Tíminn - 24.10.1940, Blaðsíða 2

410
TÍMIM, ftmmtndagmn 24. okt. 1940
103. blað
Fimmtudayinn 24. oht.
Áróður í víl
útlendum ríkjum
Dagblöðin hér í bænum hafa
undanfarna daga skýrt frá því,
að seint í sumar hafi Snæbjörn
Jónsson bóksali ritað grein í
enskt blað, og haldið fram þeirri
skoðun, að ísland ætti að ganga
stjórnarfarslega inn í Breta-
veldi. Er sagt, að hann hafi
talið nokkura byrjun gerða hér
á landi að vinna í þessa átt, og
nefnt í því skyni grein Héðins
Valdimarssonar um þetta efni,
og auk þess talið að ég myndi
hallast á sömu sveif.
Það er rétt að Héðinn Valdi-
marsson lýsti opinberlega yfir
þeirri skoðun, að ísland ætti að
óska þess að ganga inn í Breta-
veldi. Þessi yfirlýsing H. V. hefir
ekki svo vitað sé hlotið stuðn-
ing nokkurs íslendings, fyr en
Snæbjörn Jónsson ritaði grein
sína. Almennt er talið, að H. V.
hafi ekki einu sinni meint það,
sem hann sagði, heldur verið að
reyna að koma sér í mjúkinn
hjá yfirmönnum sínum í enska
olíuhringnum, eftir að þessi
þingmaður hafði sett álit sitt í
hættu með þátttöku í kommún-
istiskum félagsskap.
Snæbjörn Jónsson hafði síð-
ur en svo ástæðu til að nefna
nafn mitt í þessu sambandi. Ég
hefi í aldarfjórðung ekki farið
leynt með, að ég óskaði eftir
fullum skilnaði íslands og Dan-
merkur, og að ísland yrði síðan
algerlega frjálst og sjálfstætt
land, í skjóli við hina þögulu
ensku Monroe-kenningu, eins
og öll hin litlu, frjálsu ríki í
Evrópu. Ég hygg, að það sé
hugsjón nálega allra íslendinga,
að byggja upp algerlega frjálst
íslenzkt menningarríki, og að
það verði ekki stjórnarfarslega
háð öðrum ríkjum fremur en
Norðurlandaríkin Holland,
Belgía og Portugal. Að þessu
marki hefir íslenzka þjóðin
stefnt síðan freisisbarátta
hennar byrjaði um 1830. Ég
verð að játa það, að ég tel mjög
ámælisvert af jafn greindum og
vel menntum manni eins og
Snæbjörn Jónsson er, að skrifa
slíka grein. Enginn borgari
þjóðfélagsins hefir siðferðileg-
an rétt til að gefa slíkar yfirlýs-
ingar fyrir þjóðina í heild sinni.
Og skoðun Snæbjarnar Jóns-
sonar er í algerðu ósamræmi
við alla hina sögulegu þróun ís-
lendinga og margendurteknar
yfirlýsingar Alþingis.
En um leið og Snæbjörn Jóns-
son er réttilega víttur fyrir um-
boðslaust skrif sitt um frelsis-
mál þjóðarinnar í erlendu blaði,
þá er rétt að benda á það, að
ekki er vitað til, að ensk stjórn-
arvöld hafi fyrr eða síðar í allri
sögu íslands gert minnstu til-
raun til að veiða íslendinga í
innlimunarskyni. Þvert á móti
hafa Englendingar ætíð búið að
íslandi, eins og Bandaríkin að
Brazilíu og hinum amerísku lýð-
veldum. Gleggsta dæmið er í
Napoleonsstyrjöldinni, þegar
Bretar áttu í styrjöld við Dani,
lögðu hafnbann á meginlandið,
en björguðu íslendingum frá
hungurdauða, vörðu landið fyr-
ir sjóræningjum og æfintýra-
mönnum og skiluðu því þegar
friður var saminn, í föðurfaðm
hins treggáfaða konungs, Frið-
riks VI.
