyrst að nota þetta bréf mitt
til þess að dylgja og gefa í skyn
ýmsa hluti, — en birta það ekki.
Er slíkt þekkt aðferð hjá þessum
„ráðvöndu“ ritstjórum, sem vilja
allt annað fremur en „ófrægj-
andi ádeilur“, — eins og skýr-
ingar þeirra, sem fylgja bréfinu,
er þeir koma því til skila, sýna
bezt!
Ekki treystast þeir til að ve-
fengja eitt einasta atriði, sem í
bréfinu stendur, og reyna ekki
til þess, enda er ekkert í því
annað en tölur úr fjárlagafrum-
varpi Jakobs Möllers, eins og
hann lagði það fram. — En eftir
því að dæma eru það þá
„ófrægjandi ádeilux“, að segja
frá verkum þessara manna eins
og þau eru. Ef ég á ekki að
dómi ísafoldarritstjóranna, að
verða sekur i samstarfi stjórn-
málaflokkanna, sem nú er, þá á
ég að vera skyldugur til að þegj a,
eða hilma yfir verk Sjálfstæðis-
mannanna. — Myndi slikt hafa
verið talið ófrægjandi ádeílur,
ef ég hefði hreyft slíku fyrstur.
— Nú liggur sönnunin fyrir um
hvað ég hefi skrifað þessum
kunningja mínum í vetur, óg ég
skora á ritstjóra ísafoldar, að
segj a til hvað ósatt er í því bréfi,
eða annað en blákaldar stað-
reyndir um fjárlagafrumvarpið,
ríkisvaldið aðgerðalítið og veikt.
Auðkýfingar til þess að ríkið
hefði ekki eftirlit með lélegri
stjórn banka, óhæfilegu verð-
lagi og braski í atvinnumálum.
Kommúnistarnir til þess, að það
væri máttlaust gegn yfirgangi
þeirra. Ríkisvald, sem var þann-
ig aðgerðalaust og áhrifalaust í
möTgum höfuðmálum þjóðar-
innar, hlaut að bugast í sam-
keppninni við hið þrautskipu-
lagða og yfirgripsmikla stjórn-
arkerfi Þýzkalands.
Fyrir þau lýðræðisriki, sem
enn halda velli, dugir ekki ann-
að en að læra af reynslunni.
Þau verða að kappkosta að halda
höfuðkostum lýðræðisins, mál-
og ritfrelsinu og hinum almenna
kosningarétti. En þau verða að
varpa fyrir borð löstum þess,
skipulagsleysi hinnar óheftu
samkeppni og viljaleysi einstakl-
inganna til að leggja á sig byrð-
ar vegna hinna sameiginlegu
þarfa. Þ. Þ.
eins og það var borið fram af
þeirra hendi.
En ég ætla hins vegar að
benda þessum „hneyksluðu rit-
stjóra-vesalingum“ á það, — að
þeir virðast ekki geta skrifað
grein um andstæðing sinn, án
þess bæði að fara með rakalaus
ósannindi, dylgjuT og tilbúnar á-
stæður til ófrægingar, — og það
í grein, sem þeir eru að hneyksl-
ast á ádeilum hjá öðrum í
einkabréfi, sem þeir geta þó
hvergi tekið á,að óvandað sé með
farið! Slíkur málaflutningur er
svo andstyggilegur, og í honum
felst slíkur andlegur sóðaskapur,
að það er sannast sagt saurg-
andi að eltast við hann. Því að
enginn, sem þekkir þessa menn,
lætur sér til hugar koma, að
það verði nokkuð þakkað eða
tekið til greina.
Ættum við ekki máske að taka
þetta einkabréf mitt og bera
það saman við nokkrar greinar
í Morgunblaðinu og ísafold um
mig og flokksbræður mína ýmsa
síðan samstarfið hófst, og láta
almenning svo dæma um hvor-
um ferst betur að hneykslast á
„ófrægjandi ádeilum“ í sam-
starfi flokkanna, mér eða rit-
stjórum ísafoldar. — Ég veit.að
almenningur fylgist það vel með
í málaflutningi blaðanna, að
engin þörf er á að telja þar
mikið upp, — en ég held líka að
það nægi eins og ísafold setur
það upp saman, bréf mitt og
umsögn ísafoldar um það. —
Tvenn ósannindi í þeim um-
mælum ætla ég aðeins að benda
á, ekki af því, að þau komi mér
á óvart, — hvernig ættu þessir
menn að skrifa, án þess að beita
slíku, — heldur af því, að allt af
eru til menn, sem ekki fylgjast
það vel með málum, að þeir trúa
ósannindunum, ef þeir heyra
ekki annað.
