Tíminn - 27.06.1941, Blaðsíða 2

274
TÍMEm föstndaglim 27. jánl 1941
69. blað
Landnám ríkísíns
Seínasta Alþingí sampykkti all-
mörg 1 ög, sem stuðla að auknu
Íandnámi, eínkum við sjávarporp
og kaupstadi
Meðal laga þeirra, sem sein-
asta Alþingi samþykkti, voru
lög um landnám ríkisins. Eru
lög þessi hin merkilegustu, því
að með þeim byrjar nýr þáttur
í nýbýlaframkvæmdum ríkisins.
Samkvæmt lögunum tekur rík-
ið lönd til ræktunar, í sveitum
eða við kauptún og kaupstaði,
þar sem hægt er að reisa all-
mörg samfelld býli. í sveitum
skal stærð býlanna miðuð við
það, að þau geti skapað fjöl-
skyldu góð framfærsluskilyrði,
en við kauptún og kaupstaði
verður stærð þeirra miðuð við
það, að þau verði til styrktar
öðrum atvinnurekstri. Ríkið
leigir þessi býli með erfðafestu,
þegar ræktunin er komin það
vel á veg, að hún ætti ekki að
vera efnalitlu fólki ofvaxin.
Hin nýju lög eru sérstaklega
athyglisverð fyrir kauptúnin,
því að fyrst í stað mun verða
auðveldast að hafa ræktunar-
framkvæmdir í þessum stíl í ná-
munda við þau.
Tímanum þykir rétt að kynna
lesendum sínum sem gleggst
efni þessara nýju laga og fara
þau orðrétt hér á eftir:
1. gr.
Heimilt er ríkisstj órninni að
láta framkvæma landnám við
þorp og kaupstaði og í sveitum,
eftir því sem nánar er fyrir
mælt í lögum þessum, og greið-
ir ríkissjóður til þessara fram-
kvæmda a. m. k. 250 þús kr. á
ári. Heimilt er og að verja í
sama skyni allt að helmingi
þeirrar fjárhæðar, sem árlega
kann að verða ákveðin í fjár-
lögum ríkisins til framleiðslu-
bóta og atvinnuaukningar.
2. gr.
Landnám þetta sé í því fólg-
ið, að ríkið lætur á sinn kostnað
undirbúa til ræktunar og rækta
land þar, sem skilyrði eru góð til
samfelldrar ræktunar og góðr-
ar lífsafkomu. Landnámið skal
fara fram á því landi, sem rík-
ið er eigandi að. Heimilt er og
að kaupa land í þessu skyni, ef
það telst nauðsynlegt.
3. gr.
Þar, sem landnám samkvæmt
lögum þessum er hafið við þorp
og kaupstaði, sé miðað við, að
stærð ræktaðs lands fyrir hvert
býli sé um 2 ha. auk nauðsyn-
legs beitilands, ef til er. Ríkið
skal láta girða og fullrækta land
þetta og leggja um það nauð-
synlega vegi, vatns- og skólp-
á það verulega skatta. Hins
vegar þakkar það okkur, ef við
lækkum skattana. Við skulum
því hætta á að gera það og
vinna okkur þannig vinsældir
fólksins.
Þannig hugsuðu Mac Donald
og Baldwin forðum daga. Þeir
vildu ekki stofna fylgi sínu í
hættu með því að gera kröfur
til fólksins. Bretar súpa nú
seyðið af þeirri stefnu.
Stefna MacDonalds og Bald-
wins var leiðarvísir meirahluta
þingmanna á seinasta Alþingi í
fjármálunum.
En Framsóknarflokkurinn
mun ekki sætta sig við þá
stefnu. Hann vill framkvæmdir,
mikið starf og miklar athafnir.
