Morgunblaðið - 28.06.1979, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚNÍ 1979
Nauðsynlegt er að lía á allan
þroskaferil barnsins sem eina
heild. Hin ýmsu þroskaskeið eru
fléttuð saman. Þau grípa inn í
hvort annað án þess að skýr
mörk liggi þar á milli. í barna-
sálarfræði er yfirleitt reynt að
teygja ákveðið atferli einhverju
aldursskeiði, þó ætíð með þeim
fyrirvara, að þroskaferillinn er
misjafn eftir einstaklingum og
til dæmis ekki einhlítt að koma
með fullyrðingu á borð við þessa
„Tveggja ára fara börn að halda
sér þurrum og hreinum, og
þrjóskualdurinn tekur við“.
Svo einfalt er þetta ekki.
Þroskaskéiðin eru innbyrðis háð
hvort öðru. Það er til að mynda
tilgangslaust að reyna að kenna
barni að gera þarfir sínar í kopp
ef það (barnið) hefur ekki náð
vissum líkamsþroska áður, t.d.
að sitja á koppi án þess að detta.
Persónuleiki einstaklinga er
samsettur úr líffræðilegum
eiginleikum, áhrifum frá um-
hverfinu og víxlverkun milli
þessara tveggja þátta.
Félagsþroski barnsins er sá
Nanna
Kolbrún
Sigurðar-
dóttirfé-
lagsráðgjafi:
skeið oft mikið á þolinmæði og
lipurð uppalenda í samskiptum
við barnið. Til þess að meðfædd-
ir eiginleikar barns geti þroskast
og notið sín, þarf hvatning og
uppörvun frá umhverfinu að
koma til.
Leikurinn er mikilvægasta
tæki barnsins til lærdóms og
þroska, þess vegna er nauðsyn-
legt að umhverfi barnsins bjóði
upp á nægjanlegt leikrými. Of
þröngt húsnæði er tilefni til
eilífra árekstra milli þeirra, sem
eiga að búa saman. Það er ekki
óalgengt að minnstu herbergin í
hýbýlum fólks séu valin handa
börnum. Einnig eru leiksvæði og
önnur athafnasvæði barna utan
húss því miður oft illa staðsett.
Algengt er að börn þurfi að
sækja langt og fara yfir umferð-
argötur á leið sinni á þessa staði.
Fólk, sem vinnur við hönnun
og skipulagningu íbúðarhúsa og
bæjarhverfa, hefur til skamms
tíma verið ótrúlega sofandi í
þessum efnum. Það er mikill
öryggisþáttur fyrir barnið að
komast greiðlega á milli dvalar-
staðar síns og leiksvæðis. Börnin
Hvers má
ég vænta?
Ár barnsins
1979
UMSJÓN:
Alfreð Harðarson kennari.
Guömundur Ingi Leifsson skóla-
stjóri.
Halldór Árnason viöskiptafræö-
ingur.
Karl Helgason lögfræöingur.
Sigurgeir Þorgrímsson sagn-
fræðinemi.
stigi og öðlast smám saman
öryggiskennd í samskiptum sín-
um við umhverfið.
Skólaárin
Á skólaárunum eykst félags-
þroskinn mikið. Mest sá þáttur,
sem snýr að ánægju og þörf fyrir
að vera nálægt og í tengslum við
jafnaldra. Vináttusambönd
verða nánari og áhrif hópsins
mjög ríkjandi. Einhíiða áhrif
uppalendanna minnka og áhrif
utanaðkomandi aðila aukast til
muna. Má þar nefna skóla,
áhugamannafélög og fjölmiðla.
Börn á aldrinum 7—10 ára eru
oft mjög upptekin af alls konar
félagsstarfsemi, sem þau sjálf
eiga frumkvæði að. Flestir for-
eldrar kannast við leynifélög og
stríðsfélög frá þessu tímabili í
sinni eigin bernsku. Þessi félög
eru yfirleitt mjög óformleg,
starfa stutt og skipti félaganna
eru ör. Eldri börn 10—12 ára
sækja í formlegri hópa. Ef þau
stofna félög sjálf er það oft með
ákveðnum inntökuskilyrðum
FÉLAGSÞROSKI BARNA
þáttur í atferlinu, sem snýr að
samskiptum barnsins við um-
hverfi sitt. Fyrsti stig félags-
þroskans hefjast strax í frum-
bernsku, þ.e.a.s. þegar barnið
kemur úr móðurkviði og þarf að
fara að glíma við nýtt umhverfi.
