Morgunblaðið - 04.11.1980, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1980
31
Dánargjöf og staða verzlunar:
„Hafa ekki greitt til samneyzlu
í hlutfalli við greiðslugetu“
skömm að þessari neitun og skýr-
ingar væru óhjákvæmilegar.
Ég þekkti þessi hjón persónulega,
sagði Albert, enda sendill hjá Sig-
urliða. Betra fólki var ekki hægt að
kynnast. Það liggur við að ég óski
þess að hafa aldrei verið kjörinn á
Alþingi íslendinga, er slík lágkúra
hvílir í dag yfir þessari stofnun og
hér hefur komið fram í ræðustól
þingdeildarinnar á hinn ósmekkleg-
asta hátt.
- sagði Guðrún Helgadóttir á Alþingi
GUÐRÚN Helgadóttir, þingmaður Alþýðubandalagsins,
kvaddi sér hljóðs utan dagskrár í neðri deild Alþingis í
gær og beindi nokkrum fyrirspurnum til viðskiptaráð-
herra varðandi stöðu verzlunar á íslandi. í máli hennar
var m.a. bent á dánargjöf (erfðaskrá) hjónanna Helgu
Jónsdóttur og Sigurliða Kristjánssonar, sem gáfu
afrakstur ævistarfs síns til mannúðar- og menningar-
mála, sem dæmi þess, hvern veg mætti komast yfir
fjármuni í verzlunarrekstri. Urðu þessi ummæli tilefni
harðra orðaskipta, sem hér á eftir verða lauslega rakin.
Klemma kaup-
mannanna
Guðrún Helgadóttir (Abl) sagð-
ist ætla að tala um skiptingu
þjóðarauðsins og þá klemmu, sem
nýlegt erindi kaupmanna til Al-
þingi hefði borizt í, og átt hefði að
merkja slæma stöðu verzlunar á
Islandi. Hún minnti á hús verzlun-
arinnar, sem nú risi tughæða í
Kringlumýri, og væri ekki klemmu-
legt. Þá minnti hún á dánargjöf
hjónanna Helgu Jónsdóttur og Sig-
urliða Kristjánssonar, en „Sigurliði
var kunnur kaupmaður hér í borg
alla starfsævi sína og ekki vitað til
að hann hafi stundað önnur störf“.
„Vandi borgarsjóðs vegna Borg-
arleikhúss sýnist að verulegu leyti
leystur," sagði Guðrún, og „enn
koma verzlunarmenn við sögu.“ Það
„sem vekur athygli launþega," sagði
hún, „er umfang þessa auðs.“
„Agóði annars af eigendum þessara
verzlana (Silla og Valda), sem þau
hjón gefa nú til menningarmála og
annarrar starfsemi, er hvorki
meira né minna en eignir að
brúttómati 3 milljarðar og 560
milljónir króna. Þarna var augljós-
lega ekki um verzlun í klemmu að
ræða ... Þessi arður er álagning
verzlunar sem neytendur hafa
greitt," sagði hún.
„Það verður ekki hjá því komizt
að benda á, að á árunum sem
Sigurliði Kristjánsson safnaði auði
sínum, áttu atvinnurekendur, ekki
sízt kaupmenn, í greiðsluerfiðleik-
um, eins og það var kallað, og þess
vegna var alla jafna þröngt um
launahækkun ...“
Guðrún sagði „fjarri sér að væna
látna einstaklinga um lögbrot af
nokkru tagi, enda liggur ekkert
slíkt fyrir. En sú spurning hlýtur að
vakna, hvort löggjöfin (skattalög-
gjöfin) sé þá eins og hún ætti að
vera ... meðan milljarðaarður af
vinnu landsmanna liggur í vösum
eins manns ...“ „Óhugsandi er,“
sagði Guðrún, „að hin látnu hjón
hafi greitt til samneyzlu lands-
manna í nokkru hlutfalli við
greiðslugetu sína.“
Síðan spurði Guðrún viðskipta-
ráðherra hvort kröfur um hærri
álagningu verzlunar væru nauðsyn-
legar vegna afkomu hennar, hver
væri áætlaður hagnaður verzlunar
1980, hvort unnið yrði að betra
verðlagseftirliti — og hvort ráð-
herra teldi að gróði af verzlun Silla
og Valda „væri eðlileg afkoma
kaupmanna og þá með vísbendingu
um stöðu verzlunarinnar?"
