Morgunblaðið - 09.02.1984, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1984
34
Minning:
Sigrún Gísladóttir
fv. tónlistarfulltrúi
MánudaKurinn í vikunni sem
lcúð, 30. janúar, var óvenju bjartur
oj» fagur, frostlaus að mestu, og
næsta morgun, þann 31., var enn
sama bjartviórió on hækkandi sói
yfir sundum hér í Reykjavík. Þá
frétti éjí að frænka mín, Sinrún
Gísladóttir, hefði kvatt þennan
heim kl. rúmlejía eitt um nóttina.
Andlát hennar kom mér ekki á
óvart, heilsu hennar fór hnÍKnandi
undanfarin tvö ár, ok síðustu
mánuðina var hún sjúklinKur á
Landspítalanum, að mestu svipt
ráði ok rænu. Þegar þanni^ er
komið hlýtur dauðinn að vera
kærkominn Kestur.
En við, sem eftir lifum, flettum
bloðum í bók minninKanna ok þar
endast bestu myndirnar lenfíst.
Sit;rún — Silla eins og hún var
jafnan kölluð af frændum o« vin-
um — fæddist í Reykjavík 9. júlí
1905. Foreldrar hennar voru Elín
Guðbjörjí (f. 1876, d. 1959) Guð-
mundsdóttir ísleifssonar útveKS-
bónda á Stóru-Háeyri á Eyrar-
bakka ojí Sinríðar Þorleifsdóttur,
konu hans; ok sr. Gísli Kjartans-
son (f. 1869, d. 1921) Jónssonar
prests í Ytri-SkÓKum undir Eyja-
fjöllum ok Rajínhildar Gísladótt-
ur, konu hans. Sr. Gísli ok Guð-
björjí móðursystir mín ei(ínuðust
10 börn, af þeim komust 6 til full-
orðinsára: Si(íríður, f. 1897, d.
1979, g. Guðmundi Bjarnasyni
iHÍnda í Skaftafelli í Öræfum, síð-
ar verkamanni í Rvík; Rannhildur
f. 1901, d. 1960, k- Sæbirni Magn-
ússyni lækni; Guðmundur, f. 1903,
d. 1982, kv. Ástu Þórhallsdóttur
Daníelssonar kaupm. á Höfn í
Hornafirði; SÍKrún, sem hér er
minnst; Theódór hafnsöKumaður
f. 1 ÍM)7, kv. SÍKríði llelKadóttur
Jónssonar frá TunKu; ok Kjartan,
járnsmiður, kv. Kristínu Þor-
finnsdóttur Jónssonar veitinKa-
manns.
Nú er Theódór einn á lífi þeirra
systkina ok þær Ásta ok Kristín
einar eftir af tenKdabörnunum.
Sr. Gisli var að söKn kunnuRra
Káfaður maður ok Kl®sileKur en
naut sín sjaldnast til fullnustu
vt'Kna þráláts heilsubrests. Hann
var prestur að Felli í Mýrdal
1895—1903, flutti þá ásamt fjöl-
skyldu sinni til Reykjavíkur ok
vann þar skrifstofustörf, þegar
heilsan leyfði, að undanskildum
þc‘im árum sem hann var aðstoð-
arprestur sr. Kjartans bróður
síns, þá á Stað í Grunnavík vestra.
Sr. Gísli var síðast þjónandi prest-
ur að Sandfelli í Öræfum á árun-
um 1912—'16, en lét þá af prest-
skap vc>Kna heilsuleysis. SÍKríður
Ek vildi svo Kjarnan verjast,
|xi verður mér á að kvarta.
Ó kuö minn, þaRgaðu (jrátinn
þú gafst mér of viðkvæmt hjarta.
(Stefán frá Hvítadal.)
Scmi betur fer veit maður lítið
hvað morKundaKurinn ber í skauti
sér. Ék ræddi við hana móður
mina á föstudaKskvöldið, hressa
ok káta. Hún var haminKjusöm,
nýbúin að koma sér fyrir í ibúð-
inni sem hún var að festa kaup á.
DaKÍnn eftir er hún öll.
Hún var fædd að Krossi á
Skarðsströnd 17. maí 1922 dóttir
Stefáns SÍKurðssonar skálds frá
Hvítadal ok SÍKríðar Jónsdóttur.
