Morgunblaðið - 01.06.1965, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLADID
ÞriðjudagUT 1. júní 1965
Alinnisvarðinn afhjúpaður. — (Ljósm.: Heimir Stígsson). __
Minnisvarði Jóns Þorkelssonar
afhjúpaður í Innri-Njarðvík
króna. Fyrir tilstilli Thorchilii-
sjóðs var stofnaður fyrsti barna
skólinn á landinu — Hausastaða
skóli á Álftanesi og auk þess
hafa síðar komið skólar í Kjal-
arnesþingi notið margháttaðra
styrkja og fyrirgreiðslu frá þess
um sjóði. í lok ræðu sinnar af-
henti sýslumaður hreppstjóra
Njarðvíkurhrepps, Ólafi Sigur-
jónssyni, minnisvarðan til varð-
veizlu og umönnunar í fram-
tíðinni. — Ólafur hreppstjóri
veitti minnisvarðanum viðtöku
með snjöllu ávarpi og að því
loknu gengu fram tveir nem-
endur úr unglingaskóla Njarð-
víkur og afhjúpuðu myndina.
Meðal annars gat Ólafur þess
að landeigendur í Njarðvík
hefðu að þessu tilefni gefið um
7 þúsund fermetra lands um-
hverfis minnismerkið og væri
það ætlað sem skrúðgarður
Njarðvíkinga í framtíðinni og
mundi bera nafnið Thorchilii-
garður.
Þegar lokið var afhjúpun
minnisvarðans og hann blasti
við sjónum manna í látleysi
sínu og táknrænni fegurð, tók
til máls Bjarni M. Jónsson,
námsstjóri, og rakti hann í stór-
um dráttum störf og stefnu
Jóns Þorkelssonar og fyrstu
æskuár hans í Innri-Njarðvík
og samhengið í mótun æskuár-
anna og ævistarfsins og mælt-
ist Bjarna vel að vanda. Að
ræðu hans lokinni flutti Helgi
Elíasson, fræðslumálastjóri,
ávarp og að því loknu lék Lúðra
tíðum krófur til stjórnarvald-
anna um bættan aðbúnað
skólapilta. Þá gerði hann ítar-
legar tillögur um bætt ástand
Lagði hann þetta sjálfur fyrir
kirkjuráðið í Kaupmanna-
höfn og fékk þvi áorikað, að
skipaður var sendimaður tU
þess að rannsaka mennir.gar-
ástandið á íslandi og gera til-
lögu til úrbóta. Fyrir valinu
varð Ludvig Harboe, síðar Sjá-
landsbiksup. Túlkur hans og
skrifari var svo Jón Þorkels-
son. Voru þeir á rannsóknar-
ferðalaginu í 4 ár, 1741—1745.
Þeir dvöldust fyrstu 3 árin á
biskupssetrinu að Hólum. Þeir
rannsökuðu lestrarkunnáttu
fólksins, yfirheyrðu presta og
grennsluðustu eftir menningu
hverrar sveitar og sóknar.
Upp af tiilögum þeirra
spruttu margskonar framfarir,
sem gjörbreyttu ástandinu til
bóta. Árið 1745 mátti heita að
2 af hverjum þremur íslend-
ingum væru ólæsir, en 30 ár-
um síðar var þessu alveg snú-
ið við, svo mjög hafði lestrar-
kunnáttu fleygt fram eftir för
þeirra Jóns og Harboes.
Jón Þorkelsson dvaldist eftir
þetta í Kaupmannahöfn til
dauðadags, 5. mai 1759. Rúm-
um mánuði fyrir andíát sitt
gerði . hann erfðaskrá sína
Allar eigur sínar eftir sinn
dag, gaf hann fátækum börn-
um í átthögum sínum, Kjalar-
nesþingi. Það voru 4000 rd,
auk nokkurra jarða. Þetta er
Skólaminjasýning ■ Keflavík
sveit Keflavíkur undir stjórn
Herberts Hriberscheks og sam-
einaðir kirkjukórar Gullbringu
stærsta gjöf, sem gefin hefur
verið til barnauppeldis á ís-
landi. Skyldi stofna skóla í átt-
högum gefandans og veita þar
fátækum börnum bóklegt og
verklegt uppeldi. — Sé gjöfin
reiknuð til nútímagengis,
myndi sjóðurinn í Kaupmanna
höfn hafa numið 6—7 milljón-
um króna, en að viðbættum
jörðunum á íslandi myndi
hann hafa nurnið 9—10 millj-
ónum.
Jón Þorkelsson ritaði sig á
latínu Thorkillius. Var sjóður-
inn við hann kenndur og kall-
aður Thorkilliisjóður.
