Alþýðublaðið - 18.01.1944, Blaðsíða 4

4
JMJÞYÐUBLAÐIP
Mánudagur 16. jauúar 1944
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Helfregn.
ENN syrgir þjóðin þrjá tugi
manna, er voru í röð henn
ar vöskustu sona. Ein af mestu
happafleytum flotans, togarinn
Max Pemberton, er horfin í djúp
hafsins með 29 manna áhöfn
innanborðs. Nagandi kvíði, sem
ríkti á heimilum þessara manna
síðari hluta síðustu viku, breytt
ist um helgina í nístandi sorg.
Öll von var talin úti. Togarinn
og hin mannvænlega áhöfn hans
var taliri af.
Það er ekki nýtt, að íslend-
ingar bíði mikið afhroð í skipt-
um sínum við Ægi. En tjón vort
á mönnum og skipum nú á styrj
aldarárunum er orðið svo gífur-
legt, að öllum hrýs hugur við.
Yfir þrjú hundruð manns hafa
látið lífið og um tuttugu skip
farizt, stór og smá. Meðal þess-
ara skipa eru stærstu, yngstu
og bezt búnu togarar flotans.
Sjómennirnir, sem látið hafa líf-
ið, voru hver öðrum vaskari,
enda er það alkunnugt, að á tog-
araflotanum er valinn maður í
hverju rúmi, hraustir menn,
vaskir og vel á sig komnir.
Þetta tilfinnanlega og óbætan
lega tjón íslenzku þjóðarinnar
er fyllilega sambærilegt við það
afhroð, sem hernaðarþjóðirnar
hafa beðið á sama tíma. Mætti
það vera áminning þeim, er
geipa um það í tíma og ótíma,
að íslendingar hafi uppskorið
velsæld eina á styrjaldarárun-
um.
Eigi tjáir að æðrast, er spyrj-
ást slík tíðindi og þau, er Max
Pemberton hvarf af yfirborði
hafsins með svo skyndilegum
hætti, að ekki er vitað hvernig
slysið bar að höndum. Öll þjóð-
in getur sett sig í spor þess fólks,
er hér á um sárast að binda.
Stórfelld sjóslys við strendur
landsins láta ekki ósnortið
hjarta eins einasta manns, enda
ekki nema að vonum. Engin stétt
verðs;kuldar fremur heitið ,,her-
menn íslands“ en sjómannastétt
in. Engin stétt þjóðarinnar legg
ur sig meira í hættu1 en þeir.
Engin stétt færir meira í bú allra
landsins ibarna en sjóménnirnir.
Undir engri stétt á þjóðin jafn
mikið um efnahagslega afkomu
sína eins og sjómönnunum. Þakk
arskuld þjóðarinnar við þá er
því hverju maimsbarni auðsæ
«g samúðin með eftirlifandi ást-
vinum óhvikul.
Margur leggur fyrir sig þá
spurningu, hversu sú skuld verði
bezt goldin, er slíka atburði sem
þennan 'ber að höndum. Sjálf-
sagt má finna við þeirri spum-
ingu mörg svör. En tvennt virð-
ist þar liggja næst og vera sjálf-
sögðust: að búa svo um hnút-
ana, að aðstendendur hinna
föllnu hetja og nánasta skyldu-
lið, eiginkonur, börn og foreldr-
ar, verði ekki íátin líða við það
á neinu efnalegu, að fyrirvinn-
unni er kippt í brott svo svip-
lega, isvo og, að sjómönnunum
sé búið vel í hendur, skipin
þeirra séu góð og fullkomin og
búin öllum hugsanlegum ör-
yggistækjum. Þetta tvennt er
frumstæðasta skylda þjóðarinn-
ar gagnvart sjómannastéttinni
og ætti sízt undan henni að
víkjast.
fíiaðmniidnr G. Hagalfn;
Kristmann kemur heim.
♦
Kristmann Guðmundsson:
Nátttröllið glottir. — Vík-
ingsútgáfan. Kvík 1943.