En um leið og Héðinn Valdi-
marsson og Snæbjörn Jónsson
eru réttilega víttir fyrir frum-
hlaup sín, má ekki gleyma því,
að hér eru aðrir menn að verki,
sem umboðslaust og ábyrgðar-
laust koma þannig fram, að þar
sýnist vera um að ræða áróður
í vil erlendum ríkjum. Hér hefir
verið byrjun að nazistaflokki og
blaðaútgáfa af hendi slíkra
manna, þótt þeir hafi ekki mik-
ið um sig á yfirborðinu nú sem
stendur. Þó er rétt að geta leið-
inlegs og ósæmilegs atburðar,
sem kom fyrir seint í vor, litlu
eftir að Frakkland gafst upp
fyrir Þjóðverjum. Þá er talið að
Guðbrandur Jónsson, sem seg-
ist vera þýzkur doktor, hafi
nokkrum sinnum komið að máli
við menn í stjórn ríkisins og til-
kynnt þeim, að ríkisstjórnin ís-
Skógræktaiiögin nýju
Síðasta Alþingi samþykkti
skógræktarlög, svo mjög aukin
og endurbætt frá því sem áður
var, að þau munu verða upphaf
að nýjum þætti í skógræktar-
sögu landsins, enda verða senni-
lega langfrægust lög frá því
þingi.
Lög þessi eiga erindi eigi að-
eins til hvers þess, er land á eða
hefir ráð yfir landskák, heldur
og til allra þeirra, er annt láta
sér um gróðurfar landsins og
hafa hug á að fegra það. Sem
betur fer fjölgar slíkum mönn-
um með ári hverju og má nú
heita, að skógræktin sé orðin
hugðarmál hvers þess, er nokk-
uð þykist að manni og hugsar
um annað en munn sinn og
maga. Virðist því engin vanþörf
á, að kynna almenningi lög
þessi í aðaldráttum og þá þeim
fyrst og fremst, er skapa hið
nýja viðhorf.
Um meðferð kjarrs og skóga
er sett mun fyllri ákvæði en
áður og strangari reglur með
afnotum þess. En nýmæli er
það, að ráðherra getur tak-
markað eða jafnvel bannað beit
skóggróðurs, sem á gengur sakir
ofbeitar, gegn fullum bótum
fyrir afnotamissi og sé skóg-
lendi í yfirvofandi hættu, má
ráðherra jafnvel taka þau
eignarnámi eða leigunámi gegn
fullum bótum. Ætti þá að mega
vænta þess, að héðan af verði
tekið fyrir sorglega eyðing
skóga vorra, ef ráðamenn skóg-
ræktarmálanna brestur eigi
kjark og dug til að fylgja þess-
um ákvæðum eftir, þv víst er
um það, að alþjóð manna mun
með einu samþykki styðja þá í
því starfi. En um það er óþarft
að fjölyrða hér, því reglum um
skógvernd skal útbýtt þar sem
skógur er eða kjarr í sveitum.
Aðalnýmælin er að finna í
kaflanum um friðun og ræktun
skóga.
Eru þá fyxst ákvæði um að í
byggingarbréfi jarða, sem eru
ríkiseign, skuli ábúendur skyld-
aðir til að hlífa svo skógi og
kjarri, að hvorugt rýrni og hert
þar á með því að heimila ráð-
hera að friða einstök kjarr- eða
skóglendi á jörðum þessum gegn
lækkun afgjalds fyrir afnota-
missi', Er þetta hin bezta brag-
arbót en vel mættu fyrirmæli
þessi vera víðtækari, því ekki
virðast þau ná til prestssetra
né heldur til alþjóðlegra stofn-
ana, t. d. háskólans og Strand-
arkirkju. Og víst er um, að þau
ná alls ekki til jarðeigna
sveitarfélaga, en það verður
ekki séð að þörfin fyrri þau sé
minni á þeim jörðum og engin
veruleg vandkvæði á að láta
sama yfir þær ganga. En bótin
er, að þessu má breyta í hendi.
