Morgunblaðið - 20.04.1967, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1967.
BœndahÖfðinginn og fyrrv. alþingismaður:
Hákon í Haga níræður
VtBSTAN Breiðafjarðar gefur að
líta eina hina fegurstu og stór-
brotnustu sveit þessa lands,
Banðaströndina. Takmörkin að
vestan er hin „kalda Skor“, sem
Eggert Ólafsson sigldi frá í síð-
ustu för sinni, að austan, miður
Kjálkafjörður, fast að rótum
Þiigmannaheiðar. Þegar auga er
rennt suður og austur yfir
Breiðafjörð, blasir við hinn víð-
áttumikli fagri fjallahringur, en
þar gnæfa hæst eins og traustir
verðir, Snæfellsjökull, Vaðla-
fjöllin og Gláma. Upp af haf-
fletinum inan þessa hrings lyfta
sér óteljandi eyjar og sker, þar
sem æðurinn hreiðrar sig, mergð
anarra fugla verpir og selurinn
sólar sig á klöppunum. Fyrir
allri ströndinni, frá Siglunesi I
Vatnsfjarðarbotn liggur drif-
hvítur sandurinn, sem í öðrum
löndum myndi þykja mikið verð
mæti og aðlaðandi þeim, sem
nautn hafa af að svamla í sölt-
um sæ, og velta sér á eftir á
volgri sandströnd. Hér Ijóðar
báran ljúflega við sand þegar
blíð eru veður, en ýfir sig og
fellur með þungum róm og mik-
illi orku þegar vindar taka að
vaxa.
Hér liggja grænar grundir á
miHi fjalla og fjöru. En kjarr
og skógi vaxnir dalirnir skerast
inn á milli fjallanna, sem gnæfa
hátt yfir ströndinni. Hér belja
fram straumharðar ár og hér
leika sér lækir, sem silfraðir fisk
ar sækja í fæðu og unað. í
þessu umhverfi mótaðist sál
Hákonar í uppvexti, þróttur
hans, kjarkur, lífsskoðun og
skapgerð öll. Hann varð ómeng-
að barn sinnar tíðar og þeirra
lífskjara, sem sú kynslóð átti
við að búa. Margt af því bezta
sem þá brenndi sig inn í sál
hans, situr þar enn slípað og
fágað af nærri heillrar aldar
lífsreynslu og lýsir upp rökkrið,
sem sjóndöpur augu öldungsins
megna ekki lengur að víkja að
fullu á brott.
Á Hreggsstöðum, næst utasta
býlinu á Barðaströnd, fæddist
Hákon þ. 20. apríl árið 1877.
Foreldrar hans voru Kristófer,
síðar bóndi á Brekkuvelli Sturlu
son bónda í Vatnsdal Einarsson-
ar, og kona hans Margrét Há-
konardóttir bónda á Hreggstöð-
um Snæbjarnarsonar. Voru hér
í báðar ættir sterkir vestfirzkir
stofnar. Hákon er fyrsta barn
þeirra hjóna af seytján börnum
er þau eignuðust alls, hvar af
fjórtán komast til fullorðins ára.
Lifa enn tólf þeirra systkina, en
meðalaldur þeirra er nú 77 ár
og 7 mánuðir. Mun það eins-
dæmi hér á landi og þótt víðar
sé leitað, að svo stór systkina-
hópur nái slíkum aldri.
Kristófer faðir Hákonar var
hinn mætasti maður, vel greind-
ur og forustumaður í sveitar-
málum árum saman. Var mörg
ár oddviti og sýslunefndarmaður
og átti lengi sæti í fasteignamats
nefnd Vestur-Barðastrandasýslu.
Bar faðir minn mikið lof á hann
í öllu samstarfi, en þeir áttu ár-
um saman samstarf í fyrrnefnd-
um opinberum störfum. Mar-
grét móðir Hákonar var einstæð
kona og einstæð móðir Það er
engín meðalkona, sem liggur
sautján sængurlegur, fæðir
manni sínum sautján börn og
elur þau upp til manndóms og
dáða.
