Tíminn - 19.08.1941, Síða 1

} RITSTJÓRI: |
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. ;
j FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR: j
| JÓNAS JÓNSSON.
; ÚTGEFANDI: '
í FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
25. ár.
Reykjavík, þriðjudagiim 19. ágúst 1941
84. blað
Merkílegasta heimsóknin, sem ísland heSir Íengtð
Ludvíg Kaaber
Það eru nú mörg ár síðan, að
hingað til lands kom ungur
danskur maður til að gerast hér
landnemi og vinna af alhug að
víðreisn íslendinga. Þetta var
ungur og efnalitill verzlunar-
maður að nafni Ludvig Kaa-
ber. Hann vann hér um stund,
sem aðstoðarmaður við verzl-
un, en þegar síminn var lagður
til útlanda, nokkru eftir alda-
mótin, fluttist heildsöluverzlun
íslendinga smátt og smátt inn
í landið. Þá mynduðu Ólafur
Johnson og Ludvig Kaaber
heildsölufirma það, sem enn
ber nafn þeirra. Þessir tveir
ungu heildsalar voru ötulir, og
áreiðanlegir í viðskiptum, og
leituðu margir til þeirra um
innkaup og sölu. Á fáum árum
varð þetta firma stærst og um-
svifamest af kaupmannaheild-
sölum á íslandi og mun halda
þeirri aðstöðu þann dag í dag.
Á stríðsárunum frá 1914—
1918 var mikið gróðatimabil
fyrir íslenzka kaupmenn, og
ekki sízt fyrir heildsalana. í
lok stríðsins var Kaaber orðinn
stórefnaður maður á íslenzk-
an mælikvarða.
En Kaaber virðist ekki hafa
haft nema takmarkaða löngun
til að safna auði. Hann hafði
of mörg andleg áhugamál til að
geta eingöngu stefnt að auð-
söfnun. Hann bar að vísu full-
an ræktarhug til ættlands
síns, Danmerkur. En hann leit
á sig sem landnema á íslandi,
og lifði samkvæmt því. Hann
lærði íslenzku allvel, og tók ein-
dregið í streng með þeim fs-
lendingum, sem vildu gera þjóð-
ina frjálsa í stjórnarfarsmál-
efnum. Trúmál og dulspeki
höfðu þó sterkust áhrif á huga
hans. Hann sinnti andlegum
málum allan síðara hluta æfi
sinnar miklu meira en títt er
hér á landi um menn, sem
vinna að fjárhagsmálum. Kaa-
ber var árum saman einn af
helztu máttarstoðum guðspeki-
félagsins, og mun hafa átt
mikinn þátt í að fullkomna
kirkju þess safnaðar í Reykja-
vík.
Árið 1916 setti Framsóknar-
flokkurinn það á stefnuskrá
sina, að gera Landsbankann að
(Framh. á 4. síöu)
Síðastl. laugardag fengu
íslendingar eftirrainni-
lega heimsókn. Winston
Churchill, forsætisráðherra
Breta, ásamt æðstu yfir-
mönnum landhers, flughers
5 og flota, kom þá til Reykja-
jvíkur, átti viðræðu við rík-
; isstjóra og ríkisstjórn, á-
! varpaði almenning frá svöl-
lum Alþingishússins og var
: síðan viðstaddúr hersýn-
j ingu.
i Heimsókn hans kom mjög á
| óvart. Síðastliðinn fimmtudag,
114. ágúst, hafði Hermanni Jón-
; assyni, forsætisráðherra, að
vísu verið tilkynnt venjulega
boðleið, að Churchill myndi
j koma til íslands, en þess var
jafnframt óskað, að ríkisstjórn-
in héldu þessu algerlega leyndu.
Jafnframt var forsætisráðherra
íslands skýrt frá því, að Churc-
hill óskaði eftir að heilsa upp á
og tala við ríkisstjóra og ríkis-
stjórn. Ríkisstjóri ætlaði úr
bænum snemma á laugardag,
en frestaði för sinni, ásamt
sumum ráðherrunum, sem einn-
I ig ætluðu úr bænum. Stefán
ÍJóh. Stefánsson, félagsmálaráð-
!herra, kom til bæjarins fyrr en
ráð hafði verið fyrir gert.
Vegna þess hve Winston
Churchill hafði hér stutta við-
dvöl, — í tilkynningunni til
Hermanns Jónassonar stóð, að
hann gengi á land kl. 10,30,
og óskaði að heilsa uppá ríkis-
stjórnina kl. 10,50, en færi til
að vera viðstaddur heræfingar
kl. 11,30, — var afráðið, að
móttakan færi fram í einu lagi
í alþingishúsinu, og var þar
mættur ríkisstjóri og ríkisstjórn.