AÐ eru nokkur ár síðan
Kristmann Guðmundsson
fluttist heim til íslands, og
flestir munu ekki hafa vitað
betur, en að hann hafi sjálfur
þýtt úr norsku eða frumskrif-
að á íslenzku bækurnar Börn
jarðar og Gyðjan og uxinn. Nú
er nýkomin út eftir Kristmann
raunar löngu boðuð saga, Nátt-
tröllið glottir, og' blöðin getá
þess, að þetta sé fyrsta skáld-
ritið, sem Kristmann hafi frum-
skrifað á íslenzku, síðan hann
varð fullveðja rithöfundur. Um
hinar tvær áðurnefndu sögur er
það að segja, að mér þótti þær
standa mjög að baki öðrum bók-
um Kristmanns um stíl og flest
listræn einkenni, en á norsku
hefi ég ekki lesið þessar sögur.
En sannarlega er það hressandi
og gleðjandi að líta ofan í nýju
söguna og lesa hana síðan með
hinar í huga. Það er eins og
þarna sé allt annað tungutak,
já, allt annar höfundur en fram
kom t. d. í Börnum Jarðar. Nú,
er Kristmann fyrst kominn
heim sem skáld og listamaður
orðsins. Og sannarlega væri það
nú tímabært, að út kæmu á ís-
lenzku þær tvær af beztu sög-
um hans, sem út hafa verið
gefnar á norsku, en ekki enn þá
verið klæddar íslenzkum bún-
ingi. Nú getur Kristmann þýtt
þær sjálfur, en bækur hans eru
vandþýddar svo að vel sé, vegna
þess hve stíll hans er breyti-
legur, erfitt fyrir þýðandann að
hafa jafnoft hamskipti og þörf
gerist. Þær sögur, sem ég á við,
eru Det hellige fjell og Den
förste vaar, önnur margbreyti-
leg og veigamikil, hin fíngerð og
yfir henni unaðslegur blær
ungra vona og viðkvæmrar
æskuástar.
Nátttröllið glottir er löng
skáldsaga. Hún er raunar ekki
fullar 300 síður í þessari út-
gáfu, og hún er prentuð á það
þunnan pappír, að hún sýnist
svo sem ekki sérlega löng. En
væri ekki meira á hverri blað-
síðu en t. d. er í íslandsklukk-
unni, þá væri þessi saga Krist-
manns um það bil 460 síður, og
vaéri hún þá allmikil fyrirferð-
ar, ef pappírinn væri þykkur.
Þó að takmörk séu fyrir því,
hve lítið megi vera á hverri
blaðsíðu til þess að ekki verði
til lýta, og þótt mjög þykkur
pappír í bókum sé heldur leið-
inlegur, þá virðist mér þessi út-
gáfa heldur rytjuleg og um of
til hennar sparað. En prófarka-
lestur er góður, og svo er yfir-
leitt á bókum frá Víkingsútgáf-
unni. í þessu sambandi vil ég
geta þess, að band á bókum
þessa útgáfufyrirtækis er nú
oftast vandað og smekklegt, en
var fyrir nokkru svo hörmu-
legt, sem hugsazt gat. Shirtings
bandið á í verum, eftir Theódór
Friðriksson var t. d. þannig, að
forsmán var að.
Sú persóna, sem við kynn-
umst fyrst í Nátttröllið glottir,
er íslenzkur maður, sem kemur
heim eftir langa dvöl erlendis.