Hann vill gera viðtækar ráð-
stafanir, ef þeirra er þörf, til að
afstýra fjárhagslegum og menn-
ingarlegum hættum. En hann
mun aldrei reyna að afla sér
fylgis með því að lofa að fram-
kvæma slík verk, án þess að
þegnarnir vinni mikið sjálfir og
færi oft verulegar fórnir. Hann
treystir á dómgreind fólksins til
að skilja nauðsyn þeirra kvaða,
sem eru samfara öllum stærri
og mikilvægari framkvæmdum.
Þess vegna barðist hann hik-
laust fyrir hærri sköttum á
seinasta þingi.
Lýðræðið er líka úr sögunni,
þegar stjórnmálaforingjarnir
hætta að treysta á þennan
skilning fólksins. Þá er hafið
kapphlaup ábyrgðarleysisins og
yfirboðanna, sem gróf grunninn
undan franska lýðræðinu og
gerði Frakka að værugjarnri og
dáðlítilli þjóð. Þess vegna er
það gáleysi, sem seinasta Al-
þingi sýndi í fjármálum, ekki
aðeins hryggilegt vegna þeirrar
þróunar, sem það skapar í þeim
málum, ef ekki verður skipt um
stefnu í tíma. Það er jafn vel
enn hryggilegra vegna þess, að
það ber vott um þá meinsemd í
stjórnmálalífi okkar, sem lýð-
ræðisþjóðunum hefir jafnan
reynzt hættulegust. Þ. Þ.
æðar. í sveitum sé miðað við, að
tún hvers býlis geti orðið minnst
10 ha., auk nauðsynlegs beiti-
lands. Ríkið skal kosta girðing-
ar og framræslu landsins og
einnig láta fullrækta a. m. k. 4
ha. af því. Ennfremur láta
leggja nauðsynlega vegi um
landið og sameiginlegar vatns-
æðar, ef hagkvæmt þykir. Und-
irbúningur landnáms í sveitum
samkvæmt lögum þessum skal
því aðeins hafinn, að skilyrði
séu þar fyrlr 5 samliggjandi býli
hið minnsta.
4. gr.
Þegar lokið er framkvæmd
ríkisins, sem um ræðir í 3. gr.,
skal fara fram fasteignamat á
hverri einstakri jörð eða lóð.
Lönd þessi skulu síðan leigð
með erfðaleigu samkvæmt lög-
um nr. 8 frá 1. febr. 1936, um
erfðaábúð og óðalsrétt. Þó skal
gefa ábúanda eða notanda
sveitabýlis kost á að kaupa það
við fasteignamatverði og sömu
greiðsluskilmálum og ákveðnir
voru í lögum um sölu þjóð- og
kirkjujarða.
5. gr.
Um nauðsynlega framhalds-
ræktun og byggingar á hinum
einstöku býlum, sem reist verða
samkvæmt lögum þessum, njóta
ábúendur fjárhagslegrar aðstoð-
ar eftir því, sem hér segir:
a. Ábúendur á býlum við þorp
eða kaupstaði njóta láns-
kjara samkvæmt VI. kafla
laga nr. 31 14 júní 1929, um
Búnaðarbanka íslands.'
b. Ábúendur á sveitabýlum
njóta láns og styrks sam-
kvæmt 34. og 36. gr. laga nr.
nr. 76 11. júní 1938, um
byggingar- og landnáms-
sjóð.
Um rétt ábúanda til að veð-
setja landið vegna lántöku fer
eftir 9. gr. laga nr. 8 frá 1. febr.
1936, um erfðaábúð og óðalsrétt.
6. gr.
Nýbýlastjórn hefir á hendi
framkvæmd laga þessara og
nýtur um það aðstoðar og ráðu-
neytis Búnaðarfélags íslands og
skipulagsnefndar kauptúna.
Teiknistofa landbúnaðarins
hefir á hendi aðstoð og eftirlit
með byggingaframkvæmdum á
býlum þeim, sem reist verða
samkvæmt lögum þessum, á
sama hátt og fyrir er mælt í V.
kafla laga nr. 76 11. júní 1938,
um byggingar- og landnáms-
sjóð.
