Tíminn - 29.06.1957, Page 4

4
___T í M I N N, laugardaginn 29. júní 1957.
ERLENT YFIRLIT:
Ráðstefna brezka samveldisins
Niífurstöíur hennar geta or$ið örlagaríkar fyrir framtíí samveWisins
Út-gefandl: Framsikaarflekksriaa
Ritstjórar: Haukur SnorraMK,
Þórarinn Þórarinason (áh).
Skrifstofur í Edduhúsinu viö Lindargöta
Símar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og biaöuMU).
Auglýsingar 82523, afgreiöala
Prentsmiðjan Edda hf.
Norrænn merkisdagur
SAMSKIPTI Svía og ís-
lendinga eiga sér gamlar ræt
ur. Hverju mannsbarni hér
er kennt það í skóla, að það
hafi verið sænskur maður,
sem átti hér fyrstur nor-
rænna manna vetursetu. í
hópi landnámsmanna voru
menn af sænskum ættum.
Enn í dag er það rannsóknar
efni fræðimanna, hversu
náin tengsl hafi verið í milli
hins forna íslenzka þjóðríkis
og hinnar sænsku þjóðar.
Víst er, að íslendingar voru
þá tíðir gestir í Svíþjóð, en
óvissara er um sænskar gest
komur eða sænska landnáms
menn hér. Á miðöldum vakn
aði áhugi meðal Svía að
kanna þessa fornu sam-
skipti og þá voru þýddar og
gefnar út íslendingasögur
og íslenzkir menn voru fengn
ir til að safna handritum
fyrir sænsk söfn, og varð
þeim allmikið ágengt. Hinar
fornu sögur urðu svo yrkis-
efni sænskra stórskálda um
tíma og þannig lifðu hin
fornu tengsl í bókmenntum
um langan aldur. Þótt ís-
lenzk-sænsk samskipti hafi
aldrei verið mikil eða náin
á liðnum öldum, er saga
þeirra samt merkileg, og hef
ur orðið lærdómsrík fyrir
báðar þjóðirnar.
NÚ ERU tímar breyttir.
Þeir, sem áður voru afskekkt
ir og einangraðir eru nú allt
í einu komnir í þjóðbraut.
Þeir, sem áður lutu erlendri
yfirdrottnun, skipa nú sess
meðal frjálsra þjóða heims,
Prelsið er lykill að þeim sam
skiptum, sem mest gildi hafa
og lengst lifa. Það opnar dyr,
sem áður voru Iokaðar. Sam-
skipti Svía og íslendinga
hafa líka farið vaxandi síð-
an ísland endurheimti sjálf-
stæði sitt. Hin gömlu menn-
ingartengsl eru enn Iifandi.
Áhugi Svía á íslenzkri tungu,
íslenzkum bókmenntum og
islenzkri sögu, hefur ekki
dvínað. Nútíðarbókmenntir
fslendinga, vaxnir af fornum
meiði, eru betur kunnar í
Svíþjóð en í öðrum löndum
hins gamla heims.
Á SVIÐI athafna og við-
skipta er mikil og vaxandi
samvinna. Hún stendur föst-
um fótum 1 báðum löndum.
íslenzkar framleiðsluvörur
hafa löngum átt markað í
Svíþjóð og sænskar iðnaðar-
Lokið er aðalfundi Sam-
bands ísl. samvinnufélaga.
Um 100 kjörnir fulltrúar
kaupfélaganna um land allt
og meira en 30 þúsund lands
manna í sveit og við sjó, sátu
2 daga á ráðstefnu, hlýddu á
skýrslur trúnaðarmanna, ráð
stöfuðu ársarðinum í sam-
ræmi við starfsreglur kaup-
félaganna, lögðu á ráðin um
vörur eru löngu kunnar hér
á landi. Það er maklegt að
þess sé getið, þegar rætt er
um íslenzk-sænsk samskipti
hins nýja tíma, að hina síð-
ustu áratugi hefur tekizt hið
bezta og einlægasta samstarf
í milli hinna öflugustu ís-
lenzku almannasamtaka,
samvinnusamtakanna, og
sænsku samvinnuhreyfingar
ar, sem um starfshætti alla,
skipulag og félagslegan
þroska, er fyrirmynd sam-
vinnumanna um víða veröld.