Hann er fæddur og uppalinn í
sveit þeirri, sem hann kemur í,
þegar við kynnumst honum
fyrst, en enginn þekkir hann
þarna, og það líður og bíður,
unz menn vita það almennt, að
þetta er sami maðurinn og
skyndilega hvarf íyrir mörgum
áratugum, þá fátækur ungling-
ur, lítillar ættar. Hinn nýkomni
maður ræðst sauðamaður að
höfuðbólinu og höfðingjasetr-
inu Fossi, þar sem nú býr Odd-
ur hreppstjóri, stórríkur maður
og ráðríkur, aðsjáll og harð-
drægur, en einu sinni bláfátæk-
ur og einskis virtur snáði. Yfir
hinum ókunna manni hvílir
dularfullur og framandlegur
blær. Hann hefir að farangri
tvær stórar kistur, hann býst
erlendum klæðum, hann les
bækur á óskiljanlegum þjóð-
tungum, og hann er að háttvísi
mjög ólíkur íslenzkri alþýðu.
Hann verst allra frétta um upp-
runa sinn og segir ekki náið frá
því, sem á dagana hefir drifið,
en við fáum þó að vita það, að
hann hefir víða farið o-g kynnzt
mörgum þjóðum, hefir þekkt
margur konur um dagana og
komizt í kynni við ýmsa erlenda
áhrifamenn. Við verðum þess
líka áskynja, að hann er sízt
snauður maður, og enn fremur,
að hann fer sínar eigin götur í
hugsun. Hann hefir þjáðst af
heimþrá, og nú vill hann draga
sig út úr solli veraldar og vera
kyrrlátur skoðandi lífsins, njóta
ilms íslenzkra grasa og lita-
dýrðar á lofti, hafi og hauðri —
og hyggst fylgja með athygli
þeim bárum, er rísa í hugum
hans gömlu sveitunga. En sú
verður raunin, að hann getur
ekki til lengdar verið hlutlaus á-
horfandi. Straumiða lífsins gríp
ur hann.. Ástríður hans vakna
og löngun til sjálfstæðs starfs.
Við skiljum þennan mann, en
samt er hann ef til vill sú af
persónum sögunnar, sem okkur
virðist höfundur sízt hafa blás-
ið í fullnægjandi lífi, en máske
hefir höfundur þegar gert hon-
um betri skil, því að svo er að
sjá á fjórðu síðu bókarinnar,
þar sem getið er óprentaðra
handrita frá héndi höfundar, að
hann hafi þegar fullgert sögu,
sem heiti Skuggi Nátttröllsins.
Það er margt fólk á Fossi.
Auk húsráðanda, Odds bónda og
konu hans, er tengdafaðir
þeirra, karlægur, en síprjón-
andi, tveir synir þeirra, báðir
kvæntir, og svo margt vinnu-
fólk, karlar og konur, sumt
nokkuð við aldur, annað á
blómaskeiði — og loks piltur og
stúlka, sem eru milli fermingar
og tvítugs. Þarna virðist allt
bundið traustum böndum hefð-
ar, auðs og valda. Hið eina, sem
bendir til nokkurrar veilu, er
það, að bóndi þjáist allmjög af
svefnleysi, og öðru hverju fær
hin mynduga og að því er virð-
ist allkaldrifjaða húsfreyja köst
af ,,frióðursýki“, verður þá blíð
og ástrík og hjálparvana eins og
hrellt og viðkvæmt b’arn.