Mest er þó um vert, að ráð-
herra er fengin víðtæk heim-
lenzka yrði að segja af sér og í
stað hennar að koma ný stjórn,
sem gæti notið fullkomins
trúnaðar hinnar þýzku sigur-
þjóðar. Hann mun hafa nefnt
þrjá menn, sem hæfilegir
mættu kallast í þessa nýju
stjórn. Einn var þingmaður,
annar kennari við háskólann,
þriðji erlendur maður hér bú-
settur. Þá mun það hafa legið
í loftinu, að Guðbrandur sjálf-
ur ætlaði sér ekki óveglegan
sess í þessu ráðuneyti. Hann
hafði um mörg ár verið í tveim
flokkum sér til framdráttar. Nú
sagði hann Alþýðuflokknum
upp hlýðni og hollustu, til að
vera algerlega óháður í hinni
nýju aðstöðu.
Þó að framkoma Guðbrands
Jónssonar sé aðallega brosleg,
þá hefir hún líka sína sorglegu
hlið. Maður, sem hefir til að
bera þá eiginleika, að þora að
koma af götunni inn í stjórnar-
ráð, og heimta stjórnarskipti
til að þóknast útlendingum, og
leyfa sér að óvirða íslenzka
menn, með þvi að nefna nöfn
þeirra í því sambandi, að þeir
séu fúsir til að veita slíka þjón-
ustu, er talandi tákn um hætt-
ur yfirstandandi tíma.
Að síðustu er hér flokkur með
þrem þingfulltrúum og nokkr-
um blaðakosti, sem vitanlega
stendur undir stjóm valda-
manna í Rússlandi, og tekur
þaðan fyrirlag um aðgerðir í ís-
lenzkum félagsmálum. Hér hefir
verið dulbúinn nazistaflokkur
um stund, og er hin skoplega
framkoma Guðbrands einhvers
konar þjónustusemi við þann
flokk. Fylgismenn Einars Ol-
geirssonar og Guðbrands Jóns-
sonar gera sitt ítrasta til að
spilla tvíbýlinu milli íslendinga
og Englendinga meðan hernám-
ið varir. Sú starfsemi er engan-
vegin til gagns eða gæfu fyrir
íslenzku þjóðina.
Það er kominn tími til að ís-
lenzka þjóðfélagið byrji sér-
stakar varúðarráðstafanir út
af framhleypni ábyrgðarlausra
manna, sem taka sér fyrir hend-
ur að bjóða erlendum þjóðum
þjónustu sína í einni eða ann-
arri mynd. Stundum koma
þessi frumhlaup af ókunnug-
leika á þjóðmálefnum íslend-
inga og hygg ég að hin ógæti-
legu ummæli Snæbjarnar Jóns-
sonar séu runnin af þeirri rót.
En Guðbrand Jónsson og Einar
Olgeirsson er ekki hægt að af-
saka á þann hátt, enda mun
þar þurfa aðra lækningu. J. J.
ild til að veita fé til skógrækt-
ar og skóggirðinga og skal það
nú nánar rakið.
Skógrækt rkisins leggur til
girðingarefni og kemur því á
næstu höfn við girðingasvæðið.
Hún leggur og til verkstjóra við
að setja upp girðinguna, en
skóggræðir leggur fram aðra
vinnu við að koma henni upp.
Síðan greiðir skógræktin y3 af
viðhaldskostnaði girðinga
fyrstu 15 árin. — Sé landið
skóglaust fyrir, greiðir skóg-
ræktin helming kostnaðar af
trjágræðslu eða trjásáning í
fyrstu. Að öðru leyti fer eftir
samningi skógræktar og skóg-
græðis um girðinguna og hvíla
skyldur samkvæmt honum sem
kvöð á landinu.
í lögunum er einatt mælt svo
fyrir, að eigandi eða nothafi
skuli sjá um framlög til móts
við skógræktarsjóð, og ber víst
að skilja það svo, að ef landið
er í leiguábúð skuli leiguliði
leggja fram tillagið óskipt. Er
hér sennilega gjört ráð fyrir, að
um skipti eiganda og nothafa
fari eftir ábúðarlögunum, en
þar virðist hallað á leiguliðann
sakir þess, að arður af sjálfri
skógræktinni er miklum mun
seintekngri en arður af öðrum
jarðabótum, enda hún ein sú
landbótin, er jafnt og þétt vex
að verðmæti og trauðla fyrnist,
ef nokkurt lag er á. — Leigu-
liða ríkisins snertir þetta vænt-
anlega ekki, því með girðingar-
samningnum má sjá hag þeirra
svo sannur sé á hafður.
