Morgunblaðið - 26.01.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Brunaverðir berjast við eldsvoða sem varð af völdum 25 sprengja sem
komið var fyrir í vegi sem verið er að stækka og liggur milli San Salvador
og flugvallar borgarinnar.
Sundurlyndi
í E1 Salvador
STAÐA valdamesta manns Kl Salvador, Jose Guillermo Garcia landvarna-
ráðherra, hefur veikzt eftir uppreisn yfirmanns stjórnarhersins í norðurhér-
aðinu ('abanas, Sigifredo Orhoa l’erez undirofursta, þess manns sem mest-
um árangri hefur náð í viðureigninni við skæruliða. Ochoa neitaði að hlýða
skipun Garcia um að taka við starfi hermálafulltrúa í Uruguay fyrr en Garcia
segði af sér ráðherraembætti. Nú hefur Orhoa samþykkt að fara úr landi og
verður líklega sendur til Bandaríkjanna, þar sem hann verður við nám í eitt
ár í Varnarráði Ameríkuríkja. Málalokin eru talin töluverður sigur fyrir
hann, því að hann sleppur við refsingu og fær eftirsótta stöðu.
Uppreisn Ochoa var alvarleg-
asta ógnunin við yfirstjórn
hersins síðan Carlos Humberto
Romero hershöfðingja var steypt
1979. Garcia er eini ráðherra ríkis-
stjórnar sem þá var mynduð sem
enn er við völd. Ungir liðsforingjar
vildu binda endi á kúgun Humb-
erto Romero og fengu Garcia í lið
með sér því þeir vildu að háttsett-
ur maður stjórnaði landvarnaráðu-
neytinu. Vinstrisinnar sökuðu
Garcia um spillingu og sögðu að
hann hefði verið viðriðinn kúgun-
arstefnu fyrri ríkisstjórna, en það
var borið til baka. Leiðtogi bylt-
ingarmanna, Adolfo Arnoldo Maj-
ano ofursti, sem nú er í útlegð,
sagði seinna að Garcia hefði virzt
„upplýstari" en aðrir liðsforingjar
á hans aldri.
Garcia náði undirtökunum í
valdabaráttunni og skipaði vini
sína í mikilvæg embætti, þeirra á
meðal Eugenio Vides Casanova,
sem varð yfirmaður Þjóðvarðliðs-
ins. í janúar 1980 sögðu allir borg-
aralegir ráðherrar af sér, sumpart
vegna þess að Garcia vildi ekki
hætta störfum. Fyrir tveimur ár-
um sögðu ráðherrar kristilegra
demókrata eftir margra mánaða
starfsemi „dauðasveita" að ti|-
gangslaust væri að halda áfram
störfum ef Garcia og bandamenn
hans héldu yfirráðum sínum yfir
hernum. En staða Garcia styrktist
þegar stjórn Ronald Reagans
komst til valda og þegar sigur virt-
ist hafa náðst gegn skæruliðum í
janúar 1981. Hann var andstæð-
ingur Roberto d’Aubuisson majórs
og hægrisinnaðra stuðningsmanna
hans og smátt og smátt kom hann
fram í hlutverki hófsams leiðtoga,
sem Bandaríkjamenn gátu sætt sig
við.
Bandaríkjamenn töldu Garcia
hæfa vel í hlutverk leiðtoga ríkis-
stjórnar miðjumanna, sem berðist
bæði gegn vinstri skæruliðum og
róttækum hægrimönnum sem hafa
undirtökin í efnahagslífinu. Garcia
varð fánaberi stefnu Bandaríkja-
manna og hafði forgöngu um kosn-
ingarnar í marz í fyrra og myndun
„fjölræðisstjórnar" í apríl þrátt
fyrir sigur hægrimanna í kosning-
unum. Fyrir atbeina hans tókst að
bjarga jarðaskiptingaráætiun úr
ógöngum í júní. Garcia hefur vitað
að áframhaldandi aðstoð Banda-
ríkjamanna er undir því komin að
ástandið í mannréttindamálum
landsins verði bætt og umbótum
haldið áfram í félags- og efna-
hagsmálum, m.a. með jarðaskipt-
Garcia: veik staða.
