Morgunblaðið - 07.12.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1982
17
ðsaunginn
Halldór Laxness
erintendentar mótmælenda
jafnan neitað að vígja
presta til únítarasafnaða og
telja únítarisma til trúvillu
að því mér skilst. Hafa hér
verið háðar lángdregnar
blaðadeilur og prentaðar
bækur til að útflæma þessa
menn. Þó skil ég ekki hvað
því veldur að únítarar skuli
hafa geingið fyrir lúters-
menn að biðja þá að vígja
sig, einsog oft hefur gerst
hér á landi.
Af únítörum kyntist ég
persónulega slíkum ágætis-'
mönnum sem Jakobi Krist-
inssyni og seinna varð guð-
spekíngur, Ragnari Kvaran,
Rögnvaldi Péturssyni og
Þorgeiri Jónssyni. Sonu
Matthíasar þrjá þekti ég
alla og voru miklir vildis-
menn. Mér var forvitni á að
frétta af þeim um andlegt
samband sem faðir þeirra
hafði átt við únítara áratug-
um saman. Magnús Matthí-
asson var mér best heimild
um það. Mætti mér segja að
af þessum samskiftum
Matthíasar við forgángs-
menn únítarisma hafi ekki
verið dregnar ályktanir sem
tilefni gefur; þarámeðal
lífsskoðun þjóðskáldsins um
lángt skeið. Ýmsir guðvísir
„frjálslyndir" íslendíngar
hygg ég hafi verið efins um
að „sólkerfi himnanna", sem
áður var á vikið, þyrftu lofs
við í þjóðsaung, og horfið á
það ráð að fara aftur að
raula Eldgömlu ísafold
þrátt fyrir það sem í því
kvæði stendur um „Hafnar-
gufu“ og heimska menn
hlæandi í Kaupmannahöfn.
Eftir að Eldgamla ísafold
var dæmd úr leik fórum við
að reyna „ísland ögrum
skorið", eða jafnvel „Oft
finst oss vort land einsog
helgrindahjarn". En það var
ekki heldur nógu gott.
Stundum þarf ekki til nema
einfalt stef, og það bregður
ljósi yfir stórbrotnar sýnir
helgra manna, til dæmis:
Faðir andanna, frelsi land-
anna.
Þegar danakonúngur var
kvaddur hér skilnaðar-
kveðju 1944, sjálfur þó ekki
viðstaddur, var enn haldin
þjóðhátíð á Þíngvöllum, og
hafði ég nokkru áður haft
þann heiður að fá birta í
blaði veika tilraun til að
koma íslendíngum í skilning
um hvað þjóðsaungur væri
(Sjálfsagðir hlutir, II. útg.
1962, bls. 163: „Nú vantar
þjóðsaunginn"). Landar
vildu hafa einhvern ofvöxt í
hlutunum einsog fyrri dag-
inn, og fyrir bragðið sátu
þeir uppi með Ó Guð vors
lands, sem er ekki íslenskur
þjóðsaungur í eðli sínu,
heldur einsog fyr segir únít-
arískur lofsaungur um
sköpunarverkið.
í Árnastofnun í gær, þar sem aöstandendur útgáfunnar og ýmsir þeir er unniö hafa aö verkinu, voru samankomnir í tilefni
útgáfu Helgastaöabókar. Á myndinni eru, talið frá vinstri: Leifur Þorsteinsson Ijósmyndari, Guömundur Benediktsson
prentsmiðjustjóri, Sigurður Líndal prófessor, dr. Bjarni Einarsson, Jón Samsonarson mag. art., Sigurgeir Steingrímsson cand.
mag., dr. Selma Jónsdóttir, Hlöðver Oddsson prentari, Kristján Aðalsteinsson framkvæmdastjóri, dr. Jónas Kristjánsson,
Guðni Kolbeinsson BA, Hilmar Einarsson bókbindari, Sverrir Kristinsson útgefandi, Þorkell Árnason framkvæmdastjóri, og
dr. Ólafur Halldórsson.