Sé lönd ríkisins ekki í ábúð,
svo sem sandgræðslulönd þau,
er það hefir tekið eignarnámi,
ber ríkinu að standast allan
kostnað af skóggræðslunni og
gefst þá ríkisstjórninni færi á
að sýna, hve ríkt henni er í hug
að klæða landið.
Ég hafði lagt til, að skóg-
ræktarstyrkurinn færi eftir
sömu reglum og j arðabótastyrk-
urinn, en hann ber að greiða
án afdráttar eftir því sem land-
bótaorka þjóðarinnar vinnst til.
Sama væntir mig að gilda eigi
um skógræktina, að greiða beri
styrk til gerðra skógarbóta og
verði þá tillag til þeirra á fjár-
lögum skoðað sem áætlun, eins
og um j arðabótastyrkinn, ella
mundi skógræktin enn sem fyr
sett skör lægra en aðrar land-
bætur, en þv mun alþjóð manna
ekki una, er mér óhætt að full-
yrða.*)
Þá hefir Skógræktarfélag ís-
lands verið viðúrkennt sem
samband íslenzkra skógræktar-
félaga og styrkur til þeixra
*) Þröngsýnustu grútarsálir á þingi
hafa sýnilega kviðið því, að hin nýju
lög myndu baka ríkissjóði mikilla út-
gjalda. Sá kvíði er alls óþarfur, skortur
á fræi og stiklingum annars vegar og
hörgull á skógarmönnum hins vegar
mun langa stund halda fullnóg í fyrir
þær.
Andi Jóns Sigurðssonar og andi
gullkeðjunnar
Fyrir hér um bil hundrað ár-
um lagði Jón Sigurðsson grund-
völl að háskólamáli íslendinga,
bæði með ritgerðum og á Alþingi.
Hann ætlaðist til að komið yrði
á fót menntastofnun.sem nefnd-
ist þjóðskóli. Hún átti að svara
þörf þjóðarinnar. Þar átti að
veita almenna fræðslu, líkt og nú
er gert í gagnfræða- og héraðs-
skólum. Þar átti síðan að vera
deild fyrir menntaskólafræði, og.
þá embættamenntun, sem hægt
væri að veita á íslandi.
Jón Sigurðsson var í þessu sem
öðru bæði stórhuga og þjóðræk-
inn. Hann sá, að þjóðin þurfti
að fá margbreytta kennslu í
landinu sjálfu. Hann vildi sam-
eina aðalfræðsluna, íslenzka
skólamenntun, í einni stofnun,
og kenna hana við þjóðina sjálfa.
Jón Sigurðsson var svo víðsýnn,
að hann sá enga ástæðu til að
sundurskilja hina ungu íslend-
inga með viðvaningslegu stétta-
tildri. Hann leit á þjóðina sem
eina heild. Hann vildi hafa i
þjóðskólanum margar deildir,
með misjöfnum verkefnum, allt
eftir því, sem kalla mætti að
þyrfti til að bæta úr þörf þjóð-
arinnar. Jóni Sigurðssyni virðist
ekki hafa komið í hug, að í þessu
efni ætti að gera nokkum mun
á menntaskólanemendum, gagn-
fræðingum eða námsmönnum í
embættadeildum. Þeir voru allir
börn sömu þjóðar, og urðu að
vinna hliðstæð verk í starfslífi
þjóðarinnar.
Á þeim fáu dögum, sem liðnir
eru síðan kennsla byrjaði í húsi
Jóns Sigurðssonar, er ekki sýni-
legt að nokkuð hafi verið sér-
bundinn því skilyrði, að héraðs-
félögin séu deildir í því. Með
því er Skógræktarfélagi íslands
gjört jafnhátt undir höfði og
Búnaðarfélagi íslands og því
skipaður öndvegissess í skóg-
ræktarmálunum. Ætti þá að
mega vænta þaðan öflugrar for-
göngu þeirra mála allra saman
en það er mál fyrir sig og full
þörf á að taka það til rækilegr-
ar íhugunar áður líður.
