Morgunblaðið - 04.07.1982, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ1982
Glettur
Kristins Reyrs
Eftir Ævar R. Kvaran
kristinn Reyr:
Vogsósaglettur.
Bundið mál.
Bókaútgáfan l’jóðsaga.
Keykjavík.
Kristinn Reyr er enginn víðvan-
ingur meðal íslenskra rithöfunda.
Það eru nú liðin fjörutíu ár síðan
fyrsta bók hans kom út. Þegar í
upphafi kvað hann við nokkuð
annan tón en algengast var og hef-
ur hann verið öðrum ólíkur um
margt alla tíð síðan. Það er ekki
óalgengt að ýmsar og mismunandi
hliðar listar sæki að sama höf-
undi. Mismunandi listgreinar. Ber
það í senn vott um næmi á sviðum
lista, sem stundum hefur valdið
mörgum listamanninum miklum
vangaveltum í vali. Kristinn er
hins vegar gerður með þeim hætti,
að hispursleysi er eitt af einkenn-
um hans. Hann hefur því ekki lát-
ið sér nægja að búa yfir áhuga á
ýmsum listgreinum, heldur komið
verkum sínum á framfæri og
kennir þar margra grasa. Kristinn
hefur þannig auk Ijóðlistar fengist
við tónsmíðar og hafa þær einnig
verið útgefnar. Þá hefur hann
einnig skrifað leikrit, bæði fyrir
svið og útvarp. Og enn er ónefnd
myndlistin, en í henni hefur hann
verið iðinn og einlægur, eins og í
Ijóðlistinni. Það sem einkennir
Kristin sem listamann er fyrst og
fremst einlægnin og heiðarleiki.
Ilann er alltaf sjálfum sér trúr og
er það mannkostur hvað sem
lærðir menn kunna að segja um
verk hans á þessum ýmsu sviðum
lista. Eitt annað einkennir hann
líka, sem ekki gætir ailtof mikið í
íslenskum bókmenntum, en það er
kímnin, sem svo iðulega litar verk
hans á skemmtilegan hátt, þótt
djúp og skyggn alvara liggi iðu-
lega á bak við.
Eins og flestir Islendingar hefur
Kristinn alla tíð haft yndi af þjóð-
legum fróðleik, enda við það alinn
upp. I þessari bók, sem hér um
ræðir, er þjóðsagan viðkvæðið í
kveðskap hans. Söguhetjan er
persóna sem allir íslendingar hafa
lengi haft miklar mætur á: séra
Eiríkur á Vogsósum. Sá sem þetta
hripar verður að viðurkenna, þótt
hann unni íslenskum þjóðsögum,
þá hafa galdramenn aldrei ve. ið í
þeim flokki söguhetja, ser. hann
hefur haft mestar mæturá. Mynd-
irnar af þeim, eins og þeim er
brugðið upp í þjóðságunum okkar,
eru ekki beint fallegar. Oft eru
þetta eigingjarnir menn, sem
reyna að beita. kunnáttu sinni
sjálfum sér tfl ávinnings og láta
sig engu skipta þær þjáningar sem
þeir valda öðrum með gjörningum
sínum. Þetta virðast því oft hafa
verið hinir verstu menn, fúlir og
fjandsamlegir meðbræðrum sín-
um, margir hverjir. En að þessu
leyti er séra Eiríkur á Vogsósum
einmitt undantekning. Sögurnar
af honum bera þvert á móti með
sér að hann beitir jafnan kunn-
áttu sinni öðrum (og að vísu sjálf-
um sér stundum) til bjargar í
vanda. Hann verður því eins konar
baráttumaður hins góða gegn hinu
illa í veröldinni. Það er því erfitt
að komast hjá því að hafa samúð
með þessum snjalla galdramanni í
þeim átökum. Þjóðsagan lætur
Kristinn Keyr
hann líka alloft fást við sendi-
menn árans sjálfs og eyðileggja
ráðagerðir þeirra öðrum til ills.
Og það sem gerir þessar frásagnir
svo sérstaklega læsilegar og
skemmtilegar er einmitt kímnin,
sem svo lítið ber á í íslenskum
bókmenntum, jafnt þjóðsögum
sem öðrum.
Það er því ekkert undarlegt þótt
Kristni verði þessi fræga þjóð-
sagnapersóna kær. Og hann velur
nokkrar sögur af honum sem hann
tengir víða mjög skemmtilega
saman og segir þær í bundnu máli.
En þareð bragarhátturinn er jafn
forneskjulegur og efnið fer þetta
sérstaklega vel saman. Þetta er
Ijómandi lipurlega kveðið og gefur
þessum sögum nýtt gildi. Maður
gæti jafnvel ímyndað sér að með
þessum hætti hafi þær upphaflega
verið sagðar, þótt maður viti bet-
ur. Hér er því mjög vel haldið á
skemmtilegu efni og öllu gerð hin
ágætustu skil.
Kristinn skiptir bókinni í sjö
glettur eftir efni. Til þess að les-
endur þessara orða geti gert sér
nokkra hugmynd um með hverjum
hætti Kristinn heldur á þessu efni,
skal hér aðeins brugðið upp dæmi
úr Fyrstu glettum:
lllt var hórlent aldarfar
eftir .sextán hundruð
váleg teikn og veðurfar
veslings þjóðin sundruð.
Kykti kóngs og réttarfar
reyndist fæstum hlífíð
kukl sem normalt kvennafar
kostaði menn lífið.
Knn mun getið Kiríks þess
sem á þeim myrku döjjum
hófst ojf vann sér heiðurssess
i helstu galdrasögum.

^anurneóð
36777
AUCLÝSINGASTOFA
MYNDAMÖTA HF
Metsöhiblad á hverjum degi!