Ljósprentun handrita í réttum litum haldið áfram:
Helgastaðabók komin út
— hefur að geyma sölu Nikulásar erkibiskups, fyrirmyndar jólasveinsins
í GÆR, 6. desember, sem Nikulásmessu ber upp á í ár, kom út Helgastaðabók,
annað bindi í ritröðinni íslensk miðaldahandrit, ljósprentunum handrita í rétt-
um litum, sem gefin er út af Lögbergi, bókaforlagi Sverris Kristinssonar, í
samvinnu við Stofnun Áma Magnússonar á íslandi.
Helgastaðabók er handrit frá síð-
ari hluta 14. aldar, sem hefur að
geyma sögu Nikulásar erkibiskups,
eins vinsælasta dýrlings kaþólsku
kirkjunnar, en hann er talinn hafa
verið uppi á fyrri hluta 4. aldar, og
er fyrirmynd Sánkti Kláusar-jóla-
sveinsins.
Þessi Nikulássaga var sett saman
af Bergi ábóta Sokkasyni á Munka-
þverá, einum fremsta rithöfundi ís-
lenskum á fyrri hluta 14. aldar. Um
Berg Sokkason er fátt vitað; hann
er skipaður príór á Þverá 1322 og
kjörinn þar ábóti 1325 og bendir
það til þess að hann sé þá ekki yngri
en 25 ára og ætti hann því að vera
fæddur ekki síðar en aldamótaárið
1300.
Helgastaðabók er einn mesti
kjörgripur meðal íslenskra hand-
rita heilagra manna sagna — og
tvímælalaust sá mesti að því er lýs-
ingar (myndskreytingar) varðar. í
upphafi bókarinnar eru þrjár heilar
síður myndskreyttar, en auk þess
eru í upphafsstöfum kafla 15 mynd-
ir er sýna atburði sem frá er sagt í
textanum. Allar þessar myndir eru
í fögrum litum, vel varðveittum.
Áður fyrri hafa lýsingar bókarinn-
ar verið skreyttar blaðgulli, einkum
bakgrunnur myndanna, en einnig
klæði og hár persónanna, sem á
myndunum eru.
Þetta handrit Nikulássögu var
frá upphafi og öld fram af öld eign
Helgastaðakirkju í Reykjadal í
Suður-Þingeyjarsýslu, en árið 1682
keypti Jón Eggertsson frá Ökrum í
Skagafirði handritið fyrir Svía og
gaf fyrir þrjá ríkisdali. Komst
handritið þá í eigu Sænsku forn-
fræðistofnunarinnar og á nú heima
í Konungsbókhlöðu í Stokkhólmi.
Nokkur undanfarin ár hefur hand-
ritið verið að iáni hjá Stofnun Árna
Magnússonar á Islandi vegna fyrir-
hugaðrar textaútgáfu Nikulássagna
á vegum stofnunarinnar, sem
Sverrir Tómasson sér um, en áður
hafa Nikulássögur verið prentaðar í
Heilagra manna sögum, sem norski
fræðimaðurinn C.R. Unger gaf út
1877.
Ljósprenti handritsins fylgja
þrjár ritgerðir, sem birtar eru bæði
á íslensku og ensku; ennfremur
nokkrir valdir kaflar úr Nikulás-
sögu Bergs Sokkasonar færðir til
nútímastafsetningar. Fyrstu rit-
gerðina skrifar Sverrir Tómasson
cand. mag. og gerir hann þar í upp-
hafi almenna grein fyrir helgi-
sagnaritun og aðferðum þeirra
manna sem við hana fengust. Þá
rekur hann þá vitneskju sem tiltæk
er um ævi Nikulásar og dýrkun
hans í Evrópu og á íslandi á mið-
öldum, en hér á landi við lok mið-
alda hefur, svo vitað sé, 41 kirkja, 4
bænahús og hálfkirkjur verið vígð
Nikulási, í 12 kirkjum var hann
verndardýrlingur og þar að auki
voru tvö ölturu helguð honum. Alls
eru þetta 59 staðir og af dýrlingum
kaþólsku kirkjunnar hérlendis hafa
aðeins María guðsmóðir, Pétur
postuli og Ólafur helgi verið vin-
sælli en Nikulás.