Nú er sumarvinnu skógar-
manna vorra er lokið, væntist
að þeir snúi sér að því að semja
reglugjörðir þær og reglur, er
skógræktarlögin gjöra ráð fyr-
ir, svo að skógarvinum landsins
gefist kostur á að hafa fullan
viðbúnað til skógræktar næsta
vor, eftir því sem ástæður eru
til, en sérstaklega þykist ég
þess fullviss, að ríkið láti nú
ekki dragast lengur að hefja
skógrækt í sandgræðslulöndum
sínum, sjálfu sér til sálubótar
en landslýðnum til fyrirmynd-
ar.
Magnús Torfason.
staklega unnið að þvl að fram-
kvæma hugsjónir hins mikla for-
forgöngumanns. Aftur hefir
þennan stutta tíma verið starfað
af nokkrum velunnurum stofn-
unarinnar að því að safna gjöf-
um í gullmen, til að binda um
háls forstöðumanna háskólans
við hátíðleg tækifæri. Sá maður,
sem einna mest hefir beitt sér
fyrir þessari framkvæmd, er
Guðbrandur Jónsson, sem segist
vera doktor frá Greifswald í
Þýzkalandi. Fjársöfnunin hefir
gengið fremur greiðlega, og mun
gullmenið verða tilbúið til af-
nota innan skamms tíma.
Samskotin í gullbandið til
handa háskólarektor munu bet-
ur gerð en ógerð. í hverri stórri
stofnun þarf bæði alvarlegar
framkvæmdir og nokkrar at-
hafnir til að fullnægja hinum
barnalegri þáttum sálarlífsins.
Sá hugsunarháttur, að tryggja
hinni ungu og veikbyggðu stofn-
un gullmen handa forstöðu-
manninum, getur verið gagnleg-
ur. En það mun varla heppilegt,
að láta anda gullmensins ein-
ráðan í háskólabyggingunni.
Andi Jóns Sigurðssonar þarf að
vera þar ráðandi fremur en
nokkur önnur áhrif.
Fyrir þá, sem nú lifa og hafa
einhver afskipti af fjárveiting-
um og þar af leiðandi stjórn há-
skólans, er einsætt að rannsaka
fyrst,hvaða grundvöll stofnand-
inn hefir lagt,að því er snertir
starfsemi háskólans, og 'byggja
síðan á þeirri undirstöðu.-
Jón Sigurðsson hefir gefið
stofnuninni nafn, þjóðskóli, sem
vel fer á að taka upp, og lögfesta
síðan erlenda heitið á háskólum
í nýjum stofnlögum. Þetta var
gert í Landsbankalögum, að því
er snerti þá stofnun.
Annað og meira atriði, er að
fylgja stefnu Jóns Sigurðssonar
í því að starfrækja í stofnuninni
margar deildir, er stefna að mis-
jöfnum verkefnum. Auk þeirra
embættadeildar, sem þar starfa
nú, ætti að koma stofnun vegna
kennaramenntunar, viðskipta-
háskólinn, tónlistarskóli, fram-
haldsnám í búfræði, siglinga-
fræði o. s. frv.
Þjóðskóli Jóns Sigurðssonar
þurfti að bíða heila öld eftir að
fá þak yfir höfuðið. Þess vegna
koma nú til greina mörg atriði,
sem ekki var tímabært að tala
um á árunum næst eftir 1840.
En ég vil leyfa mér að benda á
nokkur atriði, sem ég hygg að
einsætt megi kalla eðlilegt fram-
hald á stefnu Jóns forseta í
þ j óðskólamálinu.