Brekkuvellir, þar sem allur
hópurinn ólst upp, var lítil jörð
án nokkurra sérstakra hlunn-
inda. Það hefur því verið fá-
dæma þrekvirki, að framfæra á
því litla koti svo stóran barna-
hóp, og ekki gert nema að til
hafi komið mikill hyggindi í
öllu daglegu lífi, óvenjuleg sam-
heldni fjölskyldunnar og aðstoð
sjálfra barnanna strax og þau
uxu úr grasL Hefur sú byrði
komið fyrst á herðar elzta syn-
inum og síðan á hvert barnanna
af öðru. Þar hefur ekki verið um
mildan skóla að ræða, en um
hollustuna efast enginn sem veit,
að tólf systkinin hafa náð þeim
aldri, sem að ofan greinir.
Þess var hvorki að vænta, að
tími gæfist til langdvalar við
nám, eða að fé væri mikið af-
lögu til að kosta skólagöngu
barnanna. Fékk þó Hákon að
nema hluta úr tveimur vetrum
hjá hinum ágæta kennimanni
séra Þorvaldi í Sauðlauksdal, en
hann var eins og kunnugt er,
einn ágætasti kennari, og þó
einkum á íslenzka tunngu. Þar
hlotnaðist Hákoni sú undirstaða
í menntun, er hann síðar varð
sjálfur að byggja á með lestri
góðra bóka og umgengni með
sér lærðari mönnum, sem hann
aldrei sat sig úr færi að læra af
það, sem betur mátti fara.
Barnungur er Hákon sendur
að heiman til sjóróðra vestur í
Kollsvík í RauðasandshreppL til
þess þar að togna við árina,
þjálfa huga og hendur og sækja
björg í bú, því að metta þurfti
marga munna. Leysir Hákon þau
verk af hendi þannig, að innan
tvítugsaldurs er hann orðinn for
maður á eigin útveg. Sýnir það
hvort tveggja í senn, kappgirni
drengsins og hæfileika til manna
forráða, svo sem síðar kom og
fram.
Á árunum 1901—1902 gerist
Hákon verzlunarmaður á Pat-
reksfirðL Gafst honum hvergi
betra tækifæri til að kynnast
efnahag manna en í því starfi.
Mátti og margt af því læra, sem
nauðsynlegt var að vita, þegar
taka skyldi að sér félagsmála-
starfsemi, en til þess stóð hug-
ur Hákonar alla tíð frá fyrstu
æsku. Og engu síður var for-
eldrum hans það hugleikið, enda
væntu þau sér mikið af frum-
burðinum.
Samhliða ýmissri annari vinnu
stundar Hákon jarðyrkjustörf á
árunum 1903—1907, en þá um
vorið gerist hann bóndi í Haga
á Barðaströnd. Hefur hann jafn-
an búið þar síðan, fyrst sem
leiguliði, en síðar sem eigandi
að jörðinni. Býr hann þar enn
á móti syni sínum, þótt orðinn
sé nú níræður að árum.
Hagi á Barðaströnd er eitthvað
fegursta og mesta höfuðból á
öllum Veestfjörðum. Þar bjó til
forna Gestur Oddleifsson spaki,
og síðar margir höfðingjar kyn-
slóð eftir kynslóð. Ekkert minna
dugði hinum unga framgjarna
bóndasyni að glíma við, er hann
byrjar á búskap. Hann hafði þ.
29. desember árið áður kvænzt
fyrri konu sinnL Björgu Einars-
dóttur, bónda í Vatnsdal Jóns-
sonar, stórbrotinni og glæsilegri
konu af Thoroddsens ætt. Hvatti
hún í hvívetna mann sinn til
stórræða og stóð fast við hlið
hans í baráttu fyrir velferð, ekki
einasta heimilisins, heldur og
héraðsins alls.
