Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
Hvernig á að
bæta lífskjörin?
eftirJón
Sigurðsson
Síðustu vikur og mánuði hafa
verið miklar sviptingar í íslenskum
stjómmálum. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur klofnað niður í rót og brestir
eru komnir í Framsóknarflokkinn.
Þessar væringar hafa sett sterkan
svip á kosningabaráttuna að und-
anfömu. En flokkadrættir og átök
innan stjórnarflokkanna mega ekki
yfirgnæfa hagsmunamál almenn-
ings, sem kosningamar eiga að
snúast um. Nú þarf bæði nýsköpun
í efnahagsmálum og endurnýjun í
opinberri þjónustu og öðmm að-
gerðum ríkisins til þess að tryggja
afkomuöryggi og jafna skiptingu
lífskjara í landinu. Hvort tveggja
er forsenda þess að unnt verði að
bæta lífskjör í landinu í bráð og
lengd.
Arangursríkasta leiðin til að
bæta hag almennings er nú án efa
sú, að ríkið dragi úr beinum afskipt-
um af atvinnurekstri, fækki boðum
og bönnum í atvinnumálum til sjós
og lands, hætti íhlutun í verðmynd-
un í einstökum greinum en einbeiti
sér að því í staðinn að styrkja inn-
viði velferðarríkisins, gera tekju-
skiptinguna réttlátari og skapa
atvinnulífinu góð, almenn vaxtar-
skilyrði með stöðugleika í efnahags-
málum.
Jafnvægi í
ríkisbúskapnum
Fyrsta og mikilvægasta verkefni
nýrrar ríkisstjómar verður að lokn-
um kosningum að endurskipuleggja
ríkisbúskapinn og ná þar betra jafn-
vægi. Þegar horft er til framtíðar
er í senn nauðsynlegt að endur-
skoða og einfalda skattakerfið og
fækka útgjaldaliðum hjá ríkinu,
sem fela í sér styrki og tilfærslur
til atvinnuvega. I ríkisfjármálum á
að hafa að leiðarljósi að draga úr
fjárhagslegri ábyrgð ríkisins á at-
vinnurekstri, en gefa hagsmuna-
málum almennings forgang, en í
þeim efnum er víða brýnt að taka
til hendinni. Má þar nefna að koma
verður á fót einum lífeyrissjóði fyr-
ir alla landsmenn og gera umbætur
á almannatryggingum; tryggja þarf
fjárhagsgrundvöll húsnæðislána-
kerfisins; það þarf að bæta heil-
brigðisþjónustu og menntakerfi;
úrbætur { málefnum fatlaðra eru
brýnar; nauðsynlegt er að styrkja
námslánakerfið; svo nokkuð sé
nefnt.
Nú er þörf fyrir bæði meiri mark-
aðsbúskap í atvinnulífínu og meiri
farsæld fýrir fólkið. Þetta eru ekki
andstæður eins og sumir halda fram
heldur tvær hliðar á sama máli.
Sumpart hefur þetta alltaf verið svo
en sumpart er það til marks um
nýja tíma og ný sjónarmið. I at-
vinnulífinu er valddreifing og
markaðsbúskapur einfaldlega í
flestum tilfellum árangursríkari leið
til framfara en miðstýring. Þetta
sýnir reynslan, jafnt íslendinga sem
annarra þjóða.
Ný atvinnustefna
Öflugt velferðarríki verður ekki
byggt á öðru en traustu atvinnu-
lífi. Brýnt er að tekin verði upp ný
atvinnustefna, sem tekur tillit til
breyttra aðstæðna og breyttra við-
horfa — atvinnustefna, sem byggist
á valddreifingu og markaðsbúskap.
Þessi atvinnustefna er spunnin úr
mörgum þáttum. Hér verða nokkrir
þeirra nefndir:
1. Nýtt, einfalt og réttlátt
skattakerfi. Almennur virðis-
aukaskattur komi í stað sölu-
skatts. Skattakerfíð má ekki
hygla gömlum atvinnugreinum
á kostnað nýrra. Aðstöðugjald
og launaskattur leggist jafnt á
allar greinar og lækki um leið.