7. gr.
Heimilt er nýbýlastjórn, með
samþykki landbúnaðarráðherra,
að reisa I tilraunaskyni nokkur
býli í sveit, þar sem ríkið fram-
kvæmir ræktun og byggingar að
fullu. Einnig er henni heimilt
að láta þá menn ganga fyrir um
kaup eða ábúð á býlum þessum,
sem leggja vilja fram ókeypis
(Framh. á 4. síðu).
Þulan, sem Þorsteinn reiddist
Á loftárás hafði ég lengi átt
von. En tundurskeytið frá vini
mínum, Þorsteini Þorsteinssyni,
alþingismanni, er hann sendi
mér í 135 tbl. Morgunbl., kom
mér alveg á óvart. — Svona er
það stundum, að hættuna ber
að úr þveröfugri átt við það,
sem maður hyggur.
Ég hafði gert það mér til af-
þreyingar undir löngum og
leiðinlegum fjárlagaumræðum,
— þar sem Þ. Þ. var meðal ræðu-
manna, — að ríma saman í þulu
nokkur samstæð orð í margvís-
legri merkingu. Og ég tók ræðu
Þorsteins, mál það sem hann
flutti og málalok, sem einskon-
ar þráð í þuluna. í útvarpsræðu,
sem ég flutti nokkru síðar, þar
sem ég ræddi um Alþingi í al-
vöru og gamni, hafði ég svo yfir
þulu þessa, ásamt nokkrum
fleiri kviðlingum, sem fæðst
höfðu á þinginu — allt í þeim
kaflanum, er ég kallaði hið
„léttara hjal“. —
Samt sem áður hafði ég það
á tilfinningunni, að ég kynni nú
að nálgast einskonar „hættu-
svæði“ eða „hagsmunasvæði“
eins eða annars, og hugðist því
að tryggja hið fullkomnasta
hlutleysi — og sló því alla þá
varnagla, sem ég taldi þörf gegn
því, að þulan gæti orðið mis-
skilin.
Birti ég nú þuluna með orð-
réttum formála þeim, sem ég
hafði yfir í útvarpinu:
„Þá vil ég að lokum hafa hér
yfir þulubrot, sem kveðið var
undir umræðum um fjárlögin.
Tilefnið var þetta: Þorsteinn
Þorsteinsson, alþm., bar fram
tillögu við fjárlögin-um að rík-
isstjórninni væri heimilt að á-
byrgjast 650000 kr. lán til að
koma upp rafstöð til orkufram-
leiðslu fyrir kauptúnin Sand og
Ólafsvík í Snæfellsnessýslu. En
þingmaður Snæfellinga, Thor
Thors, er sem kunnugt er, að-
alræðismaður íslands í Banda-
ríkjunum og gat ekki sótt þetta
Alþingi, þó að hann muni hafa
ætlað sér það upphaflega. Nú
kvað Þorsteinn sér hafa verið
falið að fara með mál þeirra á
Alþingi og talaði á margan hátt
fagurlega fyrir tillögunni og
færði fram ýmsar ástæður. Þá
var samin þula sú, er hér fer
á eftir, sem á að vera einskon-
ar útdráttur úr ræðunni og
lýsing á gangi málsins. Er rétt
að geta þess, að ræðuútdráttur-
inn er ekki nákvæmur og sízt
færður til betra vegar. Til skýr-
ingar orðsins Sam. Hoare, sem
kemur fyrir í þulunni, er rétt
að geta þess, að þar er átt við
Samuel Hoare, sendiherra Breta
og með V. Þór er átt við Vil-
hjálm Þór, fyrv. aðalræðismann
íslands 1 Bandaríkjunum. Þá
skal ég á það minnast, að þing-
maður Snæfellinga á undan
Thor Thors var Halldór Sein-
sen. Það sem Árnesingarnir eru
nefndir, stafar af því, að þeir
fóru í slóða Þorsteins og báru
fram samskonar ábyrgðarheim-
ildir fyrir Eyrarbakka og
Stokkseyri og loks ber að geta
þess, að allar þessar tillögur
voru að lokum teknar aftur af
flutningsmönnum.