Af ytri ástæðum sem ríktu á þess-
um tíma var henni komið fyrir hjá
frændfólki sínu í Búðardal á
Skarðsströnd, þá var hún tveRKja
vikna. Hún var heppin því þar var
mikið kærleiksheimili, mann-
marKt ok Kefand' af andleKum
dóttir hans fylKdi honum austur
ok Kerðist bústýra hans, GuðbjörK
ætlaði að flytjast á eftir með hin
börnin, en af því varð þó aldrei.
Sr. Gísli andaðist á heimili SÍKríð-
ar í Skaftafelli árið 1921. Guð-
björK flutti austur á Eyrarbakka
með hin börnin árið 1912 og bjó
þar nálæKt foreldrum sínum til
1922. Guðbjörg var falleg kona, vel
gefin, kjarkmikil og hress í bragði
alla tíð og hefur það reynst henni
haldgott veganesti í harðri lífs-
baráttu. Hún var elskuð og virt af
öllum sem hana þekktu best. Frá
árinu 1922 og til dauðadags 1959
bjó hún í Reykjavík, lengst af með
Sigrúnu og Kjartani. Silla átti því
bernsku- og æskuár sín í Reykja-
vík og á Bakkanum og minntist
þeirra með ánægju alla tíð.
Engan stað held ég að henni
hafi þótt vænna um en Eyrar-
bakka, það væri þá helst „gamli
bærinn" í Reykjavík. Móðir mín,
Sólveig, var næstyngst af systkin-
um Guðbjargar og nærri 18 árum
yngri en hún. Það var líka óvenju
kært með henni og systkinabörn-
unum öllum, hún var ekki einung-
is frænka þeirra, heldur fóstra og
kennari þeirra margra og trúnað-
arvinur. Árið 1920, þegar mamma
var 27 ára, réðst Ingimar faðir
minn kennari að barnaskólanum á
Flyrarbakka. Hann kenndi yngstu
bræðrum Sillu og kynntist
mömmu á heimili Guðbjargar.
Mér er því óhætt að segja, að þessi
fjölskylda átti alltaf stórt rúm í
hjarta hans og entist sá vinskapur
ævina út. Sjálf fæddist ég í þenn-
an heim á heimili Guðbjargar,
sem þá var flutt til Reykjavíkur.
Þá var Silla orðin 18 ára yngis-
mær og „stóð á gægjum í stofug-
ættinni", eins og hún sagði oft síð-
ar og hafði alltaf gaman af að lýsa
þessum merkisviðburði, sem mér
finnst alltaf tengja mig sérstökum
böndum við þetta frændfólk mitt.
Silla gekk í barnaskóla í
Reykjavík en lengst á Eyrarbakka
hjá Pétri kennara Guðmundssyni,
föður Péturs þuls og þeirra systk-
ina, og hafði á honum miklar
mætur. Mamma minntist þess líka
oft, hvað Silla var greind og falleg
telpa, og kunni margar sögur af
hnyttilegum tilsvörum hennar og
saklausum æskubrekum. Ekki
varð skólaganga Sillu þó lengri,
hún þurfti snemma að fara að
vinna fyrir sér og leggja sinn skerf
til heimilishalds þeirra mæðgina.
Þegar ég man fyrst eftir var hún
við afgreiðslustörf í Hljóðfæra-
verslun Katrínar Viðar í Lækjar-
götu, en snemma á fjórða áratugn-
auði. Hún mynntist oft á bernsku
sína, átti þaðan fallegar minn-
ingar með systkinahópnum stóra
er hún eignaðist þar.
Mér fannst mikið til þess koma
þegar mamma var að segja mér
frá því hvernig nafn hennar var til
komið. Afi Stefán var í Noregi og
veiktist þar, hann var lagður á
sjúkrahús og þar hjúkraði honum
hjúkrunarkona sem hét Matthilde.
Mikill kærleikur ríkti milli þeirra
eins og sjá má í ljóðinu „17. maí“,
var hún honum mikils virði. Afi
hafði lofað henni að ef hann eign-
aðist dóttur þá skyldi hún heita
hennar náfni. Á þjóðhátíðardegi
Noregs fæddist þeim dóttir og var
það til að fullkomna nafn þessarar
litlu stúlku og var hún skírð
Matthildur.