Árið 1905 er Hákoni falið bæði
hreppstjóra og oddvitastörf 1
sveit sinni og árið 1910 sýslu-
nefndarstörf. Hélt hann öllum
þessum störfum æ síðan, þar
til fyrir örfáum árum, að aðr-
ir yngri tóku við. Hreppstjóra-
starfinu hélt hann þó til síðustu
áramóta, að hann afhenti það í
hendur sonarins, sem býr á móti
honum í Haga.
Á Alþingi situr Hákon sem
fulltrúi Barðstrendinga á árun-
um 1913—1931, eða samfleytt í
18 ár. Er hann þriðji bóndinn,
sem kjörinn hefur verið fulltrúi
sýslunnar síðan 1845, að Alþingi
var endurreist, og eini bóndinn,
sem kjörinn hefur verið á þing
fyrir Barðstrendinga síðan 1851,
eða í meira en heila öld. Það er
ekki fyrr en nýir tímar, með
nýjum mönnum og nýjum lífs-
viðhorfum koma tii sögunnar, að
ungur glæsilegur embættismað-
ur verður hlutskarpari i Al-
þingiskosningunum 1931.
Á Alþingi fyllti Hákon ávallt
þann flokk þingmanna, sem
barðist fyrir fullu sjálfstæði
landsins og í engu vildu kvika
frá fornum réttindum. Þegar
seinni tíðar menn sóttu hart að
virkinu og lögðu verk hans, fyr-
ir héraðið, á mælistiku nýrra
tíma og töldu honum það til á-
mælis, að hafa ekki komið fram
margvíslegum umbótum í verk-
legum framkvæmdum, var ekki
ávallt farið fram með fullri
sanngimi. Menn gleymdu því þá
annað hvort, eða duldu það, að
fjárhirzlur ríkissjóðs voru ekki
á þeim árum fullar af gulli og
lítil tilhneiging almennt, að í-
þyngja þegnunum með sköttum
til umbóta. Það var ekki fyrr en
eftir hans þingsetu, að almenn-
ingur fékk annan skilning á
þeim málum. En þrátt fyrir þann
hugsunaxhátt, sem ríkjandi var
almennt á Alþingi á þeim árum,
verður að viðurkenna, að Hákon
var brautryðjandi i samgöngu-
bótum á landi í Barðastrandar-
sýslu, ruddi fyrstur þá slóð, sem
aðrir þræddu síðar og lyftu þar
engu smærri Grettistökum, þeg-
ar tekið er tillit til allra að-
stæðna. Enginn skal halda, sem
til þekkir, að það hafi verið létt
verk á þeim árum, sem Hákon
var fulltrúi Barðstrendinga á
AlþingL að fá fé til að brúa
stærstu ámar þar, Vattanesá,
Vatnsdalsá og Pennu, auk
ýmissa annarra framlaga til um-
bóta á sjó og landi, einkum þeg-
ar þess er gætt, að sterkir á-
hrifamenn, sem stjórnimar og
Alþingi tók ávallt mikið tillit
til, höfðu þá á því bjargfasta
trú, að samgöngur á landi um
þá sýslu ættu sér engan rétt.
Þegar atvinnuvegimir 1 land-
inu og þó einkum landbúnaður,
mættu óvenjulega erfiðum ár-
um um og eftir 1930, gerist Há-
kon umsjónarmaður Landsíma-
hússins í Reykjavík. Hann flyt-
ur þó ekki heimilið til Reykja-
víkur, heldur rekur enn búið í
Haga í öll þau 10 ár, sem hann
hafði eftirlitið á hendi. Sýnir
þetta bezt, að ekki hefur hann
auðgazt á þingmennskunnL að
verða fyrir fjárskort að sætta
sig við það hlutskipti. Mun Há-
kon um eitt skeið hafa litið svo
á, að vinur hans Tryggvi Þór-
hallsson hafi með þessari veit-
ingu gert sér mikiinn greiða, og
víst er um það, að vel hefur það
verið meint af hans hálfu. Hitt
er svo annað mál, að ég hygg,
að þetta tímabil hafi verið örð-
ugast og dimmast í ævi Hákon-
ar. Það gat ekki verið að skapi
stórbrotins manns, svo sem hann
var, að loka sig inni í múrkast-
ala í Reykjavík dag eftir dag.
