Morgunblaðið - 30.06.1977, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. JUNI 1977
25
Um neyzlu geð-, róandi-
og svefnlyfja á íslandi
Landlæknisembættið og lyfjamila-
deild heilbrigðis- og tryggingamála-
ráSuneytisins hafa allt frá árinu
1972 athugaS kerfisbundiS lyfja-
neyslu fólks i ReykjavtkursvæSinu
og vlSa um land. Auk hins hefS-
bundna eftirlits hefur veriS fylgst
náiS meS sölu lyfja. lyfjaávlsana
fjölda og neyslu fólks. Einn liSur
þessarar könnunar var aS rannsaka
150.000 lyfjaávlsanir Þessar athug-
anir hafa veriS gerSar I samvinnu viS
borgarlækni. héraSslækninn á Akur-
eyri o.fl. Sjúkrasamlag Reykjavíkur
hefur greitt mestallan kostnaS viS
rannsóknina.
Fyrstu niSurstöSur hafa nú veriS
birtar I Tfmariti um lyfjafræSi
(1974—5) og I læknablaSinu (júnl
1977) og öSrum tfmaritum. Er elSi-
legt aS þær birtist almenningi.
Helstu niSurstöSur.
1. Sala geð-. svefn- og róandi lyfja
er meiri á íslandi og I Danmörkun en á
hinum Norðurlöndunum Hvað áhrærir
island er ástæðan sú að svefnlyfjum
er ávfsaS mest hérlendis. Sala þess-
ara lyfja hérlendis óx jafnt fram að
árínu 1972, en hefur slSan minnkaS
verulega eSa úr 120 „stöSluSum
skömmtum" niSur I 108 á 1000
Ibúa.
2. Um V* hlutar svefn- og róandi
lyfja, sem ávisað er á íslandi eru af
Benzodiazepinflokki (Valium. Diazepam
og Mogadon) Hlutföll þessara lyfja af
sölunni eru þau sömu í Danmörku, en I
Noregi eru þau 40% og í Svlþjóð um
50%. Mogadon (svefnlyf) er ávlsaS I
nær helmingi meira magni á Íslandi
og I Danmörku en á öðrum NorBur-
löndum.
Sala svefn- og róandi lyfja úr öðrum
lyfjaflokkum er svipuð á íslandi og á
öðrum Norðurlöndum að Sviþjóð und-
antekinni en þar er salan mest.
3 Sala svefn- og róandi lyfja af
barbiturat- og meprobamatflokki hef-
ur minnkað allverulega en mun hættu-
minni lyfjum er ávisað i þeirra stað.
Fyrrnefndum lyfjum er ávisað í svipuðu
magni hérlendis og á hinum Norður-
löndunum.
4 Ávísað magn eftirritunarskyldra
lyfja (s.s. morfín, oplum og pethedín)
fer stöðugt minnkandi. íslenskir lækn-
ar ávisa verulega minna magni af
þessum lyfjum en félagar þeirra á
hinum Norðurlöndunum.
5. Magn geðdeyfðar- og sefandi
lyfja hefur haldist óbreytt eða svipað á
öllum Norðurlöndunum Tiðni geðsjúk-
dóma á íslandi er svipuð og I Dan-
mörku.
6 Amfetaminneysla, sem var mjög
mikil hér á árunum 1 9þ0— 1 970 bor-
ið saman við hin Norðurlöndin, hefur
hraðminnkað allt frá 1970 og er nú
aðeins brot af þeirri neyslu er var.
Orsakir þessarar minnkunar eru.
a) Læknum hefur almennt orðið Ijós-
ar aukaverkanir lyfsins.
b) Önnur lyf sem hafa svipaða verk-
un en eru hættuminni hafa komið á
markaðinn.
c) Miklar takmarkanir á ávlsun lyfs-
ins voru settar 1971 og 1976
Til að grafast fyrir um hugsanlega
almenna „ofnotkun" þessara lyfja var
gerð könnun á lyfjaneyslu eftir hjú-
skaparstétt fólks. Niðurstöður þeirrar
rannsóknar er eftirfarandi.