Lækka þarf skatta af venjuleg-
um launatekjum. Almennt gildir
að forðast þarf háa jaðarskatta,
þannig að ekki sé dregið úr
hvatningu til að menn leggi sig
fram. Endurskoðun skattanna
er í senn réttlætismál og fjár-
hagsleg nauðsjm.
2. Endurskipulagning banka- og
lánamála. Fækka þarf við-
skiptabönkum og draga úr
ábyrgð ríkisins á rekstri þeirra.
Stefnan í peningamálum á að
tryggja hóflega, jákvæða raun-
vexti. Gengisstefnan þarf í senn
að stuðla að stöðugu verðlagi
og veita samkeppnisgreinum
fóð starfsskilyrði.
sjávarútvegi og landbúnaði
þarf sveigjanlegri framleiðslu-
stjóm af opinberri hálfu en nú
er beitt. Ný framleiðslustjóm í
þessum greinum þarf að gefa
aukið svigrúm fyrir frjálst fram-
tak. Jafnframt þarf að gæta
þess, að ekki sé gengið of nærri
auðlindum til lands og sjávar.
4. Orva þarf nýsköpun í atvinnu-
lífinu ekki síst með öflugu
rannsóknar- og þróunarstarfí á
vegum hins opinbera. Það er
ákaflega mikilvægt, að rann-
sóknir og þróunarstarf beinist
ekki síður að nýjungum í göml-
um atvinnugreinum en nýjum.
5. Auka þarf frelsi í útflutningi,
gjaldeyrisverslun og ijár-
magnshreyfíngum milli íslands
og annarra landa.
Aukin samskipti við aðrar þjóðir,
opnara þjóðfélag; þetta er krafa
tímans. Það er kominn tími til að
fylgja á þennan hátt eftir þeirri
fríverslunarstefnu, sem innleidd var
Hvað viljum við?
eftirBjörn
Þórhallsson
Enn er gengið til alþingiskosn-
inga. Þjóðin fær það verkefni að
velja sér ráðsmann til næstu fjög-
urra ára.
Til hvers ætlast menn af ráðs-
mönnum sínum?
Hvað viljum við?
Verðbólgudraugurinn hefur verið
glímunautur okkar í meira en íjöru-
tíu ár, raunar þó nokkuð missterk-
ur. Nú á síðustu misserum hefur
afl hans nokkuð dvínað og þar hef-
ur mestu valdið samtaka átak,
skilningur launþega og atvinnurek-
enda, þeirra sem mest eiga undir
að verðmæti skapist og skreppi
ekki saman áður en gjald fæst fyr-
ir. Þetta hefði þó ekki nægt nema
vegna viturlegrar afstöðu ríkis-
stjómar, sem kaus að vinna eftir
forskrift framangreindra aðila
fremur en að rembast gegn þeim í
sjálfbirgingshætti. Þama sannast
að mikilvægara því að vita ailt sjálf-
ur og kunna er að hlýða á ráð
annarra og greina gott frá illu.
Launþegum hefur oft verið borið
það á biýn að þeir hugsuðu aðeins
um fleiri krónur til sín án þess að
athuga hvað fæst af verðmætum
fyrir þær.
Svokölluð verðtrygging launa
hefur oft verið sett á oddinn af
verkalýðshreyfingunni (vísitölu-
binding launa) og þar með verði
aðrir en launþegamir að glíma við
verðbólguna. Þeir séu hólpnir.
En er þetta rétt? Nei.
„Fyrirsjáanlegir erfið-
leikar við stjórnar-
myndun eftir kosning-
arnar virðast, skv.
skoðanakönnunum,
ekki velkjast fyrir
mönnum. Það er líkast
því að mönnum finnist
kosningarnar vera eins
lags sport, en það er
annað og ábyrgðar-
meira að fara í kjör-
klefa heldur en á
landsleik.“
Fyrst má nefna að tíminn sem
líður frá því að verð er mælt til
þess tíma að „verðbætt" laun eru
í höndum launþegans er óbættur
og þeim mun hraðara sem verð-
bólguskriðið er því meira tapast.
I öðru lagi má nefna þau vand-
ræði sem steðja að þeim sem skuldir
þurfa að greiða, en greiðslur þeirra
reikna tölvumar uppávið af full-
komnu miskunnarleysi jafnhratt
verðbólgunni.
