Morgunblaðið - 15.10.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBIiAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. OKTÓBER 1970

Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Hyjólfur Konrád Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ami Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sírrti 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti €. Sr'mi 22-4-80.
Askriftargjald 165,00 kr. á mánuði 'mnaniands.
I lausasölu 10,00 kr. eintakið.
FJÁRVEITINGAR f LÁNASJÓÐ
NÁMSMANNA HÆKKA
17'yrr í sumar tilkynnti ríkis-
* stjórnin þá ákvörðun
sína, að hún myndi beita sér
fyrir verulegri hsekkun á
framlagi í Lánasjóð íslenzkra
námsmanna, þegar frumvarp
til fjárlaga fyrir árið 1971
yrði lagt fram. í samræmi við
þessa ákvörðun er nú lagt til
í fjárlagafrumvarpinu, sem
lagt var fyrir Alþingi sl.
mánudag, að framlag til
Lánasjóðsins hækki um rösk-
ar 32,6 milljónir króna. Ráð-
stöfunarfé Lámasjóðsins er
nú áætlað 135 milljónir kr.,
en var á þessu ári 85 millj-
ónir króna; til viðbótar
framlagi ríkissjóðs kemur
lánsfé og eigin tekjur sjóðs-
ins. í heild mun því ráðstöf-
urnarfé Lánasjóðsins hækka
um nálægt 50 milljónir kr.
Þessi mikla aukning á ráð-
stöfunarfé sjóðsins hefur það
í för með sér, að unnt verður
að stórauka lánveitingar til
íslenzkra námsmanna bæði
heirna og erlendis. Breyting-
in verður þannig í fram-
kvæmd, að hlutfallstala um-
framfjárþarfar hækkar til
muna og þá sérstaklega á
fyrstu námsárum. Þannig
munu námsmenn, er stunda
nám hér heima, eiga kost á
láni, sem nemur 60 hundraðs-
hlutum umframfjárþarfar í
sbað 30 hundraðshluta áður
og námsmenn erlendis hækka
úr 40% í 60%. Þetta hlutfall
fer síðan stighækkandi, eftir
því sem nemendur eru komn-
ir lengra í námi, en verður
jafnhátt, hvort sem nemend-
ur stunda nám heirna eða er-
lendis. Þá er nú einnig gert
kleift að úthluta námsmönn-
um erlendis helmingi náms-
láns, þegar við upphaf skóla-
árs, en aðalúthlutun fer ekki
fram fyrr en í janúar. Það
hefur einmitt verið einn
helzti vandi íslenzkra náms-
manna erlendis, að þeir hafa
ekki til þessa átt kost á náms
láni þegar við upphaf náms-
ins. Þessi ráðstöfun er því
verulegt hagræði fyrir þann
stóra hluta námsmanna, er
leggur stund á nám við er-
lenda skóla.
Ef þessar fjárveitingatil-
lögur verða samþykktar, sem
fyllilega má gera ráð fyrir,
þá hefur með þeim verið
stigið stórt skref í átt að því
marki, að opinber aðstoð,
samkvæmt lögum um náms-
lán og námsstyrki, nægi til
þess, að námsmenn geti stað-
ið undir árlegum námskostn-
aði, en lögin segja einmitt að
að því skuli stefnt. Samtök
stúdenta hafa sett fram til-
lögur um stighækkun náms-
lánanna þar til námsl'ánin
ná fullri umframfjárþörf.
Þessar fj á rvei t inga t iTlögur
eru í samræmi við óskir
stúdenta og þess er fastlega
að vænta að áfram verði hald
ið á sömu braut.
Sigur lýðræðissinnaðra stúdenta
Á undanförnum tveimur til
þremur árum hafa stúd-
entar víða um heim verið að-
sópsmikhr og ýmsar róttæk-
ar aðgerðir þeirra, sem fram-
kvæmdar eru í andstöðu við
ríkjandi þjóðskipulag, hafa
vakið upp harðvítugar deilur.
