Tíminn - 06.02.1941, Page 2

58
TÍMMN, íiinmtudaffimi 6. fehruar 1941
15. blað
fpminn
Laugardaginn 8, febr.
Viðskiptamálin
Hngleiðingar nm sjá
Eftir Ólai Jóhaimesson lögfræðing
Á síðasta ári urðu a,llmiklar
breytingar á stjórnarhögum ís-
lands. Sambandsríki vort,
Danmörk, var, eins og kunnugt
er, hernumin af hinu þýzka
herveldi aðfaranótt 9. apríl f. á.
Sakir þessa atburðar hlaut
sambandið á milli ríkjanna að
rofna að mestu leyti. í hinni
íslenzku stjórnarskrá er að
visu byggt á því, að konungur
vor sé búsettur í öðru riki, og
honum heimilað að fara með
konungsvald hér, þegar hann
er staddur í því ríki, þ. e. hinu
danska ríki, eða hér á landi.
En samkvæmt eðli málsins er
það ófrávíkj anlegt skilyrði þess
að konungur geti farið með
æðsta stjórnvald hér, að auð-
velt sé að ná til hans, því að á
ast í byggingar á s. 1. ári, vegna
þess háa verðs, sem var á inn-
fluttu efni. Innflytjendur munu
heldur ekki hafa talið æskilegt,
að safna að sér miklu af nauð-
synjavörum, umfram það, sem
þörf var fyrir á árinu. Þrátt
fyrir „vörukaupastefnuna", sem
Sjálfstæðismenn skrifa um, er
ekki vitað að margir kauptmenn
hafi farið til Englands árið sem
leið, í þeim tilgangi að reyna
að ná kaupum á nauðsynjavör-
um í stórum stíl.
Ekkert skal fullyrt um það
hér, hvort unnt hefði verið að
auka eitthvað kaup á miður
nauðsynlegum varningi í Eng-
landi árið sem leið. En jafnvel
þótt svo hefði verið, var það
ekkert bjargráð. Það er alls ekki
hægt að halda því fram, að
við værum betur á vegi staddir,
þó mögulegt hefði verið að
kaupa eitthvað af vörum, sem
vel er hægt að vera án, fýrir t.
d. 3—4 milj. kr., og innieignir
bankanna, sem nú eru yfir 50
milj. kr., hefðu lækkað, sem því
nemur.
í einum „pistli“ ísafoldar síð-
astliðinn laugardag, er varpað
fram spurningu um það, hvern-
ig Framsóknarmenn muni
standa að vígi „þegar farið
verður að ræða um viðskipta-
málin við kosningarnar í vor.“
Framsóknarmenn standa vel
að vígi í þeim umræðum. Þeir
hafa fylgt þeirri stefnu á und-
anförnum erfiðleikaárum, að
takmarka innkaupin um leið og
tekjurnar minkuðu. Það er
stefna allra hygginna manna,
sem kunna fótum sínum forráð
í fjárhagsefnum. En ísafoldar-
menn mega vita það, að gætnir
fjármálamenn eru ekki hrifnir
af baráttu Sjálfstæðisflokksins
á liðnum árum gegn þeim ráð-
stöfunum, sem gerðar hafa
verið til að ná hagstæðum
verzlunarj öfnuði. Sk. G.
milli hans og ráðherranna, sem
að mestu leyti fara með störf
hans, þarf að vera all náið sam-
band. Er Danmörk var her-
numin, var því augljóst, að
konungi mundi með öllu ó-
kleift að rækja störf sin hér á
landi. Þá þegar var og sýnilegt,
að dönsk stjórnarvöld mundu
eigi geta farið með utanríkis-
mál vor. En, eins og kunnugt
er, var Danmörku með sam-
bandslögunum falið að fara
með utanríkismál íslands í um-
boði þess. Forsenda þess um-
boðssamnings var vitanlega, að
svo náið samband væri á milli
landanna, að íslenzk stjórnar-
völd gætu jafnan gefið umboðs-
manninum, Danmörku, fyrir-
mæli um meðferö utanríkismál-
anna og að dönsk stjórnar-
völd, sem með utanríkismálin
fóru, gætu leitað álits og um-
sagnar íslenzkra hlutaðeigandi
stjórnarvalda, hvenær sem var.