Komu Winston Churchill
Frá hersýningunni: Á pallinum sjást
talið frá vinstri: Freemann varayjir-
foringi brezka flughersins, John Dill
formaöur brezica herforingja.ráðsins,
Franklin D. Roosevelt, Churchill og
Pound flotaforingi.
seinkaði nokkuð. Tundurspillir-
inn, sem flutti hann, lagðist
ekki að Grófarbryggju fyrr en
um kl. 11. Daginn áður hafði
veriö tilkynnt, að mikil hersýn-
ing yrði haldin næsta morgun
og yrði Suðurlandsbraut lokuð
frá kl. 10—13. Jafnframt var
tilkynnt að búast mætti við
nýstárlegum atburði við höfn-
ina um tíuleytið. Mikill mann-
fjöldi var þar þvi samankom-
inn,er Churchill steig á land, og
var hann ákaft hylltur. Á
bryggjunni tóku á móti honum
Howard Smith, sendiherraBreta,
Curtis, hershöfðingi, yflrmaður
Cliurchill.
Mynd þessi var tekin á hersýningunni.
setuliðsins, ásamt fylgdarliði
sinu. Fór sendiherra síðan með
Churchiil á fund ríkisstjóra og
ríkisstjórnar í Alþingishúsinu.
Eftir að Churchill hafði rætt
við ríkisstjóra og ráðherrana
nokkra stund, kom hann fram
á svalir Alþingishússins, ásamt
ríkisstjóra og forsætisráðherra,
Hermanni Jónassyni. Ávarpaði
Hermann Jónasson mannfjöld-
ann, sem þar hafði safnazt
saman, kynnti Churchill og
skýrði frá því, að hann myndi
tala nokkur orð.
Churchill tók siðan til máls
og talaði blaðlaust. Honum ligg-
ur ekki hátt rómur, en röddin
er skýr og ákveðin. Efni ræðu
hans var á þessa leið:
Það er mér gleðiefni, að hafa
fengið tækifæri til að heimsækja
ísland og þá þjóð, sem lengi
hefir unnað frelsi og lýðræði og
átt hefir mikinn þátt í því að
halda uppi merki lýðræðisins í
heiminum.
Við Bretar og síðar Banda-
ríkjamenn, höfmn tekið að okk-
ur að bægja ófriðnum frá ís-
landi. Ykkur mun ljóst, að ef
við hefðum ekki komið hingað,
hefðu aðrir orðið til þess.
Við munum gera okkar bezta
ti! þess að dvöl okkar hér valdi
sem minnstum erfiðleikum fyr-
ir ykkur. En landið er, eins og
sakir standa, mikilvæg stöð í
baráttunni um vemd þjóðrétt-
inda.
Við munum sjá um, ásamt
Bandaríkjamönnum, að ísland
fái fullt frelsi, þegar þeirri við-
ureign, sem nú er háð, Iýkur.
Það er takmark okkar, að menn-
ingarfortíð ykkar megi tengj-
ast framtíðarmenning ykkar
sem frjálsrar þjóðar.
Ég óska ykkur öllum góðs
gengis á þessum erfiðleikatím-
um og vona, að hagsæld og
hamingja falli ykkur í skaut um
alla framtíð.
Þegar Churchill kom fram á
svalir þinghússins kváðu við
árnaðaróp mannfjöldans. Þegar
hann hafði lokið máli sínu,
dundi við lófaklapp, sem linnti
ekki meðan hann var úti á
svöluiimm.
Churchill ók síðan með fylgd-
arliði sínu til hinnar fyrirhug-
uðu hersýningar, sem var hald-
in á Elliðaárvegi. Allan morg-
unin höfðu hersveitir verið að
skipa sér þar niður og náðu her-
mannaraðirnar yfir um tvo
km. af veginum.
Churchill og fylgdarlið hans
(Framh. á 4. síðu)
Samníxigtirmn um iisk-
söluna tíl Bretlands
Viðtal víð Jón Arnason iramkv.stj. og
Eysteín Jónsson viðskíptamáiaráðherra
Alllmiklar umræður hafa
orðið í blöðum og manna á
meðal um fisksölusamning-
inn, er íslenzka ríkisstjórn-
in gerði nýlega við brezka
matvælaráðuneytið. Hefir
Tíminn því talið rétt að fá
umsögn tveggja manna, sem
hafa tekið þátt í samninga-
gerðinni, þeirra Jóns Árna-
sonar, framkvæmdastjóra,
sem á sæti í brezk-íslenzku
viðskiptanefndinni, og Ey-
steins Jónssonar, viðskipta-
málaráðherra. Eins og áður
hefir verið skýrt frá, önn-
uðust íslenzku fulltrúarnir
í brezk-íslenzku viðskipta-
nefndinni um samning-
inn við fulltrúa brezka mat-
vælaráðuneytisins.