Margt fleira má nefna.
Launþegar skilja þetta. heildar-
samhengi, en gjamt er þá einstakl-
ingum og „þrýstihópum" að meta
málin í smærra samhengi. „Það sem
ég eða við náum umfram aðra er
ekki valdur verðbólgunnar." Rétt
kann að vera, en komið fyllir mæl-
inn.
Gætni og skilningur flestra
manna í almennu verkalýðsfélögun-
um er undirstaða þeirrar breytingar
efnahagsmála okkar í jafnvægisátt
sem orðið hefur. Því virðist þessu
fólki að trúnaðarbrestur hafí orðið
þegar við aðra er samið um veru-
lega meiri hækkanir launa. Að
óbreyttu eru með þessu flutt verð-
mæti á milli hópa. Þó er rétt að
laun opinberra starfsmanna eru
oftastnær þau sem samningur segir
til um, en annarra eru lágmarks-
laun, sem alltof margir verða þó
að una við.
Framansagt er ekki ætlað til að
efla ágreining, því að af honum er
nóg með okkar litlu þjóð.
Því miður er það svo að sér-
drægni og sundrung virðist fara
vaxandi. Hver og einn vill leita
sinna miða og hafna skiptum með
öðrum Iöndum sínum.
Lang válegast í þessu efni er sú
gjá sem myndast hefur á milli
Reykjavíkursvæðis og landsbyggð-
ar og klýfur þjóðina. Hver sem
nennir að líta yfir sviðið sér þetta.
Landsmenn klofna eftir héruðum,
stjómmálaflokkar klofna, verka-
lýðssamtök klofna. Hvað klofnar
ekki og tvístrast síðan?
Þetta fínnst mér alltsaman vera
mikill váboði og endurspeglast í því
hvað mörg framboðin eru nú.
Ljóst er að þingmannahópurinn,
sem kjörinn verður á laugardaginn
kemur, verður margskiptur. Þjóðin
á sjálfsagt ekki skilið að fá sér til
Jón Sigurðsson
„ Aukin samskipti við
aðrar þjóðir, opnara
þjóðfélag; þetta er
krafa tímans. Það er
kominn tími til að
fylgja á þennan hátt
eftir þeirri fríverslun-
arstefnu, sem innleidd
var hér á landi á sjö-
unda áratugnum —
viðreisnaráratugnum.
Þá mun skapast nýtt
andrúmsloft í þjóðfé-
laginu, þjóðartekjur
fara vaxandi og skilyrði
fást til framfara í fé-
lags- og menningarmál-
um.“
hér á landi á sjöunda áratugnum —
viðreisnaráratugnum. Þá mun
skapast nýtt andrúmsloft í þjóð-
félaginu, þjóðartekjur fara vaxandi
og skilyrði fást til framfara í fé-
lags- og menningarmálum.
Aukinn frítími
— betra mannlíf
Tiigangurinn með efnahagsleg-
um framförum er auðvitað að bæta
mannlífíð í landinu. Langur vinnu-
dagur hefur um árabil verið eitt
Björn Þórhallsson, varaforseti ASÍ.
ráðsmennsku annað en þversnið af
sjálfri sér.
Fyrirsjáanlegir erfiðleikar við
stjómarmyndun eftir kosningamar
virðast, skv. skoðanakönnunum,
ekki velkjast fyrir mönnum. Það er
líkast því að mönnum finnist kosn-
ingamar vera einslags sport, en það
er annað og ábyrgðarmeira að fara
í kjörklefa heldur en á landsleik.
Flestir þeirra flokka sem nú bjóða
fram leggja áherslu á að þeir vilji
þjóna einhveijum sérstökum hópum
þjóðarinnar og réðu þeir saman
nokkrir er vist að einhveijir okkar
nytu ekki tillits. Það er aðeins einn
flokkur, sem nú eins og ævinlega
áður gerir sér grein fyrir nauðsyn
allra starfa og stétta og því að við
erum þjóð sem vinna þarf saman,
en ekki að ösla hvert yfir annað.
Þetta er Sjálfstæðisflokkurinn og
ég kýs hann og styð af alefli.