Af þessu samstarfi hefur þeg
ar margt gott og gagnlegt
hlotizt fyrir íslenzku þjóð-
ina. Þetta samstarf hefur
verið henni styrkur í sókn-
inni til efnalegs sjálfstæðis
og nútíma skipulags á fram-
leiðslu- og viðskiptamálum.
í DAG er mikill merkis-
dagur í sögu þessara tveggja
norrænu þjóða. Konungur
Svíþjóðar og drottning hans
gista ísland. Ríkjandi sænsk
ur þjóðhöfðingi stígur í
fyrsta sinn fæti á íslenzka
grund. Fyrir tveimur árum
var forseti íslands í fyrsta
sinn í sögunni gestur kon-
ungs Svíþjóðar og sænsku
þjóðarinnar. Það er sérstakt
ánægjuefni að minnast þess
nú, að Gústaf VI. Adólf hef-
ur gist ísland áður, og að sú
heimsókn er enn í fersku
minni fjölmargra íslend-
inga. í ferð sinni nú mun
hann sjá Þingvöll í annað
sinn. íslenzka þjóðin man vel
þá sæmd, er henni var sýnd
1930, er sænska þjóðin heiðr-
aði hið þúsund ára gamla
Alþingi með heimsókn krón-
prinsins og annarra ágætra
gesta, og með veglegum gjöf
um og hlýjum kveðjum. —
Heimsóknin í dag er merki
þess, að vináttubönd liðins
tíma eru styrkari en nokkru
sinni fyrr. Hún merkir að orð
Matthíasar hafa rætzt:
„Oss tengi, Svíar, bræðra-
bönd
vér bjóðum hlýja vinar-
hönd ...“
Ferð konungshjónanna er
tákn þess, að hin gömlu
kynni gleymast ei, og jafn-
framt, að horft er til fram-
tíðar, til aukinna samskipta
og samvinnu á mörgum svið
um.
Velkomin til íslands, kon-
ungur og drottning SvíþjóS-
ar!
starfræksluna í næstu fram-
tíð. Þarna var kjarni stærstu
og þýðingarmestu almanna-
samtakanna í landinu. Þarna
var fjárhagslegt lýðræði í
framkvæmd.
ÞAÐ ER lærdómsríkt fyrir
landsfólkið að hugsa til þess
nú að loknum þessum fundi,
að það eru þessi samtök, sem
UM ÞESSAR mundir stendur
yfir í London fundur forsætisráð-
herra brezku samveldislandanna.
Fund þennan sækja fulltrúar 9
sjálfstæðra ríkja, Bretlands,
Ástralíu, Kanada, Nýja-Sjálands,
Suður-Afríku, Ghana, Indlands,
Pakistans og Ceylons, og eins rík-
is, sem enn hefir ekki öðlazt fullt
sjálfstæði, sambandsríkis Rod-
esíu og Nyassalands. Þetta er í
fyrsta sinn, sem fulltrúi Ghana
sækir slíkan fund.
Sjö forsætisráðherrar munu
sækja þennan fund. Þrír hafa orð-
ið að boða forföll eða forsætis-
ráðherrar Nýja-Sjálands, Suður-
Afríku og Ceylons, en senda utan
ríkisráðherrana í stað sinn. Af
þeim sjö forsætisráðherrum sem
mæta, hafa aðeins tveir setið slíka
ráðstefnu áður. Hinir fimm hafa
allir komið til valda á seinustu
tólf mánuðunum, en þeir eru:
Macmillan, Suhrawardy í Pakist-
an, Diefenbaker í Kanada, Welen-
sky í Rodesíu og Nkrumah í
Ghana. Sá síðastnefndi var að vísu
orðinn forsætisráðherra áður, en
þá hafði Ghana ekki hlotið fullt
sjálfstæði.
Þessi stórfellda breyting er orð-
ið hefur á forsætisráðherrum sam-
veldislandanna á einu ári, er ný
sönnun þess, að flest er skjótum
breytingum undirorpið í heimi
stjórnmálanna. Þetta hefur orðið
ýmsum blöðum tilefni til þess
að benda á, að brezka samveldið
kunni að reynast þessum fallvalt-
leik undirorpið, a.m.k. í núverandi
mynd sinni. Ráðstefna sú, sem nú
sé haldin að miklu leyti með nýj
um mönnum, sé einmitt líkleg til
að geta orðið vísbending um, hvað
framtíðin ber í skauíi sínu í þessu
efni.
