Morgunblaðið - 26.06.1930, Blaðsíða 29

og þannig koma fram tvær al-
gengar persónur: hæfileikamað-
urinn, sem leitar á náðir vínsins,
og draumóramaðurinn, grobbar-
inn, Sölvi Helgason.
Líkt og þegar vjer reynum
eftir persónubrotunum, sem vjer
-sjáum i bókmentunum, að mynda
oss skoðun á því, hvað hefði
getað orðið, á svipaðan hátt
reynum vjer að skygnast eftir
lyndi þjóðarinnar, hverja ávexti
það hefði getað borið og gæti
ef til vill enn. En það hefir, svo
sem vonlegt er, opinberast á
margvíslegan hátt, og ávextir
þess eru oft ekki annað en brota-
silfur. Oft verður rannsakand-
inn að yfirgefa ljósheim hinna
sönnu bókmenta og fara á gand-
BOR8BKBLABU) 0<><><><><><><><><><><><><><><><> <><><> <><><><><><><> <><><><>-C><><C><><><><><><>
enginn þekki íslenskt ímyndun-
arafl til hlítar, sem ekki hefir
glímt eitthvað við riddarasögur
og aðrar ýkjusögur. Að óreyndu
mundi maður ekkert' sjá þar
nema afvegaleitt hugarflug, nje
geta trúað því, að það gæti borið
nokkra nýtilega ávöxtu. En í
verkum Einars Jónssonar sjáum
vjer þennan samá hæfileika, og
þar kemur hann af stað stór-
merkjum. Þar hafa skilyrðin ver-
ið svo góð, að hann hefir náð að
þroskast á heilbrigðan hátt. Hef-
ir hjer að vísu um leið gerst lyft-
ing á hinni upphaflegu hneigð:
ímýndunaraflið þjónar hjer há-
um hugsjónum. En slíkar um-
skapanir sem þessi er eitt af því,
sem best glæðir þá von, að menn
reið um undirheima skáldleys-j ing íslendinga eigi framtíð fyrir
onnar. Mjer er nær að halda, að|höndum.
_____ r
Einkenni Islenöinga.
Eftir Hallöór Hermannsson prófessor.
Það hefir lengi kveðið við, að
íslendingar væru í mörgu ólík-
ir öðrum þjóðum. Þegar á fyrstu
öldum fslandsbygðar fínnum
og viðfangsefnið er næsta erfitt,
því að svo i^iargt verður að at-
huga, og í mörg horn að líta,
og rannsóknaaðferðimar standa
vjer þess merki, að þeir hafi haftj enn mjög til bóta. Árangurinn
sjerstök einkenni, sem útlend- af þessum rannsóknum vill þv'
ingar tóku eftir. Þá þegar þóttu einatt reynast nokkuð á reiki,
þeir nokkuð einrænir, enda og sitt sýnist stundum hverj-
bundu þeir einatt ekki bagga um, og er því leikmönnum hætt
®ína sem aðrir samferðamenn.
HcMdór Hermannsson.
%
Meðal frændþjóðanna þóttu
þeir brátt skara fram úr í ýms-
um andlegum efnum, svo sem
ækáldskap og sagnaskemtun;
voru þeir því oftast aufúsugestir
á mannamótum, við hirðir kon-
nnga og í húsum höfðingja. Og
þegar leið á miðaldimar, urðu
þeir með mestu bókmentaþjóð-
um Norðurálfunnar, sem enn
má sjá vitni.
Um það hefir oft verið ritað
og rætt, hvaðan þeir hefðu þjóð-
areinkenni sín, en þó verður
▼arla sagt, að menn hafi kom-
:ist að nokkurri fastri niðurstöðu
í því efni, enda er ekkert á-
hlaupaverk að rekja til róta
gáfur manna, kosti og lesti. Að
vísu þykjast menn nú standa
betur að vígi í því tilliti en áð-
ur, enda hafa á síðari tímum
við að virða þetta að vettugi. Það
er að vísu gott að hlaupa ekki
eftir hverri nýjungarkenningu,
sem borin er fram af fræði-
mönnum, en á hinn bóginn er
ekki rjett að taka þær ekki til
greina eða athugunar, þótt þær
brjóti í bág við gamlar venjur
og erfðatrú, ef annars aðferð
in virðist benda í rjetta átt.