Ochoa: í útlegð.
ingu. Hann hefur notið vaxandi
trausts Bandaríkjamanna vegna
afstöðu sinnar og þar sem honum
tókst að fá hófsaman leiðtoga, Al-
varo Magana, kjörinn forseta til
bráðabirgða. En Garcia hefur jafn-
framt sætt vaxandi gagnrýni fyrir
stjórn sína á stríðsrekstrinum,
sem hefur setið á hakanum.
Lengi var einn helzti kostur
Garcia að dómi Bandaríkjamanna
sá að hann hafði haldið 30.000
manna her landsins sameinuðum í
baráttunni gegn skæruliðum. En
þrátt fyrir loforð Garcia um „harð-
ar aðgerðir" hefur herinn ekki get-
að bundið endi á stríðið með
úrslitasókn. Herinn hefur skort
hæfni, aðgerðir hans hafa verið
illa samræmdar, fjárskortur hefur
háð honum og sameinuð stjórn-
málasamtök standa ekki á bak við
hann. Yfirmenn hersins virðast
ráðþrota og hafa enga heildaráætl-
un, sem bandarískir ráðgjafar
telja nauðsynlegt, og yfirmenn
herstjórnarumdæma, sem eru
talsvert sjálfstæðir, mundu varla
fylgja slíkri áætlun. Yfirmennirnir
eru staðnaðir og hafa sniðgengið
tilraunir bandarískra ráðunauta
til að innleiða nýtízku baráttuað-
ferðir.
Stjórnarhermenn eru taldir
fimm sinnum fleiri en skæruliðar,
sem eru nógu margir til að valda
erfiðleikum, en tæpast nógu marg-
ir til að ná landinu á sitt vald. Þeg-
ar hlé varð á bardögum í október
sagði Garcia að skæruliðar væru í
„dauðateygjunum", en skömmu
síðar hófst þriggja mánaða sókn
skæruliða, sem felldu eða særðu
rúmlega 1.000 stjórnarhermenn og
tóku 500 vopn herfangi. Bandarísk-
ir ráðunautar hvöttu herinn til að
leggja áherzlu á að verja uppskeru
og vegi í stað þess að reyna að ná
aftur bæjum af skæruliðum. Þegar
21 bær var fallinn var aðgerða
krafizt, nokkur þúsund hermenn
voru sendir á vettvang og skæru-
liðar flæmdir burtu. Setulið var
ekki skilið eftir í sumum bæjum og
skæruliðar geta ferðazt að vild um
stærri svæði en áður í norðurhlut-
anum.
Oánægjan með Garcia hefur
aukizt stöðugt og bitnað á barátt-
unni gegn skæruliðum. Andstæð-
ingar Garcia í hernum og hægri-
menn segja að tilraunir hans og
stuðningsmanna hans til að full-
nægja óskum Bandaríkjamanna
hafi lamað getu þeirra til að halda
skæruliðahreyfingunni í skefjum
og stríðinu hljóti að ljúka með
ósigri. Hingað til hefur Garcia get-
að kveðið niður óánægjuraddir
með því að færa menn til í emb-
ættum og þannig ætlaði hann að
afgreiða Ochira, sem er náinn vin-
ur Roberto d’Aubuisson majórs, nú
forseta stjórnlagaþingsins.
Völd Garcia komust fyrst í
hættu með uppreisn Ochira, sem
naut samúðar og stuðnings félaga í
hernum, jafnvel yfirmanna, allra
1.200 hermanna sinna, flestra íbúa
höfuðstaðar Cabanas og stjórn-
málaflokka í héraðinu. Þar hafa
skæruliðar ekki verið á ferli síðan {
júní og almannavarnasveitir smá-
bænda verið myndaðar. Uppreisn-
in var vantraustsyfirlýsing á
Garcia, sem Ochoa sakaði um spill-
ingu og kallaði „lítinn Hitler" og
„einræðisherra". Enginn lýsti yíir
stuðningi við Garcia, sem neyðist
líklega til að segja af sér bráðlega,
og endurskipulagning verður lík-
lega gerð á yfirstjórn hersins. í
næsta mánuði hefur Garcia verið
30 ár í hernum og á þá að setjast í
helgan stein.