Jón Sigurðsson myndi vafa-
laust hafa viljað hafa sérstakan
húsbónda til að sinna uppeldi
(Framh. á 4. síSu)
Jón forseti o
í blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins er það iðulega látið í ljós,
að Jón Sigrurðsson forseti hafi
vcrið fylgismaður kaupmanna
og andvígur samvinnufélög-
um. Hefir því jafnvel verið
haldið fram, að Jón hafi verið
svo mikill kaupmannasinni,
að hann myndi nú kollfalla í
þingkosningum í Þingeyjar-
sýslu! Á verzlunarþinginu í
vor reyndi formaður verzlun-
arráðsins að vitna í Jón til
stuðnings kaupmannamál-
staðnum. Til að taka af allan
vafa um þetta efni, þykir
Tímanum rétt að birta nið-
urlagið á hinni ítarlegu grein
um verzlunarmálin, sem Jón
reit í Ný félagsrit 1872. f fyrra
hluta greinarinnar skýrir Jón
ítarlega frá Gránufélaginu og
fleiri verzlunarsamtökum
bænda. í niðurlagi greinar-
innar, sem hér fer á eftir,
ræðir hann um þá galla, sem
menn telja að fylgt geti slík-
um verzlunarfélagsskap, og
má glöggt marka á svörum
hans við þeim fullyrðingum,
hvort Jón hafi staðið nær
málstað kaupmanna en kaup-
félaga.
„Vér þykjumst sjá, að landar
vorir muni fljótt taka á skarp-
leika sínum og finna töluverða
agnúa á þessum félaga-sam-
tökum. Vér vitum með vissu, að
oss er ekki sú gáfa gefin að
finna þá alla, en vér þykjumst
g kaupíélögin
geta fundið tvo, sem eru hug-
unarverðir; fleiri sjáum vér ekki
að sinni, sem oss þykja hættu-
legir.
Menn geta sagt, að þessi fé-
lög sé til þess að eyðileggja alla
kaupmenn, alla fasta verzlun á
landinu, alla kaupstaði, og
undir eins og félögin dragi alla
verzlun undir sig, þá leiði þau
til þess, að gjöra alla bændur
kaupmönnum, eða með öðrum
orðum: að gjöra alla verzlun
landsins að vitleysu, því enginn
bóndi geti verið kaupmaður
jafnframt, eptir því sem nú
hagar til, nema til þess að
skemma hvorttveggja bæði fyrir
sér og landinu. Þetta er ekki ó-
sennilega talað, ef það væri svo
hætt við að sú aðferð yrði höfð,
sem leiddi í þessa stefnu; en
hér er ekki hætt við því. Sú
stefna, sem verzlunarfélögin
taka, er að oss virðist allt öðru-
vísi, og hættulaus. Það er nú
fyrst, að ekki er að gjöra ráð
fyrir, að allir menn, hver einn
einstakur, gangi í þessi verzl-
unarfélög; þar munu æfinlega
verða nógir eftir handa kaup-
mönnum, þeim sem hafa lag á
að koma sér betur eða gefa betri
prísa, að vér ekki nefnum hina,
sem eru skuldbundnir með ár-
gjaldi til að verzla við kaup-
menn æfilangt alla æfi sína.
Þar næst má gjöra ráð fyrir, að
félögin verði ýmsum breyting-
um undirorpin, svo að þau
stækki nokkuð stundum, en
minnki aftur stundum, sam-
eini sig stundum, en klofni aft-
ur stundum. Enn má og gjöra
ráð fyrir, að margir verði þeir,
sem þyki óhættara að verzla við
vissan kaupmann, en að bendla
sig við félag í því efni. En það
sem er aðalatriðið hér er þó, að
bændur geta haldið áfram að
vera bændur þó þeir sé í verzl-
unarfélögunum, og það jafnvel
betri bændur en áður, þegar
þeir geta haft not af félögunum,
ekki einungis til þess að útvega
sér betri og hagkvæmari nauð-
synjaáhöld en fyr, heldur og
til að útvega sér meiri ágóða af
atvinnu sinni. Það eina, sem
bóndinn þarf að hugsa um, það
er hvernig reikningar hans falla
við félagið, og hvernig honum
virðist um stjórn þess og aðfar-
ir, en þetta leggur sig sjálft, og
ef bóndinn gætir nokkuð að
hag sínum á annað borð, þá
verður hann eins að gefa gaum
að viðskiptum sínum við kaup-
manninn eins og við félagið. —
Öll verzlunarfélögin hafa álitið
það nauðsyn, eins og líka er, að
kjósa sér forstöðumenn. Það
liggur í augum uppi, og félags-
ins hagur krefur þess beinlínis,
að til framkvæmdarmanns
verður sá kosinn, sem bezt þykir
til þess fallinn, og einkanlega
sá, sem þykir helzt hafa vit á
verzlun og kunna að henni.
