Morgunblaðið - 22.03.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. MARZ 1979
vegsemd að því að vera tignaður
sem listaguð einnig. I fróðlegri
bók, sem út kom hjá Máli og
Menningu árið 1973 og ber heitið
„Um listþörfina" (í þýðingu
Þorgeirs Þorgeirssonar) sýnir
austurríski marxistinn Ernst
Fischer hvernig fara á að í
verðsetningu vestrænna
menningarverðmæti síðastliðin
fimm hundruð ár. Lýsir hann þar
hvernig firring auðvaldsskipu-
lags, með rætur í borgaramenn-
ingu endurreisnartímabilsins,
máði smám saman út persónu-
einkenni einstaklinga og varð til
þess að þeir misstu sjónar á
tilgangi lífsins í samkeppni um
falsverðmæti. Öll sönn list segir
Fischer að feli í sér þann félags-
lega veruleika, er hin takmark-
aða sjálfsvitund einstaklingsins í
auðvaldssamfélagi þyrsti eftir að
meðtaka. Þannig verður sönn list
einlægt að hafa á horni og stokki
hina fáránlegu mynd auðvalds-
kerfisins á hverjum tíma og
venda til þess er koma skal;
Þjóðfélags byggt á kröfum verka-
lýðsstéttarinnar. Obbann af allri
annars konar list afgreiðir
höfundur sem „mannskemmandi
óþverra kapítalískrar afþreying-
arlistar".
Það er vafalaust engin tilviljun
að höfundur bendir á Sovétríkin
sem verðuga fyrirmyndi Vestur-
landa, en í Sovétríkjunum segir
hann að gæti göfugrar viðleitni
til að gera listina að almennings-
eign. Með öðrum orðum, að mati
Fischers, getur það skipulag eitt
sem heldur er uppi herjum,
áróðurs- og hugmyndasér-
fræðinga í þágu hins sósíalíska
uppeldis, hlúð á frjóanga heil-
brigðrar listsköpunar. Lögboðin
list einvörðungu er sönn list.
‘^Í
' *
List í þágu þjóðfélagsgagnrýni
er vissulega ekki ný af nálinni.
Margir af fremstu höfundum
Vesturlanda hafa beitt þessum
tjáningarmáta á áhrifamikinn
hátt, m.a. jafn ólík skáld og
Stoppard og Shaw. Menningar-
dögum herstöðvaandstæðinga er
hins vegar ekki einasta ætlað að
sýna hvernig íslenzkir listamenn
hafa undirlægjuhátt íslenzkrar
borgarastéttar við „handhafa
stríðsgróðans" að leiksoppi
i heldur einkum hvernig list-
sköpun og hæfileikinn til að sjá í
gegnum varnarbandalag vest-
rænna þjóða eru í rauninni ein og
• sama gáfan. í þessu ljósi aðeins
er unnt að skilja upplýsingar
aðstandenda í þá veru að „mikill
meirih!uti“ íslenzkra listamanna
sé „einlægir herstöðvaand-
stæðingar".
Listamönnum, ekki síður en
öðru friðelskandi fólki, hlýtur að
standa stuggur af hernaðar-
bandalögum. Smáþjóð í norður-
höfum, sem ekki hefur tök á að
annast eigin landvarnir, kallar
ekki yfir sig erlent setulið af
fúsum vilja. Heimsmynd sú er við
blasir á okkar dögum á rætur
sínar að rekja til eftirleiks af
sögulegum harmleik. I læblöndnu
andrúmslofti eftirstríðsáranna er
varnarlausu eylandi miðsvæðis
milli gínandi stríðsvéla tveggja
heimsbandalaga sá kostur
nauðugur að kjósa. Andspænis
hernaðarásýnd okkar tíma hafa
íslendingar kosið að taka hönd-
um saman með þjóðum, er þeir
áttu samleið með í stjórnarfars-
og menningarefnum áður.
Andstæðingar hernaðarbanda-
laga slá hnakkanum við slíkum
röksemdum. Þeir segjast vilja
engin hernaðarbandalög. I þeirra
augum er það aðeins léttvæg
■
Gunnar Pálsson:
Hér
syndum
vér fiskarnir.
