Morgunblaðið - 30.01.1944, Blaðsíða 5

Summdagur 30. janúar 1944
MORGUNBLAÐIÐ
5
Þjóðfundar-
hugmyndin.
Nokkrar umræður hafa brö-
ið síðustu viku um > þá hug-
mynd, að kallaður yrði 'samafí
þjóðffndur. til þess að1 afgrejða
sjálfstæðismálið. Tilefni þess-
ara umræðna er brjef ríkis-
stjóra til forseta Sameinaðs
þings.
Jónas Jónsson hreyfði þess-
ari hugmynd árið 1941, en eink
um var hún rædd á þingi og
utan þings árið eftir, 1942, þeg
ar um það var talað, og ákvörð-
un um það tekin, með hvaða
hætti lýðveldið skyldi stofnað.
Frá þessari hugmynd var horf-
ið þá, m. a. vegna þess, að það
lá í augum uppi, að erfitt
myndi reynast að ná samkomu-
lagi um það, hvernig ætti að
kjósa til þessa fundar.
Þessir annmarkar komu glögt
í ljós nú, er hugmyndin var
vakin upp, með nýstárlegum
hætti. Því þar er stungið upp
á, að fella niður við þetta full-
trúaval, einmitt þau ákvæði
kosningalaganna, sem mest
horfa í lýðræðisátt, en á fund-
inum ættu sæti nokkrir em-
bættismenn sjálfkjörnir.
Sennilegt er, að menn komi
sjer saman um, að sú sam-
.fe
m &
1942. En þeim -mun frjálsari
, og„ alm.ennari bátttaka, þejjn
mun betri vomr eru um þa
þjóðareining, sem máli þessu er
nauðsynleg.
Síðasta viðbáran.
Síðustu viðbárur, sem heyrst
hafa frá undanhaldsmönnum í
sjálfstæðismálinu, eru þær, að
þeir óttist, að stórveldin gleypi
okkur, smáþjóðina,- ef vi,ð slít-
um öll tengsli við Danmörku.
Um þetta er ekki skrifað opin-
berlega. En þessi á að vera
midiraldan í andófinu, risin af
þeirri frómu ósk, að ef málið
yrði dregið á langinn, þá
kynni svo að fara, að við dytt-
um aftur á bak ofan í þann
lukkupott, að njóta hinnar
dönsku umönnunar í framtíð-
inni.
Jeg fæ ekki efast um, að
danska þjóðin vilji okkur vel
í einu og öllu. Og Danir myndu
fúsir til þess að veita okkur
framtíðar vernd. En það efa
jeg', að nokkur sje sá Dani
til, að hann eygi. nokkurn
möguleika á þvi, að danska

Ui{!ui
29. janúar 1944
rir
j J .........
<
krafist annars en nú? Að við
þurfum að læra að færa fórnir,
og sanna með því, að við sje-
um þess fyllilega megnugir og
eigum það skilið, að lifa í hin-
um nýja heimi sem sjálfstæð
þjóð. Enginn hjálpar okkur til
þess, nema við sjálfir, er þar
að kemur.
Sjóslysin.
Vegna hinna tíðu sjóslysa
héfir allmikið verið rætt um
sjóferðir, slysavarnir, skipa-
byggingar og annað. sem að ör-
yggi skipa lýtur. Orðin eru til
alls fyrst, og fullkomin nauð-
syn, að ekki verði látið sitja
við orðin tóm, heldur leitað
gaumgæfilega eftir öllu því í
gerð og meðferð skipanna, sem
kann að auka á slysahættuna,
svo úr þeim annmörkum og
mistökum verði bætt.
Þegar talað er um fórnir ís-
lendinga, sem af er þessari
styrjöld, er rjettilega bent á
sjómannastjettina, því márgur
hann hefði hjer sett sig skör
hærra en honum barýog viður-
kenna, áð það vald, sem hann
í upphafi þóttist hafa í hendi
sjer, hefði hann ekki, a.m.k.
ekki fyrri en einvaldsdraumar
hans væru ofurlítið farnir að
rætast.
Utanríkismálin.
Fyrir nokkrum dögum birt-
ist forystugrein’ í dagblaðinu
Vísi um annað ímyndað vald-
svið Vilhjálms Þór. Þar er því
haldið frarn, að ábyrgðarmað-
ur Morgunblaðsins hafi framið
lögbrot, með þvi að birta á
gamlársdag.þá fregn, að Pjetur
Benediktsson yrði sendiherra í
Moskva. Sagan um viðskiftin
við Vilhjálm Þór ráðherra út
af því máli, verður ekki rakin
hjer, fyrri en frekari tilefni
gefst til. En milli höfundar Vís-
isgreinarinn og þessa ráðherra
er sýnilega mjög innangengt.