Segja má mér, að það eitt hafi
þá bjargað sál hans, að hann
hafði jafnan samband við bú sitt
og heimilL og gat við og við
skroppið þangað til að teyga í
sig hressandi fjallaloftið þrungið
ilmi úr skógivöxnum hlíðunum á
höfuðbólinu.
Persónulega kynntist ég ekki
Hákoni fyrr en vorið 1937. Ég
var þá staddur á Patreksfirði
snemma vors. Hafði verið kvadd
ur þangað til viðræðna vegna
framboðs fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn í kosningum, sem fram fóru
það ár. Þegar fulltrúar flokks-
ins í héraðsnefndinni höfðu á-
kveðið, að ég skyldi verða fyrir
valinu í framboð, var þö sett
það skilyrði, að það skyldi því
að eins verða, að Hákon í Haga
væri því samþykkur. Svo mikið
traust báru Sjálfstæðismenn enn
til síns gamla þingfulltrúa, að
hans álit skyldi ráða mestu um
þau mál. Ég hafði verið fáa daga
á PatreksfirðL en ekkert háft
mig í frammi, setið mest innan
dyra. Vildi ekki láta bera neitt
á mér, ef annar yrði valinn, svo
að enginn klofningur gæti átt
sér stað mín vegna. Þegar ég
hitti Hákon næsta morgun eftir
fundinn og spurði hann, hvaða
afstöðu hann tæki til málsins,
svaraði hann með nokkrum
þunga: „Hví situr þú hér inni-
lokaður. Ef þú heldur, að það sé
ráðið til að verða þingmaður, að
sitja hér á rassinum og hafast
ekkert að, þá misskilur þú alveg
hlutverkið. Mannaðu þig upp til
að taka upp baráttúna. Vertu
harður í sókn á andstæðingana.
en þó enn harðari við sjálfan
þig. Settu þig vel inn í kjör
þeirra, sem þú hyggst að vinna
fyrir, en það getur þú aðeins
með því að nenna að heimsækja
þá, Tabba við þá og skilja þá-
Þetta er traust, gott og heiðar-
legt fólk. Það mun taka þér vel,
ef það sér, að þú er drenglynd-
ur í baráttunni og vílar ekki fyr-
ir þér, þótt á móti blási. Þú get-
ur svo borið þeim kveðju mína,
haldir þú, að það verði þér til
framdráttar." Og svo var Hákon
rokinn á dyr.
Þetta var fyrsta og bezta veg-
arnesti mitt á þeirri göngu. f
nærri þrjátíu ár, sem samstarf
okkar Hákonar stóð á hinu póli-
tízka sviði, þótt mér jafnan
sæmd í því, að setjast við fót-
skör hans og ræða .við hann við-
horfin. Og ég lærði ávallt margt
af þeim viðræðum.
Á Alþingi voru Hákoni falin
margvísleg störf. Var hann m.a.
kjörinn í Landsbankanefndina
1930—1936. Hann var og sæmd-
ur Riddaraorðu Fálkans fyrir
margvíslega þjónustu í opinber-
um málum.
Hákon kvæntist í annað sinn
20. maí 1936 Björgu ljósmóður
Jónsdóttur, bónda í RauðsdaL
Á hennar herðum hvíldi ekki
einasta að mestu forsjá búsins
á meðan bóndinin var að störf-
um I Reykjavik, heldur og eigi
lltiH hluti af hinum opinberu
störfum, sem sinna þurfti heima
fyrir í fjarveru húsbóndans.