Fjórir koma til greina í stöðu
Garcia: Vides Casanova hershöfð-
ingi, yfirmaður Þjóðvarðliðsins,
Rafael Flores Lima ofursti, forseti
herráðsins, Adolfo Blandon
ofursti, yfirmaður 1. fótgönguliðs-
herfylkisins, og Juan Bustillo, yfir-
maður flughersins. Bustillo studdi
Ochoa og Blandon líklega líka, en
Vides Casanova styður Garcia.
Bandarískir liðsforingjar hafa
mikið álit á öllum þessum
mönnum, en stjórnmálahugmyndir
þeirra munu vekja litla hrifningu
frjálslyndra þingmanna í Banda-
ríkjunum.
Málið hefur valdið Bandaríkja-
mönnum vandkvæðum, einkum
vegna þess að í þessum mánuði
þarf stjórn Reagans að sýna Þjóð-
þinginu fram á að nógu mikið hafi
miðað áfram í mannréttindamál-
um til þess að réttlætanlegt sé að
halda áfram að veita landinu efna-
hagsaðstoð (það þarf hún að gera á
sex mánaða fresti). Samþykkt var
25 milljón dollara aðstoð í síðasta
mánuði í stað 60 milljón dollara
eins og Reagan fór fram á og upp-
hæðin þykir svo lág að litlar líkur
séu á því að hægt verði að binda
endi á uppreisnina á þessu ári.
Bandaríkjastjórn virðist kvíða því
sem í vændum er í E1 Salvador á
þessu ári.
Lína
langsokkur
Leiklist
Ólafur M. Jóhannesson
LÍNA LANGSOKKUR
Höfundur: Astrid Lindgren.
Þýðandi: Þórarinn Eldjárn.
Tónlist: Georg Riedel.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Hljómsveitarstjóri: Magnús Kjart-
ansson.
Dansahöfundur: Olafía Bjarnleifs-
dóttir.
Leikmynd og búningar: Guðrún
Svava Svavarsdóttir.
Leikstjóri: Sigmundur Örn Arngríms-
son.
„Ekkert eðlilegt barn treður í sig
heilli tertu í kaffiboði." Þessa setn-
ingu er að finna í bréfi frá einum
lesenda Astrid Lindgren, hins
óhemjuvinsæla sænska barnabók-
arhöfundar sem hefir skapað Línu
langsokk. Auðvitað er lesandinn að
lýsa Línu blessaðri sem ekki aðeins
hámar í sig heila tertu í kaffiboði
heldur smyr henni framan í við-
stadda ef svo ber undir. Lína kann
nefnilega enga mannasiði enda býr
hún ein og yfirgefin á Sjónarhóli
með Herra Níels — litlu apakvik-
indi og hestinum sínum sem hún
jafnhattar auðveldlega. Pabbi Línu
er á ferð og flugi um heimsins höf
en mamman í himnaríki svo stelpan
verður að treysta á eigin mátt.
í þeirri Línu sem nú birtist á fjöl-
um Þjóðleikhússins er lögð áhersla
á hið óhefta náttúrubarn sem nær
að þroskast og blómstra við fyrr-
greindar aðstæður. Þetta næst
meðal annars með því að ýkja sið-
prúða og háttvísa framkomu
„hinna" barnanna í sýningunni.