Samkeppni sam-
vinnuverzlunar og
einkaverzlunar
Tómas Árnason, viðskiptaráð-
herra, kvaðst ekki viðbúinn að
svara spurningum Guðrúnar til
hlítar, þó hann svaraði henni lítil-
lega nú, en hann myndi bæta úr
síðar. Hann sagði eign viðkomandi
kaupmanns hafa orðið til á 50 ára
starfsferli. Silli og Valdi hefðu
byrjað að festa arð sinn í fasteign-
um fyrir meira en 30 árum, og
hefðu þeir allar götur búið að
sparsemi og hagsýni í rekstri. í
raun hefðu þeir verið afreksmenn í
verzlun og unnið baki brotnu allt
sitt líf. Verðþróun í landinu hefði
svo margfaldað fasteignir þeirra,
mælt í smækkandi krónum. Hér
lægi að baki 50 ára starf, dugnaður
og fyrirhyggja, auk verðþróunar,
sem menn ættu að kunna skil á.
Þessir aðilar hefðu hætt verzlun-
arrekstri fyrir um 10 árum. Ævi-
Albert Guðmundsson
starf þeirra varpaði ekki ljósi á
stöðu verzlunar í dag. Hann sagði
könnun Þjóðhagsstofnunar hafa
leitt í Ijós að staða innflutnings-
verzlunar (vergur hagnaður fyrir
skatta) hefði þróazt svo á þessum
áratug: 1973 4,9%, 1974 4,7%, 1975
4%, 1976 4,5%, 1977 3% og 1978
2,6%. Hagnaður innflutningsverzl-
unar hefði lækkað úr 4,1% 1973 í
2,1% 1978. Hér væri um meðaltals-
tölur að ræða svo einstök fyrirtæki
hefðu sýnt bæði betri og verri
útkomu.
Vergur hagnaður smásöluverzl-
unar áður en skattar eru greiddir
hefði þróazt úr 2,6%- 1973 í 1,5%
1978 og væri áætlaður 1,3%, sam-
kvæmt spá Þjóðhagsstofnunar
1980. Hreinn hagnaður hefði þróazt
úr 1,3% 1974 í 0,5% 1978.
Ráðherra sagðist hafa fyrir því
góðar staðreyndir, bæði frá sam-
vinnuverzlun og einkaverzlun, að
staða strjálbýlisverzlunar væri enn
verri. Hún ætti vissulega í vök að
verjast. Þar kæmi til hærri rekstr-
arkostnaður, hægari afsetning og
lánsviðskipti. Afkoma strjálbýlis-
verzlunar væri áhyggjuefni, sagði
ráðherra
Ráðherra lagði áherzlu á auknar
fjárveitingar í fjárlögum næsta árs
bæði til verðlagseftirlits og neyt-
endasamtaka, sem ásamt frjálsri
samkeppni samvinnuverzlunar og
einkaverzlunar væri bezta trygging
heilbrigðra verzlunarhátta.
Mesta lágkúran á
löngum fundaferli
Albert Guðmundsson (S) sagðist
hafa tekið þátt í félagsmálaumræðu
Guðrún Helgadóttir
Sverrir Hermannsson
langa tíð, allt frá starfi í íþrótta-
hreyfingu á unga aldri til setu í
borgarstjórn og Alþingi. Aldrei
hefði hann þó hlýtt á ósmekklegri
málflutning né meiri lágkúru en
ræðu Guðrúnar Helgadóttur, þar
sem hún hefði undir rós veitzt að
látnu heiðursfólki, sem gefið hefði
samfélaginu, mannúðar- og menn-
ingarstofnunum, afrakstur ævi-
starfs síns. Og það er bæði borgar-
fulltrúi og þingmaður Reykvíkinga,
sem þannig þakkar fyrir borgar-
samfélagið!
Albert sagði Silla og Valda hafa
gengið á Samvinnuskóla og hafið
störf í samvinnuverzlun. Á slæmri
tíð fyrir verzlunina hefði þessi
kaupfélagsverzlun verið lögð niður,
en tveimur afgreiðslumönnum
(Silla og Valda) gefinn kostur á að
yfirtaka verzlunina. Þetta var upp-
hafið að ævistarfi, sem skilaði
miklum árangri, enda vinnufram-
lag og aðhaldssemi verzlunarmann7
anna með eindæmum. Ég spyr,
sagði Albert, að gefnu tilefni get-
Tómas Árnason
Matthías Bjarnason
saka, hvort verzlanir þessara
manna hafi ekki skilað jafn góðri
vöru á jafn lágu verÓi til almenn-
ings og t.d. verzlanir KRON, án
þess að halla í nokkru á þær
verzlanir? Yfirbygging verzlana
Silla og Valda var iengst af ekki
önnur en vinnuframlag þeirra og
frú Helgu, sem annaðist skrifstofu-
störf og innheimtu lengst af.
