Morgunblaðið - 22.11.1963, Blaðsíða 20

20
MORCU N BLAÐIÐ
Föstudagur 22. nóv. 1963
GAVIN HQLT:
1
IZKUS YNING
i.
Rannsókn mín á óstandinu í
tízkuverzluninni bar ekki nema
einn árangur — og hann hét
Claudine! í fyrstunni virtist
þetta vera ósköp hversdagslegt
mál, smávægilegt og hreint ekki
á mínu sviðL Ég var að búast
við einhverju leiðinlegu og jafn
vel vandræðalegu, þegar ég
gekk eftir Dallysstræti og leit-
aði að tízkuhúsinu Réne Clibaud
h.f. Vissulega bjóst ég ekki við,
aí rekast á morð áður en ég
væri orðinn mörgum klukku-
stundum eldrL
Þegar Joel Saber fól mér er-
indið, gaf hann mér litlar upp-
lýsingar um það í smáatriðum.
Hann sagði bara: — Ég hef
verið að bíða eftir þér, Ritzy.
Náungi, sem heitir Clibaud,
hringdi. Ég þarf að biðja þig
að fara yfir í Mayfair og tala
við hann. Þetta verður á West
End-taxta, ef við getum eitthvað
hjálpað honum.
— Það er gleðilegt, að þú
skulir vera orðinn svona mikill
kaupmaður, sagði ég. — Með
sama áframhaldi förum við að
geta étið þrisvar á dag! En hver
er þessi Clibaud?
—René Clibaud, svaraði hús-
bóndi minn. — Hann er tízku-
sali. Teiknar kjóla og þessháttar
á kvenfólk. Eftir því, sem mér
skilst, er einhver að plata hann
— stinga af með teikningarnar
hans — en það segir hann þér
allt nánar. Hér er heimilisfangið.
Og, vel á minnzt . . Þú verður
að fara varlega að mannskapn-
um þarna. Segðu ekki nafnið
þitt fyrr en þú hittir náungann
sjálfan. Hann bíður eftir þér,
svo að þér er betra að bregða
undir þig betri löppinni.
Þetta lagðist ekkert vel í mig.
Ég sá sjálfan mig innan um
snuggandi búðarstelpur og hroka
fullar sýningarstelpur. Ég átti
að fara að festa eithvað á þær,
og það var ekki neitt skraut-
blóm. Og ég var argur út í allt
kvenkynið í morgunsárið. Alla
leiðina heiman frá mér í Notting
Hill hafði ég verið að hugsa um,
'hvað það gæti verið gott að
ganga í klaustur.
Þegar ég kom út úr skrifstof-
unni hans Joels, var Millie Wise,
sem var allt þrælaliðið í skrif-
stofunni hjá okkur, að rusla í
glæpaskránni í ytri sknfstof-
unni.
— Kannastu nokkuð við
Réné Clibaud? spurði ég.
Hann renndi inn skúffunni í
skjalaskápnum og sneri sér að
mér. Hún þurfti ekki að opna
munn til þess að gefa til kynna,
að hún kannaðist mætavel við
nafnið, en var hinsvegar hissa
á, að heyra það af mínum
munnL
— Hvað hefur hann gert fyr-
ir sér? spurði hún. — Hefur
hann eitrað fyrir Verzlunar-
ráðið?
Ég lét eins og ég hefði ekki
heyrt til hennar. — Sjáðu tii,
sagði ég. — Þú ert alltaf með
nefið niðri í þessum tízkulepp-
um. Hvernig er hann? Er hann
góður?
— Já, hann er góður, svaraði
hún. Þú ætlar þó ekki að fara
að gefa mér nýjan kjól?
— Mér finnst þessi fu'.lgóður,
sem þú ert L
— Fullgóður, þó, þó! í fjcg-
ur ár varð ég að druslast í ein-
kennisbúningi, og þegar ég loks
ins slepp úr honum, þá hef ég
ekki efni á öðru en þessum
druslum! Clibaudkjóll kostar
sextíu pund og ef ég hyl nekl
mína fyrir fjögur pund, þá heit-
ir það eyðslusemi-
Hún strauk kjólinn sinn úr
fellingunum, svo að ég gæti
horft betur á hann. — Vxltú
bara líta á hann! sagði hún í
skipandi tón.