Róandi lyf
I ákveðnum hjúskaparstéttum hér á
landi er neysla miklu meiri en al-
mennt gerist. Ég hírði ekki um að
nefna þessar stéttir sérstaklega i þess-
ari grein. Ef miðað er við 10 ára
aldursbil i aldurshópnum 20—70 ára
er t.d neyslan meðal 20—59 ára I
sumum stéttum 7—4,5 föld miðað við
1000 Ibúa, en lækkar með hækkandi
aldri.
Svefnlyf
Neysla er svipuð I sömu hjúskapar-
stéttum. Fólk 60 ára og eldra neytir
um 60% af heildarmagni svefnlyfja
sem ávlsað er hér, en neyslah eykst
með hækkandi aldri.
Um orsakir
Orsakir aukinnar lyfjaneyslu fólks
eru margþættar og ýmsar þeirrft eru
ókunnar Ég vil þó benda á noltkur
atriði I lifi og umhverfi fólks sem al-
mennt eru talin hafa áhrif á neysl^ipa.
1, Sjúkdómar
r'iNÍðurstöður hóprannsókfta gefa ein
M kynna að sjúkdórostiðni ér
i I þeim hiúskaparstéttwro og
aldurshópum (eldra fólk) sem að fram-
an er greint frá. Sjúksómstiðnin er þó
ekki margföld miðað við aðrar stéttir
llkt og lyfjanotkunin gefur til kynna
2. Félagsleg- og efnahagsleg aðstoð
Það er enginn vafi á að félagsleg- og
efnahagsleg aðstoð hér er almennt
minni en á hinum Norðurlöndunum og
vissar hjúskaparstéttir eru afskiptar.
Þegar samanburður er gerður við hin
Norðurlöndin (1.3) ber að haf þessi
atriði i huga.
3. Langur vinnutlmi
Óhóflega langur vinnutimi skapar
þreytu og streitu hjá fólki og það leitar
frekar á náðir róandi lyfja og ekki sist
svefnlyfja. Vinnutimi er mun lengri hér
en gerist á hinum Norðurlöndunum.
Niðurstöður hóprannsóknar Hjarta
verndar á starfstima karla á aldrinum
34—61 árs eru eftirfarandi:
Starfstétt A (erfiðisvinnufólk og/eða
ófaglært) Um 75% þessa hóps starfar
lengur en 50 klst/viku og flestir um
60 klst. Starfstétt B (iðnverkamenn
og/eða sérmenntaðar starfstéttir) Um
47% starfa lengur en 50 klst/viku.
Starfstétt C (háskólamenntaðir
og/eða þeir sem starfa við stjórnun
Um 50% starfa lengur en 50 klst á
viku.
Á hinum Norðurlöndunum er starfs-
timi samsvarandi stétta 40—45 klst. á
viku. Dæmi um vinnuálagið hér á ís-
landi er, að nær 37% starfa við e.a.
aukavinnu. Samsvarandi fjöldi i Noregi
og Svíþjóð eru 6% og 8%.
„Stórneytendur" geS- og róandi
lyfja og eftirritunarskyldra lyfja
Þessi hópur er smár eða nokkur
promille af Reykvikingum á aldrinum
20 ára og eldri. Flestir ganga ekki
heilir til skógar vegna geðvillu, skap-
gerðargalla eða annarra andlegra eða
likamlegra vanheilinda Margir eru
mótaðir af slæmu uppeldi og lélegri
menntun (oft greindarskorti), en smáaf-
brotamenn eru flestir I þeirra hópi. Ekki
er við þvi að búast að I fangelsum
komist þeir til aukins þroska. Þetta fólk
leitar eðlilega mjög til lækna og er
reynt eftir megni að hjálpa með viðtöl-
um og lyfjameðferð þótt árangur sé
ekki mikill, enda er drykkjusýki algeng
meðal þessa fólks. Þessir sjúklingar
leita aðallega til eldri lækna en vera má
að þeir hafi á langri læknisæfi þroskað
með sér meiri þolinmæði en margir
yngri kollegar hafa Þessi þróun er að
visu ekki alltaf heppileg.