I tilefni menningardaga herstöóvaandstæðinga
Ivikunni datt grátt umslag
frá Samtökum hernámsand-
stæðinga inn um bréfa-
lúguna. Þjóðin má nú gera sér
dagarmun í tiiefni af því að
þrjátíu ár eru liðin frá því að
Island gekk í Atlandshafsþanda-
iagið. Kynnt er dagskrá með
glæsisniði að Kjarvalsstöðum.
Margir listamenn hafa verið
kvaddir til af þeim sökum að
ekkert minna er í húfi en lands-
ins heill og æra.
Til glöggvunar á samhengi
hers í landi og listar er hjálplegt
að rýna í ávarpsorð formanna.
Hér stíga meðal annarra á stokk
ýmisr skáldmæringar þjóðarinn-
ar að lýsa vanþóknun sinni á því
„hernámi hugarfarsins", er siglt
hefur í kjölfar aðildar að því
fantabandalagi, er gert hefur
okkur „ábyrg fyrir arðráni
auðhringa og stríðsrekstri stjórn-
valda". Sjálfstæðishetju íslenzku
þjóðarinnar, Jóni Sigurðssyni, er
vissulega vorkunn þótt hann setji
rjóðan af blygðun og hylji andlit-
ið í listaverkinu á kápu umslags-
ins. Þessu lunkna líkingamáli
hreykir málgagn Alþýðubanda-
lagsins á forsíðu sunnudagsblaðs.
söguleg staðreynd að við lifum í
áþreifanlegri veröld samtímans.
Vafrandi á mörkum draums og
veruleika þekkja sveimhugar
þessir engan mun á hinu hlut-
kennda og þeirra eigin hugar-
heimi. Þeir hampa orðinu hlut-
leysi, hugtaki, sem á sér aðeins
fótfestu í órum þeirra sjálfra.
Með stórasannleik að vopni vilja
þeir kenna mannkynssögunni.
Hér syndum vér fiskarnir, segja
hornsílin.
Þeir segjast vilja engin
hernaðarbandalög. Þeir segjast
vilja hlutleysi. Þegar nánar er að
gáð kemur þó á daginn að enginn
skeytir hætishót um hlutleysi.
Hnútum sínum beina þeir ekki að
skuldbindingum til bandalaga. I
ljós kemur að það er innra eðli
þessa félagsskapar, sem er skot-
markið. Mestu skiptir að við
höfum róið á borð með alþjóð-
legri glæpastarfsemi og eru
meðsek í voveiflegu samsæri
gagnvart marnnkyninu. Bak við
inntaksþrunginn og ábúðarmik-
inn orðavef um „arðrán auð-
hringa" og „stríðsglæpi stór-
velda“ sveima óræðar og skin-
helgisfullar kennisetningar, sem
enginn rökræðir lengur, en hver
étur upp eftir öðrum. Um romsu
þessa þarf ekki að orðlengja.
Fyrst hlýðum við á stefið um
firringu launavinnunnar, stétta-
baráttu og arðrán eigenda fram-
leiðslutækjanna, er síðan nær
hátindi með hergólinu: „alræði
öreiganna".
Vissulega væri ranghermt að
samtök herstöðvaandstæðinga
vildu kalla yfir þjóðina vernd af
því tagi, er Sovétmenn veittu
nágrönnum sínum í
Tékkóslóvakíu svo aufúslega.
Þvert á móti spinna íslenzkir
róttæklingar upp fáguð orð-
flokkunarkerfi í því skyni að
sundurgreina þann sósíalisma, er
spámennirnir einir þekkja og
sósíalisma í framkvæmd.
Heilagrasósíalismi af íslands-
gerðinni hlýtur að verða heimin-
um hulin ráðgáta meðan hann
stígur ekki holdtekinn upp úr
hugsanaflautum þeirra, sem
fóstrið ala. Menningardagar
herstöðvaandstæðinga að Kjar-
valsstöðum eru engu síður for-
vitnileg vísbending um þau
meðul, er ísienzkir sósíalistar eru
reiðubúnir að beita hugsjón sinni
til framdráttar.
Nóg var áður komið um
mannkynslausnarann Marx. Því
fer fjarri að honum sé þó ný