Með hernámi Danmerkur voru
því brostnar forsendur fyrir
umboðinu. Ennfremur var ljóst,
að Danmörk mundi eigi geta
farið með landhelgisgæzlu hér
við land, þar sem floti hennar
var á valdi ófriðaraðila, og því
eigi samrímanlegt íslenzku
hlutleysi, að hann væri í ís-
lenzkri landhelgi, og^héldi þar
uppi landhelgisgæzlur
íslenzkum stjórnarvöldum,
Alþingi og ríkisstjórn, varð
þegar ljóst, hverjar afleiðingar
hernám danska ríkisins mundi
hafa fyrir íslenzka stjórnar-
hætti. Samþykkti Alþingi því
á fundi 10. apríl tvær ályktanir
varðandi framangreind efni.
Fjallaði hin fyrri þeirra um
meðferð konungsvaldsins. Með
henni var hinu íslenzka ráðu-
neyti falin meðferð þess að svo
gtöddu. Síðari ályktunin var um
utanríkismálin og landhelgis-
gæzluna. í henni lýsti Alþingi
því yfir, að ísland tæki, að svo
stöddu meðferð þessara mála að
öllu leyti í sínar hendur. Um
lögmæti þessara ráðstafana
verður ekki deilt, enda hafa
bæði konungur og dönsk stjórn-
arvöld fallizt á að þær hafi
verið réttmætar. Ýms önnur
ríki hafa og viðurkennt þær.
Sameiginlegt var það báðum
ályktunum Alþingis frá 10. apríl,
að gert var ráð fyrir, að sú
skipun málefna, sem í þeim
fólst, skyldi aðeins vera til
bráðabirgða.
Síðan þessar ályktanir voru
gerðar, eru liðnir næstum tíu
mánuðir. Á þeim tíma hafa
ýmsir sögulegir atburðir gerzt.
Meðal annars var brezkur her-
afli settur hér á land af hinu
brezka ríki aðfaranótt 10. maí
síðastliðins. Og síðan hefir
brezkt herlið dvalið hér á landi.
Þó að vitanlegt sé, að æðsta
vald í landinu sé í höndum hins
útlenda hers á meðan hann
dvelur hér, hafa ályktanir Al-
þingis frá 10. apríl á engan hátt
misst gildi sitt eða orðið ónauð-
synlegri. Eftir töku íslands, er
samband við Danmörku enn ó-
kleifara en áður. Það ástand,
sem skapaðist við hernám Dan-
merkur 9. apríl, er enn óbreytt.
Konungi er enn ómögulegt að
fara með konungsvald hér á
landi og Danmörku ,er enn ó-
kleift að fara með utanríkis-
mál vor.
Sakir þessa ástands og þess,
hversu lengi það hefir staðið,
telja margir, að vér íslendingar
stöndum • nú á nokkurs konar
vegamótum í sjálfstæðismálun-
um, þar sem okkur séu fleiri
leiðir heimilar og færar. All-
mikið hefir verið rætt og ritað
um mál þessi hina síðustu mán-
uði, og ýmsir fundir hafa látið
frá sér fara ályktanir um þessi
efni. Segja því e. t. v. einhverjir,
að ekki sé ástæða til að fjöl-
yrða frekar um mál þessi að
sinni, fyrr en séð er hvaða á-
kvörðun eða afstöðu Alþingi
tekur. En það er eigi rétt. Það
er einmitt mjög mikil nauðsyn,
að sem allra- flestir taki mál
þessi til rækilegrar athugunar
og segi á þeim sína skoðun,
skýri þannig málið og veki aðra
til umhugsunar um það. Hér
er um svo þýðingarmikið mál
fyrir oss íslendinga að ræða,
að það er einkennilegt, hversu
hljótt hefir verið um það, um
langt skeið, eða þar til í vetur,
að menn virðast hafa vaknað
til umhugsunar um það.