Við komu hins ókunna og
framandlega manns kemst nokk
urt rót á hugi fólksins á heimil-
inu. Og nú kýmur það í
ljós, að undir kyrrlátu yfirborði
vanans, óttans eða skyldunnar,
byltast ófullnægðar hvatir og
meira og minna æstar tilfinn-
ingar og þrár, og nú rísa þarna
öldur, sem smált og sanátt æða í
allar áttir frá þeim miðdepli,
sem höfðingssetrið er, út um
sveitina, heim á hvern bæ, jafnt
bjargálnamannsins, sem hins
blásnauða kotungs. Við kynn-
umst nokkuð fáeinum mönnum
utan Fossheimilisins, en þó
einkum þeim anda, sem í sveit-
inni ríkir, og nú verður sagan
að því leyti táknræn og almenn,
að það, sem þarna gerist á sínar
greinilegu hliðstæður hvarvetna
í þjóðfélaginu, já, hvarvetria í
almennu samfélagi, þar sem
eins eða svipað er ástatt. —
Alls staðar þar, sem fólk hefir
stritað í fjötrum fátæktar og
vanmegns, þekkingarleysis, kúg
unar og gamallar hefðar, vakn-
ar það við vondan draum, kenn-
ir uggs og kvíða og kveljandi
tortryggni, þegar losað er um
fjötrana og það á að fara að
taka afstöðu til breyttra við-
horfa, og allur þorrinn kapp-
kostar að hjálpa þeim, sem vilja
þrengja helsið og herða á bönd-
unum á nýjan leik. En samt
sem áður: Það er þarna eins og
alls staðar annars staðar, þar
sem frelsi og réttlæti, mannúð
og umbótavilji hafa látið til sín
taka: Nokkrar manneskjur hafa
vaknað til vitundar um böl sitt,
og næst . . . næst, þegar tæki-
færi gefst, sýnir það sig, að þeim
hefir vaxið þróttur vona og
dirfsku — og helsi verða slitin
og fjötrar höggnir.
Eins og áður er á drepið,
þekkjum við að loknum lestri
einna sízt af persónum bókarinn
ar hinn framandlega mann;
sem kemur aðvífandi og gerist
þarna örlagavaldur. Hinar verða
í rauninni allar skýrar og okkur
að fullu skiljanlegar. Ef til vill
er hinn grályndi, seyrni og ó-
geðslegi öldungur, Eldjárn, fað-
ir húsfreyjuhnar, sú persóna,
sem verður okkur minnisstæð-
ust. Já, við sjáum karlkvikind-
ið, uppisitjandi í rúmi sínu, sí-
prjónandi, græneygan og
lymskulegan, vingjarnlegan og
blíðmálan, þegar því er að
skipta, en undir niðri logandi
af illkvittni, öfund og sjúklegri
löngun til að skaða þá, sem
enn geta notið sætleika auðs,
valda eða æsku og ásta — og
algerlega miskunnarlausan í
þrælatökum sínum á þeim, sem
komast undir vald flærðar
hans, girndar og slægvizku. Það
er vel af sér vikið hjá Krist-
manni að lýsa þessu mannhraki
þannig, að við trúum á lýsing-
una, tökum hana gilda, segjum
ekki höfundinn ýkja eða falsa.
Málið á bókinni er að blæ og
orðavali hrein-íslenzkt, og er
auðsýnilegt, að höfundurinn
hefir leitað til þeirra linda
íslenzks sveitamáls, sem hann
teygaði af í bernsku sinni. Hann
notar ýmis þau orð, sem ég hefi
D JARNI BJARNASON,
•D skólastjóri á Laugarvatni
ritar grein í „Tímann“, er hann
kallar „Blaðagreinar um nýjan
stjórnmálaflokk.“ Bjarni er að
vísu „loðinn“ í málfærslu sinni,
en þó virðist ekki vera hægt
um það að villast, hvorum
megin hjarta Bjarna er. í grein-
inni segir m. a. á þessa leið:
,,í þessum fáu línum verður ekki
ekki að því vikið, hvort við þurf-
um nýjan stjórnmálaflokk.
Persónulega hefi ég lengst af ver-
ið ánægður í mínum flokki og ein-
lægt fundizt Framsóknarflokkur-
inn, undir forustu Jónasar Jóns-
sonar, sinna vel og drengilega
nauðsynjamálum alþjóðar, þó mál-
efni sveitanna hafi afdráttarlaust,
samkvæmt stefnuskrá flokksins,
gengið fyrir öðrum málum.
Hitt er annað, að slík vinnu-
brögð, að flokkar og floklcsbrot
sameinist og að flokkar skipti um
nöfn, eru næsta hversdagsleg.
Hefir gerzt mikið af því hér á
landi og ekki sízt á síðustu árum.