. . . fimmtu hverja rollu bóndinn sker.
Launin hækka, en því sem umfram er
mun aftur skilað 1. september.
Nú er ég aftur seztur við ritvélina og farinn að
velta fyrir mér vísnaleik. Sennilega er góða veðr-
inu um að kenna, — þegar sólin skín heitast
fyllast menn bjartsýni. En auðna verður að ráða,
hvert framhaldið verður. Svo kitlar það mig, að
ég hef fundið, að margur hefur lesið þessa þætti.
Fyrir inngangsorð þykir mér viðeigandi að hafa
þessa gömlu stöku, sem mig hálfminnir að hafa
séð eignaða Guðmundi skólaskáldi.
Lausavísur liðugar,
litlar, nettar, sniðugar,
auka gleði allsstaðar,
eins og heimasæturnar.
Hér á árum áður kom oft fyrir, að skáld og
hagyrðingar á Akureyri hittust og kváðust á.
Mörg þessara kvölda urðu eftirminnileg og hafa
ýmsar stökur, sem þar voru ortar, orðið land-
fleygar. í lok stríðsins eða um það bil bauð Heið-
rekur Guðmundsson heim til sín þrem snilling-
um, Steingrími Baldvinssyni í Nesi, Kristjáni frá
Djúpalæk og Agli Jónassyni á Húsavík. í lok þess
vísnaleiks sem þar var leikinn, orti Heiðrekur
erindi, þar sem hann gaf þátttakendunum ein-
kunn fyrir frammistöðuna. Sjálfan sig kallaði
hann ádeiluskáld, en bók hans, Arfur öreigans,
var þá nýútkomin. Einhvern tíma á þessum árum
orti hann þessa stöku um mann, fátækan og
beiskan í garð þeirra efnameiri. Eitthvert atvik
hafði hent, sem sýndi, að honum var svipað farið
sjálfum, þegar kom að hans eigin pyngju. Stakan
getur vel borið yfirskriftina „eftir efnum og
ástæðum".
Hugir snúast, hopa vinir,
hafa flúið sína trú.
Efnum búinn eins og hinir
okkur kúga mundir þú.
Það var sem sagt komið annað hljóð í strokk-
inn. Heiðreki mislikaði við ritdómara:
Lengi mun á landi hér
lifa skáld í æðra veldi
þegar duft og aska er
orðinn sá sem dóminn felldi.
Steingrím í Nesi kallar Heiðrekur „bjartsýn-
isskáld frá rómantískum stað“. Það er vel við
hæfi að rifja upp eina stöku Steingríms frá ynd-
isstundum hans við Laxá:
Þegar stríkkar stangartaumur
stöngin svignar, hjólið malar.
Þýtur um æðar þungur straumur,
þanin taug við laxinn hjalar.
Kristján frá Djúpalæk var „bölsýnisskáld" á
þessum árum. Mér er minnisstæð vísa, sem birt-
ist í Muninn 1939:
Einn í hugans óbyggðum
auðnir lífs ég kanna.
Það er jafnan þögult um
þrautir skógarmanna.
Kristján hefur sagt mér, að Sigurður skóla-
meistari hafi tekið sig tali og sagt: „Þér eruð
skáld, Kristján. Þér eruð skáld. Það er jafnan
þögult um þrautir skógarmanna. Svona yrkja
engir nema skáld." Þetta varð Kristjáni að sjálf-
sögðu mikil uppörvun á þeim tíma.
Egill Jónasson var svo skáld gleðinnar. Um
þetta leyti tíðkaðist það mjög, að einstakir kaup-
staðir tefldu símskák og gjarna var það, að skáld
og hagyrðingar voru kvaddir til að senda stökur
milli leikja. Þegar þeir áttust við Húsvíkingar og
Eskfirðingar orti Egiil:
Þið eruð hreint að hníga á
höfuðin einskis virði
eins og þið væruð allir frá
Eskimóafirði.
Eftir þennan formála kemur svo erindi Heið-
reks, sem hann kvað að áliðnu kvöldinu góða:
Adeiluskáld, sem beiskju í bikar lætur,
bjartsýnisskáld frá rómantískum stað,
bölsýnisskáld, sem gæfuleysið grætur,
gleðinnar skáld, sem skopast mönnum að
fundust í kvöld, en fátt af ljóðum snjöllum
fengu þau ort, en mörg var heimska sögð.
Þó væri hægt að gera úr þeim öllum
eitt lítið skáld, ef saman væru lögð.
Hinar síðustu vikur hefur athyglin mjög beinst
að kjarasamningum og þykir niðurstaðan ljós
vottur þess, hvernig ástandið er orðið í þessu
iandi. Móri kvað:
Er verkalýðshreyfingin reynslunni ríkari?
Er raungildi kaupmáttar skerðing á verðgildi?
Er austfjarðaþokan í hausnum á Hjörleifi
og huggunin vináttutengslin frá Sovéti?
Síðari hlutinn skýrir sig sjálfur. Um næstu
stöku Móra er það að segja, að þau úrræði þykja
nú helzt koma til greina í málefnum sauðfjár-
bænda að skera fjárstofninn niður um 20%. Yfir-
skriftin gæti vel verið sauðkindur:
Fólkið veit, að fjarar undan sér.
Fimmtu hverju rollu bóndinn sker.
Launin hækka, — en því sem umfram er
mun aftur skilað 1. september.
Kristján frá Djúpalæk kastaði þessum fyrri
hluta fram eitt skáldakvöldið fyrrum á Akureyri:
Himinn blánar öðrum yfir,
alltaf gránar minn.
Og Heiðrekur Guðmundsson botnaði:
Annan smánar allt sem lifir,
eltir lánið hinn.
Ekki verður meira kveðið að sinni.
Halldór Blöndal