Morgunblaðið - 27.03.1985, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. MARZ 1985
Opið bréf til Baldurs Her-
mannssonar eðlisfræðings
— eftir Árna
Gunnarsson
Komdu sæll.
Afsökun mín fyrir þessu bréfi er
sú að fyrir skemmstu rakst ég á
tvær greinar eftir þig í DV með
stuttu millibili. Þessar greinar
vöktu athygli mína svo sem til
mun hafa verið ætlast, enda ritað-
ar á óvenju góðu máli.
Boðskapur umræddra greina
var heldur ekki hversdagslegur og
játa ég það, að lengi var ég í vafa
um hvort tilgangurinn væri ekki
bara sá að rugla lesendur í ríminu,
með því að gefa þeim kost á að
meta hvort ályktanir höfundar
væru settar fram í alvöru eða
mótsögn við raunverulega skoðun.
Nú er það svo, að mér fellur að
jafnaði betur við þá, sem setja
skoðanir sínar fram með dálítið
öfgakenndum hætti, en hina, sem
gæta slíkrar varkárni, að hafa
fyrirvara með hverri ályktun, og
biðja nánast lesendur sína eða
áheyrendur afsökunar á því að
hún kunni að fara í bága við skoð-
anir þeirra og geti jafnvel verið
röng. Svoleiðis málflutningur er
ekki líklegur til að vekja athygli
né umræðu.
Aftur á móti verður málflutn-
ingur ævinlega að hafa rökrænan
undirtón og vera settur þannig
fram, að hann veki ekki spurningu
um það, hvort höfundur sé drukk-
inn eða bandvitlaus.
Eftir að hafa síðan hlýtt á er-
indi þitt „IJm daginn og veginn“
taldi ég mig nokkuð öruggan um
að þú hafir ætlast til að mark væri
tekið á þér og vott um víndrykkju
fékk ég ekki merkt á mæli þínu.
Á það ber einnig að líta, að þær
hagspekikenningar, sem þú túlkar
af svo grunnfærnislegu ofurkappi,
eru alls ekki nýjar af nálinni og
engan veginn fæddar í þinni
hugmyndasmiðju, þótt þaðan
komi þær í óvenju sjúklegri mynd.
Ég er á þeim aldri, að ég man
nokkuð til þeirra athafna- og hug-
sjónamanna, sem börðust hvað
harðast fyrir bættum lífskjörum
þjóðarinnar. Brutust gegn tor-
tryggni og íhaldssemi og vörðuðu
leiðina til framfara og umbóta,
með tækni, menntun og bjartsýni
að leiðarljósi. Slóð þessara manna
hefir myndað harðspora, sem ekki
munu hverfa meðan enn er saga af
íslenskri þjóð. Mín kynslóð og þó
fremur sú næsta á undan hefir
fengið til þess tækifæri að taka
mið af meiri breidd í lifskjörum
en nokkur önnur, og gera sér á
þeim grundvelli hlutlausa grein
fyrir áhrifum þróunar í tækni og
menntun á lífskjör fólks og lífs-
hamingju. Venjulegt og reyndar
hefðbundið mat fólks á lífskjörum
hefir um skeið byggst á heldur
þröngri viðmiðun, sem tekur til
möguleika á öflun fjármuna og
tækifærum til að eyða þeim i
neyslu á sem breiðustum grund-
velli og skemmstum tíma, ásamt
helst ótakmörkuðu frelsi til tján-
ingar og athafna.
Þetta hygg ég að séu í stuttu
máli þeir þættir eða viðmiðunar-
punktar, sem hafðir eru að leiðar-
Ijósi þegar lífskjör fólks eru mæld
og vegin, og greinilegt er að þessi
hefðbundna viðmiðun fellur vel að
þínum lífsskilningi. Á þeim hraða
tíma tæknibyltingar, sem gengið
hefir undanfarna áratugi, gengur
enn og fer vaxandi, hafa neyslu-
venjur fólks og heilla þjóða breyst
jafnhratt því. Er ofneysia, með
sínum samfélagslegu upplausnar-
og hrörnunareinkennum, orðin al-
varlegra áhyggjuefni nú en skort-
urinn i sínum ýmsu myndum áður.
Þetta sáu brautryðjendurnir ekki
fyrir, og vafasamt að þeir hefðu
lagt trúnað á spár um það að hin
jákvæða þróun, sem þeir grund-
völluðu með lífsstarfi sínu, ætti
eftir að snúast upp í andhverfu
sina með jafn skjótum og áþreif-
anlegum hætti og raun ber vitni.