MeSal stórneytenda I þessum hópi
er og ágætlega gert fólk til hugar og
handa, sem þó vegna vanmeta
kenndar, sálaróróa eSa alvarlegs
sjúkdóms getur ekki þraukað af dag-
stund án hjálpar. Oft má liðsinna með
lyfjameðferð og viðtölum og fá sumir
það góðan bata, þó að gefa verði
stærri skammta af lyfjum en getið er
um I kennslubókum, að þeir öðlast
orku til að stunda fullt starf, jafnvel á
„hærri þrepum þjóðfélagsins"
Um ffkniefni
Lltill vafi er á að Smygl á fíkniefnum
hefur aukist á siðustu árum Svo virðist
sem það hafi gerst m a samfara fækk-
un lyfjaávisana á róandi og efirritunar-
skyld lyf og aukinni takmörkun á ávls-
un amfetaminlyfja Þetta er þekkt
vandamál. t.d. i Hollandi þar sem Ifkir
atburðir gerðust. voru ávisanaregiur á
geð- og róandi lyf rýmkaðar til þess áð
fikniefnaneytendur leituðu frekar til
lækna en til fikniefnasala
Heilbrigðisyfirvöld ifta svo á að fíkni-
efnaneysia bjóði heim héilsuvá og hafa
haft nána samvinnu við Ávana- og
fikmefnadeild varðandi ráð til úrbóta
Ráðstafanir heilbrigðisyfirvalda til
að hamla gegn ofnotkun geS- og
róand' lyfja.
Eftirtaldar ráðstafanir sem grundvall-
ast á niðurstöðum rannsókna hafa ver-
ið gerðar af heilbrigðísyfirvöldum til
viðbótar fyrri aðgerð
. Sett hefur v.erið reglugerð um lyfja-
dreifingu og geymslu lyfja á sjúkrabús-
um.
2. ÖMum læknum á íslandi hefur verið
gert skylt að nota staðláð lyfjaávisana-
bleð bgáuðveldar allt slikt allt eftirlit
3. fleiri lyf hafa verið gerð eftirritunar-
skyld s.s. meprobamat og
barbituratlyf.
4. Settar hafa verið reglugerðir um
takcnárkanu á stærð skammta á
am -(vatium) Ekki er leyfilegt að
5. Gefin hefur verið út augiýsing sem
takmarkar ávísanir á amfetamín og
skyld efni.
6 Heilbrigðisyfirvöld hafa I fyrsta sinn
gefið út viðmiðunarreglur um
hámarksskammta sem stuðst er við í
ábendingum til lækna.
7. Kerfisbundnar kannanir hafa verið
gerðar á lyfjaávfsunum og læknum er
tilkynnt jafnóðum um niðurstöður.
8. Náin samvinna er nú með heil-
brigðisyfirvöldum og þeim aðilum er
starfa við Ávana- og fíkniefnadómstól-
inn.
Það er staðreynd að sókn fólks í
róandi lyf er töluverð á Vesturlöndum.
Enginn vafi er á að svo er einnig á
íslandi. Það er athyglisvert að hlutfalls-
lega er fleiri neytendur að finna í
sumum hjúskaparstéttum en öðrum.
Það er ennfremur athyglisvert og jafn-
framt áhyggjuefni að neysla svefnlyfja
er mikil og fer vaxandi. en flesta neyt-
endur er að finna I vissum hjúskapar-
stéttum og meðal fólks eldra en 60
ára. Erfitt er oft að ráða í orsakir
lyfjaneyslu enda eru þær margþættar
og margar ókunnar.