ÞAÐ ER Macmillan forsætis-
ráðherra, sem á mestan þátt í því,
að þessi ráðstefna er haldin all-
miklu fyrr en ráðgert hafði verið.
Sagt er, að það vaki fyrir Mac
millan að koma sambúð samveldis
landanna aftur í betra horf, en
hún varð fyrir miklu áfalli við
Súez-deiluna, en þá snerust Asíu-
ríkin þrjú eindregið gegn Bretum,
en Kanada tók sér einskonar milli
stöðu. Mun það verða eitt helzta
verkefni ráðstefnunnar að ræða
um pólitískt samstarf samveldis-
landanna og hvernig því verður
bezt komið fyrir, en þar getur
reynzt örðugt að samræma hin
ólíku sjónarmið, þar sem sum sam
veldislöndin, t.d. Indland og
Ceylon fylgja óháðri stefnu, og
sennilega bætist Ghana einnig í
þann hóp.
Þá mun vafalaust verða rætt
ítarlega um efnahagslega sam-
vinnu samveldislandanna og munu
niðurstöður þeirra viðræðna verða
þýðingarmiklar fyrir framtíð sam
veldisins. Af hálfu Asíuríkjanna
og Ghana mun einkum leitað eftir
auknu lánsfé og annarri aðstoð við
hina efnahagslegu viðreisn í þess-
um löndum og mun þátttaka þess
ara rikja í samveldinu geta oltið
á því í framtíðinni, hvernig þessi
mál leysast. Af hálfu Kanada,
Ástralíu og Nýja-Sjálands mun
lögð áherzla á að auka verzlun og
vöruskipti innan samveldisins. —
Þessi ríki óttast talsvert fyrirhug-
aða þátttöku Breta í sameiginleg-
um Evrópumarkaði, einkum þó ef
hann næði einnig til landbúnaðar
vara. Það myndi sennilega draga
úr innflutningi landbúnaðarvara
Morgunblaðið hefir gefið
nafnið „auðhringur". Blað,
sem er gefið út af nokkrum
auðjöfrum í höfuðstaðnum,
til þess að viðhalda forrétt-
indum þeirra og völdum, upp
nefnir samtök þúsundanna
og kallar þau „auðhring".
Gjafir eru yður gefnar, sam-
vinnumenn. Þær ber að meta
að verðleikum.
Tveir nýir forsætisráðherrar
sfefnuna: John Diefenbaker,
frá þeim til Bretlands. Því er ekki
ósennilegt, að Bretar reyni að
leysa þessi mál bannig, að hinn
sameiginlegi Evrópumarkaður
verði ekki látin ná til landbúnaðar
vara og fiskafurða.
Hinn nýi forsætisráðherra Kan-
ada, John Diefenbaker, lofaði
því í kosningabaráttunni að beita
sér fyrir auknum verzlunarviðskip
um innan brezka samveldisins og
hét því m.a. að gangast fyrir sér-
stakri verzlunarráðstefnu samveld
islandanna, ef hann næði kosn-
ingu. Hann mun nú vafalaust vinna
að því að slík ráðstefna verði
haldin bráðlega.
BREZKA samveldið er ekki
byggt á neinum samningum eða
beinuni skuldbindingum. Upphaf-
lega byggðist það á því, að þátt-
tökuríkin heyrðu öll undir brezku
krúnuna, en voru að öðru leyti
sjálfstæð. Nú hafa sum löndin
þegar sagt skilið við krúnuna. Það
er því fyrst og fremst söguleg
hefð og viss menningar- og efna
hagsleg tengsli, sem binda þau
saman. Kjarni samveldisins er að
sjálfsögðu þau lönd, sem byggð
Pólitísk taeki? „Vísir“ var nýlega að
segja lesendum sínum frá því,
að Reykjavík væri „brauðlaus
bær“ Auðvitað varð blaðið að
birta þetta sem frétt. Borgarbú-
ar vissu þetta nefnilega ekki áð-
ur. Svo hefir Morgunblaðið tvisv-
ar sinnum a. m. k. verið að út-
mála fyrir fólki óþægindin af
bakaraverkfallinu. Ýmsum finnst
þar of djúpt tekið í árinni. Víst
er það óþægilegt, en er ekki
samt heidur þykkt smurt hjá
Mogga? Það er eins og upp úr
gægist einhver annar tilgangur
með þessum skrifum en aðeins
að láta í Ijósi samúð með heim-
ilum, sem vantar brauð. Það
skyldi þó aldrei vera orðið svo,
að rúgbrauðin og franskbrauð-
in séu orðin pólitísk tæki í valda
streitubaráttunni í Morgunblaðs-
höllinni?