Vilhjálmur Þór og Vísis
,,ráðherrann“ halda því fram,
að blöð megi ekkert birta um
utanríkismál, nema að fengnu
koma, sem endanlega fjallar þjóðin eða dönsk stjórnarvöld
geti veitt okkur nokkra aðstoð,
hvað þá vernd gegn ásælni
annara, ef í það fer. Reynsla
undanfarinna ára og alda sann
ar það, að þegar eitthvað ber
út af, undir eins og mikilsverð
átök verða í heiminum, þá er
ekkert samband til, milli Dan-
merkur og íslands. Þetta hefir
sagan leitt í ijós og það
alveg jafnt þó Island væri ,á
pappírnum óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis. Enda var að
heita mátti rangri bókun, van-
gæslu eða ónákvæmri fundar-
gerð kent um að tenglsin við
Danmörku voru ekki rofin eft-
ir Napoleonsstyrjaldirnar fyrir
130 árum.
Verkefnin.
Nú er útlitið þetta: Samein-
uðu þjóðirnar búast til þess, að
láta smáþjóðirnar njóta sín í
vináttu og samstarfi við hinar
stærri og voldugri. Það er al-
sjómaðurinn hefir látið lífið leyfi utanríkismálaráðherrans.
um málið, eigi að vera sem
rjettust mynd af þjóðarviljan-
um. En yrði valin þjóðfundar-
leiðin, samkv. hinni endur-
vöktu hugmynd, myndi strax í
upphafi vakna sundrung um
skipulag þess fundar.
Annað íkveikjuefni til sundr
ungar yrði það, að menn kynnu
að eiga erfitt með að sætta sig
við, hvaða verksvið slík þjóð-
fundarsamkomu hefði. Mönn-
um myndi detta í hug, að þar
yrðu tekin upp önnur mál,
sjálfstæðismálinu óviðkomandi,
hin viðkvæmus'tu deilumál,
svo sem ef menn vildu grípa
tækifærið til þess að hrófla
óþyrmilega við eignarjetti éin-
staklinga, taka upp gagngerð-
ar breytingar á kirkjuskipun-
inni o. s. frv. Því tæplega yrði
um að ræða þjóðfund, nema
hann hefði alt á sínu valdi.
Stjórnarskrár-
breytingin.
Vegna þessara og annara ann
marka á þjóðfundarhugmynd-
inni, hurfu menn frá henni
1942, en þingflokkarnir urðu
ásáttir um, að setja í hans stað
ákvæði í stjórnarskrána, þar
sem svo er fyrir mælt, að Al-
þingi geti með einfaldri sam-
þykt gert þær breytingar á
stjórnarskránni, sem nauðsyn-
legar eru til lýðveldisstofnun-
ar, og þær breytingar gangi í
gildi, þegar meiri hluti kjós-
enda í landinu hefir samþykt
þær.
Þannig gekk Alþingi frá
stjórnarskrárbreytingunni
haustið 1942, og var hún
skömmu síðar staðfest af rík-
isstjóra.
Með henni er trygð sú ör-
Úggasta þátttaka þjóðarinnar
um stofnun lýðveldis, sem unt
er að fá. Því með þessu móti ____r___________x ______
á hver einstakur kjósandi, J þá tilfinningu, lesari góður,
milliliðalaust, að segja til um ( þegar þú heyrir um hörmung-
það, hvort hann vill að lýðveldi jar, skort og bágindi á megin-
verði stofnað, gður eigi. Ef landi Evrópu, að óbragð geti
fyrir morðtólum ófriðaraðila.
En síðan hafið umhverfis ís-
land var yfirlýst hernaðar-
svæði, og tundurdufl geta ver-
ið hjer hvar sem er, verður það
eigi greint með vissu, hvort
ýms sjóslys stafav ai' styrjald-
arástæðum eöa öðru.
Fyrir ári síðan var efnt til
rannsóknar á einu mesta sjó-
slysinu, til að reyna að gera
sjer grein fyrir, hvort þar
hefði nokkur mistök átt sjer
stað, sem menn í framtíðinni
gætu varast. Rannsókn þess-
ari lauk í september. en árang-
ur hennar er enn í geymslu-
hólfum Stjórnarráðsins.