Þulan er svona:
Fiskilaus er Sandsjór,
svörður landsins ófrjór,
liggur þar sem fjalflór
flesta tíma árs snjór.
Enginn fæst þar eldmór
eða á týru grútkjór.
Manngrúinn er mjög sljór,
mæddur eftir Halldór.
Ekki dugði Thors Thór,
tilgangslaust var hans klór.
Þeir sendu hann eins og
Sam. Hoare,
í sæti herra V. Þór.
Loks kom Þorsteinn þrekstór,
þá var sniðinn vænn skór.
Árnesingurinn órór
ágirnd fékk á þeim bjór.,
Á eina leið þó allt fór:
Árangurinn þvengmjór.
Nú vænti ég, að það megi
öllum ljóst vera, sem lesa for-
málann fyrir þulunni, að þar
er sagt eins skýrt og þörf var
á, að hún er gamansöm og þó
græskulaus afbökun á ræðunni,
— og hefði ég sízt búizt við þvi,
að vinur minn Þ. Þ. gæti stokk-
ið upp á nef sér af ekki stærri
þúfu. — Ég veit ekki, hvers ég
mætti vænta af Halldór Stein-
sen, Thor Thors og sjálfum
hinum ágætu skjólstæðingum
Þ. Þ., íbúunum á Sandi, — ef
þeir væru allir með þeim ósköp-
um fæddir, að geta ekki greint
á milli gamans og alvöru.
En svo altekinn hefir Þ. Þ.
orðið af þessu uppátæki mínu,
að hann fer ósjálfrátt að yrkja
sjálfur — og það svo listilega,
að ekki vantar nema herzlu-
muninn á, að úr verði löguleg-
asta hringhenda. Þarf ekki
nema rétt að víkja við orði og
orði, að svo megi verða. Vísan
gat t. d. vel verið svona, án
þess að missa nokkuð af inni-
haldinu:
Lýðakjór við lesturinn,
lagði mórautt eyra.
Yrkja fór um framburðinn, —
falsar stórum meira.
Þarna er ein sönnun enn fyr-
ir því, hve rímgáfan er rík með
okkur íslendingum og hve
skáldhneigðin á djúpar rætur
í eðli þjóðarinnar. Hversu oft
er það ekki með landann, þeg-
(Framh. á 4. síðu.)
IÓNAS JÓNSSON:
Frelsísmál Íslendínga
1940 > 1941
‘gíminn
Föstudaginn 27. júní
Gáleysi Alþíngís
í tveimur seinustu blöðum
hefir verið rakin í aðaldráttum
hin gálauslega afgreiðsla sein-
asta Alþingis á tveimur stærstu
málunum, fjárlögunum og dýr-
tíðarmálinu. Fjárlögin voru af-
greidd með stórfelldum tekju-
halla og horfið var frá því ráði
að afla nægra tekna til að af-
stýra fjárhagslegu hruni, sem
leiða mun fyrr en síðar af
vaxandi dýrtíð og hækkandi
kaupgjaldi.
Þetta gáleysi Alþingis er enn
óafsakanlegra vegna þess, aö
það létti byrðar á gjaldþegnun-
um, þótt tekjur þeirra flestra
væru óvenjulega miklar.
Nokkra réttlætingu hefði þó
mátt finna fyrir þessu, ef toll-
arnir hefðu verið lækkaðir og
þannig dregið úr dýrtíðinni og
kaupgj aldshækkuninni. En
slíku var ekki til að dreifa. Að
sönnu fékk ríkisstjórnin heim-
ild til tollalækkunar, sem hún
hefir enn ekki notað. Byrðar
gj aldþegnanna voru léttar með
því að lækka skattana.