Á kostnað sjóðsins var stofn-
aður skóli að Hausastöðum á
Álftanesi árið 1791. Var hann
starfræktur til 1812. Árið 1804
—1805 var sá skóli eini starf-
andi skóli í landinu. Fyrsti
skóli Reykjavíkur var styrkitur
af Thorkilliisjóði á árununa
1830—1848. Síðar voru veittir
styrkir til skólahalds víðar 1
Gullbringu. A 40 ára tímabili,
frá 1873—1913 var greiddur úr
Thorkilliisjóði styrkur til 4900
barna til uppfósturs og mennt-
unar. Veittir voru styrkir úr
•jóðnum til skólabalds viða
i Gullbringusýslu. ,
— toj.
L Frá skoiasýuingunni í Keflavik.
Forseti íslands skoðar skólasýninguna.
verið I því augnamiði og
mundi að nútíma peningaverð-
mæti nema um 10 milljónum
sýslu sungu undir stjórn Geirs
Þórarinssonar, organista.
Athöfn þessi var öll hin virðu
legasta og samboðin göfugmenn
inu Jóni Þorkelssyni, sem hef-
ur markað hin dýpstu spor í
sögu alþýðufræðslu á íslandL
Að lokinni athöfninni í Innri-
Njarðvík fóru gestir til kaffi-
drykkju í nýja samkomuhúsinu
í Ytri-Njarðvík og voru þar
ræður fluttar, sem allar hnigu í
sömu átt, að þakka og virða hið
mikla og gæfuríka ævistarf
Jóns Þorkelssonar.
í skólum Njarðvíkur og Kefla
víkur voru opnaðar handa-
vinnusýningar skólabarna og
skoðuðu gestir þær. í gamla
barnaskólanum í Keflavík var
sérstök skólaminjasýning, sem
sýnir sögu skólamálanna í Kjal-
arnesþingi, svo sem föng eru á.
Forseti íslands skoðaði skóla-
sýninguna sér til mikillar á-
nægju í fylgd með forseta bæj-
arstjórnar Keflavíkur, Alfreð
Gíslasyni, og bæjarstjóra,
Sveini Jónssyni.
Jón Þorkelsson var skóla-
meistari í Skáiholti í 9 ár.
Þótti hornwn í mörgu ábóta-
vant við skólahaldið og geröi
Keflavík, 31. maí.
SÍÐASTLIÐINN laugardag fór
fram mikil hátíð í Innri-Njarð-
víkum, vegna afhjúpunar minn-
isvarða Jóns Þorkelssonar skóla
meistara í Skálholti, sem fædd-
nr var í Innri-Njarðvíkum árið
1697.
Fyrir nokkrum árum var haf-
izt handa um að gera minnis-
varða um Jón Thorkillius, er
reistur skyldi á fæðingarstað
hans. Forgöngu um þetta hafði
aýslumaður og sýslunefnd Gull-
bringusýslu og forustumenn
skólamála í Kjalarneskjördæmi.
Minnismerkið gerði Ríkarður
Jónsson, myndhöggvari, og sýn-
ir það uppfræðarann sitjandi
með tvö börn við hné sér, svip-
hreint og fallegt minnismerki.
Minningarathöfnin hófst með
guðsþjónustu í Njarðvíkur-
kirkju, sem séra Björn Jónsson
flutti og valdi sér að texta
kraftaverkasöguna er Jesús
mettaði fjöldann með fimm
brauðum og tveim fiskum.
Að lokinni guðsþjónustu var
fengið á hátíðasvæðið, sem er
•ustan megin við kirkjuna og
búið var að reisa minnisvarð-
mxin. Viðstaddir þessa minning-
•rathöfn voru forseti íslands,
herra Ásgeir Ásgeirsson, Gylfi
Þ. Gíslason, menntamálaráð-
herra, Guðmundur f. Guð-
mundsson, utanríkisráðherra,
svo og forustumenn Njarðvíkur
hrepps og Keflavíkurbæjar,
einnig forvígismenn skólamála
úr Kjalarnesþingi. Ríkisstjórnin
skipaði á sínum tíma Thorchilli-
nefnd til að annast þetta verk-
efni, ásamt nefnd úr héraði og
hafa þessar tvær nefndir unnið
vel saman.
Þegar safnazt hafði verið sam
an við hið hjúpaða minnis-
merkL hófst ganga skólabarna
úr Kjalarnesþingi — að undan-
skildum bæjunum — til hátiðar
svæðisins og stjórnaði Þor-
steinn Einarsson göngunnL þar
sem hver skóli gekk undir sínu
merki og fána og lúðrasveitir
drengja úr Keflavík og Mos-
fellshreppi léku undir göng-
unni.
Þegar allt var samansafnað
og hinir virðulegu gestir gengn-
ir til sætis, kvaddi Bjöm Svein-
bjarnarson, sýslumaður, sér
hljóðs, lýsti hann forsögu þessa
máls, svo og ævi og starfi Jóns
Þorkelssonar og hinni miklu og
höfðinglegu gjöf hans til al-
þýðufræðslu á fslandi, sem er
stærsta gjöf, sem gefin hefur