Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 113

sagnfræðingsins er ekki að dæma, heldur
skilja og skýra. Þó að lionum láti vel að
bregða upp myndum af þeim hrikalegu
átökum einstaklinga, hópa og þjóða sem
gera sögu þjóðveldisins að harmsögulegu
ævintýri, gætir hann yfirleitt hófs í frásögn
atburða og sneiðir snurðulítið hjá freist-
ingu persónudýrkunarinnar. Þá hefur hann
komizt hjá því að láta atburði stjórnmála-
sögunnar heimta of mikið rúm frá varan-
legri þáttum rómverskrar menningar, s. s.
efnalegri umgerð hins daglega lífs, sið-
venjum, bókmenntum og listum. Kaflarnir
sem fjalla um hið daglega líf Rómverja,
bæði á þjóðveldis- og keisaraöld (Hófsemd-
aröld í Róm, Sigur Grikklands, Rómverjar
að störfum, Munaðaröldin) eru ef til vill
beztu hlutar bókarinnar, þeir sem gera hana
sérlega eftirsóknarverða fyrir íslenzka les-
endur. Þeir veita lesandanum glögga innsýn
í siðvenjur Rómverja, efnalegan aðbúnað
þeirra og daglega iðju. Einkum er kaflinn
um sigur Grikklands yfir rómverskri
bænda- og ættsveitamenningu á þriðju og
annarri öld f. Kr. lærdómsríkur um þá
kreppu og ringulreið sem ævinlega hljótast
af of skörpum og yfirþyrmandi menningar-
áhrifum erlendis frá. Mætti liann verða ær-
ið umhugsunarefni Islendingum sem hafa
lifað ekki ósvipað krepputímabil undan-
farna áratugi.
Engu minni fengur er að yfirlitsköflun-
um um rómverskar bókmenntir (Bókmennt-
ir á byltingaröld, Gullöldin, Silfuröldin,
Mannlíf og menntir á annarri öld). í flest-
um almennum sagnritum sem til eru á ís-
lenzku eru bókmenntir og listir gerðar að
homrekum. Durant hefur yfirburða þekk-
ingu á latneskum bókmenntum, vitnar í
þær eins og hann hafi þær fullkomlega á
valdi sínu og skipar þeint verðugan sess í
menningarsögunni. Enda þótt hann hefði
gjarna mátt tengja þær betur öðrum félags-
legum fyrirbærum, veitir hann mönnum
Umsagnir um bækur
skilning á því að þær eru samgrónar þjóð-
lífinu.
Engum er því ofgott að lofa verðleika
þessa verks: þeir yfirskyggja margfaldlega
ágalla þess. En það leiðir af sjálfu sér að
það er ekki hafið yfir alla gagnrýni. Verð-
ur nú sýnt fram á helztu vankanta þess.
í fyrstu köflum bókarinnar um Etrúska
og stofnun þjóðveldis í Róm fylgir höfund-
ur gagnrýnislítið ýmsum þjóðsögum sem
Livíus færði í letur. Nútímasagnfræðingar
hafa dregið sannleiksgildi þeirra í efa og
sýnt fram á hvernig þær hafa hagrætt hinni
raunverulegu atburðarás í því skyni að
auka á hróður Rómar. Þeir telja að bylt-
ingin í Róm 509 gegn yfirráðum Etrúska
hafi ekki nema að litlu leyti verið verk lýð-
veldissinna borgarinnar, heldur megi frem-
ur rekja rætur hennar til niðurgöngu sab-
ínskra hjarðmanna og uppreisn Latína gegn
Etrúskum sem Rómverjar hafi átt lítinn
þátt í. Þá telja þeir ólíklegt mjög að Róm
hafi losnað endanlega undan etrúskum yfir-
ráðum árið 509, eins og höfundur telur í
samræmi við þjóðsöguna. Svo mikið er
víst að í Róm hafa fundizt hellenísk leir-
ker frá fyrsta fjórðungi fimmtu aldar sem
Etrúskar fluttu inn í stórum stíl, en eftir
hinn mikla ósigur þeirra fyrir grískum ný-
lendingum við Cumae árið 475 hverfa þau
algjörlega úr sögunni. Tákni þau ekki bein-
línis áframhaldandi yfirráð Etrúska í Róm
eftir 500, þá eru þau a. m. k. til vitnis um
mjög náin samskipti; torskilið er hvernig
þau hefðu getað haldizt eftir hinar vopnuðu
illdeilur sem þjóðsagan greinir frá.
Höfundur hróflar heldur ekki við sögu-
sögninni (Liviusi) sem virðist af ásettu ráði
hafa brenglað samskipti Rómverja og Lat-
ína alla finuntu öld og fært fram um allt
að eina öld orustuna við Regillusvatn og
umbótabaráttu Spúríusar Cassíusar. Svo
virðist sem Rómverjar hafi ekki náð for-
ystu í Latínabandalaginu fyrr en í upphafi
223