í því sem hér fer á eftir,
verður gerð lítilsháttar grein
fyrir þeim mismunandi leiðum,
sem framundan eru og heimil-
ar verða að teljast.
Samkvæmt sambandslögun-
um getur Alþingi og Ríkisþing-
ið, hvort fyrir sig, krafizt þess,
eftir árslok 1940, hvenær sem
er, að byrjað verði á endur-
skoðun á þeim samningi, sem í
sambandslögunum felst. Sé nýr
samningur eigi gerður innan
þriggja ára frá því krafan kom
fram, getur Alþingi eða Ríkis-
þingið, hvort fyrir sig, sam-
þykkt, að sambandslagasamn-
ingurinn skuli úr gildi felldur.
Til þess að slík ályktun sé gild,
verða a. m. k. % þingmanna,
annaðhvort í hvorri deild Rík-
isþingsins eða í sameinuðu Al-
þingi, að hafa greitt atkvæði
með henni. Síðan verður álykt-
unin að vera samþykkt við at-
kvæðagreiðslu kjósenda þeirra,
sem atkvæðisrétt hafa við al-
mennar kosningar til löggjaf-
arþings landsins. Hafi % at-
kvæðisbærra kjósenda a. m. k.
tekið þátt í atkvæðagreiðslunni
og að m. k. % greiddra atkvæða
hafa verið með samningsslit-
um, þá er samningurinn fall-
inn úr gildi.
Þessi leið til að slíta sam-
bandinu við Dani, er að sjálf-
sögðu enn heimil. Um það
skipta atburðirnir frá í fyrra-
vor engu máli. Alþingi getur
því jafnskjótt, sem það hgfir
komið saman, krafizt þess, að
byrjað verði á endurskoðun á
sambandslagasamningnum. —
Eins og allar aðstæður eru nú,
er sennilegt, að lítið gæti orðið
af samningaumleitunum. Yrð-
um vér því væntanlega að bíða,
þar til. þrjú ár væru liðin frá
því, að vér komum fram með
kröfuna. Síðan gæti Alþingi
samþykkt, að sambandinu
skyldi slitið. Að fullnægðum
öðrum skilyrðum 18. gr. sam-
bandslaganna, sem rakin hafa
verið hér að framan, væri svo
samningurinn að öllu leyti úr
gildi fallinn. En á meðan Al-
þingi lætur mál þetta afskipta-
laust og gerir ekki kröfu um
endurskoðun, er * samningurinn
endurnýjaður með þögninni.
Jafnframt því, sem sam-
bandinu við Dani væri að öllu
leyti slitið og íslendingar tækju
öll sín mál í eigin hendur,
myndi konungssambandið verða
rofið. Enda þótt konungssam-
bandið sé eigi eitt af samn-
ingsákvæðum sambandslag-
anna, eru þó sambandslögin að
ýmsu leyti forsenda þess og það
er ekki tryggt með samningsá-
kvæðum, eftir að þau eru fallin
úr gildi. Yrðu því alltaf einhver
ráð, ef á þyrfti að halda, til
að rjúfa konungssambandið.
Sennilega verður enginn ágrein-
ingur um þeta atriði, og skal því
eigi fjölyrt um það hér.
Auk þeirrar leiðar, til sam-
bandsslita, sem lýst hefir verið
hér að framan, er til önnur
fljótfarnari leið. Telja verður,
að sakir þess hversu Danmörku
hefir lengi verið ómögulegt að
rækja þau störf, er sambands-
lögin leggja henni á herðar, og
vegna þess, hversu aðstæður
eru nú breyttar frá því, er
samningurinn var gerður, sé
íslendingum heimilt að slíta
sambandinu við Dani þegar í
stað. Þó að samningurinn frá
1918 væri gerður að lögum í
hvoru landinu fyrir sig, breytir
það ekki því, að hann er í eðli
sinu fyrst og fremst samningur
á milli tveggja fullvalda ríkja.