Ég gat ekkert fundið að kjóin
um. Efnið var fullsæmilegt og
sniðið snoturt, og hún hafði eitt
hvert lag á að bera fötin sín vel
— nýtt lag. Þessi fjögur ár í
kvennahersveitinni höfðu mikið
lagað hana til. Þau höfðu slétt
út ýmsar misfellur á vaxtarlag-
inu og liðkað hreyfingarnar.
Kannski voru bláu barnsaugun
dálítið hörkulegrL og stundum
brá fyrir röddinni í einhverju,
sem fékk mig til að halda, að
hún væri enn liðþjálfi að skipa
fyrir. Hún fjasaði meira en áður,
en það er nú heldur ekki svo
auðvelt að koma út úr hernum
og inn í borgarlegt líf aftur. Mér
fannst sjálfum óviðkunnanlegt
að vera ekki lengur með væng-
ina á brjóstinu. Það komu dag-
ar þegar manni fannst veröld-
in vera ein flatneskja, og þetta
var einn þeirra daga. Við höfð-
um ekki fengið neitt verkefni,
sem því nafni væri kallandi, í
sex mánuði, og ég var farinn að
verða órólegur. Ég var farinn að
halda, að ég mundi neyðast til
að fara aftur í blaðamennskuna,
og mig var farið að dreyma um
gömlu dagana í New York og
víðar. En Mayfair var ekki einn
þeirra staða, sem komu fyrir
í draumum mínum.
Neðanjarðarlestin kom mér.
ekki í betra skap og heldur ekki
New Bond Street, þegar þang-
(VI) Grunsemdir um Ward
færast í aukana.
Frá nóvember 1961 til maí
1962 voru margir farnir að hafa
Ward grunaðan. í samkvæmi í
rússneska sendiráðinu virtist
hann eins og heima hjá sér.
í viðtölum við sjúklinga sína
var hann sýnilega hlynntur
kommúnisku stjórnarfari. Marg-
ir héldu, að hann væri hættu-
legur öryggi landsins. Skýrslur
tóku að berast öryggisþjónust-
unni, og einnig Sérdeild borgar-
lögreglunnar, sem lét þær ganga
áfram til öryggisþjónustunnar.
Stephen Ward fékk að vita, að
nú væri hann talinn grunsam-
leg persóna. Þessvegna gaf hann
sig sjálfur fram við öryggisþjón-
ustuna — vafalaust' í þeim til-
gangi að verða fyrri til. Hinn
28. maí 1962, talaði sami maður-
inn þar við hann, sem áður hafði
hitt hann. Hann gaf svo skýrslu
um, að
„aftur og aftur fullvissaði
Ward mig um það, að ef
Ivanov reyndi nokkurntíma
að nota sér hann í ólöglegum
tilgangi, eða virtist tilleiðan-
legur til að bregðast sjálfur
trausti sínu, skyldi hann hafa
samband við öryggisþjónust-
una án tafar . . . álit mitt á
Ward er óbreytt frá því, sem
áður var . . . hann er inni við
beinið heiðarlegur náungL þó
að hann hafi gleypt of mikið
af þessum áróðri, sem Ivanov
hefur veríð að troða í hann.
Ég held ekki, að hann sé
kommúnisti, en hitt er víst,
að hann hefur einkennilegar
skoðanir á stefnu Rússa í al-
þjóðamálum. Ég held ekki, að
hann mundi viijandi verða
landi sínu ótrúr, en hitt er
að kom. Ég var feginn þegar ég
kom í alla kyrrðina í Dallys-
stræti, en þegar ég fann spegil-
glers-forhliðina á tízkuhúsi Cli-
bauds, gat ég ekki annað en
fyllzt viðbjóði. En sá ekki ann-
að en viðgerða framhlið á skraut
legri búð. Ég tók ekkert eftir
húsinu, sem búðin var í.
Skömmu síðar átti það fyrir mér
að liggja að fá áhuga á hverj-
um einstökum krók og kima
hússins, inngöngum, útgöngum
og göngum, en í þessu bili
kærði ég mig kollóttan um það
allt saman. í mínum augum var
þetta bara eins og hver önnur
búð, sem ég hafði óbeit á, Ég
leit ekkert inn um gluggana. Ég
ýtti bara upp glerhurðinni í
málmumgjörðinni og gekk inn.