Þá hygg ég að mál sé að skoða
tillögur þínar og ályktanir um ís-
lensk efnahags- og búsetumál. í
þröngri samantekt er þetta hrá og
öfgafull útfærsla á borgríkis-
draumum markaðs- og frjáls-
„Mér fínnst reglulega
sárt til þess aö vita, að
maöur, sem þrátt fyrir
býsna langa skóla-
menntun, skrifar og tal-
ar jafngott mál eins og
þú gerir, skuli túlka
jafnbrenglaöan þjóöern-
isskilning og raun ber
vitni.“
hyggjupostula Stór-Reykjavíkur,
sem láðst hefir, eða mistekist, að
færa erlenda menntun sína og
utanaðlærðar alhæfiskennisetn-
ingar til íslenskra aðstæðna. Slík-
ir menn eru sjálfkrafa dæmdir til
þess voðalega hlutverks að verða
óhappamenn með þjóð sinni hafi
þeir ekki vit til þess að þegja um
misskilninginn, því ævinlega finn-
ast einhverjir gapuxar til að trúa
því, sem stutt er akademískum
próftáknum. Að baki liggur svo
einatt sú fáfengilega hreppapóli-
tík sem lengi hefir þróast á þessu
svæði, sem að mati jarðfræðinga
felur eina mestu eldvirkni á Is-
landi undir fótum þriðjungs þjóð-
arinnar.
Ég minnist nokkurra atvika frá
næstliðnum áratugum, þegar
skólarútur úr Reykjavík komu I
kynningar- og skoðunarferðir út á
land.
Ungmenni þessi stormuðu I hóp-
um um viðkomandi pláss með há-
vaða og steigurlæti og leituðu uppi
hópa jafnaldra sinna, sem höfðu
safnast saman til að berja augum
þessa töfrum ljómuðu fulltrúa há-
menningarinnar.
Kynning þessara hópa fór ævin-
lega fram á einn veg: Aðkomu-
hópurinn sló hring utan um
heimamenn og fyrirliðinn hóf
niðurlægingarárásina, oftast með
spurningu á þessa leið: „Gvaru
mörg bíó énní pleisinu?" Heima-
krakkarnir horfðu hvert á annað
með ódulinni skelfingu, þar til
eitthvert þeirra stundi því upp að
hér væri bara eitt bíó, en flýtti sér
að bæta því við að það væri sýnt
tvisvar í viku. Fyrirliði gestanna
sneri sér með vandlega útfærðum
undrunar- og fyrirlitningarsvip að
sínu fólki, sem söng nú í vel þjálf-
uðum kón „Vá ma’r, en drullu
pleis ma’r. En sgída pleis ma’r,“
Nokkrar svipaðar spurningar í
viðbót með hliðstæðum svörum
innsigluðu svo algeran sigur árás-
arhersins og fullkomna uppgjöf
innfæddra.
Við, sem eldri vorum, brostum
auðvitað að þessu og töldum þetta
bera vott um eðlilegan þroska
þessa aldurshóps, samfara því
þroskaleysi, sem auðvitað fylgir
sama aldursskeiði. Auk þess, að
börn eru undir vissum kringum-
stæðum miskunnarlausasta fólk
samfélagsins.
Þess skal getið, að mjög hefir
dregið úr þessum uppákomum á
síðari árum, og taldi ég í einfeldni
minni að þær, og sá skilningur,
sem á bak við lá, væri farinn að
heyra til fortíðinni. Málflutningur
þinn, Baldur minn, að undanförnu
og skilningur þinn á búsetu þjóð-
arinnar í þessu landi hefir hins-
vegar sannfært mig um hið gagn-
stæða, ásamt þeim fornu sannind-
um að aldur og þroski fara ekki
ævinlega saman. En öllu alvar-
legra er þó hitt, þegar háskóla-
menntað fólk fær útrás í ríkisfjöl-
miðlum með ávörp til þjóðarinnar,
þar sem fólkinu úti á landsbyggð-
inni utan Reykjavikur eru valin
háðuleg og niðurlægjandi orð eins
og: „annesjalýður, afdalafólk*.
„Átthagarembingur þessa fólks
stendur menningu þess og þjóðar-
innar allrar fyrir þrifum, ber
vitsmuni þess ofurliði og verkar
eins og forheimskandi gröftur í
mannssálinni."
Þú talar um öfund okkar íslend-
inga í garð annarra þjóða. Ekki
kannast ég við að hafa orðið var
við hana, nema í fáum og afmörk-
uðum undantekningartilfellum,
eins og þegar þú ferð fram á að
íbúar dreifbýlisins verði fluttir til
Reykjavíkur til þess að fá tæki-
færi á að búa við „útlend lífskjör*.
Þennan draum þinn, ásamt þeirri
„dásamlegu reynslu, að upplifa
þenslu Stór-Reykjavíkursvæðisins
eins og fagnaðarerindið, í því
sendiráði heimsmenningarinnar",
þar sem „menning nútímans
blómstrar“, hygg ég að þú fáir að
eiga í friði fyrir okkur flestum hér
úti á landsbyggðinni.
Og fyrir mitt leyti a.m.k. segi ég
eins og góður maður forðum að
gefnu tilefni: „Þetta er þinn
draumur en ekki minn.“ Og þér er
örugglega óhætt að trúa því að
landlæg öfund í garð annarra
þjóða er ekki orsök viðhorfs okkar
Islendinga almennt í garð „svissn-
eskra vildarvina okkar".