Slíkir samningar eru að jafn-
aði gerðir með það fyrir augum,
að aðstæður haldist óbreyttar
að öllu verulegu. Verði veru-
legar breytingar á aðstæðum,
er það forsenda eða þegjandi
skilyrði af beggja hálfu, að
samningurinn skuli niður falla.
Eigi verður deilt um það, að
stórkostlegar breytingar hafa
átt sér stað á högum beggja
ríkjanna frá því 1918, er samn-
ingurinn var gerður. Ríkin eru
nú hertekin, sitt af hvorum ó-
friðaraðilja og allt samband á
milli þeirra útilokað um ófyr-
irsjáanlegan lengri tíma. Það
væri því að öllu leyti óeðlilegt
(Framh. á 3. síðu)
Morgunblaðið og
nýmjólkurverðíð^,
í Reykjavíkurbréfi sínu 1. þ.
m. minntist Morgunblaðið enn
á mjólkurskipulagiö, og farast
því þar m. a. orð á þessa leið:
„Hið gamla slagorð Tíma-
manna um það, að sama vara
skuli seld sama verði á sama
stað, er þeim enginn styrkur,
sem mest hafa viljað niðast á
mjólkurframleiðendum í Kjós-
ar- og Gullbringusýslu.“
Þótt hugsunin á bak við þess-
ar tilfærðu hnur Morgunblaðs-
ins virðist frekar óljós, verður
helzt að ætla að blaðið telji
Tímamönnum til ávirðingar
þetta, sem það nefnir „slagorð"
þeirra. En veit þá ekki Morgun-
blaðið, að þetta „slagorð“, sem
það vill áfellast Tímamennina
fyrir, er ekkert annað en það,
sem ýmsir helztu bændurnir
hér í Mosfellssveitinni höfðu
grundvallað sem sitt stefnumál
þegar í ársbyrjun 1933, fullum
tveimur árum áður en mjólk-
ursamsalan tók til starfa?Þann-
ig skýrðu Sj álfstæðismenn í það
minnsta bændum í Árnes- og
Rangárvallasýslum frá, á sín-
um tíma.
í pésa þeim, eftir Eyjólf Jó-
hannsson, sem nefndur var
„Mjólkurmálið“, og Sjálf-
stæðisflokkurinn gaf út og lét
dreifa meðal bænda á Suður-
landsundirlendinu rétt fyrir Al-
þingiskosningarnar 1937, er
þannig að orði komizt neðst á
bls. 74:
„Þegar skipulagið verður
komið í það horf, að á sama
megi standa fyrir mjólkúrbúin,
hvort þau framleiða ost, skyr,
rjóma, dósamjólk eða selji
mjólkina sem nýmjólk, og
sama verð verður greitt fyrir
sömu vöru komna á sama
markaðsstað innan verðjöfnun-
arsvæðisins, þá komast loks til
framkvæmda stefnumál Mjólk-
urbandalags Suðurlands, sem
voru grundvölluð með samning-
unum frá 13. janúar 1933 ....“
Og hverjir höfðu grundvall-
að þessi stefnumál Mjólkur-
bandalags Suðurlands þegar í
ársbyrjun 1933? Eftir því sem
sjá má á bls. 15 í nefndum pésa,
voru það m. a. Magnús á Blika-
stöðum, Ólafur í Brautarholti,
Kolbeinn í Kollafirði og enn
fleiri Sjálfstæðismenn. Tíma-
mönnunum getur því ekki tal-
izt heiðurinn óskiptur af „slag-
orðinu", sem Morgunblaðið
nefnir svo. Hitt kynni frekar
að vera, að bændum þeim, sem
við vinnslubúin skipta, mætti
virðast svo sem Tímamennirnir
hefðu meint meira með því, sem
þeir sögðu, en fyrgreindir Sjálf-
stæðismenn og aðrir þeirra
flokksmenn. Eða finnst ekki
bændum þeim, sefti við vinnslu-
búin skipta og ætlað er
að setja aðallega að vinnslu-
verðinu, að samþykkt sú, sem
gerð var á fundinum að Klje-
(Framh. á 4. síðu.)
