Tíminn - 24.03.1963, Blaðsíða 8

„ÆTLID ÞÉR AD HAFA d.
OKKUR AD FÍFLUM?"
„Íslandssinfónían" var frum-
flutt í samkomuhúsi háskólans
s.I. fimmtudagskvöld af Sinfón-
íuhljómsveit íslands, að við-
stöddum höfundinum, Henry
Cowell, sem tileinkaði þessa 16.
sinfóníu sína Vilhjálmi Stefáns-
syni landkönnuði.
Ég sat á tali vig Cowell þenn
an sama dag og spurði hann,
hvernig þeir hefðu kynnzt,
hann og Vilhjálmur.
— Það var nú svo einskær
tilviljun, sem nokkuð getur ver-
ið, ætli það hafi ekki verið fyrir
22 árum, jú, það var víst 1941.
Vig hjónin vorum að fara heim
úr samkomuhúsi í New York
og báðum þjón að útvega okkur
leigubil. Innan stundar er okk-
ur tilkynnt, að bíllinn sé kom-
inn. Um leið og dyrnar voru
opnaðar fyrir okkur og við stig
um inn, opnast hinar dyr bíls-
ins, og þar stígur inn aldraður
maður, sem líka hafði verið vís
að á þennan sama bíl af ein-
hverjum misskilningi. En það
voru margfr, sem biðu eftir bíl-
um þarna, o.g ekki var nema
sjálfsagt, að við notuðum sama
bíl, þótt við værum ekki að
halda í sama stað. Konu minni
varð starsýnt á manninn og
segir með sjálfri sér: ,,Ég þekki
þetta andlit. Hvaðan kemur
það?“ Og síðan upphátt við
gestinn: „Ekki vænti ég að þér
séuð herra Stefansson land-
könnuður?" „Jú“, anzaði mað-
urinn. Við ókum fyrst að húsi
Vilhjálms og þegar þangað kem
ur, vill hann endilega, að við
skreppum inn fyrir svo að hann
geti kynnt okkur fyrir konu
sinni. Við dokuðum vig andar-
tak og héldum síðan heim. En
það leið ekki á löngu, að Vil-
hjálmur hringdi og bauð okk-
ur heim. Varð úr þessu góg vin-
átta milli okkar hjónanna og
skiptumst við á heimsóknum.
— Hafði Vilhjálmur áhuga á
tónlist?
— Hann hafði þolinmæði til
að hlusta á mig, tala um músik,
og ég hlýddi hann segja frá
heimskautaferðum.
— Var Vilhjálmur músíkalsk
ur?
— Hann var svona álíka
álíka músíkalskur og ég fróður
um heimskautið. Einna mestan
áhuga hafði hann á þjóðlögun-
um, sem ég sagði honum frá og
hafði safnað í ýmsum löndum.
Mjög hafði hann gaman af, að
ég spilaði fyrir hann af plötu
Eskimóalag frá Baffínslandi,
þar sem hann hafði dvalizt, og
hann þekkti strax lagið. Allt
vi'ldi hann heyra er að Eskimó-
um laut. Ég sagði honum frá
músik Eskimóa í Síberíu, frá
því lagi þeirra, sem er aðeins
einn tónn, sem þeir halda samt
áfram tímum saman að syngja
og leika. Einn tónn — og samt
músik. Vilhjálmur var mjög gáf
aður og skemmtilegur maður
Ég var byrjaður á 16. sinfóníu
minni, þegar mér barst dánar-
fregn Vilhjálms. Þá ákvað ég
að tileinka honum verkið, þeg-
ar ég hafði lokið við það. Það
finnast í henni íslenzk stef.
— Hafið þér lengi þekkt til
íslenzkra þjóðlaga?
— f annað sinn, sem ég var
í Berlín um 1930, fór þangað
sem Guggenheim-styrkþegi, að
kynna mér samanburð á tónlist
Kennari minn þar hafði þá und
ir höndum plötuupptökur af ís
lenzkum þjóðlögum, sem Jón
Leifs hafði safnað. og ég fékk
að gera eftirmynd af þessum
plötum, og hafði heim með
mér. Það taldi ég mikinn feng.
— Þér hafig auðvitað kynnzt
Jóni Leifs í Berlín þá?