Fyrirspurn og svar.
Fyrir nokkrum dögum var
atvinnumálaráðherrann, Vil-
hjálmur Þór, spurður að því á
Alþ„ hvers vegna ekki hefði
verið birtar almenningi nið-
urstöður hÍQnar umræddu
rannsóknar. Var honum á það
gerlega undir okkur sjálfum j bent, að til þess hefði rann-
komið, hvernig okkur farnast I sóknin verið látin fram fara,
í þeim alþjóðafjelagsskap. En að leitað væri eftir vitneskju,
það er fullkomlega tími til þess
kominn, að við hefjum mark-
vissan undirbúning undir það,
að vera sem best viðbúnir hin-
um nýju tímum.
í ræðuútdrætti þeim, sem
birtist hjer í blaðinu eftir ut-
anrikisráðherra Norðmanna,
eru tilfærð ummæli hans við-
víkjandi væntanlegu samstarfi
þjóðanna. Þess er vænst, að
smáþjóðirnar njóti frelsis. En
þess er krafist, að fyrir rjett-
indi og öryggi smáþjóðanna,
taki þær á sig fórnir.
Hernumdar þjóðir, og þær,
sem átt hafa við skort að búa,
hafa lært að meta frelsi sitt,
og lært um |eið að færa fórn-
ir.
En hefir íslenskur almenn-
ingur læi't það? Þekkir þú ekki
menn viljá fá sem glegst -fram
vilja þjóðarinnar í þessu efni,
þá er engin leið til þess ör-
uggari en sú, sem þingið valdi
komið í munn þjer, af þeim
allsrtægtum,- sem hjer eru born-
ar á borð? Skyldi ekki koma
sá dagur, að af okkur verði
sem mönnum kæmi að gagni, i
viðleitninni til að sporna gegn
sjóslysum. í þeim tilgangi var
sjódómi falið að rannsaka mál-
ið.
Atvinnumálaráðherra, Vil-
hjálmur Þór, tók þessari ábend
ing æði kuldalega í upphafi.
Upplýsti hann það fyrir þing-
heimi, að hann hugsaði sjer að
ráða því sjálfur hvenær nið-
urstaða sjódóms yrði .birt, eða
hvort hún yrði birt.
Bjarni Benediktsson varð í
þett^ sinn til þess að opna
augu ráðherra þessa fyrir því,
að hann misskildi hjer valda-
aðstöðu sínal Hann hefði ekk-
ert leyfi til, þó atvinnumála-
ráðherra væri, að blanda sjer
í málefni dómstóla. Enda sjer
hvert mannsbarn, að þá væri
þjóðíjelagið einkennilega á vegi
statt, ef ráðherra, ámóta og
þessi, rjeði því, hvað kæmi
fyrir almenningssjónir af á
kvörðunum og niðurstöðuih
dómstólanna.
Varð Vilhjálmur ráðherra að
játa það fyrir þingheimi, a§.
Ut af birtingu fregnarinnar um
sendiherrann í Moskva vitna
báðir í hegningarlagagrein um
landráð, þar sem refsing er á-
kveðin alt að 16 ára fangelsi.
Jeg held þvrí fram, að ekki
aðeins ritstjórn og ábyrgðar-
maður Morgunblaðsins, heldur
allir ritstjórar og blaðaútgef-
endur landsins verði að fá úr
þvi skorið hvort „hágöfgin'* og
vísirinn hafi rjett fyrir sjer í
því, að hjer sje ekki það mál-
frelsi og prentfrelsi lengur i
landinu, sem bæði blaðamenn
og almenningur ætlast til.
Jeg held því ennfremur fram,
að ef það reynast lög í landi, að
blaðamenn þurfi að leita sam-
þykkis utanríkismálaráðherr-
ans í hvert sinn sem þeim dett-
ur í hug að birta eitthvað um
utanríkismál, þá sje hjer á ferð-
inni svo óhæfileg frelsisskero-
ing, að hvorki sje viðunandi
fyrir blaðalesendur nje útgef-
endur. •
Hágöfgin í stóra herberginu
í Stjórnarráðinu vill ekkert
undanskilja, er hann markar
valdsvið yfir blöðunum, að þvi
er snertir . utanríkismál. Mjer
er spurn. Hver eru takmörkin?