Jóni Árnasyni sagðist þannig
frá:
— Höfuðástæðan til þess að
samið var um sölu fiskfram-
leiðslunnar, eins og gert var,
var siglingastöðvunin, sem or-
sakaðist af árásum þýzkra kaf-
báta á íslenzk skip í vetur. Þá
komu fram háværar kröfur hjá
almenningi um það, að Bretum
bæri að sækja hingað fiskinn.
Mun ríkisstjórnin því hafa gert
þá fyrirspurn til brezku stjórn-
arinnar, hvort að hún myndi
sjálf vilja annast flutninga á
fiski héðan, en eins og kunn-
ugt er hefir meginhluti fisk-
framleiðslunar verið seldur til
Bretlands síðan styrjöldin hófst.
Afleiðing þessarar málaleitunar
var sú, að brezka matvælaráðu-
neytið sendi hingað samninga-
nefnd í síðastliðnum aprílmán-
uði með tilboð um kaup á allri
fiskframleiðslunni til jafn-
lengdar næsta ár. Bauðst
brezka stjórnin til að kaupa
fiskinn hér á landi og annast
sjálf flutninginn til Bretlands,
enda höfðu íslenzku fiski-
skipin þá lagt niður siglingar i
bili og alger óvissa var um hve-
nær skipin byrjuðu aftur að
sigla með fisk til Bretlands.
Samningarnir um fisksöluna
hafa staðið yfir frá því í
lok aprílmánaðar og þangað til
samningurinn var undirritaður
5. þ. m.
Eitt af grundvallaratriðum
samningsins var það, að Bretar
önnuðust sjálfir flutninginn.
Var þetta að vissu leyti í sam-
ræmi við óskir manna hér á
landi, en þó sætti þetta mjög
harðri mótspyrnu af hálfu ís-
lenzku samningamannanna.
Brezka samninganefndin féllst
þó á það, að íslenzk fiskiskip
mættu sigla til Bretlands með
eigin afla og selja hann með
sama hætti og áður, en neituðu
algerlega að heimila íslenzkum
fisktökuskipum að kaupa hér
fisk og sigla með hann til Bret-
lands. Brezku samningamenn-
irnir færðu fram mörg rök fyrir
því, að brezka stjórnin vildi
sjálf annast flutninginn, m. a.
vekti það fyrir henni, að ná
betri tökum á dreifingu og verð-
lagi á innfluttum fiski og hygð-
ist hún að geta fengið betri að-
stöðu til þess, ef hún annað-
ist allan innflutninginn sjálf.
Þá var og önnur meginástæða.
íslenzku fiskflutninga- og fiski-
skipin höfðu lagt niður sigling-
ar og enginn gat fullyrt um,
hvenær þau byrjuðu að sigla til
Bretlands á ný og þótt þau
byrjuðu á því, hvort ekki kæmi
þá aftur ný siglingastöðvun til
sögunnar. Umboðsmenn ensku
stjórnarinnar töldu sig því ekki
geta treyst á íslenzku skipin til
fiskflutninga og Bretar yrðu
þess vegna að gera ráðstafanir
til að annast flutningana
sjálfir.
Þótt ekki verði á móti því
borið, að það er að verulegu
leyti fyrir óskir okkar sjálfra,
að Bretar annast fiskflutning-
ana, þá lá það þó strax í aug-
um uppi, að erfitt myndi að fá
skuldbindingar af hálfu Breta
um að taka nýjan fisk í veiði-
stöðvum víðsvegar um landið,
þar sem fyrir lágu upplýsingar
um að þeir myndu aðallega
nota venjuleg flutningaskip til
fiskflutninganna. Þessi stóru
skip geta ekki fengið fullfermi,
nema á tiltölulega fáum stöð-
um, Vestmannaeyjum, Faxa-
flóa, ísafirði og Eyjafirði. Að
vísu buðust þeir til að leigja
smáskip af íslendingum, ef þeir
óskuðu þess, en ekki virtist
unnt að ná samningi um leigu,
er gæti talizt viðunandi fyrir
eigendur skipanna. Af framan-
greindu var augljóst, að stórir
landshlutar myndu algerlega
verða útundan um sölu á nýjum
fiski til útflutnings.