Ég hefi frá fyrstu kynnum átt
hjá þeim hjónum mikillar vin-
áttu að mæta, sem ég seint fæ
fullþakkað.
Þjóðvegurinn á mílli Patreks-
fjarðar og Barðastrandar Iiggur
yfir KleifaheiðL einn af örðug-
ustu fjallvegum, sem vegur hef-
ur verið lagður yfir á landinu.
Skammt fyrir vestan kjöl beyg-
ir vegurinn fram með stand-
bergi. Þar á berginu reisti
Magnús í Botni fyrrverandi
vegaverkstjóri volduga stein-
styttu úr íslenzku grjóti og sem-
enti. Bergrisinn stendur þar og
horfir út yfir heiðina. Þegar
veðrin gnauða þar og kafaldið
fýkur um ferðamanninn svo að
hann fær varla greint veginn, er
hugurinn ekki ávallt rór, en geti
hann greint bergrisann á berg-
inu, er honum borgið. Þá finn-
ur hann, að kallað er til sín:
„Hingað skaltu leita, hér er veg-
urinn."
Þeir sem bezt þekkja til vita,
að styttan líkist engum manni
meira en Hákoni í Haga. Og
hugmyndin er sannarlega tákn-
ræn fyrir allt hans lrf. Þegar
hann hefur vitað af einhevrj-
um, sem hann hefur komið 1
snertingu við, vera í erfiðleikum,
hefur hann jafnan rétt út hend-
ina, likt og bergrisinn og sagt:
„Hingað skaltu leita.“ Og" það
hefur hann oft orðið að gera á
langri og erilsamri ævi.
Ég get ekki lokið svo þessu
rabbL að minanst ekki á þann
þáttinn í skapgerð Hákonar, sem
hann flikar minnst framan i
ókunnuga, en það er hjartagæzk-
an. Undir hinum hörðu rúnum,
sem lífsbaráttan hefur rist 1 and-
lit hans, blunda funheitar til—
finningar af blíðu, hjartagæzku
og óvenjulegri nærgætni. En
þessir heimar eru ekki öllum
opnir. Böm og málleysingjar,
svo og nánustu vinir og vanda-
menn, eiga þar jafnan opnar
dyr. Hann er líka orðinn stór
hópurinn af börnum og ungling-
um, sem notið hafa þessa gæða
á höfuðbólinu.
Sæti ég í dag við fótskör hins
níræða öldungs, sem hefur reynt
svo margt og misjafnt um dag-
ana og spyrði: Hvaða heilræði
myndir þú vilja gefa ungum
manni, sem væri að byrja á
hinni pólitísku braut í dag? —•
Myndi hann hortfa sjóndöprum
augum sínum beint í andlit mér,
eins og hann vildi sjá hvort mér
væri alvara, og hvort ég myndi
meta nokkurs svar hans. Síðan
myndi hcinn, ef ég þekki hann
rétt, svara eitthvað á þessu leið:
„Kastaðu aldrei fyrir borð forn-
um dyggðum. Láttu hugsjónir
þínar og samvizku aldrei falt
fyrir vináttu eða fé, og haltu fast
á réttu málL“ Hann kynni líka
að bæta við orðum skáldsins:
„Svík þú aldrei ættjörð þína í
tryggðum, drekktu þig heldur,
drekktu þig heldur í hel.“
Fyrir allt það starf, sem öld-
unguriinn hefur unnið fyrir land
og þjóð, og fyrir alla þá vin-
áttu, sem hann hefur jafnan sýnt
mér og mínu húsi, færi ég hon-
um innilegustu þakkir. Megi
ævikvöld hans verða jafn fag-
urt og fegurstu vorkvöldin við
Breiðafjörð. ,
Reykjavík, 20. aprfl 1967 /
/ Gísli Jónsson.
Skriístofur
Mjög skemmtilegar skrifstofur til leigu í nýju húsi
á bezta stað í Miðborginni. Fyrirspurnir sendist
Mbl. merktar: „Skrifstofur — 2359“.