Hugljómun þín vegna háþróaðs
iðnaðar Svía, m.a. á sviði vígvéla,
er næsta athyglisverð, að
ógleymdri þeirri spaklegu ályktun
að Svíar séu „merkilegri þjóð en
fslendingar". Þú ert svosem með
það á hreinu að „engin þjóð hafi
auðgast til lengdar á sjávarútvegi,
landbúnaði og byggðastefnu".
Ennfremur að það sé „fáránlegt að
reisa vinnslustöðvar I grennd við
fiskimið með hagkvæmnisjónar-
mið í huga“. Já, þekkingarsvið þitt
er hvorki þröngt né þokukennt, og
ekki að undra þótt Ríkisútvarpið
hafi talið sér feng í því að fá að
birta boðskapinn. Það er þó a.m.k.
heiðarleg tilraun til að vekja þjóð-
ina upp úr sinni forheimskandi
„torfkofarómantík“.
En víkjum nú nokkuð að draum-
um þínum um Reykjavíkur-ísland
og dásamlega upplifun útlendra
lífskjara. Mín trú er, að þessir
draumar séu fyrirfram dæmdir
frá öllum möguleikum til að ræt-
ast vegna þess, að þeir flokkast
undir viðleitni til þeirrar athafn-
ar, sem á sínum tima var nefndur
dansinn kringum gullkálfinn, en
er ekki framkvæmanleg í dag fyrir
þá sök, að títtnefndur kálfur er
ekki fyrir hendi lengur, greyskinn-
ið atarna. Eins fór með þann
gullklyfjaða asna, sem á sinni tið
var leiddur inn í Landnám Ingólfs
við Faxaflóa af útlendum vildar-
vinum okkar. Hann er nefnilega
dauður núna asnaræfillinn, Bald-
ur minn. Steindauður. Það er al-
veg fjallgrimm vissa fyrir því.
Og þó að glöggir aðkomumenn
telji sig sjá afkomendur hans á
ráfi um föðurleifð sína er að því
lítil huggun, þvi klyfjar þeirra eru
önnur gildi og fánýtari. Það hefir
lengi vakið furðu mína, hversu
margir sjálfskipaðir hagspekingar
hafa fundið hjá sér hvöt til að
reyna að koma á einhverskonar
stjórnun á búsetu þjóðarinnar.
Hins minnist ég ekki, að hafa séð
né heyrt þessa menn skýra frá því
hvemig þeir hugsi sér að láta
þessa „þjóðflutninga" eða búsetu-
tilfærslu fara fram. En þrátt fyrir
það, að ég hefi hvorki aflað mér
þekkingar á sviðum viðskipta- og
hagfræðivísinda, né heyrt á orði
haft að ég væri gæddur meðfædd-
um hæfileikum á þeim sviðum
umfram aðra menn, tel ég mig
koma auga á nokkur atriði, sem
ráða þurfi til fullnustu samhliða
því stórbrotna viðfangsefni:
1. Breyta þarf stjórnarskránni og
stofna her eða lögreglurfki, sem
heimilar nauðungarflutninga á
LITGREINING MEÐ
CROSFIELD
540
LASER
LYKILLINN AD VANDAÐRI
LITPRENTUN
MYNDAMÓTHF
UTVEGSMENN —VERZLANIR—VERKTAKAR - EINSTAKLINGAR
Einstakt vöruúrval á einum staö.

PotyfiUa
FYLLIEFNI
HVERFISTEINAR
I KASSA OO LAUSIR
RAFMAGNS-
HVERFISTEINAR
NU EINNIGI
FULLKOMIN MÁLNING-
ARÞJÓNUSTA
ALUR LITIR OG
ÁFERÐIR Á VEGGI,
GÓLF, GLUGGA,
VINNUVÉLAR OG SKIP.
SKRUFSTYKKI
ALLAR ST/ERDIR
MJÖG GOTT VERÐ
VEIÐARFÆRI - ÚTGERÐARVÖRUR - VÉLAÞÉTTINGAR - VERKFÆRI - MÁLNINGARVÖRUR - TJÖRUR
BYGGINGAVÖRUR - SJÓFATNAÐUR - VINNUFATNAÐUR og ótal margt fleira.
lÍMa-'liÍ Wl lua iilliiJ HF.
Ánanaustum, Grandagaröi. Sími 28855.
POlYSrR/PPA
KLOSSAR GÚMMÍSTÍGVÉL GÚMMÍSKÓR, rnmaöir hUfoarfatnaour KULDAÚLPUR M/HETTU
ÖRYGGISSKÓR
• LOÐFÓÐRAÐIR SAMFESTINGAR
ullar-nærfötin halda á FYRIR DÖMUR OG HERRA
þér hita. KAPPKLÆÐNAÐUR
STtLOTvlGS MARGAR GERDIR
ullarnærfötin eru hlý og þægileg. Sterk, dökkblá aö lit og fást á alla fjöl- skylduna. SOKKAR MITTISÚLPUR (ULLAREFNI) ULLARPEYSUR ÍSL. ULLARNÆRFÖT
— meö wr •
tvöföldum SJÓFATNAÐUR
fm REGNFATNAÐUR VINNUFATNAÐUR VINNUHANSKAR