Þann 17. maí 1944 giftist hún
Sigurði Jónassyni, úrsmið frá
Borg í Reykhólasveit. Þar hófst
nýr þáttur lífs móður minnar við
um réðst hún til starfa hjá hinu
unga ríkisútvarpi og vann þar á
tónlistardeildinni það sem eftir
var starfsævinnar eða til sjötugs.
Hún var því sannarlega ein af
þeim sem mótuðu þá stofnun í
upphafi og kunni frá mörgu að
segja af rúmlega 40 ára starfsferli
þar.
Ég hefi nú rakið í stuttu máli
það sem ég best veit um ættir,
uppvöxt og ævistörf Sillu frænku,
en nú langar mig að líta á nokkrar
kærar myndir í minningabókinni,
örfáar þó af ótal mörgum frá ýms-
um tímum. Fyrsta skýra minning-
in, sem ég á um Sillu og þau yngri
systkinin, er frá heimili afa okkar
og ömmu á Háeyri, þegar þau voru
að koma þangað í stuttar heim-
sóknir úr höfuðstaðnum. Þeim
fylgdi jafnan hlátur, söngur og
grammófónspil, því öll voru þau
söngvin og höfðu yndi af tónlist.
Svipuðum heimsóknum man ég
eftir frá árunum okkar á Flúðum:
kassabíll rennir í hlað og út kemur
Silla í fararbroddi góðra gesta,
klædd pokabuxum, blússu og
gönguskóm, dökkt hárið stutt-
klippt og liðað, augun leiftrandi og
allt fasið svo fjörlegt og hressi-
legt.
Silla hafði fallega altrödd og
söng í nokkrum kórum á sínum
yngri árum, m.a. í „utanfarar-
kórnum" svonefnda, sem Sigfús
Einarsson tónskáld stjórnaði og
sendur var á mót norrænna kóra í
Kaupmannahöfn árið 1929, fyrsti
„blandaöi kórinn" sem fór slíka
för héðan. Hún var í söngfélaginu
Heimi, sem Sigfús stofnaði, og
söng bæði í Dómkirkjukórnum og
gamla útvarpskórnum undir
stjórn dr. Páls ísólfssonar. Þessa
tvo jöfra í íslensku tónlistarlífi, þá
Sigfús ok Pál, dáði hún mjög. Árið
1972 kom út bók um Sigfús Ein-
arsson, ævi hans og störf, sem
Silla skráði fyrir áeggjan vina
hans og unnenda. Var það mikið
verk og vandasamt.
Silla gekk aldrei í tónskóla að
undanskildri þeirri tilsögn, sem
hún fékk í sambandi við kórsöng-
inn, en fékk staðgóða þekkingu í
þeim menntum undir handleiðslu
Katrínar Viðar, Sigfúsar og síðar
þeirra dr. Páls og Guðrúnar
Reykholt á tónlistardeildinni, en
um þau taiaði hún alltaf með ást,
virðingu og þakklæti.
Sjálf gleymi ég seint heimsókn-
um á unglingsárum mínum á 4.
hæð í Landssímahúsinu, þar sem
Silla sýndi mér hvern krók og
kima í „sölum" útvarpsins og ég
fékk að líta útvarpsstjörnur þeirra
tíma í eigin persónu. Það var mikil
upplifun.
Silla las mikið í tómstundum
sínum og kom sér upp ágætu
bókasafni. Þó held ég að hún hafi
af fáu haft meira yndi en ferðalög-
um, enda ferðaðist hún um landið
þvert og endilangt í frítímum sín-
um, oftast ríðandi eða fótgang-
andi, oftar í óbyggðum en í byggð-
hlið manns sem bar hana á hönd-
um sér. Heimili þeirra var að
Skipasundi 6, þar sem þau höfðu
byggt sér stórt og mikið hús. En
þau fengu ekki að njótast lengi.
Pabbi dó aðeins 50 ára gamall eft-
ir langa og stranga sjúkdómslegu
sem setti stórt sár í hjarta
mömmu sem aldrei greri.
Hún var orðin ein með börnin
sín fimm. Það voru erfiðir tímar
sem gengu í garð. Hún sá aðeins
myrkrið, og átti lítið til að gefa
stóra barnahópnum. En með guðs
hjálp tók hún ákvörðun um að
berjast áfram og er það sem ein-
kenndi hana alltaf, baráttuviljinn
og þrekið. Hún var eins og sagt er
alltaf til í allt. Hún hóf störf við
ræstingu í Langholtsskóla og síð-
an á Kleppsspítala. Þar fór hún í
sjúkraliðanám sem fullorðin kona.