Dr. Þorkell Jóhannesson:
HáNkóIi aldanna
Fyrir nokkrum dögum flutti
Eysteinn Jónsson viðskipta-
málaráðherra útvarpserindi um
viðskipta- og gjaideyrismálin
1940. Gerði ráðherrann þar m.
a. grein fyrir verzlunarjóínuö-
inum árið sem leið, útílutningi
og innílutningi, vörubirgðum,
peningagengi og ástæðum
bankanna. Verzlunarjöfnuður-
inn varð hagstæður á sl. ári um
60 milj. króna og inneignir
bankanna erlendis námu ruml.
50 milj. kr. um siðustu áramót.
Viðskiptamálaráðherra skýrði
frá því, að þessi hagstæði verzl-
unarjöfnuður stafaði að nokkru
leyti af því, að magn innfluttr-
ar vöru hefði verið minna árið
1940 heldur en næstu árin -á
undan. Heíir Hagstofan áætlaö,
að ef jafn miKiö vörumagn
hefði veriö flutt .inn 1940 og
árið næsta á undan, þá myndi
innflutningsverðmætið haía
orðið rúmlega 28 milj. kr. hærra
en það varö. Mest hefir dregið
úr innflutningi á byggingar-
efni og vélum. Siðastliðið ár
var lítið um nýbyggingar og
yfirleitt forðuðust menn að ráð-
ast í framkvæmdir, sem kost-
uðu mikið erlent efni.
Samkvæmt yfirliti ráðherrans
voru birgðir af kornvörum í
landinu mjög svipaðar um síð-
ustu áramót og næstu áramót
á undan, en birgðir af sykri,
kaffi og kolum voru talsvert
meiri nú en í fyrra.
Undanfarið hafa birzt grein-
ar um viðskiptamálin í mál-
gögnum Sj álf stæðisf lokksins,
þar sem haldið er fram mestu
fjarstæðum um þau efni. Eru
þar bornar fram ásakanir á yf-
irstjórn viðskiptamálanna fyr-
ir of lítinn innflutning á nauð-
synjavörum árið 19'40. Er þar
alveg gengið fram hjá því at-
riði, sem höfundum greinanna-
ætti þó að vera vel kunnugt, að
helztu nauðsynjavörutegund-
irnar voru 'á „frílista“ allt árið
sem leið, og kaupmenn og kaup-
félög gátu flutt þær vörur inn
án þess að fá samþykki gjald-
eyris- og innflutningsnefndar.
Það er ennfremur kunnugt, að
síðan stríðið hófst, hefir ríkis-
stjórnin ætíð verið þess mjög
hvetjandi, að innflytjendur öfl-
uðu bírgða af brýnustu nauð-
synjum, og reynt að greiða fyrir
kaupum og innflutningi á þeim.
Er því síður en svo, að stjórn-
arvöldin hafi staðið í vegi fyrir
því, að nauðsynjar væru flutt-
ar til landsins.
Ef blöð Sj álf stæðisf lokksins
telja við eiga að ásaka einhvern
eða einhverja fyrir of lítinn
innflutning á nauðsynjavörum
árið 1940, ættu þau að beina
skeytum sínum til innflytjend-
anna, sem ekki hafa fylgt
„vörukaupastefnunni“, sem
Sjálfstæðismenn tala um. Eins
og áður er að vikið, hefir ríkis-
stjómin verið þess hvetjandi að
nauðsynjar væru keyptar til
landsins, og reynt að greiða fyr-
ir því á allan hátt. Er því ó-
réttmætt og ósæmilegt af blöð-
um Sjálfstæðisflokksins, að á-
saka ríkisstjórnina fyrir það, að
eigi var safnað meiri birgðum
af nauðsynjavörum .s. 1. ár en
raun varð á, nema þau telji, að
stjórnin hefði átt að grípa fram
fyrir hendur kaupmanna og
kaupfélaga, og kaupa inn vör-
ur, eða m. ö. o. setja á stofn
landsverzlun. Væri æskilegt að
fá skýr svör um það frá ritstjór-
um Sjálfstæðisflokksins, hvort
þeir telja að stjórnin hefði átt
að fara út á þá braut.