Einhverjir kunna að segja,
að menn muni nota skatta-
lækkunina til að búa í haginn
fyrir framtíðina. En þess ber
að gæta, að nú er mjög erfitt
að festa meira fé í framleiðsl-
unni eða gagnlegum fram-
kvæmdum og að menn vilja ó-
gjarnan safna miklum pening-
um, sökum þess, að gengisfall
virðist fyrirsjáanlegt, þar sem
Alþingi gekk þannig frá dýr-
tíðarmálinu, að ekki er að
vænta mikils árangurs af þeim
ráðstöfunum. Peningarnir fara
því í óheilbrigt brask og hættu-
lega eyðslu. Hið mikla bílabrask
og vaxandi áfengisneyzla, sem
nú eiga sér stað, eru glögg dæmi
um þetta.
Háir skattar eru því aldrei
eins sjálfsagðir og á þessum
tímum. Hefðu fjárlögin verið
tekin réttum tökum, áttu þau
ekki aðeins að vera tekjuhalla-
laus, heldur með ríflegum
tekjuafgangi. Jafnhliða átti að
afla nægra tekna til að koma í
veg fyrir aukna dýrtið og hærra
kaupgjald af völdum hennar.
Þá hefði þjóðin verið vel undir
það búin að mæta því kreppu-
ástandi, sem hlýtur að koma
eftir styrjöldina.
Ef menn líta af pyngjum sín-
um og skyggnast til framtíðar-
innar, verður þeim fljótlega
augljós afleiðingin af fjármála-
stefnu seinasta Alþingis. Ríkis-
sjóður safnar skuldum. Kaup-
gjaldið heldur áfram að hækka.
Síðan kemur kreppan. Útflutn-
ingsvörurnar falla í verði. At-
vinnufyrirtækin eyða varasjóð-
um sínum og stöðvast. Atvinnu-
leysið verður gífurlegt. Auknar
fjárkröfur verða gerðar til rík-
isins og lánardrottnarnir krefja
það greiðslu á skuldum stríðsár-
anna. Ríkið verður þá að auka
byrðarnar á skattþegnunum
samtímis því, sem það verður
að gera einhverjar þvingunar-
ráðstafanir til að lækka kaup-
gjaldið.
Þannig verður þróunin, ef
fjármálastefnu seinasta Al-
þingis verður fylgt út í yztu æs-
ar. Hver og einn getur gert það
upp við sjálfan sig, hvort betra
sé að greiða nokkru hærri álög-
ur nú eða að þurfa að greiða
þær margfalt hærri síðar, þeg-
ar kreppan er skollin á og grípa
verður til margvíslegra þving-
unarráðstafana.
Framsóknarflokknum var
ljóst, hver afleiðingin yrði, ef
þessari stefnu væri fylgt. Hann
spornaði því gegn henni eftir
megni. Honum er það að þakka,
að skattarnir voru ekki lækk-
aðir meira. Hann bar einnig
fram tillögu um öflun tekna til
dýrtíðarráðstafana, en aðaltil-
laga hans í því máli var felld.
Hinir flokkarnir hafa líka
vafalaust séð, hvert stefndi. En
þeir hugsuðu sem svo: Fólkið
vill hafa lága skatta. Gróða-
hugurinn gengur eins og heit
ástríðubylgj a yfir landið. Fólk-
ið hugsar um augnablikið, ekki
um framtíðina. Fólkið verður
reitt við okkur, ef við leggjum
VI.