Henni var falið að vera „húsmóð-
ir“ á heimili spítalans að Reyni-
mel og gegndi hún því í mörg ár.
Það var alveg sérstakt hversu
vel henni tókst til með þann heim-
ilisrekstur, hún eignaðist þar
marga góða vini sem hún hélt
tryggð við eftir að hún hætti á
Reynimelnum og fór á Geðdeild
Landspítalans þar sem hún sá um
kaffi fyrir starfsfólkið. Því starfi
gegndi hún til dauðadags. Þegar
ég ræddi við hana á föstudaginn
um, og að lokum fór svo, að þeir
voru fáir staðirnir á landinu, sem
hún hafði ekki heimsótt og kunni
góð skil á. Sumarið 1937 fékk ég að
fara í heimsókn til Reykjavíkur
austan úr Hreppum, þá nýfermd,
og hélt til hjá Guðbjörgu frænku,
sem þá bjó í Miðstræti 10. Silla
var þá að enda sumarfríið sitt og
kom seint um kvöld vestan af
Snæfellsnesi. Var þar á ferðinni
kvennaklúbburinn Gott skap, sem
hélt hópinn í mörg ár og er líklega
fyrsta ferðafélag kvenna hérlend-
is. Ég held, að Silla hafi haft for-
göngu um stofnun þessa klúbbs,
hún var iöngum framtakssöm
kona. Morguninn eftir umrædda
ferð svaf hún lengi frameftir, en
loks sendi Guðbjörg mig út í bak-
arí eftir nýjum vínarbrauðum,
sem Silla fékk á sængina ásamt
bæjarins besta kaffi — og svo
hófst ferðasagan. Sillu var gefin
einstök frásagnargáfa og frásagn-
argleði og dró hún ekki af sér í
þetta skipti fremur en endranær,
þegar hún tók að lýsa undrum og
fegurð Snæfellsnessins. Tvær
myndir úr þessari frásögn hafa
grópast í huga mér. Önnur er úr
Búðahrauni, þar sem þær stöllur
horfðu á könguló spinna vef sinn á
döggvotum sólskinsmorgni í gjótu
rétt við tjaldstaðinn, hin af logn-
kyrru kvöldi skammt frá Lón-
dröngum, þegar hvítt skemmi-
ferðaskip var á siglingu vestur
fyrir nesið og bar milli dranganna.
Silla harmaði það mikið að hafa
ekki verið nógu fljót að festa þessa
ógleymanlegu sjón á filmu, en mér
gaf hún óafvitandi mynd, sem ég
gleymi ekki og aldrei sé ég Lón-
dranga svo, að ég minnist hennar
ekki. Já, hún sagði vel frá hún
Silla, og ritfær var hún í besta
lagi. Því miður skrifaði hún alltof
lítið um ferðir sínar, þó eru fáein-
ar greinar til eftir hana í blöðum
og tímaritum, og í þjóðsagnasafn-
inu Grímu eru nokkrar sögur
skráðar af henni.
Eftir að fjölskylda mín fluttist
til Reykjavíkur það sama ár og ég
minntist á áðan komum við að
hafði hún mætt í vinnu eftir tæp-
lega 2ja mánaða frí og var hún svo
glöð yfir móttökunum sem hún
fékk frá starfsfólkinu, þetta gaf
henni svo mikið.