— Nei, okkar fundum bar
ekki saman þá. Ég kynntist ís-
lendingum fyrst í Kalifomíu,
þar sem ég tók að mér að
kenna músik við Stanford-há-
skóla, þegar ég kom heim frá
Berlín. Þetta var í háskólabæn
um Palo Alto, rétt norðan við
San Fransisco. Skömmu eftir að
ég kom þangað, hitti ég íslenzk
hjón, sem þar voru búsett. Ég
fór auðvitag strax að biðja þau
að kveða rímur fyrir mig, en
þau þóttust ekki kunna neina
stemmu. Hins vegar sungu þau
fyrir mig nokkur gömul íslenzk
sálmalög, svo það var nú strax
betra en ekkert. Þau hjónin
sögðu mér, að í San Fransisco
væru fjölmargir íslendingar bú
settir. Ég stakk upp á því við
hjónin, ag þau byðu öllum ís-
lendingunum heim til mín eitt-
hvert kvöld á næstunni. Þau
tóku vel í það, og við fórum að
skrifa boðskort. sem við send-
um svo öllum íslendingum
kringum San Fransisco-flóann
Ekki þáðu nærri allir boðið, en
44 komu samt á tilsettum tíma
Og þegar allir voru saman
komnir, fór ég að spyrja hina
ágætu gesti, hvort þeir kynnu
ekki gömul íslenzk kvæðalög
Flestir svöruðu því til, að þeir
myndu eiginlega ekki eftir
neinu slíku. Það var nú skrafað
um eitt og annað, og ég lét
bera gestunum hressingu —
ákavíti. Eftir fyrsta drykkinn
fór minnið að lagast hjá sum-
um, og þegar þeir höfðu fengið
2—3 drykki, voru enn fleiri
orðnir talsvert minnugir á
gamlar kvæðastemmur, svo að
ég varð hæstánægður með út-
komuna. Þetta varð hið
skemmtilegasta kvöld. Ég hafði
þó nokkur rímnalög út úr
þessu.
— Hvenær fóruð þér fyrst
ag kynna yðar eigin tónverk?
— Nú eru rúm fimmtíu ár
síðan ég hélt tónleika í San
Fransisco; lék þar verk eftir
mig á píanó og þá aðferð þeirri
sem ég nefndi „tone-cluster“,
lék með hnefanum og öllum
framhandleggnum opnaði
píanóið og lék beint á streng-
ina með því að strjúka þá og
grípa í þá. Þetta þóttu mikil
firn og margir áheyrendur urðu
andaktugir; gekk hreint fram
af sumum. Tíu árum síðar eða
árið 1922 fór ég til Þýzkalands
og hélt píanótónleika í Berlín
o,g Leipzig. Undirtektir í Berlín
urðu ekki sem verstar, því að
Berlínarbúar höfðu dálítið
kynnzt nýjustu tónlistinni. En
öðruvísi brá við, þegar ég kom
til Leipzig. Þar hafði ekki enn
verið flutt músik eftir t.d.
Stravinsky eða Schönberg eða
aðra byltingarmenn í tónlist.
Ég hafði ekki lokið vig fyrsta
verk mitt, þegar púað var á mig
alls staðar úr salnum. Þeim tón
leikum gleymi ég aldrei. Rosk-
inn maður reis úr sæti sínu og
ávarpaði mig á þessa leið:
„Ætlið þér ag hafa okkur alla
að fíflum?“ Síðan spratt ungur
maður á fætur, steytti hnefana
framan í mig o,g kallaði mjög
æstur: „Þér hafið svívirt Bach
og Mozart með því að bera
þennan ófögnug á borð og
nefna það músik. Yður væri ráð
legast að bvpja vður sem fvst
út úr Leipzig. og við gefum vð-
ur nokkrar mínútur t>l þess“.
Sessunautur þessa manns gat
sefað hann, bag hann að gera
borginni ekki þá skömm að
hleypa öllu upp. jafnvel þótt
þessi ungi Ameríkumaður vildi
verða sér til háðunaar. Varð
svo allt kyrrt um hríð og ég
fékk að ljúka vig tónleikana.
En strax að þeim loknum fór
allt í bál og brand Þessir tveir
ungu menn fóru að rífast á leið
inni út og lentu í blóðugum á-
flogum fyrir utan húsið. Ein-
hverjir ætluðu að stilla til frið-
ar, en allt lenti í einni áfloga-
bendu og lögreglan þurfti að fá
liðsauka til að tvístra mann-
fjöldanum. Það var þá aldeilis.
að ég átti erindi til þessarar
miklu’ músikborgar. Tónleikar
mínir þar urðu þag sem þeir
kalla „Skandale" á þýzkunni.
— En svo funduð þér upr
vðar eigið hljóðfæri. var þaf
ekki eitt hið fvrsta elektroniskt
hlióðfæri. sem fram kom?
— Ætli mér sé ekki óha?*1
ÞESSI MYND var tekin af Cowell á hinum frægu tónlelkum hans í
Þýzkalandi 1923, er hann minnist á í viðtalinu, þegar hann lék meS
hnefanum, olnboganum og handleggnum á nótnaborðið og opnaði
píanólð svo að hann gæti líka teygt sig inn í það til að leika beini
á strengina og berja kassann jafnt u'fan sem innan.

T í M I N N, sunnudagurinn 24. mar? 1863«