Þannig eru Tommi, sem Júlíus
Brjánsson leikur, og Anna, sem
Edda Björgvinsdóttir fæst við, hin
mestu ljós. Er því líkast sem þau
sitji allan tímann fyrir framan
ljósmyndara og bíði þess að hann
smelli af. Það er vel að leikstjórinn
Sigmundur Örn Arngrímsson skuli
hafa valið þessa leið að persónulýs-
ingu Línu langsokks. Vinsældir
Línu held ég nefnilega að byggist
mjög á því hve ólík hún er í hátt
venjulegum siðuðum börnum. Flest
börn verða að lúta hinum ströngu
lögmálum borgaralegs samfélags og
því hlýtur að vera mikill léttir fyrir
þau að sjá ljóslifandi þá Línu sem
ef til vill spriklar stöðugt innra með
þeim.
Hitt er svo aftur annað mál að þó
Lína sprikli og sparki allan tímann
— fulltrúm þess borgaralega sam-
félags sem sýnt er í leikritinu til
sárrar mæðu — þá er ekki nauð-
synlegt að grípa til dansatriða í
Broadway-stíl til að lífga uppá svið-
ið. Ef leikstjórinn hefði dregið
nokkuð úr dansmenntinni á sviðinu
en látið nægja ýkta fjörlega fram-
komu Línu sem Sigrún Edda
Björnsdóttir hafði fullkomlega á
valdi sínu — er ég viss um að leik-
ritið hefði náð sterkari tökum á
áhorfendum í það minnsta sterkari
tökum á þeim er þessar línur ritar.
Mér finnst nefnilega þessi óhóflegi
vitleysisgangur og dansspark bera
vitni um mjög undarlegt viðhorf til
barna eins og þau skilji ekki nema
ærsl og apakattahátt. Börnin hafa
nefnilega mun næmara taugakerfi
en hinir fullorðnu og óþarfi að gefa
sér að þau kunni ekki að meta neitt
nema léttmeti. Hér er ekki átt við
að ekki megi sprella fyrir framan
börn heldur það, að þegar sprellið
er orðið að marklausum dansatrið-
um í Broadway-stíl þá ber það þess
merki að leikstjórinn hafi gefist
upp við að láta Línu bera uppi sýn-
inguna með sínum kátiegu tilburð-
um. Lína er þá ekki lengur sú töfra-
persóna sem hún varð í höndum
Astrid Lindgren — hún er miklu
fremur dansari í ónefndum söng-
leik.
Annars virtist framangreint
stílbrot ekki hafa nokkur áhrif á
börnin sem voru á frumsýningunni.
Þau virtust skemmta sér prýðilega
yfir öllum ærslunum í dansfólkinu
jafnt og Línu. Þá virtist hin fagra
en fremur einfalda sviðsmynd Guð-
rúnar Svövu Svavarsdóttur magn-
ast upp í huga þeirra, í það minnsta
ræddi tveggja ára sonur minn mik-
ið um „húsið hennar Línu“ þegar
heim var komið. Þetta hús virtist
umskapast í töfrahöll í huga hans
meðan pabbinn sat og hlustaði á
lýsinguna með kollinn fullan af
marklaus'um aðfinnsiuorðum úr
safni gagnrýnandans eins og „ ...
snautlegur kofi ... lítt nýtanlegur
fyrir Línu sem verustaður ... lág-
reistur ... tæknilega vanbúinn
o.s.frv.”
Ég vildi að ég hefði haft segul-
band til að festa á lýsingu sonar
míns á Línu langsokk. Ég held að sú
lýsing sé mun marktækari en nöld-
urskrif pabbans hér að framan, því
það er nú einu sinni svo, að barnið
er eins og stjörnuljós sem lýsir upp
dimma og kalda veröldina, en Lína
er barnið sjálft í sinni björtustu
mynd. Mér heyrðist á ljómandi
klappi barnanna að lokinni frum-
sýningu Línu langsokks síðastliðinn
laugardag að þau hefðu greint brot
af sjálfu sér á sviðinu. Það er ekk-
ert við því að gera þó einn hálffert-
ugur karl í salnum hafi ekki fundið
sjálfan sig í sýningunni — menn
varðveita svo misjafnlega vel barn-
ið í sjálfum sér.

Sigrún Edda Björnsdóttir í hlutverki Línu langsokks.