FólkiS og „kjarabæturnar". Auðvit-
að er það orðum aukið hjá „Vísi“
að Reykjavik sé brauðlaus bær.
Hér fást margar tegundir af
brauðum, þrátt fyrir verkfallið.
Brauðin koma frá öðrum stöðum
á landinu, og flatkökubaksturinn
hefir tekið ógurlegan fjörkipp.
Og svo eru húsmæðurnar farnar
að baka og heimilisfólkið kemst
að þeirri niðurstöðu, að heima-
bakað brauð sé ágætismatur.
Vitaskuld veldur þetta bakara-
verkfall samt óþægindum, en þau
•, sem sitja brezku samveldisráð-
Kanada og K. Nkrumah, Ghana.
eru af Bretum og brezkættuðu
fólki, þ.e. Bretland sjálft, Kanada,
Ástralía og Nýja-Sjáland. Sam-
bandið milli þessara landa er lík-
legt til að geta haldist lengi og
jafnvel styrkst. Öðru gegnir með
hin löndin, sem fyrst og fremst
hafa tengzt Bretum vegna þess,
að þau voru um skeið nýlendur
þeirra. Hætt er við, að samband
þeirra við Breta geti orðið laus-
legt í framtíðinni. Þó fer þetta
mikið eftir því, hve hyggilega
Bretar halda á málunum. Jafnvel
þó þessi tengsli yrðu veik, en sam
veldið héldist þó, gæti það haft
bæði stjórnmálalega og félagslega
þýðingu. Á ráðstefnum þess
myndu hittast forvígismenn
hvítra, svartra, og brúnna þjóð-
flokka, ræða sennilega helztu vjð-
fangsefni á alþjóðleguTn yettvangi
og leggja grundvöll margskonar
samskipta. Það væri áreiðanlega
til bóta fyrir alla, ef slíkur vett-
vangur héldist til frambúðar.
Bretar eru bersýnilega staði-
ráðnir í því að halda samveldinu
áfram, þótt grundvöllur þess
þurfi að breytast. Á næstu ráð-
(Framhald á 6. síðu).
eru minni en ætta mátti í upp-
hafi. Vonandi leysist þetta verk-
fall fljótlega. Vonandi átta bæði
bakarasveinar og brauðgerðar-
hús sig á því í tíma, að eins og
stendur er verið að kenna borg-
arbúum að þessir aðilar eru
hreint ekki ómissandi, þótt ó-
þægilegt sé að geta ekki átt þá
að. En fólkið lærir að bjarga
sér sjálft, meðan hagsmunahóp-
ar bítast um „kjarabæturnaC.
Og þegar til á að taka aftur, og
menn hafa loksins komið sér sam
an um að réttmætit sé að stytta
vinnutímann og útþynna krónuna
en meira, kemur e. t. v. í Ijós,
að ekki er allt sem sýnist á papp
írnum. Líklegast. er, að þegar
baksitur hefst að nýju, verði
færra fólk en áður til að eyða
verulegum peningum fyrir sæta-
brauð t. d., sem það getur vel
án verið, og fieiri húsmæður en
áður, sem viðhalda þeim gamla
sið, að baka heima. í okkar
landi eru líka til lögmál viðskipt
anna, þótt djúpt sé á þeim á
stundum.
Gleymt er ýsusoðið. Gott er að Mbl.
hefir áhyggjur af lieill heimil-
anna í brauðmálinu. ,Mikið hefir
því farið fram síðan það tók að
sér að kenna húsmæðrum í borg-
inni, að ýsusoð væri alveg eins
hollt og mjólk. Batnandi fólki er
líka bezt að lifa. — Finnur.
Gjafir eru yður gefnar
‘BAVSroFAN