Þessir kaupmenn lögðu afrakstur
vinnu sinnar í fasteignir, sem
verðlagsþróun í landinu gerði verð-
mætari og verðmætari, ef lagt er á
þær mat smækkandi gjaldmiðils.
Hér kom því ekki verzlunarálagn-
ing ein við sögu né annað, eins og
dylgjað var um hér áðan.
Albert vék að starfi Sigurliða
fyrir íþróttahreyfinguna (formaður
IR) og kaup hans á verkum fátækra
myndlistarmanna, sem sumir
hverjir urðu síðar frægir og eftir-
sóttir. Hann hjálpaði mörgum lista-
manninum, sagði Albert: Ég vil
spyrja menntamálaráðherra, hvað
veldur því að Listasafn ríkisins
neitar móttöku gjafar, 600 mynd-
listarverka? Á hvaða forsendum,
með hvaða heimildum? Hann sagði
Athugasemd
þingdeildarforseta
Sverrir Hermannsson. þing-
deildarforseti, tók fram, að þegar
hann leyfði umræður utan dag-
skrár, um stöðu verzlunar, hefði sér'
ekki komið til hugar, að inn í þær
umræður yrði blandað látnum ein-
staklingum eins og raun hefði á
orðið.
Ekki heyrt neitt sam-
bærilegt á 19 þingum
Matthías Bjarnason (S) sagði
viðskiptaráðherra hafa svarað
fyrirspyrjanda af háttvísi og hygg-
indum. I leiðinni mátti hann þó láta
í ljós andstyggð á þeim málflutn-
ingi, sem var viðhafður. Ég bjóst
ennfremur við að forsætisráðherra
tæki upp hanzkann fyrir náinn
samstarfsmann, en hann kaus að
ganga út undir ræðu Guðrúnar
Helgadóttur. En enginn þarf að
segja mér að honum hafi ekki
mislíkað ummæli hennar. Ég hélt
satt að segja, sagði Matthías, að
þessi látni heiðursmaður hefði
fengið sinn skammt illmælis í
lifanda lífi á síðum Þjóðviljans, þó
hann látinn fengi að vera í friði af
aðstandendum blaðsins.
Ég tek undir með Albert Guð-
mundssyni, og tel ekki óeðlilegt þó
honum hitnaði í hamsi, er ein
mesta rausnargjöf, sem gefin hefur
verið til menningarmála, ekki að-
eins hér á íslandi heldur þó víðar
væri leitað, er nýtt til jafn ósmekk-
legs málflutnings og við heyrðum
hér áðan. Ég keypti hús fyrir
fjórum árum á 25 m.kr., sagði
Matthías. Það er í dag fjórfalt að
verðgildi í flotkrónum mælt. Þetta
er þó sama húsið, aðeins 5 árum
eldra. Þetta er verðgildisbreyting
sem þjóðin öll þekkir, þó horft hafi
verið fram hjá henni í málflutningi
hér og nú.
Ég tek líka undir það með Albert,
sagði Matthías, að nauðsyn ber til
að menntamálaráðherra skýri Al-
þingi frá forsendum neitunar Lista-
safns ríkisins á móttöku á myndar-
legri listaverkagjöf.
Ég vona að Guðrún Helgadóttir
lýsi yfir eftirsjá á fljótræði sínu;
ósmekklegri málflutning hef ég
ekki heyrt á 19 þingum, er ég á að
baki.
Tilfinningasemi
Alberts
Guðrún Ilelgadóttir (Abl) þakk-
aði ráðherra málefnaleg svör. Vera
mætti að rekstur Silla og Valda
hefði verið til fyrirmyndar, t.d.
fyrir ýmis ríkisfyrirtæki. Hún sagði
það ekki lágkúru, eins og fram hefði
verið haldið, þó undrazt va>ri yfir
því, að ein fjölskylda léti eftir sig
hátt í fjóra milljarða króna. Hún
sagðist m.vndu sjá svo um að
dagblöðin birtu ræðu sína svo fólk
mætti sjá svart á hvítu, að hún
hefði ekki farið út fyrir eðlileg
takmörk í málflutningi. Ég talaði
ekki niðrandi um þau hjón, og þau
mega hafa heiður fyrir gjafir sínar.
En ekki er eðlilegt að slíkur auður
komi upp úr vösum einnar fjöl-
skyldu. Og ég tel ástæðu til að
kanna ofan í kjölinn, hver hagur
verzlunarinnar er á liðandi stund.
Tilfinningasemi Alberts Guð-
mundssonar væri svo mál út af
fyrir sig og hverju kemur við, hvort
hann var sendill hjá einhverjum
manni út í bæ? spurði hún.
Hef ekki heyrt ósmekklegri
málflutning á 19 ára þingferli
- sagði Matthías Bjarnason