Félagsþroskinn eykst svo stig
af stigi og á síðustu forskálaár-
um og skólaárum er þörfin fyrir
félagsleg samskipti við annað
fólk mjög ríkjandi þáttur í at-
ferli barnsins. Á þessum árum er
lagður grunnurinn að félags-
venjum fólks síðar meir.
Á sama hátt og talað er um
líffræðilegar erfðir er einnig
hægt að tala um félagslegar
erfðir. Mótun félagsþroska
barnsins getur oft verið erfitt og
árekstrasamt tímabil, enda felur
það í sér lærdóm um þær leik-
reglur sem gilda í mannlegum
samskiptum, bæði innan fjöl-
skyldunnar og í þjóðfélaginu
sem heild.
F orskólaaldurinn
Það er lítið vitað, hvað hrærist
í vitund nýfædds barns. Tilfinn-
ingalífið byrjar strax að þróast
og meðvitundina um sjálft sig
öðlast barnið gegnum víxlverkun
eðlislægra hvata og áhrifa frá
umhverfinu. Ungbarn getur lítið
tjáð sig um þarfir sínar og skilur
lítið af algengustu tjáningar-
formum fullorðinna. Þess vegna
er mikilvægt, að þeir sem annast
barnið séu meðvitaðir um þarfir
ungbarns fyrir ástúð og um-
hyggju. Barnið öðlast öryggis-
kennd, þegar sá sem hugsar um
það er í góðu jarnvægi og getur
gefið sér nægan tíma til að sinna
því og gæla við það. Til dæmis
má nefna þegar barni er gefið
brjóst, það matað og baðað. Þess
vegna eru hugmyndir um langt
fæðingarorlof ekki úr lausu lofti
gripnar. Væntanlegir foreldrar
gætu skipt á milli sín fæðingar-
orlofinu, og þannig sinnt barn-
inu nægjanlega á þessu mikil-
væga tímabili í lífi þess.
Hér á landi eru það eingöngu
konur, sem eiga rétt' fæðingar-
orlofi og það mjög mismunandi
löngu, eftir því hvaða störf í
þjóðfélaginu þær stunda.
Eftir hálfs árs aldúrinn fer
barnið að þekkja í sundur ein-
staklinga í umhverfi sínu og
gera skýran greinarmun á þeim
sem það þekkir og öðrum utan-
aðkomandi. Tíminn sem nú fer í
hönd og langt fram á annað ár er
mikill þroskatími fyrir barnið.
Það glímir við mörg vandamál
og fer í gegn um ýmis þroska-
skeið. Líkamlegur og andlegur
þroski barnsins er mjög ör á
þessu tímabili. Barnið þarf að ná
valdi yfir hreyfingum líkama
síns, kanna umhverfi sitt og
læra af reynslunni. Þá byrjar
barnið einnig að kynnast helstu
reglum um hvað má og má ekki.
Sjálfstæðisvitund barnsins
vaknar og reynir þetta aldurs-
eru að stíga sín fyrstu skref út í
lífið og þörf þeirra fyrir öryggi
og vernd er mikil.
Það er náið samhengi á milli
skipulagningar bæja og félags-
legra tengsla fólks. Þegar verið
er að skipuleggja hverfi þarf líka
að hafa í huga hverjir eiga að
búa og starfa í þessum hverfum.
Tilhneigingin til þess að raða
einhverjum ákveðnum þjóð-
félagshópum í ákveðnar götur
eða hverfi er mjög óæskileg.
Þessi stefna er til þess eins fallin
að auka stéttaskiptingu og ala á
sundrung milli hinna ýmsu hópa
í þjóðfélaginu.