íslenzkir stúdentar hafa
einnig hvatt sér hljóðs og
verið boðberar ýmissa nýrra
viðhorfa, þó að starf þeirra
og málflutningur hafi í flest-
um tilvikum veríð með nokk-
uð öðrum hætti en hjá þeim
stúdentahreyfingum, sem
mest ber á erlendis.
Það er ljóst, að meirihluti
ísdenzkra stúdenta vill stuðla
að jákvæðri gagnrýni og um-
bótum á þjóðfélaginu, en hef-
ur hafnað þeirri stefnu, sem
skotið hefur upp kolli og
miðar að því að brjóta niður
þjóðfélagskerfið. Þessi af-
staða kom skýrt fram í úr-
slltum nýafstaðinna kosninga
tiíl stjómar Stúdentafélags
vEfáskóla íslands, en Vaka, fé-
’lag lýðræðissinnaðra stúd-
enta, fór nú með sigur af
hólmi þriðja árið í röð. Stúd-
entar hafa á undanförnum
tveimur árum unnið að kynn-
ingu á málefnum Háskólans
meðal þjóðarinnar og með
jákvæðu starfi unnið almenn-
ingsálitið til fylgis við æ
mikilvægari kröfur um efl-
ingu Háskólans og bætta að-
stöðu námsmanna. Árangur-
inn kemur m.a. fram í þeim
aubnu fjárveitingum til
Lánasjóðs íslenzkra náms-
manna, sem nú eru ráðgerð-
ar. Á vetfvangi þjóðfélags-
mála sýnast stúdentar hafa
staðið fyrir gagnrýni og jafn-
vel snörpum ádeilum á ein-
stafca þjóðfélagsstofnanir
með því hugarfari að stuðla
að umbótum og auknu frelsi
einstaklinganna. Nú er ljóst,
að þessi stefna mun áfram
ráða og svo virðist sem stefnt
sé að auknum skoðanaskipt-
um og endurmati á ríkjandi
viðhorfum með sama mark-
mið í huga og áður. Á þenn-
an hátt eru stúdentar að
EFTIR
ELÍNU PALMADÓTTUR
Á LANGRI fltuigferð varð ég iþeiss vör,
að fluigfrieyjiain lét sér siérleigia annt tim
farþeiga, seim sat sikiaimimt frá mér. Hvert
skiiptd sem húm geikik hjiá, brdíiti hiún,
hnledigði sdig og spurði hvort hún gæti
ekki gert eiittihvað fyrir þessa gömlu
komu. Þessd konia var öldiruð cng því
faninist fluigfreyjunni sérstök ástæða til
að láita sér ainmt uim bama. Þetta gierð-
tet auðivitiaið í jiapiamislkri þotiu. Og það
átti ég efitir að læma, að slík framikoma
við aldrað fólk er eikki einsdœmi mieð-
al Japama, heldiur eðliilegur og sjálf-
sagðluir liðiur í diaigleigiri umigemigind, úti
jafn.t sem immi á heimilumium.
Þar í lamdi þyikir líika sjálfsaigt að
aifi oig ammia séu hluti af fjölsikyld-
unini, búi þar ag mijóti þess siem heim-
ilið beflur að bjóða, deili kröppum
fcjönum eða mijóti velgemigmi bama
siinrna, alveg eiins oig þriðji ættliðurimn'
á iþví hedmilL
Skömmu eftir að ég kom he'im, liaa
ég biaðaiviðtal við aildraða komu. Hún
sagðd eititlhvað á þá liedð, að ellilíf'eyr-
irinm sdlnm væri srvo lágur, að húm yrði
að lifa á smíkjum oig öilmuisu fró böm-
uim Sínium. Þainmiig ieit hún á það. Oig
iþá lílkiega börrn heminiar likia. Ætli
„toörn“ séu orðiiin þaminig á íslamidi, að
þau láti foreldrum síinium fimmaisit það
vera öimuisa, sem þau iáta þeirn í té?
Og geta ald.raðir foireldrar ekfci þeigið
mieð eðliiegum hœtti af börmumum,
sem þeir ólu uipp? Skyldii vdðlborf okk-
ar til eldna fóiksinis vera orðiið svoma?