Margar ástæður hafa valdið
því, að innflutningsmagnið varð
minna s. 1. ár en áður. Oft hef-
ir verið mjög erfitt að fá vörur
afgreiddar í viðskiptalöndun-
um og fluttar þaðan. Þessa erf-
iðleika þekkja allir kaupsýslu-
menn. Sumar þær vörutegund-
ir, sem áður voru fluttar til
landsins, eru ófáanlegar með
öllu í þeim löndum, sem nú er
hægt að skipta við. Þá hefir
eftirspurn eftir ýmsum vörum,
t. d. byggingarefni, verið minni
en áður, þar sem menn hafa
ekki talið skynsámlegt að ráð-
íslenzk fornrit X. bindi
Ljósvetningasaga,Reyk-
dælasaga og Víga-
Skútu. Björn Sigfús-
son gaf út.
Bindi þetta hefir inni að
halda sögur þær og þætti, er
helzt mætti kenna við Þingeyj-
arsýslu. Er Ljósvetningasaga
fortakslaust merkust þessara
frásagna. Er hún nú í fyrsta
sinni út gefin með þeim hætti,
að þættir, sem inn í hana heíir
verið skotið, eru færðir aftur
fyrir sjálfa Ljósvetningasögu,
og er þetta eitt fyrir sig svo
mikil umbót á sögunni, að ýms-
um mun finnast, að þeir lesi
hana nú í fyrsta sinn í þessari
útgáfu. Svo mjög hafa þættirn-
ir spillt henni, fleygað hana og
ruglað. Tvær gerðir sögunnar,
styttri og lengri, eru hér skyn-
samlega út gefnar hlið við hlið,
en styttri gerðin skipar öndvegi,
svo sem rétt er. Formáli útg. og
greinagerð öll. fyrir sögunni er
fjörlega ritaður og af mikilli
vandvirkni og alúð, enda hefir
hann kannað þetta efni ræki-
lega áður og ritað um það prýði-
legan þátt. Reykdælasaga er,
sem kunnugt er, örðug viðfangs,
losaraleg og hin óáreiðanleg-
asta. Gerir útgefandi henni hin
sæmilegustu skil, - en nær sér
þar miður á strik, sem von er,
svo haldlítið, sem þar verður
löngum fyrir fæti í sögunni
sjálfri. Að öðru leyti er þetta
bindi fornritanna í líku sniði og
hin fyrri og hið prýðilegasta að
öllum frágangi.
Sjö ár eru nú liðin, síðan Hið
íslenzka fornritafélag hóf starf
sitt með útgáfu Egils sögu
Skallagrímssonar. Á þeim tíma
hafa út komið sjö bindi af ís-
lendingasögum að forlagi fé-
lagsins. Verkinu hefir miðað
heldur seint, a. m. k. seinna en
margir hefðu kosið. En um hitt
mun naumast nokkur ágrein-
ingur, að útgáfuverk þetta er í
alla staði svo vel og prýðilega
úr garði gert, að mjög er til
sóma öllum þeim, sem hér hafa
hönd að lagt. Má þar fyrst og
fremst þakka ritstjóra útgáf-
unnar, próf. Sigurði Nordal.
Hingað til höfðu hinar vönduð-
ustu útgáfur íslenzkra forn-
rita verið úr garði gerðar af er-
lendum bókaforlögum all-oft-
ast og mjög oft að þeim unnið
af erlendum mönnum, og var
þetta tæplega vanzalaust. Nú
þarf ekki um það að efast, að
hver sá maður, íslenzkur eða
erlendur, sem kanna vill forn-
rit Vor, á ekki kost á vandaðri
útgáfu en þessári, svo langt
sem hún nær. Hér er þvi af
hendi leyst mikið þjóðnytja-
verk og borgið íslenzkum
heiðri í því efni, sem sízt mátti
áfátt vera.