Frá því um 1830, svo að sagan
sé ekki lengra rakin, hafa ís-
lendingar haft tvö viðhorf um
hið pólitíska sjálfstæði. Annars
vegar hafa verið hinir pólitísku
baráttumenn, sem stefnt hafa
að því að losa íslenzku þjóðina
sem mest við pólitísk tengsli
við Danmörku, og helzt að ná
fullum aðskilnaði. Hins vegar
hafa verið menn, sem vel gætu
hugsað sér að tilheyra danska
ríkinu, hafa danskan fána, eða
að minnsta kosti einskonar
sambandsmerki í þjóðfánanum
og sameiginlegan konung. Sjálf-
stæðisbaráttan er frásögn um
viðskipti þessara flokka, og
hvérsu þeir, sem sóttu fastast
fram, hafa áratug eftir áratug
unnið nýja sigra og fært þjóð-
ina nær fullum skilnaði. í bar-
áttunni um uppkastið 1908 var
merkjalínan tiltakanlega glögg.
Annars vegar sætti nokkur hluti
kjósenda sig við að samþykkja
með frjálsri atkvæðagreiðslu að
ísland væri hluti úr veldi Dana-
konungs. Hins vegar var hinn
sigursæli meirihluti, sem ekki
gat hugsað til annars en að is-
lenzka þjóðin næði fullu frelsi.
Skilnaðarhreyfingin efldist með
aldamótavakningunni, og end-
urreisn hins norska fullveldis
1905. Einna mesta þýðingu
höfðu þó ungmennafélögin, því
að þau urðu skóli fyrir þúsund-
ir æskumanna um fullkomnar
frelsiskröfur.
Þó að þessi markalína sé
glögg, er erfitt að skilja tildrög
þessa stefnumunar. En að öllu
samtöldu má fullyrða, að meg-
instyrkur sóknarliðsins í frels-
ismálinu hefir komið frá þeim
stéttum, sem vinna fyrir dag-
legu brauði undir beru lofti á
sjó og landi. Á sama hátt má
segja, að því mýkri, sem hús-
gögnin eru og daglegt fæði í-
burðarmeira, því rólyndari eru
íslendingar í meira og minna
nánu sambandi við dönsku
þjóðina. Að nokkru leyti kem-
ur til greina mismunandi með-
fæddir eiginleikar. Á flokks-
þingi Framsóknarmanna í vet-
ur þótti mér einkennilegt, að
sjá gamla kunningja frá Norð-
urlandi nákvæmlega með sömu
skoðanirnar um sambúðina við
Dani, eins og ég hafði kynnzt
laust eftir aldamótin. Menn, sem
höfðu verið deigir eða djarfir
fyrir 35 árum, voru óbreyttir
þann dag í dag.
Bráðabirgðalausn sjálfstæðis-
málsins 1918 hafði að ýmsu
leyti deyft áhugann fyrir skiln-
aði. Forusta Jóns *Magnússonar
í málinu var að ýmsu leyti gagn-
leg en ósköruleg. Hrifningin yf-
ir lausn þeirri, er hann beitti
sér fyrir, var ekki meiri en það,
að ári síðar féll hann við al-
mennar kosningar í Reykjavík
fyrir manni, sem bauð sig í
fyrstu ekki fram í alvöru. Við-
horf Dana breyttist í mörgum
efnum við samninginn og eggj-
uðu íslendinga minna til mót-
stöðu. Sendiherra Dana í
Reykjavík gætti að vísu út í
æsar málefna þjóðar sinnar, en
var laus við állan undirróður,
giftist ágætri íslenzkri konu,
lærði málið, varð vel að sér i
bómenntum þjóðarinnar og
kunni manna bezt skil á feg-
urð landsins og kostum þeirrar
stéttar, sem skapað hefir menn-
ingu landsins á undangengnum
þúsund árum. Framkoma
danska sendiherrans var mjög í
ósamræmi við stefnu eldri
valdamanna, og margra núlif-
andi áhrifamanna í Danmörku,
svo sem þeirra, er þverneituðu
að skila íslenzkum heimildum,
sem geymdar hafa verið í Dan-
mörku frá því að Kaupmanna-
höfn var höfuðborg íslands. Sú
kynslóð, sem fæddist uppJk ís-
landi eftir 1918 var að verulegu
leyti blekkt af þeim bráða-
birgðafriði, sem verið hefir milli
landanna síðasta aldarfjórðung-
inn. Sú kynslóð hefir verið önn-
um kafin við hin innlendu bar-
áttumál og bar ekki glögg kennsl
á hin sögulegu skipti þjóðanna.