Stefán Karlsson mag. art. rekur í
sinni ritgerð þær heimildir sem til-
tækar eru um uppruna og feril
Helgastaðabókar.
Selma Jónsdóttir dr. phil. skrifar
um lýsingar Helgastaðabókar og
ber þær saman við skylda myndlist
í öðrum handritalýsingum íslensk-
um og myndefni þriggja refilsaum-
aðra altarisklæða, sem öll hafa ver-
ið eign þingeyskra kirkna eins og
Nikulássaga. Getur Selma þess, að
hugsanlegt sé að séra Steinmóður
ríki Þorsteinsson, sem uppi var á
14. öld og var m.a. prestur að
Grenjaðarstað í Aðaldal, hafi kost-
að lýsingu Helgastaðabókar og
jafnvel ráðið einhverju um hve
ríkulega hún var lýst.
Aðalritstjóri ritraðarinnar ís-
lensk miðaldahandrit er dr. Jónas
Kristjánsson, forstöðumaður Stofn-
unar Árna Magnússonar, en út-
gáfustjórn þessa bindis skipuðu:
Bjarni Einarsson dr. phil., Jón
Samsonarson mag. art., Kristján
Eldjárn dr. phil., Ólafur Halldórs-
son dr. phil. og Sigurður Líndal
prófessor. Umsjón með verkinu og
hönnun umbrots önnuðust Guðni
Kolbeinsson B.A. og Sigurgeir
Steingrímsson cand. mag. Ólafur
Pálmason mag. art. var einnig til
ráðuneytis við útgáfuna.
Leifur Þorsteinsson, Myndiðn,
annaðist ljósmyndun handritsins,
litgreining var unnin hjá Prent-
myndastofunni hf., en litprentun
sem og önnur prentvinna ásamt
umbroti var unnin af starfs-
mönnum Kassagerðar Reykjavíkur.
Formálar voru settir hjá Prent-
stofu G. Benediktssonar. Ráðunaut-
ur um bókband og ytra útlit var
Hilmar Einarsson.
Einn af ritstjórum bókarinnar,
Kristján Eldjárn dr. phil., lést áður
en verkinu var að fullu lokið. Hann
var fæddur 6. desember árið 1916 og
hefði því orðið 66 ára í gær. Útgáfa
Helgastaðabókar er helguð minn-
ingu hans.
andi verðbólgu samfara erfiðleik-
um hjá atvinnulífinu eins og gerzt
hafði, þegar fyrri vinstri stjórn
Ólafs Jóhannessonar sat að völd-
um 1971-74.
Ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen
Það fellur ekki að þeirri mál-
venju, sem skapast hefur, að kalla
þá ríkisstjórn, sem í eiga sæti þrír
ráðherrar úr hópi sjálfstæð-
ismanna og varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins myndar með Al-
þýðubandalagi og Framsóknar-
flokki vinstri stjórn. Þær ríkis-
stjórnir, sem hingað til hafa verið
nefndar vinstri stjórnir hafa held-
ur ekki haft á að skipa ráðherrum
úr hópi sjálfstæðismanna.
Með myndun núverandi ríkis-
stjórnar hefur í þessu, eins og svo
mörgu öðru, verið farið að með
allt öðrum hætti en menn höfðu
átt að venjast.
Burtséð frá því, að grundvall-
arreglur lýðræðisskipulagsins eru
þverbrotnar í samtökum sjálf-
stæðismanna, stendur varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins,
ásamt nokkrum þingmönnum
flokksins, að því að mynda með
Alþýðubandalaginu og Framsókn-
arflokknum ríkisstjórn, sem hefur
ómengaða vinstri stefnu. Meira að
segja var kommúnistum fengið
neitunarvald í öryggis- og utan-
ríkismálefnum, sem þeim hafði
aldrei áður tekist að tryggja sér í
ríkisstjórnum með vinstri flokk-
unum.