Nú er það næsta mikilsvert og
verður þess lengi minnst, að
með útgáfuverki þessu taka ís-
lendingar sjálfir alls kostar og
afdráttarlaust í sínar hendur
forustuna um rannsóknir og
túlkun hinna fornu bókmennta
sinna. Má og sjá þess glögg
merki þegar, að þar með er
brautin greidd að nýju mati
þessara fornu dýrgripa, nýjum
og gleggra skilningi á gerð
þeirra og eðli öllu. En hér er þó
enn meira í efni. Alúðarstarf
fræðimanna, rannsóknir þeirra,
skýringar og leiðbeiningar
eru harla mikils virði í
sjálfu sér. En slíkt nægir ekki,
sízt eins og nú er komið mál-
efnum með þjóð vorri. Hér
skortir á, að þjóðin öll hagnýti
sér þetta undirbúnings starf,
noti það af alúð og brennandi
áhuga um að kynnast sem bezt
má verða innsta eðli og örlög-
um sínum frá upphafi vega,
hinni sífrjóu uppsprettu tung-
unnar, heiðríkju fornrar lífs-
speki og ódauðlegri snilld hinna
fornu skálda. Vér deilum um
marga hluti og sýnist sinn veg
hvorum. En um eitt verður ekki
deilt. Hverju barni þessarar
þjóðar er íslendingseðlið í blóð
borið. Sæmd þess og heill er sú
mest að vera sannur íslending-
ur. Með öðrum hætti getur ís-
lendingur aldrei orðið sannur
maður. En til þess verður hann
að leita hins upprunalega í sínu
eigin eðli, skilja það, hlúa að
því og þroska það. Það er ekki
nóg að elska land sitt, fegurð
þess í öllum hennar myndum,
margháttuð gæði þess og jafn-
vel harðneskjuna sjálfa, sem
er önnur náttúra þess — eins og
skugginn, sem myndinni lyftir
í ljósið, svo að hún verður skýr
á að horfa, verður mynd. Hér
þarf dýpra að leita og lengra
að kanna, gera sér hugfólgið
allt hið dýpsta og dýrasta, sem
íslenzkur andi, reynsla og
snilld hafa náð og leitt í ljós.
Kenna skyldleikans við það allt,
eflast af því, skjóta rótum, vaxa,
mannast. Fornbókmenntirnar,
hin andlega arfleifð feðranna,
er og verður dýrasta eign þjóð-
arinnar. Þær hafa veriff helzti
skóli kynslóffanna í þessu landi
öldum saman og eini skóli alþýff-
unnar. Þangað verður jafnan
að leita sífelldrar enduryng-
ingar þess, sem upprunalegast
er og innst í eðli kynstofnsins.
Hinir vitrustu og beztu menn
þjóðar vorrar og fjölda margir
ágætir áhrifa- og mennta-
menn erlendir, hafa fyrir löngu
skilið og viðurkennt, að þjóð
vor ætti bókmenntum sínum
að þakka varðveizlu tungunnar,
þjóðernisins og þjóðlegrar
menningar, og þar með réttinn
til sjálfstæðis, án íhlutunar og
yfirdrottnunar annarra þjóða.
Þetta hefir nýlega verið stað-
fest á áhrifamikinn hátt, svo
sem flestum mun minnisstætt.
Og það er eflaust, að á dóm-
þingi þjóðanna verða andleg
menningarafrek okkar, forn og
ný, jafnan helzu sönnunar-
gögnin um réttindi okkar til
þess að mega njóta þjóðfrelsis
og þjóðréttinda, þrátt fyrir fá-
tækt og fámenni, og helzta
vörnin fyrir okkar unga og
veikbyggða íslenzka ríki, ef
málum er þar skipað með rétt-
indum og ekki með blindri
rangsleitni og vopnavaldi. Sú
hætta er til og fáum við lítt
við henni séð. En önnur hætt-
an, jafnvel meiri, býr í sjálfum
oss, hirðuleysi og tómlæti
sjálfra vor um þjóðleg menn-
ingar verðmæti. Það er á okk-
ar valdi að standa þar á verði
vel vakandi. Það er skylda okk-
ar, því að líf okkar liggur við.
En margs er hér vandgætt, ef
vel á til að takast.