Ég ætla, að allir, sem nokkurn
gaum gefa stjórnmálum, sjái að
flokkaskipting sú, sem nú er á Is-
landi, hlýtur að breytast mjög
bráðlega. f>ó einstaklingar og blöð
sýni slíkri tilhugsun andúð, mun
það lítið stoða. Halda menn, að
verkamannaflokkarnir verði tveir
eða fleiri til langframa?
Óðum fækkar þeim, sem trúa
því, að allra-stétta-flokks-kenning
Sjálfstæðisflokksins sé sönn og
þjóðinni gagnleg.
Treystir nokkur því, að til verði
dáðrík bændastétt á íslandi til
lengdar, ef bændurnir ekki sam-
eina sig í samstillta hagsmuna-
heild til sóknar og varnar?
Odýrf!!
Gardínutau frá kr. 1,50
Sirs 1,85
Léreft, mislit 2,00
Tvisttau 2,00
Kjólatau — — 6,50
Fóður — — 3,50
Silkisokkar — —- 5,50
Barnabuxur — — 7,50
/
Verztanbi Dyngja
Laugavegi 25.
ekki áður heyrt, en þau eru þó
fyllilega skiljanleg. Hitt kamr
að vera, að þau séu fullmörg og
áberandi sums staðar, og er það
greinilegt, að höf. hefir gert
sér far um að tína sem flesta
sérstæðra, alþýðlegra kjam-
lauka, þá er hann fór um gróð-
urlendi átthaganna og minnir
þetta nokkuð á Gunnar Gunn-
arsson í Heiðaharmi, þ. e. að
segja: báðir hinir heimkomnu
rithöfundar hneigjast að því,
hvor í sínum átthögum. . . Stíll-
inn á bókinni er svipmikill, blæ
þýður eða karlmannlegur, eftir
því sem við á, ekki ýkja sér-
kennilegur en ekki þá heldur
ankannalegur eða skrúfaður.
Norskir ritdómarar hafa oft
dáð þau blæbrigði, sem koma
fram í náttúrulýsingum Krist-
manns á norsku, og einmitt í
þessari bók nær hann þessum.
Frh. á 6. síðu.
Eru hugsandi menn sannfærðir
um, að sú sameining, sem vitan-
lega kemur fyrr eða síðar, beri
nafn einhvers núverandi flokks?
Mér þykir lang sennilegast, þegar
bændurnir vakna af illum draumi
niðurdrepandi margra ára inn-
byrðis deilna, sldri þeir flokk
sinn einhverju alveg nýju nafni
og meira að segja velji sér ný
andlit til forustu, ef þeir menn,
sem fyrir eru þegar aldan rís,
ekki skilja hreyfinguna.
Þrír af fjórum núverandi stjórn-
málaflokkum geta ekki átt langa
tilveru án stórbreytinga. Fram-
sóknarflokkurinn hefir langmesta
möguleika til að lifa og færast í
aukana að óbreyttu nafni og stefnu
skrá. Þó fer því fjarri, að ég segi
að ekki komi til mála að endur-
skoða bæði nafn flokksins og
stefnuskrá. Komi breytingar ekki
til greina undir neinum kringum-
stæðum, hlýtur þetta hvorttveggja
að vera fullkomnara en önnur
mannanna verk. Vil ég vona að
svo reynist, en ég vil ekki fullyrð®
það.“
Þórarinn Tímaritstjóri lætur
fylgja þessari grein Bjarna
ýmsar athugasemdir, sem að
samanlögðu eru miklu lengrl
en greinin sjálf. Er hann engan
veginn á sömu skoðun og
Bjarni, þótt aðstandendur Tím-
ans hafi ekki talið það ,,klógt“
að varna Bjarna skólastjóra
máls í blaðinu. —- Virðast ekki
enn læklca úfar með leiðandi
mönnum Framsóknarflokksins.
*
í nýútkomnu „Varðbergi“
birtir Þorvaldur Þórarinssoit
mjög atlíyglisverða grein, sem
vissulega ætti að geta verið til
(Frh. á.6. síðu.)