Spyrjið eámlbvierja ágætiis miammieskju:
— Á bverju lifdr hún miamma þím?
Það er alit eima líklegt að sva-rið verðd:
— N-ú, ég veát iþað ekki. Hamia virðist
ekklert slkarta. ítoúðin, sem toainrn patobi
sálugi byiggði, hefiur sjálfsiaig't verið
odðlin skuildlauis eðla skuldlítil. Nú, og
hún hefur eilliiífeyrL .... Húm kviartar
ajm.k. ekkii.
Ellilífeyri, já, 4525.00 kr. á mómiuði
og eigin ítoúð, sem þarf að borga af
gjöld, viðlhald, rafmaign og toita. Aldr-
aðó komiami, sem kiammiski á 4—5 vimm-
andi toöm, hefur eikki verið spurð um
Símia bagi. Eniginm befur gemigið í að
fuillviisisia sig um að emidiar nái samiain.
Ekki af ilimiemmsku líktaga, heldiur bara
áhugaleysi eðia atihuiguniarlieysi, veigna
aninia, sérlhyggju eða Itovað má kalla
það.
Svoma svar er býsma aigiemigt, ef mað-
uir fer afð spyrjia og toafa opin auigum
fyrir þesisiu. Emgikm tovartar eða talar
um það að fyrra braigðL Bn með öðru
auigamu má sjá, ef það er Iþá opnað,
að annmiam eða afinm veditia sér aldrei
mieitt, klípa af öliu svo lítið beri á og
geta sórasjaldiam veitt sér lúxus, eins
oig að gefla börmum sínium eða barna-
börmiuim smiáigjafir, sem oft er iwesta
ániæigja Iþeirra,
Iðiuleiga á iþeitta fullorðmia fólk „böm“,
sem greimiiliaga lifia vel, veita sínium
börniuim umtöluiliaiuist þaÖ sem þau
þuirfia, oig ívið mieira, og meita sjálfum
sér ekki um miargt — þó auðvitað sé
dýrtiíð, erfitt að lifla ag ... . Skyldi
það aniniairs mumia hvert þeisisaira „barmia"
mikiu að greiða eitt til tvö þúsumd
króniur á mámiuðii, ef einhverjum dybti
það í touig? Það muinidd semmiilega gera
það seim miumiar, ti.l að amimia og afi
lifi áíhylglgjuiliaiuis og geti líka flemgið of-
urlítið krydd í tilvieruinia á æivikvöld-
iniu.
Þáð er reynidar eikki að gefla. Böm
eru lögum samlkvæmt framfæirsluskyld
við aldraða foreldra. Og því að snuða
siig frá því frernur em svipuðum skyld-
um við börn og mialka? Það breytir
enigiv, þótt opiniberdr sjóiðiir igireiði hliuta
af u\piihaldi. Eða þó manmd fiininist að
sá lífleyrir eigi að vera mieiri. Það
slkipti'r ekki hvern eimstaiklinig máli í
viðlborfiiniu og umigeimgni við síma eiig-
im foreldra.
Ég hefii spurzt svolítdlð fyrir, síðam ég
fór að hiafa auiguin opirn fyrir þesisu.
Og miywdain, sem ég dró laiuislega upp,
er furðu aligemig', Þó eklki sé húm aligild
freirmur en öniniur miaminleg viðhorf.
Þeir eru t.d. býsmia miargiir, seim lifa í
vellystimigum praktuiglega og láta aldr-
aða foreldra sækija um vi'ðtoótarstyrk til
opimltoerr'a aðila, þeigiar þeir geta ekki
lifað á h'imum vemjuiega ellilífleyri.
Ekkert af miömglum höroum heflur boð-
izt til að greiðia þeinimam ó'Ve'ruilega mde-
mium — eða veirt uim iþetta. Oig foreldr-
arnir eiigla betra mieð að leita til opim-
berra að'ila em barmia siiinina.