Grannvaxin straumlínustúlka,
með dökkt hár, sem var greitt
aftur frá höfðinglegu ennL tók
á móti mér. Ég sagði, að ég vildi
tala við hr. Clibaud. Hún var
fljót að leiðrétta mig og sagðist
skyldu athuga, hvort M’sieu’
Clibaud væri viðlátinn, og stik-
aði burt án þess að spyrja mig
frekar.
Göngulagið hennar var ekki
slorlegt. Hún gekk upp stiga bak
sviðs — stiga, sem minnti mest
á nýtízku leiksviðsútbúnað,
skrautlegan en þó í hófi. Hún
steig niður hvorum fætinum
eftir annan, eins og hún væri
að æfa einhverja stranglega
reglubundna list. Þetta átti víst
að sýna, að hún kynni sitt verk,
en ég hafði ekki annað upp úr
því en það, að hún hefði digra
ökla.
Ég var einn eftir. Ég leit kring
um mig, en þó án allrar for-
vitni. Búðin var bæði löng og
breið og Wiltonteppi á öllum
gólfum, fallega brúnleit. Þarna
var ekkert, sem gaf til kynna, að
ég væri kominn í tízkuhús —
ekki svo míkið sem einn ein-
asti sýningarskápur. Ég sá
nokkra stóla, eina tvo setbekki
mér jafnframt ljóst, að hann
kynni að geta gert af sér mik
inn skaða, óviljandi. Einn
augljósasti galli hans er sá,
að hann er um of málgefinn”.
36
(VII) Utanríkisráðuneytið
fær aðvörun.
Öryggisþjónustan hélt áfram
með því að fullvissa sig um, að
öryggisráðuneytið hefði upplýs
ingar um Ward. Hún ritaði
ráðuneytinu bréf dags. 12. júní
1962 og átti einnig viðtal við
það og benti því á, að Ivanov
væri einnig meðlimur njósna-
deildar Rússa, og að Ward væri
bæði barnalegur og lausmáll.
Fáum mánuðum síðar tóku að
berast skýrslur til öryggisþjón-
ustunnar um saurlifnaðarstarf-
semi Wards. Hinn 4. október
1982 var þjónustunni tilkynnt,
að „eftir því sem ég heyri um
Ward og viðskipti hans við kven
fólk og hinn geysistóra kunn-
ingjahóp hans, hef ég sterkan
grun um, að hann útvegi rík-
um mörmum stelpur".
Þá kom byltingin á Kúbu til
sögunnar. Rússar voru farnir að
flytja kjarnavopn til Kúbu og
Bandaríkjamenn ætluðu að fara
að stöðva skipin. Órólegustu dag
arnir voru eftir 24. október
1962, þegar rússnésk skip voru
að stefna til Kúbu — og til
sunnudags 28. október, er þau
sneru við. Þessa daga gerði Ward
æðisgengnar tilraunir, að beiðnr
Ivanos, til að fá Samveldið til
og nokkur borð, allt grennlulegt
og létt — allt nýtízkulegt, en
minnti þó á einhvern gamlan
stíl. Þarna voru speglar og lista-
verk eftir þekkta málara, sem
hefðu getað verið frummyndir.
En ég var ekki þarna kominn til
að skoða list. Og enginn tími
til þess, hvort sem var.
Einmanalegur, lítill maður
kom niður stigann. Búðarstúlk-
an með digru öklana kom á
eftir honum, en hann var samt
einmanalegur á svipinn. Hann
var vel búinn og nýpressaður,
í röndóttum buxum, tvíhnepptu
vesti og snilldarlega sniðnum
jakka. Hann var klæddur eins
og starfi hans sómdi, en ein-
hvernveginn féll hann ekki inn
í umhverfið samt. Það var eins
og stiginn vildi ekki líta við
honum og höggmyndirnar fitj-
uðu upp á trýnið á honum. Ef
til vill hafði ég búizt við ein-
hverjum hátignarlegum eiganda
að skerast í leikinn. Hann vildi,
að ríkisstjórn hennar hátignar
ætti frumkvæðið upp á eigin
hönd og kallaði saman fund
æðstu manna.
(VIII) Ward er ekki að treysta.