Gagn félagsmanna sjálfra
heimtar, að sem flestir gangi í
félagið, og leggi til fé, því þess
meira, sem félagið hefir undir
höndum að efnum til, þess betri
kjör fær það í viðskiptum er-
lendis, og þetta er beinn ávinn-
ingur fyrir félagið og hluta-
menn þess, eins og liggur í aug-
um uppi, þar sem sá, sem getur
fengið bæði betri kaup og af-
slætti, en hinn, sem þarf á láni
að halda, verður að ganga fyrir
ýmsra manna dyr, eyða tíma og
fá að síðustu annaðhvort ekk-
ert, eða lán með afarháum leig-
um og kostnaði, sem allt legst
á vöruna, og þykir gott ef hann
neyðist ekki þar á ofan til að
sleppa öllum ráðunum við lán-
ardrottinn, sér og félaginu í
stærsta skaða. Þegar félags-
menn fara nú að sjá slíkan
hagnað sinn, þá leiðir þar af
sjálfsagt, að þeir þurfa að hafa
forstöðumann, sem fylgi verzlun
þeirra utan og innanlands; hag-
ræði þeirra knýr þá enn frem-
ur til að búa um verzlun sína í
kaupstað, þar sem hægast er
um hafnir, aðsókn úr héruðum,
o. fl.; forstöðumaður getur ekki
einn staðið fyrir allri verzlun,
þess vegna verður að taka fleiri,
og með því móti alast upp ung-
ir menn, sem smásaman kom-
ast til verzlunarmenntunar.
Þessi stefna virðist oss vera
öldungis eðlileg, og ekki þurfa
að vekja neinn ótta eða kvíða.
Þó að svo bæri við, sem vel gæti
verið, þegar allt væri svo frjálst
og félagslegt sem hér yrði, að
stundum yrði menn gerðir að
forstöðumönnum félags um
nokkur ár, og væri þá í kaup-
stað eða í förum, en færi síðan
frá því og færi að búa í sveit,
þá virðist oss þetta ekki ótta-
legt. Þvert á móti, vér spáum
góðu af því fyrir land og lýð,
því oss virðist það vera sama lag
eins og var i fornöld, og fram á
sextándu öld, meðan verzlanin
var frjáls, að menn voru við
verzlun eða í förum meðan þeir
voru ungir, en settust í bú eða
embætti þegar þeir fóru að eld-
ast, og eru þetta dæmi um hina
beztu höfðingja á landi voru,
eins og þess eru dagleg dæmi
annars staðar.
Það geta menn og sagt, að
þegar félagsverzlanin fari fram
á þennan hátt, sem hér er
gjört ráð fyrir, þá sé ekki lík-
legt að félögin geti selt eða
keypt með betri kjörum en
kaupmenn, en ef félögin ekki
geti það, þá sé ekkert gagn í
þeim; aftur á móti ef þau geti
það, þá eyðileggi þau kaup-
mennina, og þegar það sé búið,
þá einoki þau allt landið ver
en nokkurntíma áður. Þegar
menn tala á þennan hátt, þá gá
menn ekkert að því, að ef svo
væri, að kaupmenn seldi og
keypti með sama verði og félög-
in — sjálfsagt með því fororði,
að félögunum væri vel stjórnað,
og hvorirtveggja flytti jafngóð-
an varning — þá væri þetta
einmitt félögunum að þakka,
því kaupmanni væri annað
hvort nauðugur einn kostur, að
halda til jafns við félögin í öll-
um kaupum og sölum, eða að
verða af allri verzlun; eða að
öðrum kosti hefði hann þá lík-
lega von um að geta sligað fé-
lagið, með því að yfirbjóða það,
eins og Höpfner gjörði ráð fyr-
ir að fara með Gránufélagið í
fyrra — og hugsaði sér svo að
vinna upp á eftir það sem hann