Er t. d. sambandsmál okkar
við Danmörku ekki utanríkis-
mál? Kynni ráðherrann ekki
að geta dregið fram úr pússi
sínu einhverja hegningarlaga-
grein, ef einhver skrifaði um
það mál, öðru vísi en honum
þóknast?
Frjáls blöð.
Tvenn ólík sjónarmið ráða
hjá Morgunblaðinu og höfundi
Vísisgreinarinnar. Morgunblað-
ið óskar eftir málfrelsi og engu
síður þó Vilhjálmur Þór hafi
verið settur í ríkisstjórn. En
höfundur Vísisgreinarinnar,
sem hvorki er lögfræðingur
nje blaðamaður, jarmar eftir
yfirráðum valdsmannsins í
stóra herberginu, er örevmir
um yfirráð bæði yfir dómstól-
um og blöðum. Velur svo hver
um það, eftir eðli oð geðþótta,
hvor málstaðurinn er betur við
hans hæfi. . t l i
Samgöngumál.
Mjólkursölunefnd fór | i
skemtiferð hjer á dögungm
með nokkra þingménn. Til-
ætlun fararinnar var að sanna
fyrir ferðafjelögunum, ,að fært
væri bílum til Krýsuvíkur, ef
þangað væri bílvegur, en ekki
yfir Hellisheiði. Töluðu forráða
menn mjólkursölunnar um
þetta eins og nýja uppgötvun.
En til þess þarf enga rannsókn
arferð að vita, að eftir því,
sem land er hjer hærra yfir
sjó, má búast við meiri snjó-
þyngslum. Þetta er nokkuð al-
kunnugt.
Eins má fyllilega gera ráð
fyrir, að eftir því, sem fleiri
eru samgönguleiðir milli Rvík-
ur og Suðurlandsundirlendis-
ins, eftir þvi verða samgöng-
urnar öruggari.
En þeirri kórvillu skýtuí
upp í sambandi við hina ein-
kennilegu rannsóknarför, að
Krýsuvíkurvegur geti komið í
staðinn fyrir Hellisheiðarveg.
Þetta kemur aldref til mála,
af þeirri einföldu ástæðu, að
Hellisheiðin er 40 km styttri,
en Krýsuvikurleiðin. — Fyrir
nokkra daga á ári, sem Krýsu?
vikurleið er fær, en hin ófær,
er ekki hægt að lengja akveg-
inni mill Rvikur og austur-
sveitanna alla daga ársins um
40 km, eða jafnlangan veg og
er frá Rvík austur á Kamba-
brún.
Þær 10 milj., sem færu til
þess að gera akveg um Krýsu-
vík, kæmu því aðeins að gagni
við flutíiinga þá daga, sem hin
ar leiðirnar um Hellisheiði og
Mosfellsheiði eru ófærar. —
kostnaður við umbætur og við
hald við heiðarvegina yrði sá
sami eftir sem áður.
Þetta ættu menn að athuga
og þurfa engar bílferðir eða
rannsóknir til. Annars litu
menn svo á, að formaður mjólk
ursölunefndar sr. Sveinbjörn
prófastur Högnason, færi ekki
í bílferðir fj’rst um sinn, nema
hann væri nauðbeygður til.
jr
- Armann
Framh. af fjórðu síðu.
fram skjaldarglíma Armanns.
Þátttakendur i henni eru alls
16 frá 4 fjelögum, 5 frá ÍR, 5
frá KR, 5 frá Ármanni og 1 frá
U.M.F. Trausta.
Á miðvikudaginn 2. febr.
verður fimleikasýning fyrir
almenning. Sýna þar úrvals-
flokkar íjelagsins, karlar og
konur. — Sýningin verður svo
endurtekin á fimtudaginn fyr-
ir börn. Alt föstudagskvöldið
verður handknattleikskepni.
Fyrst sýna flokkar úr Ár-
manni handknattleik, en síðar»
keppir úrvalsflokkur kvenna
úr Ármanni við úrvalsflokk
kvenna úr KR. og meistara-
flokkur Ármanns (ltai'lar) við
meistaraflokk Vals. Á laugar-
daginn 5. febr. verður hnefa-
leikakepni. Verður að öllum
Mkindum kept í 7 þyngdar-
flokkum. — Afmælisfagnað-
inum lýkur svo með afmælis-
hófi í Tjarnarcafé laugardag-
inn 12. febrúar.
Aðgöngumiðar að sýningun-
um fást í Bókaverslun Sigfús-
ar Eymundssonar og Bókabúð
Lárusar Blöndal. )