Undantekning í þessu efni voru
þó ungir Framsóknarmenn og
nokkur hlutinn af æsku Sjálf-
stæðisflokksins.
Þegar kom að því í byrjun
þessa árs að ráða fram
úr því, hvort þjóðin ætti nú að
draga rökréttar ályktanir af
vanefndum sáttmálans frá 1918
eða ekki, þá var hún enn sem
fyrr tvískipt. Fólkið í sveitinni
var enn sem fyrr hneigt til
djarfra átaka. Sama myndi hafa
verið um sjómenn og verka-
menn, ef maður eins og Jón
Baldvinsson hefði hvatt þá til
framgöngu Annars vegar voru
svo menn, sem lögðu áherzlu á
varasemi og aðgætni, og til liðs
við þá komu menn með nýfeng-
inn áhættugróða. Þessir menn
undu vel sínu jarðneska lífi og
óttuðust, að hverskonar breyt-
ing á réttarstöðu landsins kynni
að egna erlendar þjóðir til mót-
stöðu og gera gróðavonir þeirra
■vafasamar. Úr hópi þessara
manna kom um áramótin sú
kenning, að óhugsandi væri að
framkvæma skilnað nema með
því, að hafa áður fengið skjal-
lega ríkisréttarlega viðurkenn-
ingu frá þrem stórveldum, ein-
mitt þeim, sem hafa forustu í
núverandi stórveldastyrjöld. Ef
ísland hefði fengið slíka viður-
kenningu fyrirfram, myndi það
hafa verið eins dæmi í verald-
arsögunni. Þetta vissu þeir, sem
héldu fram þessari nýlundu.
Tillaga þeirra var hliðstæð við
það ráð, sem fullorðið fólk gef-
ur börnum, um að flýta sér og
komast undir enda regnbogans.
Þannig litú íslendingar á
sjálfstæðismálið á fyrstu mán-
uðu þessa árs. Fáa myndi
hafa grunað að áður en
árið var hálfnað, hefði Alþingi
einróma lýst yfir, að þjóðin
hefði rétt til fullkominna sam-
bandsslita, hvenær sem íslend-
ingum þyk'ir henta, og að stefnt
væri að lýðveldisstofnun, í
síðasta lagi við lok þessarar
styrjaldar.
VII.
Það er kunnugt, að Th. Staun-
ing kom í heimsókn til íslands
laust áður en stríðið brauzt út.
Síðar sást, að þessi ferð var
nokkurs konar „kynningarflug“..
Eftir heimkomuna gat hann
þess með mikilli velþóknun, að
nálega allir íslendingar vildu
halda áfjam sambandi við Dan-
mörku og þótti honum það vel
fa-rið. Um mig lét hann svo um
mælt, að ég væri áhrifalaus
lýðæsingamaður, sem stefndi
að því að ísland fengi „fullt
frelsi“. Um svipað leyti hélt
Stauning því fram í opinberri
ræðu, út af sambandi landanna,
að utanríkismálin fylgdu kon-
unginum. Hann gerði auðsjáan-
lega ráð fyrir, að konungdæmið
yrði sameiginlegt fyrir ísland
og Danmörku framvegis, og að
með hinum danska konung-
dómi fylgdi dönsk meðferð ut-
anríkismálanna. Vafalaust hefði
honum líka verið mjög að skapi,
að halda við hinum sameigin-
lega þegnrétti.
Enginn vafi er á því, að
Stauning túlkaði í þessum efn-
um skoðun flestra valdamanna
í Danmörku. Þeir vildu halda
við hinum gömlu yfirráðum,
bæði til fjár og metnaðar. Þeir
treystu á hin erfiðu uppsagn-
arákvæði sambandslaganna og
að konungur var utan við samn-