öneitanJega ætti að vera auð-
veldara að rekja einkenni Is-
lendinga en annara þjóða, af
þeirri ástæðu, að saga þeirra
sem þjóðfjelags er kunn frá
upphafi. Engin þjóð í gamla
heiminum er evo stödd sögulega
sem Islendingar, því að engin á
Land»ámabók sem þeir. En þótt
forfeður þeirra sjeu skráðir
margir í þá bók, þá er það ekki
nóg; — þar liggur nokkuð bak
við, sem sje feður þeirra og for-
feður, og þá stendur hnífurinn
í kúnni. Að vísu kunnum vjer að
rekja ættir þeirra til Noregs eða
Bretlandseyja, en þá erum við
líka mitt 1 þjóðablönduninni, því
að ekki voru síður þjóðir bland
aðar í þann tíð en nú á dögum,
og þá kemur spurningin um það,
frá hvaða þjóð eða þjóðablönd-
un þessi eða hinn eiginleiki sje
runninn.
Þrátt fyrir erfiðleika og ó-
vissu þess konar rannsókna
mega menn þó engan veginn
láta þær undir höfuð leggjast
því að þótt undirstaðan kunni
einatt að vera vafasöm, þá grafa
þær oft svo margt nýstárlegt
upp, sem vert er að veita at-
komið upp ýmsar vísindagrein- hygli, og eru víst enda flestar á
ir, sem fást við að rekja slfkt
og rannsaka meðal einstaklinga
og heilla þjóða, svo sem þjóð-
fræði eða mannfræði, sálarfræði
og annað þess konar. En sumt
af þessum greinum er ennþá á
byrjunar- eða tilraunastiginu,
rjettri leið, þótt skamt sjeu
komnar sem stendur. Mannfræð
isrannsóknir og mælingar próf,
Guðmundar Hannessonar hafa
vísindamönnum ‘ erlendis þótt
mjög markverðar, og það verð-
ur ekki annað sjeð en þær bendi
í sömu átt um skyldleika okk-
ar við aðrar þjóðir sem sagn-
fræðin greinir. Auðsjáanlega er-
um við ekki alnorskir að upp-
runa; inn í æðar okkar hefir
komist nokkuð af öðru blóði,
enda staðfestir ein af nýjustu
vísindagreinum það líka, blóð-
flokkafræðin. Þannig styðja nú-
tíðar vísindin sagnirnar um
comu margra landnema frá
Bretlandseyjum.
En auk þessara mælinga og
alóðrannsókna þykjast menn
líka finna hjá íslensku þjóð-
inni ýms einkenni í gafnafari
og hegðun, er bendi heldur suð-
ur um haf en austur til Noregs.
Fyrst er að telja skáldskapar-
gáfuna og gömlu bókmentirnar;
í því þykjast menn merkja
skyldleika við aðra en Norð-
menn, og er þá helst Keltum til
að dreifa. Þeir sem heima sátu
í Noregi af ættmönnum íslensku
landnámsmannanna komust al-
drei svo langt í þeim greinum
sem afkomendur útflytjend-
anna. " Því hafa Islendingar,
segja mannfræðingarnir, feng-
ið gáfurnar til þessa annars
staðar frá. Og svo koma sagn-
fræðingarnir og segja, að saga
íslensku þjóðarinnar beri þess
skýran vott, að hún sje óróa
gjörn, deilugjörn, einráð og þoli
engan aga, og þetta sjeu ekki
norrænar dygðir heldur kelt-
neskir lestir. Þannig hjálpa
sagnamennirnir mannfræðing
unum, og þeir hver öðrum.
Hjer er þó ekki alt talið. Nú
eru til þeir menn, sem leggja
aðaláhersluna í þessu máli, ekki
á blóðið eða beinin, sem menn
hafa tekið að erfðum frá for
f> ðrunum, heldur á umhverfið
og kringumstæðumar, sem þeir
fæðast í, alast upp við og lifa við
alla sína æfi. Þetta setur ef til
vill, segja þessir fræðimenn,
dýpri og varanlegri merki á ein-
staklinginn í byrjun og síðan á
þjóðina í heild sinni, en margt
af því, sem erft er frá áum og
örfum.