Núverandi ríkisstjórn hefur
ekki aðeins haldið þeirri vinstri
stefnu í efnahags- og fjármálum,
sem boðuð var í september 1978 af
ríkisstjórn Framsóknar, Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags, held-
ur gengið sýnu lengra í:
— aukinni skattheimtu,
— auknum ríkisumsvifum,
— auknum erlendum lántökum.
Aldrei hefur verið um jafn mik-
inn fjármagnsflutning á milli að-
ila í þjóðfélaginu að ræða eins og
núverandi ríkisstjórn hefur staðið
fyrir. Það hefur leitt til rangrar
verðmyndunar og óraunhæfs
rekstrargrundvallar atvinnuveg-
anna. Vísitöluútreikningar hafa
fjarri lagi sýnt hinar raunveru-
legu kostnaðarhækkanir, sem átt
hafa sér stað. Vísitölufeluleikur
hefur verið uppáhaldsiðja ríkis-
stjórnarinnar og nánast það eina
sem hún hefur aðhafst.
Þetta hefur leitt til þess, að
verðbólgan lamar nú allt atvinnu-
lífið meira en nokkru sinni fyrr.
Grundvöllur atvinnuveganna er
brostinn og afkomu þeirra stefnt í
hættu. Það hefur í för með sér
versnandi lífskjör fólksins, ef ekki
atvinnuleysi.
Loforð og efndir
Það voru vissulega fögur fyrir-
heit, sem sett voru á blað og gefin
af ríkisstjórn Gunnars Thorodd-
sen í upphafi stjórnartímabilsins.
Halli þjóðarskútunnar skyldi rétt-
ur. Verðbólguvandinn tekinn föst-
um tökum. Þjóðinni tilkynnt, að í
lok ársins 1982 yrði verðbólgan
orðin svipuð og í nágrannalöndum
okkar. „Rikisstjórnin mun berjast
gegn verðbólgunni með aðhaldsað-
gerðum er varða verðlag, gengi, pen-
ingamál, fjárfestingu og ríkisfjár-
mál.“ — Þannig var það orðað í
stjórnarsáttmálanum.
Árið 1982 er senn á enda og al-
þingiskosningar í sjónmáli. Er
óeðlilegt að menn spyrji um störf
og árangur ríkisstjórnarinnar?
Sá mælikvarði, sem er talinn
gefa réttasta mynd af þróun efna-
hagsmála á hverjum tíma, er
framfærsluvísitalan. Hinn 1. des-
ember hækkar framfærsluvísital-
an um 17% en það þýðir að verð-
bólguhraðinn nálgast nú óðum
90—100%.
Þreföldun framfærsluvísitölu
Ef nánar er skoðað, hver þróun
framfærsluvísitölunnar hefur ver-
ið í tíð núverandi ríkisstjórnar
kemur í ljós, að framfærsluvísitalan
hefur rúmlega þrefaldast frá því í
febrúar 1980 þar til nú í desember
1982.
Þegar þessar staðreyndir eru
bornar saman við fyrirheit ríkis-
stjórnarinnar kemur í ljós, svo
ekki verður um villst, að ríkis-
stjórninni hefur gjörsamlega mis-
tekist að ná fram þeim markmið-
um í efnahags- og peningamálum,
sem hún setti á blað við upphaf
starfsferils síns.
Þetta er ofur skýranlegt. Öll ráð
stjórnarinnar hafa verið ráð
stjórnar, sem hefur vinstri stefnu
í efnahags- og atvinnumálum og
því hefur farið svo sem alþjóð er
nú ljóst og hér hefur verið á bent.
Við öðru var ekki að búast.
Vinstri stefna hefur verið leiðar-
Ijós núverandi ríkisstjórnar og hún
því hlotið réttnefnið vinstri stjórn.