Eitt dæmi um óæskilega
greiningu í þessa átt er það
ófremdarástand sem ríkir við
val á börnum á dagvistunar-
stofnanir hér á höfuðborgar-
svæðinu. Vegna skorts á dagvist-
unarrými komast einungis börn
forgangshópa, námsfólks og ein-
stæðra foreldra að. Af þessu
leiðir, að börn sem dvelja á
þessum stofnunum kynnast of
einhæfum hópi barna.
Þegar líður á síðari hluta
forskólaáranna, eykst þörf og
ánægja barnsins af samskiptum
við annað fólk. Eftir því sem nær
dregur skólaaldrinum eykst
félagsþörf barnsins. Það eignast
fyrstu leikfélagana og vinina og
finnst gaman að leika sér í hópi
annarra barna. Þá gilda oft hin
frumstæðu lögmál hnefaréttar-
ins, ef ágreiningsmál koma upp.
Ofbeldi meðal barna, eins og
annað ofbeldi manna á milli í
þjóðfélaginu, er vaxandi vanda-
mál í iðnaðarþjóðfélögum. Börn
þurfa því á leiðbeiningum og
handleiðslu að halda til þess að
læra að starfa saman í hópi og
leysa ágreiningsmál innbyrðis.
Fæstir foreldrar gefa sér tíma
til eða hafa þekkingu til að
leiðbeina börnum í hópstarfi.
Þess vegna ættu öll börn að eiga
rétt á nægri og góðri dagvistun,
þar sem hægt væri að sameina
frjálsan leik og skipulagða starf-
semi undir handleiðslu sér-
menntaðs starfsfólks.
Á þessu síðara tímabili for-
skólaáranna er lagður grunnur
að skólaþroska barnsins. Börn
sem ekki hafa náð eðlilegum
félagsþroska við upphaf skóla-
göngu geta átt í námsörðugleik-
um til að byrja með. Skortur á
félagsþroska gerir barnið óör-
uggt í hópi félaga sinna í skólan-
um. Samstarf við aðra er þeim
framandi og einbeitingarhæfi-
leikinn truflaður af hópáhrifum.
Þessi börn þurfa að nota alla
sína krafta til þess að aðlagast
hópnum og geta þess vegna ekki
einbeitt sér að náminu. Þarna
gegna sex ára deildir skólanna
mikilvægu uppeldishlutverki.
Tilgangur þeirra er m.a. að auka
á félagsþroska barnanna og þar
með undirbúa þau fyrir væntan-
lega skólagöngu. Þannig smá-
fikrar barnið sig áfram stig af
fyrir félagana og þar eru lög og
reglur.
Mörg börn á þessum aldri
gerast félagar í einhverju
áhugamannafélagi t.d. skáta-
félögum, íþróttafélögum og þess
háttar.
Söfnunarástríða gerir oft vart
við sig á þessu aldursskeiði.
Stundum er það tískufyrirbrigði
hverju safnað er, en öft taka
börn upp á að safna ólíklegustu
hlutum, allt frá eldspýtustokk-
um upp í gömul bíldekk. Uppá-
tæki þessi njóta oft lítils skiln-
ings og fagnaðar foreldranna.
Allt hefur þetta tilgang og er
einungis æfingar barnanna til
þess að fást við önnur verkefni
síðar.
Gildismat og viðhorf til lífsins
og tilverunnar mótast mjög á
þessum árum og þau fara að
skynja sig meira en áður sem
drengi og stúlkur.
Um það bil helming af ráð-
stöfunartíma sínum eyðir barnið
í skólanum. Uppeldishlutverk
skólanna er löngu viðurkennt og
álitið ekki síður mikilvægt en sú
kennsla sem fer þar fram. Til
þess að sinna þessu hlutverki
sómasamlega þarf skólinn á
góðum og velmenntuðum vinnu-
krafti að halda. Kennarar þurfa
að hafa skilning og þekkingu til
að vekja og hvetja þá eiginleika,
sem nemendurnir búa yfir og
færa alla til nokkurs þroska.
Þetta er erfitt og vandasamt