Ekki er ólíklegt, að þessi
skoðun hafi allmikinn sannleika
í sjer fólginn. Og það er einmitt
gott tækifæri til að reyna hana
á Islendingum, þVí að þeir hafa
lifað öðru lífi en flestar aðrar
þjóðir af sama kynstofni nú um
tíu aldir, bæði líkamlega, and
lega og stjómarfarslega.
Eitt með fremstu andlegu
einkennum Islendinga þykir
vera hin mjög algenga skáld
skapargáfa. Það munu vera
næsta fáar þjóðir sem eiga jafn
mörg skáld og hagyrðinga. Það
má leiða sterkar líkur að því, að
hjer sje um erfðir að ræða frá
Norðmönnum. Skáldskapur var
\ist almennur í Noregi þegar
fyrir Islands bygð, en brátt tóku
tslendingar frændum sínum þar
eystra fram í honum og urðu
nálega einir um hituna. Það virð-
ist ástæða til að ætla, að þeir
hafi lagt stund á skáldskap
beint af praktiskum ástæðum.
sumir þeirra að minsta kosti, því
að hann var meðmæling með
þeim til konungshirða og höfð-
ingja erlendis. Nú er vissulega
norræni skáldskapurinn forni
ekki háfleygur; hann er öllu
°íra bygður á lærdómi en list-
fengi eða andagift. Það er æf-
ingin og venjan, sem hefir ráð-
ið honum meira en verulegar
sjerstakar gáfur, jafnvel alt
fram til síðustu tíma. Það verð-
ur því eiginlega ekki sjeð, að
hjer sje nauðsynlega um frá-
arugðið gáfnafar frá Norðmönn-
um að ræða, sem bendi til kyn-
ölöndunar úr annari átt. Skáld-
skapur hefir orðið Islendingum
að vana, því að þeir hafa feng-
ist svo mjög við hann gegnum
allar aldir.
Nokkuð líkt má segja um
aðra grein íslensku bókment-
anna, sagnaritunina. Upprunann
má víst rekja þar til hinna
norsku forfeðra. Sagnaskemtun
hefir eflaust tíðkast í Noregi áð-
ur Island var fundið og numið.
Ilana fluttu landnemar með sjer
til nýja landsins, og þar var
sjerstök rækt lögð við haná ein
mitt af ástæðum landsmanna og
stöðu þeirra í heiminum. Þeir
rifu sig upp úr gömlu mannfje-
lagi, þar sem margir þeirra voru
mestu virðingarmenn og áttu
mikið undir sjer, og fluttu á ó
bygða ey, þar sem alt var nýtt
cg lítill fjelagsskapur meðal
manna í strjálbýlinu. Endur-
minningarnar voru ríkar í huga
þeirra, og hver sem kunni að
segja frá forfeðrunum í gamla
landinu, frá afreksverkum í út-
löndum, var kærkominn gest-
ur hvar sem var. Hvað lítið sem
til bar í nýbygðinni, var fært í
frásögur — þáð var svo fátt um
annað að hugsa, fátt, sem glapti
fyrir og Ijet menn gleyma. Því
þroskaðist og þróaðist sagnalist-
in þama svo vel, og þegar rit-
listin kom sunnan úr löndum, þá
voru þessar sögur settar á kálf-
skinn og grundvöllurinn lagður
til hinna skrifuðu bókmenta, er
reynst hafa þjóðinni svo mikils-
verðar í baráttunni fjrrir tilver
unni og aukið sóma hennar út á
við. Hjer er því eiginlega engin
knýjandi ástæða til að leita til
kynblöndunar Bem skýringar á
bókmentastarfi þjóðarinnar.
Líkamsbygging Islendinga er
auðvitað tekin að erfðum frá
forfeðrunum, og þar finnast
kannske greinilegust merki kyn-
blöndunar, eins og dr. Halfdan
Bryn hefir svo vel og skemti-
lega rakið í grein einni, sem
hann skrifaði um uppruna ís
lensku þjóöarinnar, en þó hefir
hann að því leyti líka lagt all
mikla áherslu á gáfnafarið og
skaplyndið. Auðvitað hafa þó
Islendingar hreint líkamlega
orðið fyrir breytíngum á þess-
um öldum vegna loftlags, land-
lags, og lifnaðarhátta, sem hafa
verið frábrugðnir því, sem
frændþjóðimar bjuggu við.