Hið fyrra er það, að á gildandi
fjárlögum hafi verið skorið nið-
ur 750 þús. til sjávarútvegsmála
og 327 þús. á næsta árs fjárlög-
um. — Vill blaðið sýna þessa
sundurliðun eins rækilega og ég
sundurliða niðurskurðinn til
landbúnaðarins í bréfi mínu? —
Ég segi að þetta sé ósatt, og
skora á andstæðingana að leggj a
fram gögn máli sínu til sönnun-
ar. Ég fullyrði hins vegar, að á
báðum undanfarandi þingum,
sem fjárlög þessi voru samin af,
hafi stórfelldar ívilnanir verið
veittar sjávarútveginum á
mörgum sviðum, og það svo
miljónum króna skipti. — Og ég
skal færa að því full rök. Qeng-
islækkunin var framkvæmd
fyrir sjávarútveginn, sem hefir
skilað honum miljónum í aukn-
(Framh. á 4. síöu)
urinn tók upp byggingarmál há-
skóla íslands árið 1928, sem á-
kveðinn lið í margþættu skipu-
lagi endurbættra uppeldismála.
Þeir gerbreyttu strax aðstöðu og
framtíðarskipulagi háskólans
með útvegun á miklu og hent-
,ugu landi. Háskólabyggingin
myndi enn vera meðal hinna ó-
gerðu framkvæmda, j afnhliða
héraðsskólunum, húsmæðra-
skólum sveitanna og mennta-
skóla á Akureyri, ef ekki hefði
notið við framsýni og orku
Framsóknarmanna. En einmitt
þessu atriði vildu Níels Dungal
og hans jafningjar láta gleyma.
Þess vegna varð sú saga, sem
þeir létu múra í blýhólk í grunn
háskólans, raunveruleg ósann-
indi. Að vísu hefir innihald blý-
hylkisins aldrei neina beina
þýðingu. En það er óbeinlínis
mikið sönnunargagn um það,
hve mikla innri endurbót þarf
að gera í háskólanum, áður en
takmarki Jóns Sigurðssonar er
fullnægt. Það myndi áreiðan-
lega hafa sært tilfinningu hans
sem vísindamanns og metnað
hans sem manns, ef honum
hefði verið sagt fyrirfram, að
þegar íslendingar reistu hús
yfir þjóðskólann, nálega 60 ár-
um eftir andlát hans, þá hefði
fyrsta skjalið, sem fullgert var í
sambandi við bygginguna, verið
gegnsýrt af lágri minnimáttar-
kend, og þverbrotin sannleiks-
leit vísindanna.
Ástæðan til þessarar til-
gangslausu sögulegu umhverf-
ingar hefir að líkindum verið
ótti launamennskunnaT við
þjóðskólahugmyndina og við-
leitni Framsóknarmanna til að
styðja það mál. Níels Dungal
og félagar hans hafa rennt grun
í, að Framsóknarflokkurinn léti
sér ekki nægja, að byggt yrði
myndarlegt hús yfir háskólann,
heldur myndi vera stefnt að
djúptækri innri breytingu, sem
þröngsýnum mönnum, gegn-
sýrðum af stéttarhagsmunum,
var enganveginn geðfeld. Það
má þess vegna líta á söguritun
forráðamanna háskólans í sam-
bandi við hornsteinslagninguna
sem lágsiglda hagsmunabar-
áttu, en enga tilraun til að nálg-
ast fræðileg sannindi eða vís-
indamennsku.
Eftir að lokið var hinni nafn-
toguðu athöfn við að múra
blýhólkinn inn í grunn hinnar
miklu byggingar, bauð formað-
ur byggingarnefndar, Alexander
Jóhannesson, velunnurum há-
skólans, þar á meðal alþingis-
mönnum og bæj arfulltrúum
höfuðstaðarins, til hressingar í
helzta gildaskála borgarinnar.
Sagði Alexander þar skýrt og
skilmerkilega frá því, hversu
Guðjón Samúelsson húsameist-
ari hefði komið til sín með
tillöguna um happdrættið og
vakið þá öldu, sem leiddi til
byggingarframkvæmdanna. Ég
notaðí tækifærið í þessu sam-
kvæmi til að venja aðstandend-
ur háskólans við þá hugsun, að
stofnunin þyrfti að fá fasta
stjórn, einskonar skólastjóra,
sem hefði vakandi auga á upp-
eldisáhrifum stofnunarinnar.