Síðustu mánuðir í lífi hennar
voru mánuðir biturleika og von-
brigða. Hún hafði skipt um íbúð
og mátti segja að allt gengi á
afturfótunum hjá henni. Hver
íbúðin á fætur annarri var skoðuð
en dæmið virtist ekki ætla að
ganga upp. 30. desember sl. var
endanlega gengið frá þessu
sjálfsögðu oft á heimili Guðbjarg-
ar móðursystur, en minnisstæðust
eru okkur systkinunum þó boðin,
sem þar voru haldin á jóladaginn í
allmörg ár og átti Silla ekki
minnstan þátt í því. Þarna komu
saman mörg systkinabörn Guð-
bjargar, börn hennar og þeirra
fjölskyldur og nokkrir góðir heim-
ilisvinir. Veitingar voru ekki
skornar við nögl, enda fóru þær
mæðgur á fætur fyrir allar aldir
til að undirbúa gestakomuna, því
þarna komu oft á milli 30 og 40
manns. Það var sungið og spilað,
farið í leiki og dansað, svo undur
var að stofurnar skyldu ekki
springa utan af gleðskapnum, því
ekki voru þær svo stórar, hvorki í
Miðstræti 10 né á Grettisgötu 16,
en þar man ég best eftir þessum
dýrðlegu veislum. Silla var sú sem
stjórnaði öllu og var hrókur alls
fagnaðar. Einhvern tíma man ég,
að hún lét sig ekki muna um að
stíga kósakkadans af mikilli kúnst
okkur ungviðinu til skemmtunar.
Kjartan bróðir hennar, sem var
mesti spaugfugl, vildi þá ekki láta
sitt eftir liggja og sté dans að
hætti Grænlendinga eða svo sagði
hann sjálfur!
Við systkinin minnumst þess nú
með gleði, að jólin eftir að Kjartan
dó létum við verða af því að senda
Sillu okkar blómakveðju með
þakklæti fyrir góðar minningar
frá löngu liðnum jóladögum, og
þær þakkir viljum við endurtaka
nú.
Árin liðu, við Silla hittumst
ekki ýkja oft, en töluðum saman í
síma af og til. Alltaf var sama vin-
arþelið og tryggðin hjá henni til
foreldra minna og bar þar aldrei
skugga á. Móðir mín lést í janúar
1971 og skrifaði Silla þá um hana
eftirmæli svo hlý og fögur, að það
hefði enginn gert betur. Pabbi og
hún áttu oft langar viðræður í
síma og skrifuðust á fyrr á árum.
Ég held, að hún hafi oft trúað hon-
um fyrir ýmsu því, sem hún sagði
ekki öðrum, leit jafnvel á hann
sem föður sinn, staðgengil þess
föður, sem hún missti alltof fljótt.
Við Silla höfðum nokkuð lengi
ráðgert að fara saman „austur á
Bakka" með systrum mínum,
ganga þar fornar slóðir og rifja
upp löngu liðin atvik, sem gerst
höfðu fyrir okkar minni. Síðast
hringdi Silla til mín til þess að
láta mig vita, að nú væri hún að
fara austur í Hveragerði til henn-
ar Lúllu frá Arnarbæli (Lovísu
Ólafsdóttur prests Magnússonar)
ég gæti þá tekið sig þar, ef af ferð-
inni yrði. Þetta var okkar síðasta
samtal og ferðin var því miður
aldrei farin.
Silla giftist ekki og eignaðist
ekki afkomendur, en ekki veit ég
betur en alla tíð hafi verið kært
með þeim systkinum öllum og
þeirra börnum og barnabörnum.
Þau sýndu frænku sinni hlýju og
ræktarsemi til hinstu stundar.
í dag verður hún kvödd frá
leiðindatímabili er hún keypti sér
gullfallega íbúð við Bólstaðarhlíð.
Hún flutti inn fjórum dögum fyrir
andlát sitt en þá að niðurlotum
komin andlega. En hún vildi ekki
gefast upp og tók gleði sína á ný
tilbúin að gleyma erfiðleikunum,
þarna fékk hún að vera í fjóra
daga, en þó í gleði og hamingju og
þannig er gott að minnast hennar.
Um leið og við börnin hennar,
tengdabörn og barnabörn lítum
yfir farinn veg og hugsum til allra
okkar samverustunda er kraftur-
inn og léttlyndi hennar sem skín
hæst. Hún var okkur góð, en sam-
mála vorum við ekki alltaf. Við
söknum hennar mikið en við vit-
um að Guð leiðir okkur fram á veg
og gefur okkur að standa saman
um ókomna framtíð þó „stýri-
manninn" vanti.
Kveikt er Ijós við ljós
burt er sortans svið.
Angar rós við rós
opnast himins hlið.
Niður stjörnum stráð
engill fram hjá fer.
Drottins nægð og náð
boðin alþjóð er.
(Stefán frá Hvítadal.)
Hvíldu í friði elsku mamma.
Róbert.
Minning:
Matthildur Stefáns-
dóttir frá Hvítadal