Hitt befi ég lífca rekið mig á, a@
öldruð komia eða aldraðiur maður vill
ekki Iþiiggja af edirou barna sinma, þar
eð hin bj'ó'ðla elkki friam a'ðis'toð. Eldra
fóllki fimnisit silíkt elkki réttlátt. Surniir
to'aifa leyst málið á þainin 'toát't, að taka
við því sem þedr þ'U.rfa, og slfcrifa við-
uirkieron'iirogu fyrir því sem stould. Sú
saTmansafniaða sfeuld á svo að greiðiast
áður en arfi er skipt og hús eða imritoú
selt. Þanmiig getur sá aldraðii Mflað á
símuim eiigiim eiiglrouim, án þests að sielja
íbúð sána eða iminlbú frá sér. Mörgum
þeirra þyikir það iauisin. Þá sitja öll
börniim við siama borð. Og sá aldrni get-
uir liflað á borð við börnim til æviloka.
Allir eru lefclki svo heppmir áð eiiga sldkar
eigmir, enda skiptir það ekki máli. Aðal-
aitriðið er að dei'Ia kjörum, hver sem
Iþau eru, eins og fjölsfcyldam gerir í
Jaipan.
Ég ætlia ekiki að fara lenigra út í þessa
sáimia. Bg íþykdst vita að allir stoilji
hvað ég er að íaira. (Og rieymidar auð-
velt fyrir atvinmu-útúrismúiaria að gera
sér það til 'gamians). Bn er ekltoi eiitt-
hvalð bogið við viðhorfið, bæði hirnma
öldru'ðu og binmia ymgri, þeigar aldraðir
foreldrar gietia ekkii talað eðlilaga um
svomia hliuiti við börm isiíin? Ef samtoamdið
er léktoi þamnig að það koimi af sjálfu
sér að hver viti um ammiams hiaig eða
vilji Vita það? Þetta er ekki bara uppi-
hal'dlsspursimiál, þó að peniiinigar skipti að
sjálflsögðú miikiu máli þagar þá sikiortir.
Hér er uim að ræðia viðihorf í miantnlieigum
samskiptuim og til siminia móiniustiu. Breyt-
imgin á vdiðhorfi hefiur sienmiilega læðzt
að Oktour, ám þetsis að við höfum eftir því
tetoið. Það siakiar því eiklki að minmta þá
á, isem óviijiamidii toafa breytzt í viðlhorfi
símu á þeissu sviði. Himir, siem 'kjósia að
hafa lolkuð auigium, hail'da iþví bara áfram.
Það er alveig óþairfi að fara áð rjúfca upp
og afsalka siig eða fiminia anmiain satoudólg.
verða aflvakar nýrra hug-
mynda og viðhorfa í nútíma
þjóðfélagi.
Það er á hinn bóginn allr-
ar athygli vert, að lýðræðis-
sinnaðir stúdentar skuli vera
það öflugir, að þeir geti mót-
að starf og stefnu heildar-
'samtaka stúdenta á sama
tíma og niðurrifs- og öfgaöfl
eru tízkufyrirbrigði víðast
erlendis.
bókmenntaþjóðar og nú bíð-
ur heimurinn tíðinda af því,
hvort þessum merka rithöf-
undi leyfist að taka við sín-
um verðlaunum eða ekki.
Ég held, að íslenzkir rithöf-
undar mættu vera minnugir
þess, hvílík hamingja það er
þeim í raun og veru að búa
ekki í landi, þar sem þannig
er búið að rithöfundum og
frelsi þeirra, svo að ekki sé
meira sagt.“
Vafalaust mun öll þjóðki
taka undir þessi orð Tómiasar
Gu ðm undssonar.
Frelsi rithöfundarins
egar Tómas Guðmundsson,
skáld, tók nýlega við
viðurkenningarlaunum úr Rit
höfundasjóði íslands, ræddi
hann m.a. um útblutun bók-
menntaverðlauna Nobels og
viðbrögð ráðamanna í Sovét-
ríkjunum og sagði: „Samt ber
á það að líta, að það er dálít-
ill skuggi, sem hvílir yfir
þessari úthlutun. — Það er
ekki hægt að neita því. Fyrir
fáum dögum, í þessari viku,
var öðrum og allmiklu kunn-
ari verðlaunum úthlutað
miklum rithöfundi stórrar