Þegar hér var komið var utan-
ríkisráðuneytið orðið tortryggið
gagnvart Ward og bað öryggis-
þjónustuna um upplýsingar um
hann, og 2. nóvember 1962, sagði
starfsmaður hennar (sá sami
sem jafnan hafði talað við
Ward) utanríkisráðuneytinu, að
„hann á heilan hóp af áhrifa-
mönnum, sem eru ýmist
kunningjar eða sjúklingar
hans, þar í ýmsa úr ríkis-
stjórninni. Það var þetta
atriði, sem kom okkur til að
gefa honum nánari gætur, af
því að við héldum, að hann
gæti veitt upp úr þeim vand-
meðfarnar upplýsingar og
látið þær ganga áfram til
Ivanovs. Ward er mannblend-
inn og málugur; hann telur
Ivanov raunverulegan vin
sinn; hann er einnig lítt siða-
vandur og sagður að hafa út-
vegað háttsettum vinum sín-
um girnilegar hjákonur. Það
er ekki auðvelt að meta Ward
með tilliti til öryggisins, en
við teljum, að líklega sé hann
ekki maður, sem mundi svíkja
land sitt viljandi, en hann er
mjög undir áhrifum Ivanovs,
að það væri mjög óráðlegt að
treysta honum“.
Mér finnst það alveg augljóst,
að allt árið 1962 hafi öryggis-
þjónustan haft vakandi auga á
framferði Wards og Ivanovs, og
látið utanríkisráðuneytið fylgj-
ast með öllu á viðeigandi hátL
svip og afmældu göngulagi, eins
og hjá stúlkunni. En hann var
of taugaóstyrur og flumósa í öll-
um hreyfingum. Mér fannst
næstum eins og hann væri þarna
einskonar aðskotadýr, sem væri
að stelast inn. Hann var eigandL
sem ekkert átti, — ekki einu
sinni sjálfan sig. Hann leit á mig
eins og ég hefði verið lögtaks-
maður.
Hann sagði: — Þér ætluðuð að
hitta mig? Hvað gat ég gert fyrir
yður?
Hann minnti mig mest á geit
— og ég gat ekki þolað geitur.
Ég sagði: — Hvað get ég gert
fyrir yður? Ég heiti Tyler — frá
Saber & Tyler. Mér skilst þér
viljið fá okkur til að rannsaka
eitthvað.
Hann leit snöggt í kring um
sig, en ég hafði þegar fullvissað
mig um, að stúlkan væri utan
heyrnarmáls. Hún var farin
lengst aftur í búðina.
20. kafli.
ÖRYGGISÞJ ÓNUSTAN 1963 —
ÞRJÁR MIKILVÆGAR
ÁKVARÐANIR.
(I) 29. janúar 1963.
Brottför Ivanovs.
Skothríðarmál Edgecombes
kom ekki öryggisþjónustunni
við beinlínis; en eins og ég hef
áður vikið að, varð það til þess,
að Christine Keeler fór í blöðin
og seldi þeim sögu sína, með
þeim afleiðingum, að Ward tók
að hafa áhyggjur stórar. Hann
hitti Ivanov 18. janúar 1963, og
það liggur beint við að álykta,
að hann hafi bent honum á, að
sagan mundi bráðlega koma
fram. Áður en tveir dagar voru
liðnir hafði Ivanov gert ráðstaf-
anir til að hverfa úr landi —
miklu fyrr en búizt var við. Um
22. janúar 1963 fékk öryggisþjón
ustan að vita, að hann ætlaði að
fara þann 29. janúar 1963, og
raunverulega fór hann þann
dag.
(II) Profumo hittir yfirmann
öryggisþjónustunnar.
í millitíðinni hafði þe>*i yfir-
vofandi birting sögunnar borizt
til eyrna. Profumos. Að kvöldi
28. janúar 19^3, hafði Astor lá-
varður varað hann við hætt-
unni. Án tafar bað Profumo yfir
mann öryggisþjónustunnar að
koma og finna sig, hvað hann
gerði kl. 6,45. Tilgangur Pro-
fumos með þessu (að því er yfir-
manninum virtist) var að fá að
vita, hvort hann gæti nokkuð
gert til að stöðva birtingu Christ-
ine Keeler í blöðunum. Hann
skýrði yfirmanninum frá kunn-
ingsskap sínum við Ward, en
upp úr honum hafði hann hitt
ChrLstine Keeler og Ivanov,