í þessari grein er bent á nokkur atriði
í „innra og ytra” umhverfi fólks sem
virðist hafa áhrif á neysluvenjur Nauð-
synlegt er að rannsaka neysluvenjur
fólks í leit að úrbótum. Það má öllum
vera Ijóst að umræður í fjölmiðlum um
þessi mál að undanförnu eru ekki
byggðar á þekkingu á dreifingu
Eftir Olaf
Ólafsson
landlækni
lyfjaneyslunnar og orsökum hennar.
Að mlnu áliti er það borin von að
svefnlyfjaneysla eldra fólks minnki þótt
birtar séu æsikenndar ásakanir sjúkl-
inga sem þjáðir er af langvarandi of-
notkun vímugjafa eða órökstuddar sög-
ur óhamingjusamra ungmenna sem
villst hafa inn á vímu- og afbrotabraut,
um að fjöldi lækna stundi blómleg
viðskipti með vimulyf. Vitaskuld hef ég
kannað sannleiksgildi þessara ásaka-
ana en ekki fundið þeim stað, og vfsað
málinu til sakadómara í nokkrum til-
fellum hefur misskilningur risið vegna
þess að heimilislæknar hafa ekki sama
greiðslufyrirkomulag og sérfræðingar
Ennfremur skal þess getið að nokkur
hópur lækna er ekki samningsbundinn
sjúkrasamlagi og hafa þeir því leyfi til
að taka þær greiðslur er þeir kjósa.
Áhrif þessara umræðna hafa verið nei-
kvæðæ í ýmsu tilliti. Guðsteinn
Þengilsson læknir hefur bent á að alið
sé á tortryggni almennings í garð
lækna og að alvarlegar afleiðingar hafi
af þvi hlotist. Nokkuð virðist skorta á
tillitssemi við fólk sem hefur hafnað
utangarðs í þjóðfélaginu vegna vímu-
efnaneyslu eða annarskonar upplausn-
ar eða vandræða, ef marka má sum
viðtöl í fjölmiðlum. Grófasta dæmið
um þetta er þegar vakað er yfir öllu er
úrskeiðis fer á „Upptökuheimilinu” i
Kópavogi og ekki linnt skrifum fyrr en
forstöðumaður hefur lýst yfir að hegn-
ingu hafi verið útdeilt.
Niðurlag
Það ber að hvetja til aukinnar um-
ræðu um lyfjaneyslu og vitaskuld er
þáttur fjölmiðla þar þýðingarmikill.
Vart er þó að vænta jákvæðs árangurs
nema aðilar að þeirri umræðu skynji að
orsakir aukinnar >óknar fólks á geð- og
róandi lyfjum er að leita m.a. í skap-
höfn, uppeldi, menntun, fjárhagslegri
afkomu og þjóðfélagslegri stöðu þess.
a *

/*’
Gerið
..\j
rJ
?y)
fyrir ferðalagið
Leyft Okkar
verð verð
Bitaharðfiskur 1. pk.....................420.- 370.-
KEA saxbauti 1/1 dós .....................808 - 718 -
Ora fiskbollur 1/1 dós ..................306 - 275.-
Libby's bak.baunir Vz dós ...............210.- 189.-
Maarud kartöfluflögur lOOgr. pk.......... 284.- 258.-
Maggy súpur 1. pk........................ 107,- 95.-
Bananarl.kg.............................. 194.- 175.-
Lindu-Sírfus-átsúkkulaði 100 gr.......... 207.- 187.-
Niðursneitt álegg á Vörumarkaðsverði.
Þetta eru aðeins fáein verðsýnishorn.
einnig verðsamanburð sem sést á tvöföldum
verðmerkimiðum er sýnir leyft verð og okkar verð.
Ath: Núer afturopið til kl.10 á föstudögum
jl] Vörumarkaðurinn bf.
M 1
Sími86111