Það getur vel verið, að það
geti tálizt harðir kostir, að ís-
lenzkir útgerðarmenn skuli ekki
hafa leyfi til þess að kaupa fisk
hvar sem er á landinu og láta
skip sín sigla til Bretlands,
(Framh. á 4. síðu)
Frá hersýningunni: Fyrstu amerisku liersveitirnar með lúðrasveit i fylk-
ingarbroddi, ganga framhjá Churchill.
Á víðavangi
SAMNINGARNIR
VIÐ BRETA.
Tíminn varaði mjög við sigl-
ingastöðvuninni í vetur. Af
frásögn Jóns Árnasonar á öðr-
um stað í blaðinu má vel
marka, að hún hefir haft ó-
heppileg áhrif á fisksamning-
inn. Annars virðist það flestra
dómur, sem líta á málin með
nokkurri sanngirni, að fisk-
sölusamningurinn er mjög
sæmilegur, ef litið er á hann
einan út af fyrir sig. Ef út-
gerðinni á ekki að geta vegnað
vel með því verði, sem nú er á
fiskinum, þarf vissulega ekki
að búast við góðri afkomu eftir
styrjöldina. Það getur verið
háskasamlegt fyrir okkur, að
láta okkur dreyma of mikið um,
að það ástand, sem gerði Kveld-
úlfi kleift að greiða skuldir sín-
ar á einu ári og vel það, verði
langvarandi. — En fisksölu-
samningurinn er ekki nema
einn þátturinn í viðskiptunum
við Breta og heildardómurinn
um þau fer vitanlega eftir því,
hvaða niðurstaða fæst í öörum
ágreiningsmálum. Að þessu er
vikið í frásögn viðskiptamála-
ráðherra á öðrum stað í blað-
inu og hefir líka verið gert
nokkrum sinnum áður i blað-
inu. Enn sem komið er, höfum
við ekki ástæðu til að óttast,
að Bretar verði okkur þar and-
stæðir, heldur verðum við að
gera ráð fyrir, að hér sé venju-
legu brezku seinlæti til að
dreifa, en það getur líka verið
nógu hvimleitt, er svo ber und-
ir. En fari svo, að kröfur okkar
verði ekki teknar til greina,
hlýtur það að breyta verulega
viðhorfi okkar til samskipta við
Breta.
Fýluför.
Ritstjórar Mbl. hafa undan-
farið verið að basla við það að
stimpla ritstjóra Tímans ó-
sannindamann. Hér í blaðinu
var nýlega sagt, að það væri
haft eftir íhaldsþingmanni, að
síldarútvegsnefnd hefði haldið
matjessíldareinkasölunni á-
fram, ef Thor Thors hefði ver-
ið skipaður umboðsmaður
hennar vestra. Ritstjórar Mbl.
birtu þessa frásögn og sögðu, að
ritstjóri Tímans væri ósann-
indamaður, ef hann gæti ekki
tilgreint ihaldsþingmanninn.
Þeim var þá bent á, að heim-
ildina væxú að finna í grein eft-
ir Finn Jónsson í Alþbl. 25. júlí
síðastl. Ritstjórar Mbl. segja nú
að enga slíka heimild sé að
finna í þessari grein. En þar
segir: Þessi tillaga (þ. e. um
einkasölu á Ameríkusíld) fékk
atkvæffi fulltrúa Sjálfstæffis-
flokksins í nefndinni, Jóh. Jós-
efssonar, þó meff því skilyrffi, aff
affalræffismanni íslands, Thor
Thors, yrffi falin umsjá meff
umboðinu. Taldi Jóhann, aff á
þann hátt myndi nefndin fá
einkasölu á síldinni“. Með því
að neita því að þessa heimild
væri að finna í grein Finns,
hafa ritstjórar Mbl. gert sig
sjálfa að ósannindamönnum.
Má því telja þetta frumhlaup
þeirra meiriháttar fýluför, þar
sem þeir hafa haft upp úr því
þá nafngift, sem þeir höfðu ætl-
að öðrum.
STRANDGÓSS.
Jónas Þorbergsson heldur að
ekki geti neitt rekið frá skipum,
nema þau farist. Honum til
fróðleiksauka skal skýrt frá því,
að í sjógangi tekur stundum út
ýmiskonar rusl og skran, sem
er ofanþilja og þarf það þó
engan veginn að vera, að skipið
sé í hættu statt. Þvert á móti
er það oft til þrifa, þegar slíku
rusli skolar út.
Sérstök athygli skal vakinn
á auglýsingu frá síldarverk-
smiffjum ríkisins um verff á
síldarmjöli til fóffurbætis. Aug-
lýsingin birtist á 4. síffu í blað-
inu í dag.