Höfundurer varaforaeti Alþýðu-
aambands íslands.
helsta umkvörtunarefni fólks. Á
grundvelli nýrrar atvinnustefnu af
því tagi, sem lýst var með fáum
orðum hér að framan, ætti að vera
unnt að hagræða svo í atvinnulífínu
að draga megi úr yfírvinnu án þess
að tekjur skerðist. Þetta ætti að
vera forgangsverkefni á vinnu-
markaðnum á næstunni. Daglauna-
stefnan eða fastlaunastefnan, sem
mótuð var með sólstöðusamningu-
um ASÍ og VSÍ í fyrra og fylgt er
að nokkm í síðustu samningum
opinberra starfsmanna, gæti verið
upphafið að slíku átaki. í þessu
sambandi vaknar sú spuming, hvort
ekki sé vænlegast að ná slíkum
árangri með vinnustaðasamningum
— valddreifingu í verkalýðshreyf-
ingunni — og öðrum nýjum að-
ferðum í launasamningum, ef til
vill samningum um ábatahlut
starfsfólks í fyrirtækjum.
Stefna j afnaðarmanna
Á undanfömum ámm hafa
skammtímalausnir ráðið alltof
miklu í landsmálum. Nú er brýn
þörf á því að líta lengra fram og
búa þróun atvinnuveganna hæfí-
lega umgjörð almennra vaxtarskil-
yrða, sem í senn hvetji menn til
framtaks og tryggi að ekki sé geng-
ið svo nærri gæðum lands og sjávar
að þau spillist. Til þess að unnt
verði að efla efnahagsframfarir til
frambúðar þarf að ríkja sanngimi
í tekjuskiptingu í landinu. Þess
vegna er mikilvægt að bæta opin-
bera þjónustu um leið og öflugt
atvinnulíf er byggt upp á gmnd-
velli einkaframtaks í blönduðu
hagkerfi. Hlutverk ríkisins í at-
vinnumálum er þá fyrst og fremst
að setja atvinnulífínu almennar
reglur og hafa með því hóflegt, hlut-
laust eftirlit, þannig að ekki séu
settar á samkeppnishömlur, eða
einstaklingurinn ofríki beittur af
valdi stórra fyrirtækja. Valddreif-
ing og aukið frelsi í viðskiptum em
líklegust til að stuðla að nýsköpun
í atvinnulífínu. Á þeim gmndvelli
má hefja viðreisn velferðarríkisins.
Þetta er vísasti vegurinn til að
bæta lífskjörin. Þetta er stefna jafn-
aðarmanna í þessum kosningum.
Höfundur er hagfræðingur. Hann
skipar 1. sæti & iista Alþýðuflokks-
ins í Reykjavík í komandi kosning-
iim.
Borgarráð:
Borgin kaupir
Ljósmynda-
safnið
BORGARRÁÐ hefur sam-
þykkt að kaupa Ljósmynda-
safnið hf. og er kaupverðið
4.850.000 króna sem greiðist
að hálfu við samningsgerð.
Að sögn Gunnars Eydal skrif-
stofustjóra borgarstjóra
verður veitt aukafjárveiting,
2.400.000 krónur til kaupanna
á þessu ári.
I greinagerð Vilhjálms Þ. Vil-
hjálmssonar og Bjama P.
Magnússonar sem fylgir tillög-
unni segir að Ljósmyndasafnið
hf. hafí ráðstöfunarrétt yfír 13
myndsöfnum og annist að auki
varðveislu á 24 myndsöfnum,
þar af hefur safnið samninga
um afnot höfundarréttar á 16
söfíium. Þá kemur fram að,
„söfn þessi hafa að geyma mikil
menningarverðmæti, sem að
verulegu leyti tengjast sögu
Reykjavíkur. í eigu safnsins eru
ennfremur ýmsar vélar, tæki og
áhöld, sem notuð hafa verið til
starfseminar, þ.m.t. skápa og
innréttingar. Eftir athugun á
máli þessu og all- ítarlegar við-
ræður við fulltrúa safnsins er
það skoðun okkar, að rétt sé að
Reykjavík tryggi áframhaldandi
tilvist safnsins og rekstur þess
með því að kaupa allar eignir
safnsins."
Gert er ráð fyrir að safnið
verði rekið sem sjálfstæð stofnun
og heyri fyrst um sinn beint
undir borgarstjóra.