Ef til vill er að mörgu leyti
pólitíska sagan íslenska ein-
kennilegust, - og líkust til þess
að hafa sett merki á hegðun
þeirra og hugarfar. Landnáms-
mennrmir komu úr gömlu mann-
fjelagi, þar sem að minsta kosti
höfðingjalýðurinn lifði frjálsu
og óbundnu lífi. Framkvæmda-
stjórn var þar lítil og hnefa
rjetturinn mátti sín mikils. Þeg
ar þessu var breytt, flýðu þeir
land, því að þeir vildu ekki
beygja sig fyrir konungsvald
inu. Islenska ríkið var sett á
stofn, þar sem, eins og komist
hefir verið að orði, alt var lög
en engin stjórn. Þar var lög-
gjöf og' dómstólar, en enginn
settur til að sjá um framkvæmd
laga og dóma. Þetta leiddi til
þess, að menn deildu um mál-
in jafnvel eftir að þau voru til
lykta leidd fyrir dómstólunum.
Það leiddi aftur til lítilsvirð-
ingar á lögum alment, og menn
treystu einatt mannafla og auð
meira en góðum málstað. Þar
af kom agaleysi og menn vönd-
ust ekki á að lúta neinu yfir-
valdi í landinu, enda er víst
rjett ályktað, að þetta hafi að
lokum orðið íslenska ríkinu að
falli. Þá tók útlenda stjómin
við. Hún varð gegnum allar ald-
ir eitthvað fjarlægt, sem menn
varla þektu til fulls, gátu sjaldn
ast felt sig við, eða borið virð-
ingu fyrir og hlýju til. Og eig-
inlega varð hún ávalt einskon-
ar óvinveitt vald; aðalhlutverk
hennar var að ná fje út af þjóð-
inni, og aldrei hafa menn vænst
verulega neinnar hjálpar,
styrks eða linkinda frá henni.
Hún tók aldrei frumkvöð til
neins, sem horfði þjóðinni til
framfara og viðreisnar, öllu
heldur spyrnti á móti öllu þess
conar. Þegar eymdin var mest,
urðu þeir þó stundum að krjúpa
niður og biðja miskunnar af
sessu útlenda valdi.
Eiginlega á það ekki vel við
slendinga að krjúpa og niður-
lægja sig fyrir öðrum. Þeir eru
skapmiklir og deilugjarnir,
ivort sem þeir nú hafa erft það
frá Norðmönnum eða Irum. For-
feður þeirra gátu svalað skapi
sínu á vestrænum þjóðum á Vík
ingaöldinni, en eftir að þeir
settust að á Islandi, var við
engan að deila nema við ná-
grannana, sína eigin samlanda.
öll barátta þeirra, öll sam-
kepni varð vegna legu lands-
ins heinfa fyrir eingöngu. Þeir
söfnuðust aldrei saman sem ein
)jóð undir merkjum til þess að
berja á annari þjóð eða að
keppa í verslun eða öðru við
útlendinga. Þess vegna hefir í *
raun og veru þjóðin aldrei tek-
ið höndum saman sem heild,
aldrei horfst í augu við líkam-
legan óvin, aldrei barist upp á
líf og dauða til að verja fje
og frelsi gegn útlendu valdi.
Það útlenda vald sem þeir áttu
við að eiga, var sleipt eins og
„Böjgen“ í Peer Gynt, eins og
vofa, sem ilt var að fá -tök á.
Baráttan gegn því varð þess
vegna dreifð, og mest megnis í
skjölum og skrifum. Alt þetta
hefir sett sitt merki á lundar-
far og framkomu þjóðarinnar.
Þjóðartilfinningin hefir ekki
orðið næm, sjerstaklega ekki
gagnvart útlendingum; menn
taka ekki upp þykkjuna fyrir
aðra Janda sína, heldur bara
fyrir sjálfan sig, og þykir jafn-
vel gaman að sjá náungann fá
skelli við og við frá útlending-
um, af gömlum og nýjum ná-
grannaríg. Reyndar er nú víð-
ar pottur brotinn í því efni en
hjá löndum okkar.
Það sem kannske er mest at-
hugavert, er, að Islendingar
gegnum margar aldir hafa al-
drei fe*igið að koma fram sem
þjóð gagnvart öðrum þjóðum.
Alt þeirra samband og öll við-
skifti hafa í því efni gengið